Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Məlumatı yoxla. Bu məqalədə verilən dəqiqliyini və məlumatların yoxlamaq lazımdır. aydınlaşdırılmalıdır. |
Noxud (Cicer arietinum L.) — Paxlakimilər fəsiləsindən birillik ot bitkisi. Noxudun vətəni Şərqi Əfqanıstan və Şimal-Qərbi Hindistan hesab edirlir, burada onu bizim eradan əvvəl IV əsrdə becərməyə başlamışlar.
| Noxud | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Noxud | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Yaşıl noxud
Zülal, lif və nişasta baxımından zəngin bir qidadır. Göy noxud A, C və B qrupu vitaminlərinin yanında dəmir, fosfor və kalium kimi mineralları da içində saxlayan bəsləyici bir tərəvəzdir. Quru yaşıl noxud zülal və nişasta baxımından təzə yaşıl noxuddan daha zəngindir. Bununla birlikdə, təzə yaşıl noxudu həzm etmək daha asandır.
Qida və yem dəyəri
Noxud yüksək zülallı qida və yem məhsuludur. Onun dənini qidaya təzə, konservləşdirilmiş və bişmiş şəkildə qəbul edirlər, yarma və un emal edirlər. Yem sortları (yaşıl kütlə, saman, dən), həmçinin nöxud küləşini və küfəsini mal-qaraya yedirdirlər. Digər dənli bitkilərdə olduğu kimi noxudunda xüsusiyyəti ondadır ki, onun kökündə yerləşən və havadan azotu fiksasiya edən köküyumrular bakteriyaları sayəsində sünbüllü bitkilərindən azot gübrələri olmadan 2 – 3 dəfə artıq zülal sintez edirlər (lizin, valin və s.), toxumlarında nişastanın miqdarı yüksəkdir. Bunun sayəsində noxud qarışıq yem sənayesi üçün dəyərli bitki proteini təchizatçısıdır.
Yaşıl noxud bir çox yeməkdə və şorbalarda istifadə edilir.
Növləri
Ərzaq və yarma noxudu, həmçinin konserv sənayesi üçün yetişdirilən noxud təyinatından asılı olaraq tiplərə və alttiplərə bölünür. Birinci tip — ərzaq noxududur, ikinci tip – yem noxudu. Birinci tipdə alttiplər seçilir: birinci – onun toxumları müxtəlif sarı rənglidir, ikinci tip – müxtəlif yaşıl rənglidir. İkinci tipə yem noxudu aiddir, onun toxumlarının rəngi qonur-yaşıl, qəhvəyi, bənövşəyi, müxtəlif çalarlı qara və ya ləkəli görünməyən qabıqlı mərmər və nöqtəli şəkillidir. Yarma sənayesində noxudun birinci tipi və ikinci alttipi istifadə edilir, onların qarışıqlığı yol verilməzdir. Toxumların ölçülərindən asılı olaraq, iriliyinə görə noxud üç kateqoriyaya ayrılır: iri, orta və xırda; keyfiyyətindən asılı olaraq iki sinifə bölünür. Hər sinifdə hər kateqoriya üçün iriliyi üzrə qarışıqlar və zərərvericilərlə yoluxması üzrə normalar müəyyənləşdirilmişdir.
Noxudun becərilmə aqrotexnikası
Noxudun səpini üçün ən yaxşı sələf payızlıq taxıllar və cərgə arası becərilən bitkilərdir. Taxıl məhsulu toplandıqdan sonar kövşən üzlənir. Səpinə 30–35 gün qalmış 25–30 sm dərinlikdə əsas şum aparılır. Şum altına hektara 200–250 kq superfosfat gübrəsi verilir. Səpin qabağı 75–100 kq gübrə kultivasiya zamanı vermək lazımdır. Sonra sahə malalanır və səthi hamarlanır. Toxum materialı kimi təmizlənmiş və çeşidlənmiş toxumdan istifadə olunur. Toxum standarta cavab verməlidir. Səpin dağətəyi bölgələrdə noyabr ayınm 1–2 dekadasında, aran bölgələrdə isə dekabr ayının 1–2 dekadasında və ya erkən yaz qabağı fevral ayının 2–3 dekadasında, və ya mart ayının 1 dekadasında aparılmalıdır. Noxudun ən yaxşı səpin üsulu iki cərgəli lent-zolaq üsuludur. Bu zaman zolaqlar arasında 45–60 sm, zolaqda cərgələr arasında 15–20 sm ara qoyulur. Dəmyə şəraitində cərgə arası 30–45 sm olmaqla bir başa səpin üsulu da yaxşı nəticə verir. Səpin normasına gəldikdə hektara səpilən cücərən toxumların sayına görə müəyyən edilir. Lentvari səpin üsulunda payız səpini üçün 400 min, yaz səpini üçün isə 300–350 min cücərən toxum effektiv nəticə verir. Başdan-başa səpində isə hektara 0.3–0.4 milyon cücərən toxum səpilir.
Noxud toxumları orta hesabla 5–6 sm dərinliyə bastırılır. Ağır toıpaqlarda dayaz, yüngül torpaqlarda dərin bastırılır. Səpinə qulluq işlərinə gəldikdə isə sahəyə cücərtilər alındıqdan sonra erkən yazda 75–100 kq (f.ç) ammonium şorası verilir. Alaq otlarına qarşı (2–4 yarpaq fazasında) əsas bitkinin inkişaf fazasından asılı olmayaraq Fyuzilad Forte 0–75-1.0 1/hek. və ya Fyuzilad Super 1–2 1 hek. Çilənir. Cərgə araları vaxtaşırı kultivasiya edilir. Məhsulun toplanmasına gəldikdə paxlalar tam yetişdikdən sonra bir başa kombaynla həyata keçirilir. Bunun üçün kombaynın iş rejimi dəyişdirilir və müvafıq olaraq paxlalı bitkilərin yığımı üçün nizamlanır. Toplanmış məhsul təmizləyici və çeşidləyici maşınlardan keçirilir. Azərbaycanda noxudun yerli Ağdənli, Astarxanbazar yerli, AzNİİZ 303, Nərmin və s. sortları rayonlaşmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Melumati yoxla Bu meqalede verilen faktlarin deqiqliyini ve melumatlarin etibarliligini yoxlamaq lazimdir aydinlasdirilmalidir Noxud Cicer arietinum L Paxlakimiler fesilesinden birillik ot bitkisi Noxudun veteni Serqi Efqanistan ve Simal Qerbi Hindistan hesab edirlir burada onu bizim eradan evvel IV esrde becermeye baslamislar NoxudElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste PaxlaciceklilerFesile PaxlakimilerYarimfesile Triba Cins NoxudBeynelxalq elmi adiPisum L 1753 Sekil axtarisiITIS 26866NCBI 3887EOL 27825NoxudYasil noxudZulal lif ve nisasta baximindan zengin bir qidadir Goy noxud A C ve B qrupu vitaminlerinin yaninda demir fosfor ve kalium kimi minerallari da icinde saxlayan besleyici bir terevezdir Quru yasil noxud zulal ve nisasta baximindan teze yasil noxuddan daha zengindir Bununla birlikde teze yasil noxudu hezm etmek daha asandir Qida ve yem deyeriNoxud yuksek zulalli qida ve yem mehsuludur Onun denini qidaya teze konservlesdirilmis ve bismis sekilde qebul edirler yarma ve un emal edirler Yem sortlari yasil kutle saman den hemcinin noxud kulesini ve kufesini mal qaraya yedirdirler Diger denli bitkilerde oldugu kimi noxudunda xususiyyeti ondadir ki onun kokunde yerlesen ve havadan azotu fiksasiya eden kokuyumrular bakteriyalari sayesinde sunbullu bitkilerinden azot gubreleri olmadan 2 3 defe artiq zulal sintez edirler lizin valin ve s toxumlarinda nisastanin miqdari yuksekdir Bunun sayesinde noxud qarisiq yem senayesi ucun deyerli bitki proteini techizatcisidir Yasil noxud bir cox yemekde ve sorbalarda istifade edilir NovleriErzaq ve yarma noxudu hemcinin konserv senayesi ucun yetisdirilen noxud teyinatindan asili olaraq tiplere ve alttiplere bolunur Birinci tip erzaq noxududur ikinci tip yem noxudu Birinci tipde alttipler secilir birinci onun toxumlari muxtelif sari renglidir ikinci tip muxtelif yasil renglidir Ikinci tipe yem noxudu aiddir onun toxumlarinin rengi qonur yasil qehveyi benovseyi muxtelif calarli qara ve ya lekeli gorunmeyen qabiqli mermer ve noqteli sekillidir Yarma senayesinde noxudun birinci tipi ve ikinci alttipi istifade edilir onlarin qarisiqligi yol verilmezdir Toxumlarin olculerinden asili olaraq iriliyine gore noxud uc kateqoriyaya ayrilir iri orta ve xirda keyfiyyetinden asili olaraq iki sinife bolunur Her sinifde her kateqoriya ucun iriliyi uzre qarisiqlar ve zerervericilerle yoluxmasi uzre normalar mueyyenlesdirilmisdir Noxudun becerilme aqrotexnikasiNoxudun sepini ucun en yaxsi selef payizliq taxillar ve cerge arasi becerilen bitkilerdir Taxil mehsulu toplandiqdan sonar kovsen uzlenir Sepine 30 35 gun qalmis 25 30 sm derinlikde esas sum aparilir Sum altina hektara 200 250 kq superfosfat gubresi verilir Sepin qabagi 75 100 kq gubre kultivasiya zamani vermek lazimdir Sonra sahe malalanir ve sethi hamarlanir Toxum materiali kimi temizlenmis ve cesidlenmis toxumdan istifade olunur Toxum standarta cavab vermelidir Sepin dageteyi bolgelerde noyabr ayinm 1 2 dekadasinda aran bolgelerde ise dekabr ayinin 1 2 dekadasinda ve ya erken yaz qabagi fevral ayinin 2 3 dekadasinda ve ya mart ayinin 1 dekadasinda aparilmalidir Noxudun en yaxsi sepin usulu iki cergeli lent zolaq usuludur Bu zaman zolaqlar arasinda 45 60 sm zolaqda cergeler arasinda 15 20 sm ara qoyulur Demye seraitinde cerge arasi 30 45 sm olmaqla bir basa sepin usulu da yaxsi netice verir Sepin normasina geldikde hektara sepilen cuceren toxumlarin sayina gore mueyyen edilir Lentvari sepin usulunda payiz sepini ucun 400 min yaz sepini ucun ise 300 350 min cuceren toxum effektiv netice verir Basdan basa sepinde ise hektara 0 3 0 4 milyon cuceren toxum sepilir Noxud toxumlari orta hesabla 5 6 sm derinliye bastirilir Agir toipaqlarda dayaz yungul torpaqlarda derin bastirilir Sepine qulluq islerine geldikde ise saheye cucertiler alindiqdan sonra erken yazda 75 100 kq f c ammonium sorasi verilir Alaq otlarina qarsi 2 4 yarpaq fazasinda esas bitkinin inkisaf fazasindan asili olmayaraq Fyuzilad Forte 0 75 1 0 1 hek ve ya Fyuzilad Super 1 2 1 hek Cilenir Cerge aralari vaxtasiri kultivasiya edilir Mehsulun toplanmasina geldikde paxlalar tam yetisdikden sonra bir basa kombaynla heyata kecirilir Bunun ucun kombaynin is rejimi deyisdirilir ve muvafiq olaraq paxlali bitkilerin yigimi ucun nizamlanir Toplanmis mehsul temizleyici ve cesidleyici masinlardan kecirilir Azerbaycanda noxudun yerli Agdenli Astarxanbazar yerli AzNIIZ 303 Nermin ve s sortlari rayonlasmisdir Hemcinin baxNoxud denyeyeni Noxud menenesiIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 324 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 727