Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Osnəkəran — Azərbaycan Respublikasıınn Yardımlı rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Osnəkəran | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Yardımlı rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.001 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| | |
Tarixi
Osnəkəran Yardımlı ərazisindəki "ğaran"la bitən mürəkkəb formalı oykonimlər əvvəlki ədəbiyyatlarda "kəran" şəklində qeyd olunmuşdur ki, bu da topninimin talış dilində izahını nəzərdə tutmuşdur. Bu tamamilə yanlış yanaşmadır. Bu fakta "Azərbaycan SSR inzibati-ərazi bölgüsü"(1961) və ikicildlik "Azərbaycan toponimlərinin ensklopedik lüğəti"ndə də (2007) rast gəlirik. Talış dilində Kəran sözü koon, yəni, kə + on "evlər" mənasında izah olunur. Lerik rayonu ərazisindəki Osnakücə oykonimi də "osna" sözü ilə bağlı olub "dəmirçi məhəlləsi" anlamındadır. Osnağaran toponimi talış dilində osın və kəran şəklində izah edilir. Osın-"dəmir", kəran isə "evlər". Akad. B.Budaqov da sözügedən toponimi bu şəkildə izah etmişdir.(www.budaq.com).
Tədqiqatçılara görə, vaxtilə evlərin üstü tənəkə ilə örtüldüyü üçün belə adlandırılıb. Mənbələrə görə, kəndin əvvəlki adı Dəmirevlər olmuşdur. Bəzi tədqiqatçılar buradakı dəmir sözünü möhkəm, cəsur mənasında izah edir. Biz bu fikirdə deyilik. Həqiqətən də kənd ərazisində bəzi imtiyazlı, nüfuzlu şəxslərin evlərinin üstü dəmirlə (tənəkə) örtüldüyünə və digər evlərdən xüsusi seçildiyinə görə kəndin ilk adı Dəmirevlər adlandırılmışdır. Talış xanlığı zamanında bu əraziyə ilk dəfə gələn talışlar həmin evləri görüb "osnakoon", yəni osnəkəran adlandırmışlar. Başqa sözlə desək, sənədləşmə işlərinə baxan həmin məsul şəxslər kəndin adını (Dəmirevlər) kalka yolu ilə osnakəran kimi qeydiyyata almış və kənd sonralar rəsmi şəkildə Osnakəran adlandırılmışdır. Onu da demək lazımdır ki, Lənkəran bölgəsində "kəran" sonluqlu adlar daha çoxdur: Səpinəkəran, Şıxəkəran, Gilokəran, Sufridkəran, Seydəkəran və s. B.Sultanlı Osnağaran toponimi haqqında yazır: "Os (as//uz) əski türk tayfalarından birinin adıdır. "Osnağaran" sözünün ikinci hissəsi – "nağaran" sözü isə türkcə "qəmsiz", "kədərsiz", "şən", "toylu-düyünlü" deməkdir. "Osnağaran" sözü anlamca "os"lara (as//uz) məxsus toy-düyünlü yer"i ifadə edir."("Təkdam" qəz.,2008) R.Eyvazova bu barədə yazır: "Qədim türk tayfa adlarının az, uz, quz, oğuz- həm etnik varlıq, həm də leksik vahid olaraq bir mənşədən törəməsi türkologiyada məlum məsələlərdəndir. Biz Oruzqan//Uruzqan toponiminin birinci komponentini də həmin adlarla bağlayıb eyni mənşəli hesab edirik.
