Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pir Rövşən (Bəyazid bin Abdillah bin Məhəmməd əl-Ənsari) — əfqan (puştu) ədəbiyyatının əsasını qoymuş şəxs.
| Pir Rövşən | |
|---|---|
| puşt. پیر روښان,fars. پیر روشن | |
| Doğum adı | Bəyazid Ənsari |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Pəncab |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Tarbela, Əfqanıstan |
| Vətəndaşlığı | |
| Milliyyəti | puştu |
| Fəaliyyəti | şair, sufi[d], tacir |
| Əsərlərinin dili | fars, puştu |
| İstiqamət | təsəvvüf |
Həyatı
Pir Rövşən adı ilə tanınmış Bəyazid Ənsari 1525-ci ildə Pəncabda, Burki tayfasına mənsub nüfuzlu ailələrdən birində dünyaya gəlmişdir. Kiçik yaşlarında ikən ailəsilə birlikdə Pakistanın əyalətinə köçmüşdü. Atası burada əyalət qazısı vəzifəsində çalışmışdır. Gənc yaşlarından poeziyaya böyük maraq göstərmiş, puştu, ərəb və fars dillərində şeirlər yazmışdır. Dini təhsilə də yiyələndikdən sonra, həmin dövrdə geniş yayılmış sufi cəmiyyətlərilə maraqlanmış, sufi ədəbiyyatını dərindən öyrənmişdir. Bəyazid mövcud hakim dini düşüncə ilə qane olmayaraq, yeni fikirlər irəli sürmək qərarına gəlmişdir. fəlsəfəsini öyrəndikdən sonra onun davamçısına çevrilmişdir.
Bəyazid ailəsinin nüfuzu ilə qazandığı bəzi imtiyazların, əsasən də dini və elmi imtiyazların əleyhinə çıxmışdır. İnadkar xarakterli olduğundan qardaşı ilə arasında ciddi mübahisə yaranmış, atasının məsələyə qarışdıqdan sonra isə ya evdən getmək, ya da fikirlərindən əl çəkmək seçimi qarşısında qalmışdır. Nəticədə evini tərk edərək Pişəvərə getmiş, orada dini məktəb açaraq ətraf ərazilərdə təbliğat işi aparmağa başlamışdır. Bu məktəbdə tələbələrilə bərabər müxtəlif batini, mistik elmlərin tədrisi ilə məşğul olmuşdur. Hətta Xəlil və Məhəmmədzay tayfalarını öz ardınca aparmağı bacarmışdır. O, ətrafına xeyli tərəfdar toplamış və "Pir Rövşən" (Nurlanmış) adını götürərək sufi Rövşəniyyə təriqətini yaratmışdır. Bu təriqət gizli strukturu və qeyri-adi təlimilə bir sıra din xadimlərində mənfi münasibət hissini oyatmışdır. Nəticədə dini dairələrdə Bəyazid Ənsarinin təliminə qarşı güclü müxalifət baş qaldırmışdır. Pir Baba adlı sufi şeyxi ilə mübahisəsi bu qəbildəndir. Lakin onun əsas düşməni din alimi Axund Dərvaz olmuşdur. O, Bəyazidlə apardığı mükalimələrdən sonra opponentinin təlimini dinə zidd elan edərək, əleyhinə "Məxzənul İslam" ("İslam xəzinəsi") adlı kitab yazmış və Axund Dərvaz Bəyazid Ənsariyə "Pir Tariq" (Qoca nadan) ayaması qoşmuşdur.
Moğol imperatoru Əkbər "Dini-İlahi" adlı din yaratdıqdan sonra isə Bəyazid Ənsari ona qarşı üsyan qaldırmışdır. Nanqarhar əyalətində moğol sərkərdəsi Möhsün Xanla vuruşmuşdur. Döyüşdə məğlub olduqdan sonra bir müddət gizlənə bilmiş, lakin Tarbela yaxınlığında Yusifzay tayfasının üzvləri tərəfindən oğulları ilə bərabər öldürülmüşdür. Bəyazidin ancaq 14 yaşlı kiçik oğlu Cəlal imperator Əkbər tərəfindən bağışlanmışdır. Lakin o, da sonralar moğollar əleyhinə üsyan qaldırmış və döyüşdə həlak olmuşdur. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, Cəlalabad şəhəri onun adını daşıyır. Sonrakı dövrdə Bəyazid Ənsarinin məsləkdaşları onun yolunu davam etdirərək, Əfqanıstanın ayrılaraq müstəqillik qazanmasında əhəmiyyətli rol oynamışlar.
Təriqəti
Bəyazid Ənsarinin yaratdığı təriqətinin Əfqanıstanda ardıcılları olmuşdur. Ənənəvi dini cərəyanlar tərəfindən davamlı təqiblərə uğrayan bu hərəkat qadın-kişi bərabərliyini irəli sürməsilə məşhurdur. Bəyazid Ənsari irsi qaydada dini, yaxud dünyəvi vəzifənin tutmağın əleyhinə çıxmışdır. Bu cəhətlərinə görə, rövşəniyyə təriqəti bəzi tədqiqatçılar tərəfindən ilkin utopik-kommunist hərəkatlardan hesab edilmişdir.
Bu təriqət özündə ruhların bir bədəndən digərinə köçməsi və Allahın insanda təzahür etməsi kimi inancları ehtiva edir. Təriqətə görə, ölümdən sonrakı axirət həyatı, Cənnət və Cəhənnəm anlayışları yanlışdır. Təlimində insanlar hüquq etibarilə bərabər varlıqlar olaraq nəzərdə tutulurdu. Əleyhdarları rövşənilərin ismaililər kimi, öz düşmənlərini gizli şəkildə qətlə yetirmələrindən bəhs etmişlər.
Bəyazid Ənsari əfqan (puştu) ədəbiyyatının əsasını qoymuş şəxsdir. O, yazdığı şeirlərlə dini görüşlərinin yayılmasına çalışmışdır. Lakin bu əsərlərdən bir çoxu onun təqib olunduğu dövrlərdə məhv edilmişdir. Bəyazid Ənsarinin dövrümüzədək gəlib çatmış yeganə əsəri "Xayrul Bəyan" ("Ən xeyirli vəhy") kitabıdır. Bu kitab puştu dilində yazılmışdır, lakin bəzi hissələrində ərəb, urdu və dəri dillərində şeir nümunələri də yer almışdır. Burada müəllif öz dini görüşlərinin izahını vermiş, hər kəsin torpağının və malının bərabər olmasının vacibliyini bildirmişdir.
Bəyazid Ənsari dövrünün maraq doğuran və ziddiyyətli şəxslərindən olmaqla bərabər, ədəbi yaradıcılığı ilə də şöhrət qazanmışdır. Ziddiyyətli dini görüşləri bir sıra ilahiyyatçılar tərəfindən tənqid edilsə də, ədəbi irsi zəif tədqiq olunmuşdur.
 | Yazıçı ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pir Rovsen Beyazid bin Abdillah bin Mehemmed el Ensari efqan pustu edebiyyatinin esasini qoymus sexs Pir Rovsenpust پیر روښان fars پیر روشن Dogum adi Beyazid EnsariDogum tarixi 1525Dogum yeri PencabVefat tarixi 1585Vefat yeri Tarbela EfqanistanVetendasligiMilliyyeti pustuFealiyyeti sair sufi d tacirEserlerinin dili fars pustuIstiqamet tesevvufHeyatiPir Rovsen adi ile taninmis Beyazid Ensari 1525 ci ilde Pencabda Burki tayfasina mensub nufuzlu ailelerden birinde dunyaya gelmisdir Kicik yaslarinda iken ailesile birlikde Pakistanin eyaletine kocmusdu Atasi burada eyalet qazisi vezifesinde calismisdir Genc yaslarindan poeziyaya boyuk maraq gostermis pustu ereb ve fars dillerinde seirler yazmisdir Dini tehsile de yiyelendikden sonra hemin dovrde genis yayilmis sufi cemiyyetlerile maraqlanmis sufi edebiyyatini derinden oyrenmisdir Beyazid movcud hakim dini dusunce ile qane olmayaraq yeni fikirler ireli surmek qerarina gelmisdir felsefesini oyrendikden sonra onun davamcisina cevrilmisdir Beyazid ailesinin nufuzu ile qazandigi bezi imtiyazlarin esasen de dini ve elmi imtiyazlarin eleyhine cixmisdir Inadkar xarakterli oldugundan qardasi ile arasinda ciddi mubahise yaranmis atasinin meseleye qarisdiqdan sonra ise ya evden getmek ya da fikirlerinden el cekmek secimi qarsisinda qalmisdir Neticede evini terk ederek Pisevere getmis orada dini mekteb acaraq etraf erazilerde tebligat isi aparmaga baslamisdir Bu mektebde telebelerile beraber muxtelif batini mistik elmlerin tedrisi ile mesgul olmusdur Hetta Xelil ve Mehemmedzay tayfalarini oz ardinca aparmagi bacarmisdir O etrafina xeyli terefdar toplamis ve Pir Rovsen Nurlanmis adini goturerek sufi Rovseniyye teriqetini yaratmisdir Bu teriqet gizli strukturu ve qeyri adi telimile bir sira din xadimlerinde menfi munasibet hissini oyatmisdir Neticede dini dairelerde Beyazid Ensarinin telimine qarsi guclu muxalifet bas qaldirmisdir Pir Baba adli sufi seyxi ile mubahisesi bu qebildendir Lakin onun esas dusmeni din alimi Axund Dervaz olmusdur O Beyazidle apardigi mukalimelerden sonra opponentinin telimini dine zidd elan ederek eleyhine Mexzenul Islam Islam xezinesi adli kitab yazmis ve Axund Dervaz Beyazid Ensariye Pir Tariq Qoca nadan ayamasi qosmusdur Mogol imperatoru Ekber Dini Ilahi adli din yaratdiqdan sonra ise Beyazid Ensari ona qarsi usyan qaldirmisdir Nanqarhar eyaletinde mogol serkerdesi Mohsun Xanla vurusmusdur Doyusde meglub olduqdan sonra bir muddet gizlene bilmis lakin Tarbela yaxinliginda Yusifzay tayfasinin uzvleri terefinden ogullari ile beraber oldurulmusdur Beyazidin ancaq 14 yasli kicik oglu Celal imperator Ekber terefinden bagislanmisdir Lakin o da sonralar mogollar eleyhine usyan qaldirmis ve doyusde helak olmusdur Bezi tedqiqatcilarin fikrince Celalabad seheri onun adini dasiyir Sonraki dovrde Beyazid Ensarinin meslekdaslari onun yolunu davam etdirerek Efqanistanin ayrilaraq musteqillik qazanmasinda ehemiyyetli rol oynamislar Teriqeti Beyazid Ensarinin yaratdigi teriqetinin Efqanistanda ardicillari olmusdur Enenevi dini cereyanlar terefinden davamli teqiblere ugrayan bu herekat qadin kisi beraberliyini ireli surmesile meshurdur Beyazid Ensari irsi qaydada dini yaxud dunyevi vezifenin tutmagin eleyhine cixmisdir Bu cehetlerine gore rovseniyye teriqeti bezi tedqiqatcilar terefinden ilkin utopik kommunist herekatlardan hesab edilmisdir Bu teriqet ozunde ruhlarin bir bedenden digerine kocmesi ve Allahin insanda tezahur etmesi kimi inanclari ehtiva edir Teriqete gore olumden sonraki axiret heyati Cennet ve Cehennem anlayislari yanlisdir Teliminde insanlar huquq etibarile beraber varliqlar olaraq nezerde tutulurdu Eleyhdarlari rovsenilerin ismaililer kimi oz dusmenlerini gizli sekilde qetle yetirmelerinden behs etmisler Beyazid Ensari efqan pustu edebiyyatinin esasini qoymus sexsdir O yazdigi seirlerle dini goruslerinin yayilmasina calismisdir Lakin bu eserlerden bir coxu onun teqib olundugu dovrlerde mehv edilmisdir Beyazid Ensarinin dovrumuzedek gelib catmis yegane eseri Xayrul Beyan En xeyirli vehy kitabidir Bu kitab pustu dilinde yazilmisdir lakin bezi hisselerinde ereb urdu ve deri dillerinde seir numuneleri de yer almisdir Burada muellif oz dini goruslerinin izahini vermis her kesin torpaginin ve malinin beraber olmasinin vacibliyini bildirmisdir Beyazid Ensari dovrunun maraq doguran ve ziddiyyetli sexslerinden olmaqla beraber edebi yaradiciligi ile de sohret qazanmisdir Ziddiyyetli dini gorusleri bir sira ilahiyyatcilar terefinden tenqid edilse de edebi irsi zeif tedqiq olunmusdur Yazici ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin