Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Plovdağ abidələri Araz çayından 2, 0–2, 5 km şimalda, Gilançayın sol sahilində, eyni adlı dağın ətəklərində yerləşir. Gilançayın mənsəbini şərqdən və qərbdən əhatə edən dağlar lay-lay vulkanik daşlardan və boz rəngli gilli torpaqdan ibarətdir. Plovdağın daşlan yumşaq tərkibli tufit daşlar olduğundan həm orta əsrlərdə (qəbirüstü qoç heykəllər hazırlanarkən), həm də sonralar (Aza körpüsü tikilərkən) bu daşlardan istifadə olunmuşdur. Nəticədə, qədim dövrə aid bir hissəsi dağıdılmışdır. Plovdağın zirvəsindən qopub tökülmüş. bir neçə tonluq nəhəng daşlar isə yaşayış yerinin dağa yaxın olan tərəflərini dağıtmışdır.
Plovdağ və onun ətrafında aparılan arxeoloji kəşfiyyat işləri göstərmişdir ki, dağın hər tərəfində qədim dövrə aid qəbirlər və yaşayış yerlərinin qalıqları vardır. Plovdağda hələlik iki yaşayış yerinin yerüstü konturları müəyyən edilmişdir. Bunlardan birincisi dağın cənub ətəyində, dağarası çökəklikdə, ikincisi isə dağın qərb ətəyində yerləşir. İkinci yaşayış yerinin divarları iri həcmli dağ daşlarından (siklopik) hörülmüşdür. Bu yaşayış yeri Gilançaya və əkin sahələrinə yaxın olduğundan dağıntıya daha çox məruz qalmışdır. Yaşayış yerlərinin dağın döşünə yaxın olan hissələri isə XX əsrin 60-cı illərində Dəstə arxı çəkilərkən müasir texnikanın köməyi ilə dağıdılmışdır. Plovdağda aşkar edilmiş bu iki yaşayış yerindən başqa nekropolların yerləşdiyi ərazilərdə də yaşayış yerinin əlamətləri izlənilir. Xüsusən, ikinci Plovdağ nekropolunun mərkəzi hissəsində, qəbirlərdən altdakı təbəqədə əmək alətlərinin, ocaq qalıqlarının və qəbirlər üçün xarakterik olmayan keramika nümunələrinin və Kür-Araz mədəniyyəti üçün səciyyəvi olan qulpların aşkar edilməsi burada ilk tunc dövrünə aid yaşayış yerinin olduğunu ehtimal etməyə əsas verir.
1987–1989-cu illərdə birinci Plovdağ yaşayış yerində bu çoxtəbəqəli abidənin axırıncı tikinti dövrünə aid yaşayış evi kompleksinin bir neçə otağı təmizlənmişdir (1, s 5–12). Yaşayış yerinin yerləşdiyi ərazidə külli miqdarda dən daşlarına, sürtkəclərə, əl capacaqlarına və daş baltalara rast gəlinir. Çay daşından hazırlanmış iri həcmli daş baltalara ən çox yaşayış yerindən cənub-qərb tərəfdə, nisbətən düzənlik ərazidə təsadüf edilir. Ehtimal ki, bura qədim xırman yeri olmuşdur. Yaşayış yeri şərq tərəfdən 80 sm-ə qədər eni olan daş divarla əhatələnmişdir. Divarın yanı ilə şimal-cənub istiqamətində 2, 5–3 m eni və 2 m dərinliyi olan yarğan vardır. Otaqların döşəməsi yer səthindən 2 −2, 10 m dərinlikdə yerləşir. Divarlar müxtəlif həcmli dağ daşlarından gil məhlulu ilə (palçıqla) işlənmişdir. Bir neçə yerdə qədim bərpa izləri açıq-aydın görünür.
Kompleksin şərq tərəfində yerləşən 1№-li otağın cənub küncləri düzbucaqlı planda, şimal bucaqları isə əyrimçə (qövsvari) işlənmişdir. Otağın təqribən, ortasından, cənub divarından başlayaraq şimal istiqamətində arakəsmə divar işlənmiş və otaq iki hissəyə bölünmüşdür. Divar axıradək işlənməmiş, onun qurtaracağı ilə otağın şimal divarı arasında qapı yeri qoyulmuşdur. Bu qapı yerindən başqa otağın şimal-qərb küncünə qədər pilləkən işlənmiş və bununla da otağa yarımzirzəmi görkəm verilmişdir. Qədim bərpaya qədər otağın qərb divarında, pilləkənlə yanaşı eni 70 sm olan qapı yeri olmuş, lakin otaq dağıntıya məruz qaldıqdan sonra təkrar istifadə zamanı bu qapı yeri daşla işlənərək örtülmüş və otağa giriş yuxarıda qeyd etdiyimiz pilləkən vasitəsilə olmuşdur. Pilləkən iri həcmli daşlarla işlənmişdir. Döşəməyə yaxın pillələrin bəzi daşları sökülmüşdür. Pilləkənin hündürlüyü 1, −1, 2 m, eni isə 60–65 sm-dir.
1№-li otağın şimal divarından cənub divarına qədər şərq divarına bitişik 60 sm enində və 40–50 sm hündürlüyündə daşla işlənmiş və üstündə yanı üstə qoyularaq gillə möhkəm bərkidilmiş sal daşlarla taxçalar düzəldilmişdir. Taxçaların yanlarına qoyulan sal daşlar gillə o dərəcədə möhkəm bərkidilmişdir ki, uçqun və dağıntı zamanı onlar yerlərindən belə tərpənməmiş, hətta taxçalara qoyulmuş bir neçə saxsı qab salamat qalmışdır. Taxçaların hamısının qabağı 8–10 sm hündürlüyü və 5–6 sm eni olan möhkəm gil qatı ilə tutulmuşdur. Şimaldan başlayaraq birinci və ikinci taxçalardan qazan fraqmentləri, üçüncü taxçadan isə tək qulplu, ağzı axırımlı miniatür boyalı qab aşkar edilmişdi. Dördüncü taxçanın bir neçə daşı sökülmüşdür. Ondan cənuba tərəf yerləşən beşinci taxçanın içərisindən və ətrafından iri həcmli qazana məxsus fraqmentlər aşkar edilmişdi. Ətrafa səpələnmiş qazan fraqmentlərinin vəziyyətinə əsasən, qazanın otaq dağıntıya məruz qaldıqdan sonra taxçadan qazılıb çıxarıldığını güman etmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, otağın bir neçə yerində sonrakı dövrlərdə qazılmış çala izləri vardır. Otağın cənub küncündə yerləşən taxçanın yan daşına söykənmiş vəziyyətdə təkqulplu, geniş oturacağa malik bir gil qab aşkar edilmişdir. Üç yerdən sınaraq ağzı üstə düşməsinə baxmayaraq qabın içərisindəki dən tökülməmişdir. Ehtimal ki, qab yıxılan zaman ağzı dəri və ya parça ilə bağlı olmuşdur.
Taxçaya yaxın otağın döşəməsindən bir ədəd üçayaq fraqmentləri aşkar edilmişdi. Üçayaq fraqmentlərindən qərbə tərəf otağın cənub-qərb küncünə yaxın çəhrayı rəngli iri həcmli küpün ağız və çiyin hissəsindən fraqmentlər tapılmışdı.
1№-li otağın şərq yarısının təqribən ortasında 70 sm diametri olan bir təsərrüfat quyusu vardır. Quyunun divarlarında ağzının eni 12 sm olan küt bir alətin izləri qalmışdır. Tunc dövründə bir qayda olaraq torpaqda qazılmış quyunun divarları isladılaraq üstü hamar daş alətlə döyəclənir və içərisində od qalanaraq bişirilərək möhkəmləndirilirdi. Lakin nə səbəbdənsə bu təsərrüfat quyusu qazıldıqdan sonra divarları döyülərək möhkəmləndirilməmiş və odda bişirilərək bərkidilməmişdir. Quyunun ağzı örtülü olmadığından içərisi 30 sm-ə qədər torpaq və küllə dolmuşdu. Torpaq və kül qatı götürüldükdən sonra altdan (5 kq-dək) dən daşında üyüdülmüş darı qalıqları aşkar edildi. Maraqlıdır ki, quyunun ağzı örtülü deyildi və ətrafda da quyunun ağzını örtmək üçün istifadə edilən sal daş tapılmadı. Qazıntı zamanı otağın döşəməsində quyudan qapıyadək bir neçə yerdə tala-tala dən qalıqları izlənirdi. Otağın tavanı uçaraq bu dən komalarının üstünə töküldüyündən yanğın onlara təsir etməmişdir. Bu mənzərədən belə nəticəyə gəlmək olur ki, yanğın və uçqundan bir qədər əyvəl və elə həmin vaxt bu otaqdan bəzi şeyləri çıxarmağa çalışmışlar. Quyudakı dənin bir hissəsi də məhz həmin vaxt tələm-tələsik quyudan çıxarılmışdır.
Təsərrüfat quyusu ilə 1№-li otağı iki hissəyə ayıran divar arasında, döşəmədə iri həcmli qazan fraqmentləri aşkar edildi. Düz oturacaqlı, dar gövdəli və ağzı azca kənara əyilmiş bu qazanın oturacaq hissəsi əhənglə təmir olunmuşdur. Belə ki, bəzi fraqmentlərin üzərində 2–3 sm qalınlığında əhəng qatı saxlanmışdır. Otağın divarlarındayanğın izləri çox azdır. Yanan, əsasən otağın tavanı olmuşdur. Otağınüstünü örtən tirlərin tam yanmamış qalıqları torpaqla, çırpı və küllə birlikdə döşəmədə 20–30 sm qalınlığında qat təşkil edirdi. 1№-li otağın qərb yarısına tərəf olan qapının ağzında boz rəngli küpün fraqmentləri aşkar edilmişdi. Bu fraqmentlərlə otağın döşəməsi arasında 30 sm-lik torpaq qarışıq kül qatı vardı. Kül qatının içərisindən saxsı qab sınıqları və düz oturacaqlı, düz divarlı manqal qırıqları tapılmışdır. Manqalın bir tərəfi rütubətdən çürüyüb ovulmuşdur.
1№-li otağın qərb yarısının daxili quruluşu şərq yarısınından fərqlənir. Qərb yarısının ortasında dirək yeri vardır. Dirək aşağıdakı üsulla basdırılmışdır: otağın döşəməsində çuxur qazılaraq dirək oraya qoyulmuş və yanları daşla, palçıqla bərkidilmişdir. Dirək yerindən 28–30 sm cənub-qərbə tərəf kiçik həcmli çölməyin bir hissəsi tapıldı. Çölməkdən bir qədər cənub-şərq tərəfdə üzəri qırmızı boya ilə naxışlanmış, düz oturacaqlı, qoşa qulplu bir qabın qırıqları aşkar edildi. Qırıqların çox hissəsi 65×75 sm ölçülərində bir sal daşın üstündə idi. Sal daşa yaxın daha bir təsərrüfat quyusu vardı. Çox güman ki, sal daşdan təsərrüfat quyusunun ağzını örtmək üçün istifadə olunmuşdur. Təsərrüfat quyusunun diametri 50–70 sm, dərinliyi 80 sm idi. Quyu təmizlənərkən içərisindən iri həcmli küp qırıqları, yanmış səbət hissələri, bir ədəd diametri 18 sm olan yumru formada yonulmuş dağ daşı və iri buynuzlu heyvanın bud sümüklərinin hissələri aşkar edildi. Təsərrüfat quyusunun yanındakı küpün fraqmentləri otağın müxtəlif yerlərində tapılır. Quyunun içərisində kül, torpaq və saxsı qab qırıqları bir-birinə qarışmışdır. Müəyyən edilib ki, quyunun ağzını örtən sal daş evin üstünün uçmasından bir az qabaq kənara çəkilmişdir, belə ki, əgər sal daş sonradan quyunun ağzından götürülsəydi bir başa döşəmənin üstündə üfüqi vəziyyətdə olmazdı. Bütün bu əlamətlər onu göstərir ki, sakinlər evin tavanı uçmamışdan bir az əvvəl təsərrüfat quyusundan dəni götürməyə cəhd etmiş, lakin uçqun, yanğın və ya bizə məlum olmayan başqa bir səbəbdən buna imkan tapmamışlar.
1№-li otağın şımal-şərq küncündə, qapı yerinə yaxın geniş ağızlı, üzəri qırmızı boya ilə naxışlanmış qab qırıqları, yanmış noxud, arpa, buğda və üzüm dənələri aşkar edildi. Qeyd etmək lazımdır ki, 1№-li otağının hər iki yarısının şimal tərəflərində yanğın izləri daha çox izlənilir. Yanğın nəticəsində əmələ gəlmiş kül qatı da otağın şimal tərəfində 30 sm-ə qədər, cənub yarısında isə 8–10 sm qalınlığındadır.
1№-li otaqdan qərbə tərəf, bu otağa bitişik daha bir tikili aşkar edilmişdir. Bu tikilidə yanğın əlamətləri yoxdur. Bu tikilinin şimal tərəfi 2 m enində və 3. 4 m uzunluğunda işlənmişdir. Qərb tərəfdə döşəmə səviyyəsindən başlayan bu hörgü şərqə tərəf maili şəkildə 1, 3 m-ə qədər yüksələrək 1№-li otağın pilləkəniilə birləşir. Hörgünün qərb tərəfində, şimal-cənub istiqamətində dağ daşları ilə 30 sm enində "kanalcıq" işlənmişdir. Hər iki tərəfdən bağlı olan bu "kanalcığın" hansı məqsədlə işləndiyini müəyyən etmək çətindir. Bu "kanalcıqla" 1№-li otağın qərb divarı arasındakı sahəyə daş döşənmişdir. Qazıntı zamanı burada saxsı qazan fraqmentləri və daş alətlər aşkar edilmişdi. Yanğın əlamətlərinin olmaması və tikilinin daxili planı qədim bərpadan sonra buradan məişət və ya təsərrüfat xarakterli tikili kimi, xüsusən həyət kimi istifadə olunduğunu ehtimal etməyə əsas verir.
Plovdağ abidəsində yaşayış evi kompleksinin qazıntısı tunc dövrünə aid evlərin planı və interyeri haqqında müəyyən fikirlər söyləməyə imkan verir. Yaşayış evi kompleksinin qədim bərpadan sonrakı dövrü haqqında daha ətraflı mühakimə yürütmək olar. Arxeoloji tapıntılar və otağın daxili quruluşu göstərir ki, iki hissəyə bölünmüş 1№-li otaqdan ərzaq saxlamaq üçün, ondan qərbə tərəf olan tikilidən isə həyət kimi istifadə edilmişdir. ət cənubdan və qərbdən daş divarla əhatə olunmuşdur. Burada daşla işlənmiş "kanalcığın" (bəlkə do bu axur olmuşdur) olması və yerə daş döşənməsi burada ev heyvanlarının saxlandığını ehtimal etməyə əsas verir. Həyətin şimal tərəfində pilləkəni əvəz edən maili hÖrgü nə vaxtsa ikinci mərtəbənin də olduğunu göstərir. İkinci mərtəbədəki otaqdan yataq otağı kimi isifadə edilmişdir. 1№-li otağa-yəni ərzaq anbarına giriş ikinci mərtəbədən, yataq otağının şimal-qərb küncündə, döşəmədə olmuşdur. 1№-li otaqdakı kül qatının üstündə aşkar edilmiş saxsı qab fraqmentləri və başqa əşyalar da uçqun zamanı ikinci mərtəbədən buraya tökülmüşdür. Yaşayış evi kompleksinin demək olar ki, hər yerində rast gəlinən qədim bərpa izləri tikilinin bir neçə dəfə güclü dağıntıya məruz qaldığını göstərir. Yanğınla müşayət olunan axırıncı dağıntıdan sonra sakinlər bir daha binanı bərpa etməyə cəhd göstərməmişlər. Axırıncı dağıntının səbəblərini müəyyən etmək çətin olsa da bəzi arqumentlər bunun zəlzələ və ya başqa bir təbii fəlakət nəticəsində baş vermədiyini söyləməyə əsas verir.
Birinci, dağıntı zəlzələ nəticəsində baş versəydi sakinlər tələm-tələsik təsərrüfat quyularından ərzağı götürməyə cəhd etməzdilər: əvvəl canlarını qurtarar, zəlzələdən sonra isə gəlib lazım olan avadanlığı və ərzağı qazıb çıxarar, evi isə təmir edərdilər. İkinci, arxeoloji tədqiqatlar göstərdi ki, dağıntıdan sonra buraya bir daha heç kim yaxın düşməmiş, burada heç kim yaşamamışdır. Üçüncü, yaşayış evinin divarlarında zəlzələdən çat əlamətləri yoxdur. Beləliklə, yaşayış yerinin axırıncı dəfə zəlzələ nəticəsində dağılması ehtimalı olduqca azdır. Əksinə, Plovdağ yaşayış yerinin axırıncı dəfə düşmən hücumu nəticəsində dağıdılması və əhalisinin əsir aparılması ehtimalı isə daha ağlabatandır.
Son tunc dövründə baş vermiş yanğınla müşayət olunan bu dağıntıdan sonra Plovdağda yaşayış olmamışdır.Naxçıvan ərazisində aşkar edilmiş ilk və orta tunc dövrünə aid yaşayış yerlərinin böyük əksəriyyəti çaylara yaxın dağ ətəklərində və ya çox da hündür olmayan təpələrin üzərindədir. Son tunc və ilk dəmir dövründə bu vəziyyət dəyişməyə başlayır: yaşayış məntəqələri təbii müdafiəyə malik yerlərdə tikilir və ətrafı daş hasarla möhkəmləndirilirdi ki, bu hal Cənubi Qafqazın sinxron abidələrində də müşahidə olunur.
Yaşayış məntəqələrinin daxili quruluşuna gəldikdə, hələlik onların əvvəlcədən düşünülmüş plan əsasında salındığını söyləmək çətindir. Yaşayış evlərinin çox sıx yerləşdiyi və dar küçələri olan (əgər küçə demək mümkünsə) bu yaşayış məntəqələri təbii fəlakət və düşmən hücumları nəticəsində dəfələrlə dağıntıya məruz qalmış və hər dəfə yenidən bərpa olunmuşdur. Naxçıvanın orta və son tunc dövrünə aid yaşayış evləri, əsasən dördbucaqlı planda olmuşdur. Plovdağ yaşayış yerinin arxeoloji tədqiqi Naxçıvanın tunc dövrü yaşayış yerləri haqqında daha ətraflı məlumat əldə etməyə imkan verəcəkdir.
Mənbələr
- Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutu Xaraba-Gilan arxeoloji ekspedisiyasının 1987-ci il hesabatı, . inv. N 503
- Сеидов М. М. Особенности поселений эпохи поздней бронзы и раннего железа на территории Нахичевани. Археологические и Этнографические изыскания в Азербайджане (1985)
- Сеидов А. Г. Памятники Куро-Аракской культуры Нахичевани. Баку, "Билик", 1993
- Абибуллаев О. А. Энеолит и бронза на территории Нахичеванской АССР. Баку, "Элм", 1982
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Plovdag abideleri Araz cayindan 2 0 2 5 km simalda Gilancayin sol sahilinde eyni adli dagin eteklerinde yerlesir Gilancayin mensebini serqden ve qerbden ehate eden daglar lay lay vulkanik daslardan ve boz rengli gilli torpaqdan ibaretdir Plovdagin daslan yumsaq terkibli tufit daslar oldugundan hem orta esrlerde qebirustu qoc heykeller hazirlanarken hem de sonralar Aza korpusu tikilerken bu daslardan istifade olunmusdur Neticede qedim dovre aid bir hissesi dagidilmisdir Plovdagin zirvesinden qopub tokulmus bir nece tonluq neheng daslar ise yasayis yerinin daga yaxin olan tereflerini dagitmisdir Plovdag ve onun etrafinda aparilan arxeoloji kesfiyyat isleri gostermisdir ki dagin her terefinde qedim dovre aid qebirler ve yasayis yerlerinin qaliqlari vardir Plovdagda helelik iki yasayis yerinin yerustu konturlari mueyyen edilmisdir Bunlardan birincisi dagin cenub eteyinde dagarasi cokeklikde ikincisi ise dagin qerb eteyinde yerlesir Ikinci yasayis yerinin divarlari iri hecmli dag daslarindan siklopik horulmusdur Bu yasayis yeri Gilancaya ve ekin sahelerine yaxin oldugundan dagintiya daha cox meruz qalmisdir Yasayis yerlerinin dagin dosune yaxin olan hisseleri ise XX esrin 60 ci illerinde Deste arxi cekilerken muasir texnikanin komeyi ile dagidilmisdir Plovdagda askar edilmis bu iki yasayis yerinden basqa nekropollarin yerlesdiyi erazilerde de yasayis yerinin elametleri izlenilir Xususen ikinci Plovdag nekropolunun merkezi hissesinde qebirlerden altdaki tebeqede emek aletlerinin ocaq qaliqlarinin ve qebirler ucun xarakterik olmayan keramika numunelerinin ve Kur Araz medeniyyeti ucun seciyyevi olan qulplarin askar edilmesi burada ilk tunc dovrune aid yasayis yerinin oldugunu ehtimal etmeye esas verir 1987 1989 cu illerde birinci Plovdag yasayis yerinde bu coxtebeqeli abidenin axirinci tikinti dovrune aid yasayis evi kompleksinin bir nece otagi temizlenmisdir 1 s 5 12 Yasayis yerinin yerlesdiyi erazide kulli miqdarda den daslarina surtkeclere el capacaqlarina ve das baltalara rast gelinir Cay dasindan hazirlanmis iri hecmli das baltalara en cox yasayis yerinden cenub qerb terefde nisbeten duzenlik erazide tesaduf edilir Ehtimal ki bura qedim xirman yeri olmusdur Yasayis yeri serq terefden 80 sm e qeder eni olan das divarla ehatelenmisdir Divarin yani ile simal cenub istiqametinde 2 5 3 m eni ve 2 m derinliyi olan yargan vardir Otaqlarin dosemesi yer sethinden 2 2 10 m derinlikde yerlesir Divarlar muxtelif hecmli dag daslarindan gil mehlulu ile palciqla islenmisdir Bir nece yerde qedim berpa izleri aciq aydin gorunur Kompleksin serq terefinde yerlesen 1 li otagin cenub kuncleri duzbucaqli planda simal bucaqlari ise eyrimce qovsvari islenmisdir Otagin teqriben ortasindan cenub divarindan baslayaraq simal istiqametinde arakesme divar islenmis ve otaq iki hisseye bolunmusdur Divar axiradek islenmemis onun qurtaracagi ile otagin simal divari arasinda qapi yeri qoyulmusdur Bu qapi yerinden basqa otagin simal qerb kuncune qeder pilleken islenmis ve bununla da otaga yarimzirzemi gorkem verilmisdir Qedim berpaya qeder otagin qerb divarinda pillekenle yanasi eni 70 sm olan qapi yeri olmus lakin otaq dagintiya meruz qaldiqdan sonra tekrar istifade zamani bu qapi yeri dasla islenerek ortulmus ve otaga giris yuxarida qeyd etdiyimiz pilleken vasitesile olmusdur Pilleken iri hecmli daslarla islenmisdir Dosemeye yaxin pillelerin bezi daslari sokulmusdur Pillekenin hundurluyu 1 1 2 m eni ise 60 65 sm dir 1 li otagin simal divarindan cenub divarina qeder serq divarina bitisik 60 sm eninde ve 40 50 sm hundurluyunde dasla islenmis ve ustunde yani uste qoyularaq gille mohkem berkidilmis sal daslarla taxcalar duzeldilmisdir Taxcalarin yanlarina qoyulan sal daslar gille o derecede mohkem berkidilmisdir ki ucqun ve daginti zamani onlar yerlerinden bele terpenmemis hetta taxcalara qoyulmus bir nece saxsi qab salamat qalmisdir Taxcalarin hamisinin qabagi 8 10 sm hundurluyu ve 5 6 sm eni olan mohkem gil qati ile tutulmusdur Simaldan baslayaraq birinci ve ikinci taxcalardan qazan fraqmentleri ucuncu taxcadan ise tek qulplu agzi axirimli miniatur boyali qab askar edilmisdi Dorduncu taxcanin bir nece dasi sokulmusdur Ondan cenuba teref yerlesen besinci taxcanin icerisinden ve etrafindan iri hecmli qazana mexsus fraqmentler askar edilmisdi Etrafa sepelenmis qazan fraqmentlerinin veziyyetine esasen qazanin otaq dagintiya meruz qaldiqdan sonra taxcadan qazilib cixarildigini guman etmek olar Qeyd etmek lazimdir ki otagin bir nece yerinde sonraki dovrlerde qazilmis cala izleri vardir Otagin cenub kuncunde yerlesen taxcanin yan dasina soykenmis veziyyetde tekqulplu genis oturacaga malik bir gil qab askar edilmisdir Uc yerden sinaraq agzi uste dusmesine baxmayaraq qabin icerisindeki den tokulmemisdir Ehtimal ki qab yixilan zaman agzi deri ve ya parca ile bagli olmusdur Taxcaya yaxin otagin dosemesinden bir eded ucayaq fraqmentleri askar edilmisdi Ucayaq fraqmentlerinden qerbe teref otagin cenub qerb kuncune yaxin cehrayi rengli iri hecmli kupun agiz ve ciyin hissesinden fraqmentler tapilmisdi 1 li otagin serq yarisinin teqriben ortasinda 70 sm diametri olan bir teserrufat quyusu vardir Quyunun divarlarinda agzinin eni 12 sm olan kut bir aletin izleri qalmisdir Tunc dovrunde bir qayda olaraq torpaqda qazilmis quyunun divarlari isladilaraq ustu hamar das aletle doyeclenir ve icerisinde od qalanaraq bisirilerek mohkemlendirilirdi Lakin ne sebebdense bu teserrufat quyusu qazildiqdan sonra divarlari doyulerek mohkemlendirilmemis ve odda bisirilerek berkidilmemisdir Quyunun agzi ortulu olmadigindan icerisi 30 sm e qeder torpaq ve kulle dolmusdu Torpaq ve kul qati goturuldukden sonra altdan 5 kq dek den dasinda uyudulmus dari qaliqlari askar edildi Maraqlidir ki quyunun agzi ortulu deyildi ve etrafda da quyunun agzini ortmek ucun istifade edilen sal das tapilmadi Qazinti zamani otagin dosemesinde quyudan qapiyadek bir nece yerde tala tala den qaliqlari izlenirdi Otagin tavani ucaraq bu den komalarinin ustune tokulduyunden yangin onlara tesir etmemisdir Bu menzereden bele neticeye gelmek olur ki yangin ve ucqundan bir qeder eyvel ve ele hemin vaxt bu otaqdan bezi seyleri cixarmaga calismislar Quyudaki denin bir hissesi de mehz hemin vaxt telem telesik quyudan cixarilmisdir Teserrufat quyusu ile 1 li otagi iki hisseye ayiran divar arasinda dosemede iri hecmli qazan fraqmentleri askar edildi Duz oturacaqli dar govdeli ve agzi azca kenara eyilmis bu qazanin oturacaq hissesi ehengle temir olunmusdur Bele ki bezi fraqmentlerin uzerinde 2 3 sm qalinliginda eheng qati saxlanmisdir Otagin divarlarindayangin izleri cox azdir Yanan esasen otagin tavani olmusdur Otaginustunu orten tirlerin tam yanmamis qaliqlari torpaqla cirpi ve kulle birlikde dosemede 20 30 sm qalinliginda qat teskil edirdi 1 li otagin qerb yarisina teref olan qapinin agzinda boz rengli kupun fraqmentleri askar edilmisdi Bu fraqmentlerle otagin dosemesi arasinda 30 sm lik torpaq qarisiq kul qati vardi Kul qatinin icerisinden saxsi qab siniqlari ve duz oturacaqli duz divarli manqal qiriqlari tapilmisdir Manqalin bir terefi rutubetden curuyub ovulmusdur 1 li otagin qerb yarisinin daxili qurulusu serq yarisinindan ferqlenir Qerb yarisinin ortasinda direk yeri vardir Direk asagidaki usulla basdirilmisdir otagin dosemesinde cuxur qazilaraq direk oraya qoyulmus ve yanlari dasla palciqla berkidilmisdir Direk yerinden 28 30 sm cenub qerbe teref kicik hecmli colmeyin bir hissesi tapildi Colmekden bir qeder cenub serq terefde uzeri qirmizi boya ile naxislanmis duz oturacaqli qosa qulplu bir qabin qiriqlari askar edildi Qiriqlarin cox hissesi 65 75 sm olculerinde bir sal dasin ustunde idi Sal dasa yaxin daha bir teserrufat quyusu vardi Cox guman ki sal dasdan teserrufat quyusunun agzini ortmek ucun istifade olunmusdur Teserrufat quyusunun diametri 50 70 sm derinliyi 80 sm idi Quyu temizlenerken icerisinden iri hecmli kup qiriqlari yanmis sebet hisseleri bir eded diametri 18 sm olan yumru formada yonulmus dag dasi ve iri buynuzlu heyvanin bud sumuklerinin hisseleri askar edildi Teserrufat quyusunun yanindaki kupun fraqmentleri otagin muxtelif yerlerinde tapilir Quyunun icerisinde kul torpaq ve saxsi qab qiriqlari bir birine qarismisdir Mueyyen edilib ki quyunun agzini orten sal das evin ustunun ucmasindan bir az qabaq kenara cekilmisdir bele ki eger sal das sonradan quyunun agzindan goturulseydi bir basa dosemenin ustunde ufuqi veziyyetde olmazdi Butun bu elametler onu gosterir ki sakinler evin tavani ucmamisdan bir az evvel teserrufat quyusundan deni goturmeye cehd etmis lakin ucqun yangin ve ya bize melum olmayan basqa bir sebebden buna imkan tapmamislar 1 li otagin simal serq kuncunde qapi yerine yaxin genis agizli uzeri qirmizi boya ile naxislanmis qab qiriqlari yanmis noxud arpa bugda ve uzum deneleri askar edildi Qeyd etmek lazimdir ki 1 li otaginin her iki yarisinin simal tereflerinde yangin izleri daha cox izlenilir Yangin neticesinde emele gelmis kul qati da otagin simal terefinde 30 sm e qeder cenub yarisinda ise 8 10 sm qalinligindadir 1 li otaqdan qerbe teref bu otaga bitisik daha bir tikili askar edilmisdir Bu tikilide yangin elametleri yoxdur Bu tikilinin simal terefi 2 m eninde ve 3 4 m uzunlugunda islenmisdir Qerb terefde doseme seviyyesinden baslayan bu horgu serqe teref maili sekilde 1 3 m e qeder yukselerek 1 li otagin pillekeniile birlesir Horgunun qerb terefinde simal cenub istiqametinde dag daslari ile 30 sm eninde kanalciq islenmisdir Her iki terefden bagli olan bu kanalcigin hansi meqsedle islendiyini mueyyen etmek cetindir Bu kanalciqla 1 li otagin qerb divari arasindaki saheye das dosenmisdir Qazinti zamani burada saxsi qazan fraqmentleri ve das aletler askar edilmisdi Yangin elametlerinin olmamasi ve tikilinin daxili plani qedim berpadan sonra buradan meiset ve ya teserrufat xarakterli tikili kimi xususen heyet kimi istifade olundugunu ehtimal etmeye esas verir Plovdag abidesinde yasayis evi kompleksinin qazintisi tunc dovrune aid evlerin plani ve interyeri haqqinda mueyyen fikirler soylemeye imkan verir Yasayis evi kompleksinin qedim berpadan sonraki dovru haqqinda daha etrafli muhakime yurutmek olar Arxeoloji tapintilar ve otagin daxili qurulusu gosterir ki iki hisseye bolunmus 1 li otaqdan erzaq saxlamaq ucun ondan qerbe teref olan tikiliden ise heyet kimi istifade edilmisdir et cenubdan ve qerbden das divarla ehate olunmusdur Burada dasla islenmis kanalcigin belke do bu axur olmusdur olmasi ve yere das dosenmesi burada ev heyvanlarinin saxlandigini ehtimal etmeye esas verir Heyetin simal terefinde pillekeni evez eden maili hOrgu ne vaxtsa ikinci mertebenin de oldugunu gosterir Ikinci mertebedeki otaqdan yataq otagi kimi isifade edilmisdir 1 li otaga yeni erzaq anbarina giris ikinci mertebeden yataq otaginin simal qerb kuncunde dosemede olmusdur 1 li otaqdaki kul qatinin ustunde askar edilmis saxsi qab fraqmentleri ve basqa esyalar da ucqun zamani ikinci mertebeden buraya tokulmusdur Yasayis evi kompleksinin demek olar ki her yerinde rast gelinen qedim berpa izleri tikilinin bir nece defe guclu dagintiya meruz qaldigini gosterir Yanginla musayet olunan axirinci dagintidan sonra sakinler bir daha binani berpa etmeye cehd gostermemisler Axirinci dagintinin sebeblerini mueyyen etmek cetin olsa da bezi arqumentler bunun zelzele ve ya basqa bir tebii felaket neticesinde bas vermediyini soylemeye esas verir Birinci daginti zelzele neticesinde bas verseydi sakinler telem telesik teserrufat quyularindan erzagi goturmeye cehd etmezdiler evvel canlarini qurtarar zelzeleden sonra ise gelib lazim olan avadanligi ve erzagi qazib cixarar evi ise temir ederdiler Ikinci arxeoloji tedqiqatlar gosterdi ki dagintidan sonra buraya bir daha hec kim yaxin dusmemis burada hec kim yasamamisdir Ucuncu yasayis evinin divarlarinda zelzeleden cat elametleri yoxdur Belelikle yasayis yerinin axirinci defe zelzele neticesinde dagilmasi ehtimali olduqca azdir Eksine Plovdag yasayis yerinin axirinci defe dusmen hucumu neticesinde dagidilmasi ve ehalisinin esir aparilmasi ehtimali ise daha aglabatandir Son tunc dovrunde bas vermis yanginla musayet olunan bu dagintidan sonra Plovdagda yasayis olmamisdir Naxcivan erazisinde askar edilmis ilk ve orta tunc dovrune aid yasayis yerlerinin boyuk ekseriyyeti caylara yaxin dag eteklerinde ve ya cox da hundur olmayan tepelerin uzerindedir Son tunc ve ilk demir dovrunde bu veziyyet deyismeye baslayir yasayis menteqeleri tebii mudafieye malik yerlerde tikilir ve etrafi das hasarla mohkemlendirilirdi ki bu hal Cenubi Qafqazin sinxron abidelerinde de musahide olunur Yasayis menteqelerinin daxili qurulusuna geldikde helelik onlarin evvelceden dusunulmus plan esasinda salindigini soylemek cetindir Yasayis evlerinin cox six yerlesdiyi ve dar kuceleri olan eger kuce demek mumkunse bu yasayis menteqeleri tebii felaket ve dusmen hucumlari neticesinde defelerle dagintiya meruz qalmis ve her defe yeniden berpa olunmusdur Naxcivanin orta ve son tunc dovrune aid yasayis evleri esasen dordbucaqli planda olmusdur Plovdag yasayis yerinin arxeoloji tedqiqi Naxcivanin tunc dovru yasayis yerleri haqqinda daha etrafli melumat elde etmeye imkan verecekdir MenbelerAzerbaycan SSR EA Tarix Institutu Xaraba Gilan arxeoloji ekspedisiyasinin 1987 ci il hesabati inv N 503 Seidov M M Osobennosti poselenij epohi pozdnej bronzy i rannego zheleza na territorii Nahichevani Arheologicheskie i Etnograficheskie izyskaniya v Azerbajdzhane 1985 Seidov A G Pamyatniki Kuro Arakskoj kultury Nahichevani Baku Bilik 1993 Abibullaev O A Eneolit i bronza na territorii Nahichevanskoj ASSR Baku Elm 1982