1893-cü ilə aid xəritədə Lənkəran qəzasında Osanaqaran oykonimi göstərilmişdir. Yardımlı ərazisində "ğaran"la yaranan toponimlərin ayrı-ayrı mənalarda – "ağaran", "nağaran" variantlarında olması inandırıcı deyildir. Uz / us- tayfa adından başqa, türk dillərində zirvə, yüksəklik, çay, su, şəhər, qala, kənar, sərhəd, ağız, hasar və s. mənalarda da işlənir. Əgər birinci faktı nəzərə almasaq, toponimi "Uca yerlər", "Qala yerləri" və s. mənalarda izah etmək mümkündür. Dəmirevlər rayonun qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Hələ VIII əsrdə Yəməndən Ərdəbil və ətraf ərazilərə miqrasiya etmiş ərəb tayfaları arasında seyyidlərin indiki Osnağaran kəndinə köç etməsi burada yaşayışın daha qədim olduğunu göstərir. Z.Bünyadov yazır ki, Azərbaycana ilkin köçürülmüş ərəb tayfaları ilə VIII yüzilliyin ortalarında köçürülməyə başlamış yəmənlilər arasında toqquşmalar, silahlı mübarizələr yarandı. Sual meydana çıxır ki, onlar arasında baş verən toqquşmaların məqsədi nə idi? Bu tayfalar həmişə bir-biri ilə düşmənçilik etdiklərinə görə aradan çox keçmədən onların köhnə ədavəti burada yenidən başlandı. Ancaq Azərbaycan və Arranda bu ədavət daha yaxşı torpaq və biçənəklər üstündə bərk qızışdı.
Müəllif daha bir maraqlı faktı da qeyd edir: Azərbaycandakı ərəblər ərəb mədəniyyəti mərkəzləri ilə əlaqəni itirdikdən sonra tədriclə ana dili və adətlərini unutmağa başlayıb, yerli türk əhalinin dilində danışmağa keçdilər, onlarla qaynayıb qarışaraq onların həyat tərzini, geyim, yemək və s.-ni qəbul etdilər. Bunların hamısına onların ümumi din olan İslam dininin etdiyi kömək az olmadı. (s.168) M.Nəzərli yazır ki, Azərbaycana gətirilən yəmənlilər şiə məzhəbli ərəb tayfaları idi, onların arasında seyyidlər də olmuşdur. Azərbaycanın cənub bölgəsində yerləşən Yardımlı rayonunda hal-hazırkı Osnağaran kənd ərazisində məskunlaşan seyyidlər (xüsusilə tək seyyidlər) özlərini Yəmən ölkəsindən gəldiklərini söyləyirlər. Məhz bu baxımdan Yəmən ölkəsindən, yaxud yəmənli ərəb tayfalarının, yəmənlilərin vətənimizə gəlişini tarixi faktlar VIII yüzilliyin qismətinə aparıb çıxarır. Həzrəti Əlinin nəvələrindən biri olan şiələrin VII imamı Həzrəti Museyi- Kazımın nəslindən olan bu alicənab insanların – seyyidlərin Yardımlıya ilk gəlişi indiki Osnağaran kəndinə olmuşdur. Alicənablıq məziyyətlərini özündə birləşdirən seyyidlik cəmiyyətdə həqiqətlərin, haqqın və ədalətin məcmuyudur. Yardımlı rayonunda seyyidlərin yaşadığı coğrafi ərazilər Osnağaran, Sırıq, Pirenbel, eləcə də Televar və Bürzünbül kəndləridir.
Cənubi Azərbaycanın Ərdəbil nahiyəsi ərazisindən Yardımlı ərazisinə gələn ilk seyyid şəxs Seyyid Əli Məhəmməd Əl Musəvi-Əl Ərdəbili olmuşdur. (O, VIII əsrin sonu, IX əsrin əvvəllərində Ərdəbil nahiyyəsinə miqrasiya edən yəmənli ərəb tayfalarının bizə məlum olan bir nümayəndəsidir) Şiə ideoloqu olan bu alicənab şəxs öz övladı Seyyid Xurram ilə Yardımlı ərazisinə gəlmiş və bir sıra ideoloji dayaqlar yaratmaqla müəyyən siyasi məsələlərlə bağlı İrana, Ərdəbilə qayıtmışdı. Seyid Xurram isə Yardımlı ərazisində məskunlaşmışdı. (yenə orada. s.115-123). Seyyidlərin Dəmirevlər ərazisinə gəlişinə qədərki dövrdə həmin kəndin etnogenizində konkret hansı türk tayfasının iştirak etdiyini söyləmək çətindir. XV əsrdən sonra seyyidlərlə bağlı müstəqil (Dəmirevlərdən ayrılma) Seyyidlər etnooykonimi yaranmış və hər iki toplum (yerli türk və türkləşmiş seyyidlər) konsolidasiya şəraitində yaşamışlar. Həmin prosesin davamını bu gün də görmək olar.
