Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
E.ə 5 əsrdə Qədim Romanın iki əsas zümrəsi arasında baş verən mübarizə. Bu plebsin iqtisadi, ədliyyə və siyasi haqları uğrunda mübarizəsi idi. Patrisiat bu vəziyətdə öz haqlarını bölüşməmək məqsədi güdürdü, lakin o müəyyən kompromislərin qaçılmaz olmasını anlayırdı, çünki plebs romalı qoşunun əsas hissəsini təşkil edirdi. Beləliklə bu həm Romanın daxili həm də xarici siyasətinin gələcəyini müəyyən edən çox vacib bir məsələ idi.
Mübarizənin səbəbləri
Plebslə patrisiatın mübarizəsi hələ çar dövründən başlayıb, ama xüsusi ilə erkən respublika dövründə kəskinləşdi. Mübarizə üç əsas maddə ətrafında inkişaf edirdi: aqrar məsələ, borc məsləsi və siyasi hüquqlar. Əhalinin mütləq əksəriyəti üçün torpaq yaşamaq üçün yeganə vasitə idi. Xüsusi paylardan (adətən iki yuqer) başqa, torpaq vətəndaş kollektivinə məxsus idi və ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən icarə olunurdu. İçtimai torpağın ()patrisiat tərəfindən icarə olunurdu, və plebey kütləsi üçün torpaq əsasən əlçatmaz idi. Torpaq çatışmazlığı plebey hərəkatının və romalı ekspansiyanın əsas səbəbləri idi. Başqa vacib məsələ plebeylərin kütləvi borclanması və sərt borc hüququ idi. XII cədvəl qanunlarına görə, icarədar uğursuz borclunu edam etdirə bilərdi, lakin çox vaxt sonuncuları kölə kimi xaricə satırdılar ya da borcu qaytarmaq üçün onu qul kimi işlədirdilər. Siyasi hakimiyət də gerçək olaraq patrisiatın əlində idi. Xalq yığıncağı, formal olaraq ali hakimiyət orqanı idi,əslində isə olduqca məhdud imkanlara malik idi. Bundan başqa, bir növündə ()vətəndaşların varlı kəsimi mütləq əksəriyətdə idi, ikinci növü isə ()ancaq patrisilərdən ibarət idi. Real hakimiyət patrisial senatın və əlində idi. İdarəçiliyin başında iki konsul dururdu, hansı ki senturial komiçiyalar tərəfindən seçilirdi, və məhzinə görə, çar malik idilər. Konsullardan başqa, ancaq onların köməkçiləri-kvestorlar-dəqiq müəyyən olunublar; əvvəllərdə onlar konsulların məhkəmə işlərində köməkçiləri idilər, sonra isə dövlət xəzinəsinin qorunması ilə məşğul olurdular. Məhz bu vəziyət plebsin əsas tələblərini müəyyən edirdi. Birincisi, bu idi, yəni patrisiat hakimiyətin özbaşınalığından elementar hüquqi müdafiə, və patrisiatın cəza hakimiyətini məhdud edən öz maqistratların və hüququnun olması. İkinicisi, neçə ki plebs xalq yığıncaqlarında çoxluq təşkil edirdi, o sonuncunun real hüquqlarının genişləndirilməsini və komiçiyalarda səsvermənin prinsiplərinin daha demokratik olmasını tələb edirdi. Nəhayət, plebs öz nümayəndələrinin ali vəzifələrdə və senatda təmsil olunmasını istəyirdi. Bundan başqa vacib məsələ kimi plebeylərin romalı vətəndaşlıqa nail olmaq qaldırılırdı: tam ( adlandırılan) nigaha girmək, aktiv və passiv seçki hüququ.
Qüvvələrin nisbəti
Mübarizədə qüvvələrin nisbəti qəliz idi. Plebs ancaq xalq kütələlərini deyil, varlı,bəzən isə,qeyri-romalı elitatadan çıxmış və yaxud yoxsullaşmış patrisilərdən olan adlı-sanlı adamları birləşdirirdi. Bu elita patrisiləri sıxışdırmağa və siyasətdə onlarla eyni hüquqlar almağa çalışırdı. Məhz bunların içindən ən çox plebsin liderləri çıxırdı. Sıravi üzvləri isə daha çox torpaq, borc və xalq yığıncaqının haqlarının genişlənməsi məsələləri maraqlandırırdı. Patrisilər də həmişə həmrəy olmurdu. Adlı-sanlı nəsillər arasında mübarizə ona gətirirdi ki, bəziləri plebeylərlə yaxınlaşırdılar, bəziləri isə əksinə, ciddi olaraq zümrə imtiyazlarını müdafiə edirdilər.Senatın daxilində taktiki ziddiyətlər də az deyildi.
Mübarizənin gedişi
Tribunatın təsisatı
Zümrə mübarizəsinin ilk qığılcımı Tit Liviya ,e.ə 494 ilə aiddir. Borc şərtlərinin dözülməzliyinə və kreditorların özbaşınalığına cavab olaraq plebeylər Romadan təpəsinə uzaqlaşdılar. və latinlərin hərbi təhdidi qarşısında patrisilər güzəştə getdi. Plebs öz sıralarından olan xüsusi maqistratın təsis edilməsinə nail oldu, plebsin dövlət qarşısında nümayəndəsi rolunu oynayan - xalq tribunu. Əvvəlcə tribunlar ayrı-ayrı plebeyləri maqistratların özbaşınalığından müdafiə edirdi(). Tədricən bu haqlardan çox böyük hakimiyət yaranırdı.E.ə 449 ildən tribunun şəxsiyəti toxunulmaz, evi isə sığınacaq hüququna malik idi. Tribun maqistratın və senatın qərarlarına veto qoya bilərdi(intersessiya huququ). Tədricən o san ki, zümrələr arasındaki anlaşmanın qoruyucusu olurdu və bu keyfiyyətdə onları pozanlara qarşı tədbir görə bilərdi(həbs, cərimə və s.) Tribunların hakimiyəti şəhər hüdudlarından kənara çıxmırdı. Əvvəllərdə tribunların sayı 2-5 idi, sonralar onların sayı 10 çatdırıldı. Vəzifə, əsasən patrisiatla mübarizəyə başçılıq edən plebsin rəhbərləri üçün əlçatan oldu. E.ə V əsrin 80-50 ci illəri, aqrar məsələ ətrafında ən kəskin mübarizə illəri idi. Bu illər Roma ekvlər, volsklər və başqa qonşu tayfalarla ağır müharibərlə aparırdı. Plebsin və tribunların ənənəvi taktiki qoşuna yığımdan imtina etməkdən ibarət idi. Aqrar məsələni həll etmək mümkün olmurdu, və ancaq e.ə 456- ci ildə tribun İçilinin qanununa görə Aventindəki torpağı bölüşdürmək mümkün oldu. E.ə 451-450-ci illərdə plebsin təzyiqi ilə hüququn ilk baş verir. Qanunların ""dən ibarət (desemvirdən)ibarət komissiya yaradılır. Komissiya demək olar ki tamamilə patrisilərdən ibarət idi. Qanunlar məhkəmə icralarını, borc hüququnu, ailədaxili münasibətləri, mülkiyyət hüququnu, və alış-veriş əməliyatlarını tənzimləyirdi. Onlar həmçin müxtəlif cinayətlərə görə cəza təyin edirdilər(cadu, qətl, oğruluq, üzv xəsarətləri, dövlətə xəyanəti). Qanunların yazılması nəsli cəmiyətdən sinfi cəmiyətə və Roma polisinin qurulmasında vacib ünsür idi. Keçid dövrünə xas müxtəlif prinsiplərin kombinasiyası onlar üçün də səciyəvi idi: və pul prinsipi, vərəsəlik azadlığı və mülkiyətin nəslin içində saxlanılması meyli və sairə. Ümumiyətlə kodifikasiya plebsin uğuru idi, maqistratların özbaşınalığının yerini qanun tuturdu. Ölümə məhkum olunmuşun komisialara (). Buna baxmayaraq bəzi qanunlar plebsə qarşı idi: borc hüququ çox sərt idi, patrisilərlə plebeylər arasındaki nigahlar isə qadağan idi. E.ə 451-450-ci illər hadisələri az qaldı mürtəce çevrilişə gətirsin. Appi Klavdi başda olmaqla desimvirlər vəzifə səlahiyətlərini başa vurmaqdan imtina etdilər, plebeylərin Romadan yeni uzaqlaşması və senatdakı müxalifət onların istefasına gətirdi. E.ə 449-cu ildə konsullar və qanunlarına görə xalq tribunlarının toxunulmazlığı bərpa olundu. Provokasiya hüququ təsdiq edildi. Bu qanunlar desimvirlərin ləğv etdiyi xalq nailiyətlərini bərpa edirdi. Nəhayət, plebeylərin də işatirak etdiyi tribalara görə yığıncaqlarda, qəbul edilmiş qərarlar qanun qüvvəsinə əldə etdi. İnnən belə , və komisialarla birgə tam hüququlu xalq yığıncaqları növünə çevrildi. E.ə 445 il plebsin yeni qələbə isə ilə qeyd olundu. görə patrisilərlə plebeylərin nigahına icazə verildi. Bu hüquqdan ilk növbədə plebsin yuxarıları yararlandı. Qanun yeni patrisial-plebey zadəganlığı yaranmasında ilk addım oldu. Elə o vaxt da plebeylərin konsulluğa buraxılması məsələsi ilk dəfə qalxdı.
Liçini-Seksti qanunu
E.ə 444 ildə Romada konsulların əvəzinə konsul səlahiyətli tribun adlandırılan, sayları 3 dən 8 qədər olanların seçilməsi praktikası tətbiq olunmağa başladı. Bu maqistratura plebeylərə əlçatan idi. Cari ildə kimin konsulların yoxsa tribunların seçilməsi məsələsini senat həll edirdi. Buna cavab olaraq e.ə 443 ildə konsulun səlahiyətində yaratmaq və icmanın tərkibinə nəzarət etmək səlahiyəti alındı və, ancaq patrisilərdən seçilən yeni maqistratlara-senzorlara verildi. E.ə V əsrin ikinci yarısında zümrələrin mübarizəsi bir az səngiyir. Əsas səbəb qonşulara qarşı uğurlu hucumlar və bir sıra yeni koloniyanın çıxarılması idi ki, bu aqrar məsləni qismən həll etmək imkanı verdi. E.ə 406 cı ildə şəhərinin böyük ərazisi işğal edildi, lakin 390 ildə Roma qalların hucumuna məruz qaldı. Qalların hucumu yeni böhran yaratdı, hansı ki öz apoqeyinə e.ə 376 ildə çatanda, xalq tribunları və üç qanun lahiyəsi irəli sürdü: birincisi, bir əldə 500 yuqerdən(125 hektar) artıq torpaq saxlamaq qadağan edildi, bu içtimai torpağın daha çox balanslaşdırılmış paylanmasını təmin etməli idi; ikincisi, konsulyar hakimiyətli tribun təsisatı ləğv edilirdi, bunun əvəzində həmişə, biri plebey olmaqla, konsullar seçilməli idi. Bu qanunla patrisial-plebey aristokratiyası(nobilitet)əsaslı surətdə öz mövqelərini möhkəmləndirdi. Patrisilər şiddətli müqavimət göstərdilər, qanun ancaq e.ə 367 ildə qəbul edildi. Lakin aqrar və borc məsələləri həll edilməmiş qaldı. Roma vəziyyətdən başqa cürə çıxdı - işğal hesabına. E.ə IV əsrin 40 cı illərindən Roma hucuma keçdi və e.ə III ortalarına İtaliyanın sahibi oldu. Yeni torpaqlara 30 koloniya çıxarılmışdır və bir sıra yeni triba yaradılmışdı, bu böhranın kəskinliyini azaltdı və sosial mübahisənin yumşalması üçün əsas oldu. Litsini-Seksti qanunlarından bir az sonra plebeylər üçün başqa vəzifələr də əlçatan oldu, o cümlədən senzor, diktator və pretor.
Xalq yığıncağı ali instansiyadır. Peteli-Papiri və Hortenzi qanunları.
E.ə IV əsrin ikinci yarısında xalq yığıncaqlarının qərarlarını "atalar"(senat və patrisial kurial komisialar) tərəfindən qəbulu qaydası dəyişdirildi. İndi təsdiq qərarın qəbul olunmasından sonra deyil, əvvəl verilirdi və beləliklə fiksiyaya salınırdı. Xalq yığıncağı həlledici qanunverici çevrildi. E.ə IV əsr yeni mühüm dəyişikliklə yadda qaldı. E.ə 326 yaxud 313 ildə Peteli-Papiri qanunu ilə təsdiq olundu ki, borclu kreditorun qarşısında ancaq mülkiyyəti ilə cavabdehdir canı ilə yox. Bu qanunla Romada borc köləliyi və vətəndaşların qull edilməsi ləğv edildi. Sonuncu qanun olaraq, (tribalara görə xalq qərarları)qanuni qüvvəsini təsdiq edən, qəbul edildi(e.ə 283).
Nəticə
Patrisiatla plebsin mübarizəsi mərhələsi Roma üçün - Yunanıstan üçün arxaika mərhələsi-qədər əhəmiyyətli idi. Plebeylərin qələbəsinin səbəbini, şəxsi və bununla birlikdə siyasi azadlıqları qoruya bilmiş aşağıların həmrəyliyində axtarmaq lazımdı. Romada Yunanıstanda olduğu kimi, təkində kütləvi kölələşdirmə üçün şərait olan, iqtisadiyatın dövlət sektoru yox idi.Bununla belə dövlət elitar olaraq alırdı. Siyasi hakimiyət və sosial-iqtisadi üstünlük yeni yuxarının kiçik qrupunun əlində cəmləşdi. Borc məsələsinin həlli yarımçıq idi, aqrara məsələ isə xarici istila nəticəsində həll olundu. Əsa nəticə, Romada polis respublikasının yaranması idi, zümrələrin mübarizəsi gedişində isə onun baza ünsürləri məşrulaşdı: vətəndaş statusu, xalqın formal suvereniteti və çoxşaxəli maqistratura sistemi.
Mənbə
- История Древнего Мира. Расцвет древних обществ. Главная редакция восточной литературы Москва 1989 səh.432-434
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
E e 5 esrde Qedim Romanin iki esas zumresi arasinda bas veren mubarize Bu plebsin iqtisadi edliyye ve siyasi haqlari ugrunda mubarizesi idi Patrisiat bu veziyetde oz haqlarini bolusmemek meqsedi gudurdu lakin o mueyyen kompromislerin qacilmaz olmasini anlayirdi cunki plebs romali qosunun esas hissesini teskil edirdi Belelikle bu hem Romanin daxili hem de xarici siyasetinin geleceyini mueyyen eden cox vacib bir mesele idi Mubarizenin sebebleriPlebsle patrisiatin mubarizesi hele car dovrunden baslayib ama xususi ile erken respublika dovrunde keskinlesdi Mubarize uc esas madde etrafinda inkisaf edirdi aqrar mesele borc meslesi ve siyasi huquqlar Ehalinin mutleq ekseriyeti ucun torpaq yasamaq ucun yegane vasite idi Xususi paylardan adeten iki yuqer basqa torpaq vetendas kollektivine mexsus idi ve ayri ayri vetendaslar terefinden icare olunurdu Ictimai torpagin patrisiat terefinden icare olunurdu ve plebey kutlesi ucun torpaq esasen elcatmaz idi Torpaq catismazligi plebey herekatinin ve romali ekspansiyanin esas sebebleri idi Basqa vacib mesele plebeylerin kutlevi borclanmasi ve sert borc huququ idi XII cedvel qanunlarina gore icaredar ugursuz borclunu edam etdire bilerdi lakin cox vaxt sonunculari kole kimi xarice satirdilar ya da borcu qaytarmaq ucun onu qul kimi isledirdiler Siyasi hakimiyet de gercek olaraq patrisiatin elinde idi Xalq yigincagi formal olaraq ali hakimiyet orqani idi eslinde ise olduqca mehdud imkanlara malik idi Bundan basqa bir novunde vetendaslarin varli kesimi mutleq ekseriyetde idi ikinci novu ise ancaq patrisilerden ibaret idi Real hakimiyet patrisial senatin ve elinde idi Idareciliyin basinda iki konsul dururdu hansi ki senturial komiciyalar terefinden secilirdi ve mehzine gore car malik idiler Konsullardan basqa ancaq onlarin komekcileri kvestorlar deqiq mueyyen olunublar evvellerde onlar konsullarin mehkeme islerinde komekcileri idiler sonra ise dovlet xezinesinin qorunmasi ile mesgul olurdular Mehz bu veziyet plebsin esas teleblerini mueyyen edirdi Birincisi bu idi yeni patrisiat hakimiyetin ozbasinaligindan elementar huquqi mudafie ve patrisiatin ceza hakimiyetini mehdud eden oz maqistratlarin ve huququnun olmasi Ikinicisi nece ki plebs xalq yigincaqlarinda coxluq teskil edirdi o sonuncunun real huquqlarinin genislendirilmesini ve komiciyalarda sesvermenin prinsiplerinin daha demokratik olmasini teleb edirdi Nehayet plebs oz numayendelerinin ali vezifelerde ve senatda temsil olunmasini isteyirdi Bundan basqa vacib mesele kimi plebeylerin romali vetendasliqa nail olmaq qaldirilirdi tam adlandirilan nigaha girmek aktiv ve passiv secki huququ Quvvelerin nisbetiMubarizede quvvelerin nisbeti qeliz idi Plebs ancaq xalq kutelelerini deyil varli bezen ise qeyri romali elitatadan cixmis ve yaxud yoxsullasmis patrisilerden olan adli sanli adamlari birlesdirirdi Bu elita patrisileri sixisdirmaga ve siyasetde onlarla eyni huquqlar almaga calisirdi Mehz bunlarin icinden en cox plebsin liderleri cixirdi Siravi uzvleri ise daha cox torpaq borc ve xalq yigincaqinin haqlarinin genislenmesi meseleleri maraqlandirirdi Patrisiler de hemise hemrey olmurdu Adli sanli nesiller arasinda mubarize ona getirirdi ki bezileri plebeylerle yaxinlasirdilar bezileri ise eksine ciddi olaraq zumre imtiyazlarini mudafie edirdiler Senatin daxilinde taktiki ziddiyetler de az deyildi Mubarizenin gedisiTribunatin tesisati Zumre mubarizesinin ilk qigilcimi Tit Liviya e e 494 ile aiddir Borc sertlerinin dozulmezliyine ve kreditorlarin ozbasinaligina cavab olaraq plebeyler Romadan tepesine uzaqlasdilar ve latinlerin herbi tehdidi qarsisinda patrisiler guzeste getdi Plebs oz siralarindan olan xususi maqistratin tesis edilmesine nail oldu plebsin dovlet qarsisinda numayendesi rolunu oynayan xalq tribunu Evvelce tribunlar ayri ayri plebeyleri maqistratlarin ozbasinaligindan mudafie edirdi Tedricen bu haqlardan cox boyuk hakimiyet yaranirdi E e 449 ilden tribunun sexsiyeti toxunulmaz evi ise siginacaq huququna malik idi Tribun maqistratin ve senatin qerarlarina veto qoya bilerdi intersessiya huququ Tedricen o san ki zumreler arasindaki anlasmanin qoruyucusu olurdu ve bu keyfiyyetde onlari pozanlara qarsi tedbir gore bilerdi hebs cerime ve s Tribunlarin hakimiyeti seher hududlarindan kenara cixmirdi Evvellerde tribunlarin sayi 2 5 idi sonralar onlarin sayi 10 catdirildi Vezife esasen patrisiatla mubarizeye basciliq eden plebsin rehberleri ucun elcatan oldu E e V esrin 80 50 ci illeri aqrar mesele etrafinda en keskin mubarize illeri idi Bu iller Roma ekvler volskler ve basqa qonsu tayfalarla agir muhariberle aparirdi Plebsin ve tribunlarin enenevi taktiki qosuna yigimdan imtina etmekden ibaret idi Aqrar meseleni hell etmek mumkun olmurdu ve ancaq e e 456 ci ilde tribun Icilinin qanununa gore Aventindeki torpagi bolusdurmek mumkun oldu E e 451 450 ci illerde plebsin tezyiqi ile huququn ilk bas verir Qanunlarin den ibaret desemvirden ibaret komissiya yaradilir Komissiya demek olar ki tamamile patrisilerden ibaret idi Qanunlar mehkeme icralarini borc huququnu ailedaxili munasibetleri mulkiyyet huququnu ve alis veris emeliyatlarini tenzimleyirdi Onlar hemcin muxtelif cinayetlere gore ceza teyin edirdiler cadu qetl ogruluq uzv xesaretleri dovlete xeyaneti Qanunlarin yazilmasi nesli cemiyetden sinfi cemiyete ve Roma polisinin qurulmasinda vacib unsur idi Kecid dovrune xas muxtelif prinsiplerin kombinasiyasi onlar ucun de seciyevi idi ve pul prinsipi vereselik azadligi ve mulkiyetin neslin icinde saxlanilmasi meyli ve saire Umumiyetle kodifikasiya plebsin uguru idi maqistratlarin ozbasinaliginin yerini qanun tuturdu Olume mehkum olunmusun komisialara Buna baxmayaraq bezi qanunlar plebse qarsi idi borc huququ cox sert idi patrisilerle plebeyler arasindaki nigahlar ise qadagan idi E e 451 450 ci iller hadiseleri az qaldi murtece cevrilise getirsin Appi Klavdi basda olmaqla desimvirler vezife selahiyetlerini basa vurmaqdan imtina etdiler plebeylerin Romadan yeni uzaqlasmasi ve senatdaki muxalifet onlarin istefasina getirdi E e 449 cu ilde konsullar ve qanunlarina gore xalq tribunlarinin toxunulmazligi berpa olundu Provokasiya huququ tesdiq edildi Bu qanunlar desimvirlerin legv etdiyi xalq nailiyetlerini berpa edirdi Nehayet plebeylerin de isatirak etdiyi tribalara gore yigincaqlarda qebul edilmis qerarlar qanun quvvesine elde etdi Innen bele ve komisialarla birge tam huququlu xalq yigincaqlari novune cevrildi E e 445 il plebsin yeni qelebe ise ile qeyd olundu gore patrisilerle plebeylerin nigahina icaze verildi Bu huquqdan ilk novbede plebsin yuxarilari yararlandi Qanun yeni patrisial plebey zadeganligi yaranmasinda ilk addim oldu Ele o vaxt da plebeylerin konsulluga buraxilmasi meselesi ilk defe qalxdi Licini Seksti qanunu Esas meqale Licini Seksti qanunu E e 444 ilde Romada konsullarin evezine konsul selahiyetli tribun adlandirilan saylari 3 den 8 qeder olanlarin secilmesi praktikasi tetbiq olunmaga basladi Bu maqistratura plebeylere elcatan idi Cari ilde kimin konsullarin yoxsa tribunlarin secilmesi meselesini senat hell edirdi Buna cavab olaraq e e 443 ilde konsulun selahiyetinde yaratmaq ve icmanin terkibine nezaret etmek selahiyeti alindi ve ancaq patrisilerden secilen yeni maqistratlara senzorlara verildi E e V esrin ikinci yarisinda zumrelerin mubarizesi bir az sengiyir Esas sebeb qonsulara qarsi ugurlu hucumlar ve bir sira yeni koloniyanin cixarilmasi idi ki bu aqrar mesleni qismen hell etmek imkani verdi E e 406 ci ilde seherinin boyuk erazisi isgal edildi lakin 390 ilde Roma qallarin hucumuna meruz qaldi Qallarin hucumu yeni bohran yaratdi hansi ki oz apoqeyine e e 376 ilde catanda xalq tribunlari ve uc qanun lahiyesi ireli surdu birincisi bir elde 500 yuqerden 125 hektar artiq torpaq saxlamaq qadagan edildi bu ictimai torpagin daha cox balanslasdirilmis paylanmasini temin etmeli idi ikincisi konsulyar hakimiyetli tribun tesisati legv edilirdi bunun evezinde hemise biri plebey olmaqla konsullar secilmeli idi Bu qanunla patrisial plebey aristokratiyasi nobilitet esasli suretde oz movqelerini mohkemlendirdi Patrisiler siddetli muqavimet gosterdiler qanun ancaq e e 367 ilde qebul edildi Lakin aqrar ve borc meseleleri hell edilmemis qaldi Roma veziyyetden basqa cure cixdi isgal hesabina E e IV esrin 40 ci illerinden Roma hucuma kecdi ve e e III ortalarina Italiyanin sahibi oldu Yeni torpaqlara 30 koloniya cixarilmisdir ve bir sira yeni triba yaradilmisdi bu bohranin keskinliyini azaltdi ve sosial mubahisenin yumsalmasi ucun esas oldu Litsini Seksti qanunlarindan bir az sonra plebeyler ucun basqa vezifeler de elcatan oldu o cumleden senzor diktator ve pretor Xalq yigincagi ali instansiyadir Peteli Papiri ve Hortenzi qanunlari E e IV esrin ikinci yarisinda xalq yigincaqlarinin qerarlarini atalar senat ve patrisial kurial komisialar terefinden qebulu qaydasi deyisdirildi Indi tesdiq qerarin qebul olunmasindan sonra deyil evvel verilirdi ve belelikle fiksiyaya salinirdi Xalq yigincagi helledici qanunverici cevrildi E e IV esr yeni muhum deyisiklikle yadda qaldi E e 326 yaxud 313 ilde Peteli Papiri qanunu ile tesdiq olundu ki borclu kreditorun qarsisinda ancaq mulkiyyeti ile cavabdehdir cani ile yox Bu qanunla Romada borc koleliyi ve vetendaslarin qull edilmesi legv edildi Sonuncu qanun olaraq tribalara gore xalq qerarlari qanuni quvvesini tesdiq eden qebul edildi e e 283 NeticePatrisiatla plebsin mubarizesi merhelesi Roma ucun Yunanistan ucun arxaika merhelesi qeder ehemiyyetli idi Plebeylerin qelebesinin sebebini sexsi ve bununla birlikde siyasi azadliqlari qoruya bilmis asagilarin hemreyliyinde axtarmaq lazimdi Romada Yunanistanda oldugu kimi tekinde kutlevi kolelesdirme ucun serait olan iqtisadiyatin dovlet sektoru yox idi Bununla bele dovlet elitar olaraq alirdi Siyasi hakimiyet ve sosial iqtisadi ustunluk yeni yuxarinin kicik qrupunun elinde cemlesdi Borc meselesinin helli yarimciq idi aqrara mesele ise xarici istila neticesinde hell olundu Esa netice Romada polis respublikasinin yaranmasi idi zumrelerin mubarizesi gedisinde ise onun baza unsurleri mesrulasdi vetendas statusu xalqin formal suvereniteti ve coxsaxeli maqistratura sistemi MenbeIstoriya Drevnego Mira Rascvet drevnih obshestv Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Moskva 1989 seh 432 434