İstinadlar
- "Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər", Bakı,1995, s.153
- "Azərbaycan onomastikası problemləri", II, Bakı, APİ, 1988, s.135
- Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı, Azərnəşr, s. 168
- Tariximizin daş yaddaşı, s. 115
 | Yardımlı rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Osnekeran Azerbaycan Respublikasiinn Yardimli rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Osnekeran38 52 37 sm e 48 14 51 s u Olke AzerbaycanRayon Yardimli rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 001 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 780 nef Xeriteni goster gizle OsnekeranTarixiOsnekeran Yardimli erazisindeki garan la biten murekkeb formali oykonimler evvelki edebiyyatlarda keran seklinde qeyd olunmusdur ki bu da topninimin talis dilinde izahini nezerde tutmusdur Bu tamamile yanlis yanasmadir Bu fakta Azerbaycan SSR inzibati erazi bolgusu 1961 ve ikicildlik Azerbaycan toponimlerinin ensklopedik lugeti nde de 2007 rast gelirik Talis dilinde Keran sozu koon yeni ke on evler menasinda izah olunur Lerik rayonu erazisindeki Osnakuce oykonimi de osna sozu ile bagli olub demirci mehellesi anlamindadir Osnagaran toponimi talis dilinde osin ve keran seklinde izah edilir Osin demir keran ise evler Akad B Budaqov da sozugeden toponimi bu sekilde izah etmisdir www budaq com Tedqiqatcilara gore vaxtile evlerin ustu teneke ile ortulduyu ucun bele adlandirilib Menbelere gore kendin evvelki adi Demirevler olmusdur Bezi tedqiqatcilar buradaki demir sozunu mohkem cesur menasinda izah edir Biz bu fikirde deyilik Heqiqeten de kend erazisinde bezi imtiyazli nufuzlu sexslerin evlerinin ustu demirle teneke ortulduyune ve diger evlerden xususi secildiyine gore kendin ilk adi Demirevler adlandirilmisdir Talis xanligi zamaninda bu eraziye ilk defe gelen talislar hemin evleri gorub osnakoon yeni osnekeran adlandirmislar Basqa sozle desek senedlesme islerine baxan hemin mesul sexsler kendin adini Demirevler kalka yolu ile osnakeran kimi qeydiyyata almis ve kend sonralar resmi sekilde Osnakeran adlandirilmisdir Onu da demek lazimdir ki Lenkeran bolgesinde keran sonluqlu adlar daha coxdur Sepinekeran Sixekeran Gilokeran Sufridkeran Seydekeran ve s B Sultanli Osnagaran toponimi haqqinda yazir Os as uz eski turk tayfalarindan birinin adidir Osnagaran sozunun ikinci hissesi nagaran sozu ise turkce qemsiz kedersiz sen toylu duyunlu demekdir Osnagaran sozu anlamca os lara as uz mexsus toy duyunlu yer i ifade edir Tekdam qez 2008 R Eyvazova bu barede yazir Qedim turk tayfa adlarinin az uz quz oguz hem etnik varliq hem de leksik vahid olaraq bir menseden toremesi turkologiyada melum meselelerdendir Biz Oruzqan Uruzqan toponiminin birinci komponentini de hemin adlarla baglayib eyni menseli hesab edirik 1893 cu ile aid xeritede Lenkeran qezasinda Osanaqaran oykonimi gosterilmisdir Yardimli erazisinde garan la yaranan toponimlerin ayri ayri menalarda agaran nagaran variantlarinda olmasi inandirici deyildir Uz us tayfa adindan basqa turk dillerinde zirve yukseklik cay su seher qala kenar serhed agiz hasar ve s menalarda da islenir Eger birinci fakti nezere almasaq toponimi Uca yerler Qala yerleri ve s menalarda izah etmek mumkundur Demirevler rayonun qedim yasayis menteqelerinden biridir Hele VIII esrde Yemenden Erdebil ve etraf erazilere miqrasiya etmis ereb tayfalari arasinda seyyidlerin indiki Osnagaran kendine koc etmesi burada yasayisin daha qedim oldugunu gosterir Z Bunyadov yazir ki Azerbaycana ilkin kocurulmus ereb tayfalari ile VIII yuzilliyin ortalarinda kocurulmeye baslamis yemenliler arasinda toqqusmalar silahli mubarizeler yarandi Sual meydana cixir ki onlar arasinda bas veren toqqusmalarin meqsedi ne idi Bu tayfalar hemise bir biri ile dusmencilik etdiklerine gore aradan cox kecmeden onlarin kohne edaveti burada yeniden baslandi Ancaq Azerbaycan ve Arranda bu edavet daha yaxsi torpaq ve bicenekler ustunde berk qizisdi Muellif daha bir maraqli fakti da qeyd edir Azerbaycandaki erebler ereb medeniyyeti merkezleri ile elaqeni itirdikden sonra tedricle ana dili ve adetlerini unutmaga baslayib yerli turk ehalinin dilinde danismaga kecdiler onlarla qaynayib qarisaraq onlarin heyat terzini geyim yemek ve s ni qebul etdiler Bunlarin hamisina onlarin umumi din olan Islam dininin etdiyi komek az olmadi s 168 M Nezerli yazir ki Azerbaycana getirilen yemenliler sie mezhebli ereb tayfalari idi onlarin arasinda seyyidler de olmusdur Azerbaycanin cenub bolgesinde yerlesen Yardimli rayonunda hal hazirki Osnagaran kend erazisinde meskunlasan seyyidler xususile tek seyyidler ozlerini Yemen olkesinden geldiklerini soyleyirler Mehz bu baximdan Yemen olkesinden yaxud yemenli ereb tayfalarinin yemenlilerin vetenimize gelisini tarixi faktlar VIII yuzilliyin qismetine aparib cixarir Hezreti Elinin nevelerinden biri olan sielerin VII imami Hezreti Museyi Kazimin neslinden olan bu alicenab insanlarin seyyidlerin Yardimliya ilk gelisi indiki Osnagaran kendine olmusdur Alicenabliq meziyyetlerini ozunde birlesdiren seyyidlik cemiyyetde heqiqetlerin haqqin ve edaletin mecmuyudur Yardimli rayonunda seyyidlerin yasadigi cografi eraziler Osnagaran Siriq Pirenbel elece de Televar ve Burzunbul kendleridir Cenubi Azerbaycanin Erdebil nahiyesi erazisinden Yardimli erazisine gelen ilk seyyid sexs Seyyid Eli Mehemmed El Musevi El Erdebili olmusdur O VIII esrin sonu IX esrin evvellerinde Erdebil nahiyyesine miqrasiya eden yemenli ereb tayfalarinin bize melum olan bir numayendesidir Sie ideoloqu olan bu alicenab sexs oz ovladi Seyyid Xurram ile Yardimli erazisine gelmis ve bir sira ideoloji dayaqlar yaratmaqla mueyyen siyasi meselelerle bagli Irana Erdebile qayitmisdi Seyid Xurram ise Yardimli erazisinde meskunlasmisdi yene orada s 115 123 Seyyidlerin Demirevler erazisine gelisine qederki dovrde hemin kendin etnogenizinde konkret hansi turk tayfasinin istirak etdiyini soylemek cetindir XV esrden sonra seyyidlerle bagli musteqil Demirevlerden ayrilma Seyyidler etnooykonimi yaranmis ve her iki toplum yerli turk ve turklesmis seyyidler konsolidasiya seraitinde yasamislar Hemin prosesin davamini bu gun de gormek olar Istinadlar Efqanistanda turk menseli toponimler Baki 1995 s 153 Azerbaycan onomastikasi problemleri II Baki API 1988 s 135 Azerbaycan VII IX esrlerde Baki Azernesr s 168 Tariximizin das yaddasi s 115 Yardimli rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Kend ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin