Ohanyan xətti

Ohanyan xətti və ya Ohanyan səddi — 1994–2020-ci illərdə, Ermənistanın keçmiş hərb naziri olmuş Seyran Ohanyannın bir başa rəhbərliyi altında qurulan və sonrakı dövrlərdə belə güçləndirilən müdafiə qurğuları sistemi. Azərbaycan ilə Ermənistan arasındakı Qarabağdakı təmas xətti eyni ilə Ohanyan xətti ilə üst-üstə düşürdü. Onun uzunluğu 180 kilometrdən (110 mil) 200 kilometrə (120 mil) qədər idi. Murovdağ dağ silsiləsi təmas xəttinin şimal hissəsi sayılır və mahiyyət etibarilə iki qüvvə arasında təbii sərhəd rolunu oynayırdı. Şərq istiqamət isə Ohanyan xəttinin əsasən seqmentini təşkil edirdi. Bu istiqamətin möhkəmləndirilməsininə yaranan ehtiyac isə təbii sərhədlərin olmaması, şərqə doğru yüksəkliklərin alçalması idi.

Qurulmasının məqsədi

Ohanyan xətti bir neçə məqsədi yerinə yetirmək üçün inşa edilmişdir:

• Ola biləcək hücumun qarşısını almaq və müdafiə tədbirlərinə başlamaq üçün.
• Əks hücum üçün strateji bir dayaq olaraq istifadə olunması.
• Xəttin əsasən strateji yüksəkliklərdən keçməsi Azərbaycanın müdafiəsinin daxili hissələrinin belə rahatlıqla nəzarətdə saxlanılması.
• Yeraltı bunkerlərlə təchiz olunan və alınması üçün azı 10 minlərə itki verdirmə imkanına sahib olası.

Ermənistan Ohanyan xəttini möhkəmləndirməklə Azərbaycanın əsas zərbə istiqamətini müəyyən etməyə və ona ilk həmlədəcə maksimum zərər yetirməyə çalışırdı.

Xüsusiyyətləri

Ohanyan xətti kompleks müdafiə səngərlərindən, uzun və qısamüddətli atəş mövqelərindən, tank əleyhinə xəndəklərdən, tel-məftil sədlərindən, qarışıq mina sahələrindən (həm piyada, həm tank əleyhinə) və komanda məntəqələrindən ibarət olmuşdur. Təkcə Dağlıq Qarabağ atəşkəs bəyanatından sonra Ermənistan ordusunun Ağdamdan çəkilməsindən sonra Ermənistan ordusunun 37-ci atıcı diviziyasının 3-cü motoatacı alayının komanda məntəqəsi aşkar edilir. Məntəqə dəniz səviyyəsindən 415 metr yüksəklikdə yerləşir. Hərbi bölmələrin idarə olunması baxımından strateji əhəmiyyət daşıması ilə yanaşı, müşahidə imkanlarnın genişliyi ilə də seçilir. Məntəqədən Ağdam, Ağcabədi və Xocavənd rayonlarının bir hissəsini hətta gözlə müşahidə etmək mümkün olur.

Tarixi

Birinci Qarabağ müharibəsinin ən son əməliyyatı olan Tərtər əməliyyatından sonra artıq hər iki tərəfin mövcud mövqelərdə möhkəmlənməsi və irəliləyə bilməməsi cəbhədə bir tarazlıq vəziyyəti yaradır. Üstəlik hər iki tərəf müharibədən düşgün düşdüyündən, ermənilər məqsədlərinə çataraq Aran Qarabağa açılan strateji yüksəklikləri nəzarətə götürmələri, düzənlik ərazilərdə irəliləməyin qarşısının alınması üçün Azərbaycan ordusu tərəfindən Tərtər ətrafında güclü müdafiə qurulması müharibənin sonunu gətirir. Ermənistan ordu rəhbərliyinin Azərbaycanın müharibənin nəticələri ilə barışmayacağı və torpaqları geri qaytarmağa çalışacağı fikri ilə Dağlıq Qarabağ təmas xətti boyunca keçmiş müdafiə naziri Seyran Ohanyanın planı əsasında Ohanyan səddi adını alan xətt qurulur. Sədd uzun illər qururulmaqla yanaşı, həm də təkminləşdirilir. Ermənilər səddi Majino xətti ilə eyniləşdirərək, səddin onları Azərbaycan ordusunun hücumlarından qoruyacağına əmin olaraq, onu keçilməz kimi qiymətlədirirdilər. Ohanyan xəttinin yarılması üçün ilkin addımlar 2000-ci illərdə kiçik yüksəkliklər və mövqelər uğrunda düşmən üzərinə mərhələli hücum əməliyyatlarında mümkün itkilərin minimuma endirilməsi məqsədilə yeni strategiya, düşməni bütün müdafiə zolağının dərinliyində maksimum zərərlərə məruz qoymaqdan, 1-ci eşalon ilə 2-ci eşalon, ehtiyat və təminat hərbi hissələrini bir-birindən izolyasiya edərək onları ayrı-ayrılıqda məhv etməkdən ibarət olur. Xəttin yarılması istiqamətində ilk genişmiqyaslı həmlə 2016-cı ilin aprel ayında edilir. Aprel döyüşləri zamanı Azərbaycan ordusu cəbhənin şimal-şərq və cənub-şərq istiqamətindən səddi yaramağa müvəffəq olur. Cəbhənin Ağdam istiqamətində, Seysulan kəndinə Azərbaycan Ordusunun etdiyi hücum ərazi əldə edilməsi ilə nəticələnsədə, düzənlik relyefin müdafiəni təşkil etməyə imkan verməməsi səbəbindən əvvəlki mövqelərə qayıdılır. Şimal-şərq cəbhəsində hektarlarla ərazi düşməndən geri alınır. Cənub-şərq cəhbəsində isə əsas uğur Lələtəpə yüksəkliyinin ələ keçirilməsi olur. Ancaq bu həmlə Azərbaycan Ordusuna 100-ə yaxın itki verməsinə səbəb olur. 27 sentyabr 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi başlayır. Aprel döyüşlərində olduğu kimi bu müharibədə də Ohanyan səddi ilkin olaraq cənub-şərq və şimal-şərq istiqamətdə yarılır. Üstəlik şimal cəbhəsində strateji Ömər aşırımı və Murov zirvəsi ələ keçirilir. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin ilkin həmləsi ilə Füzuli rayonunun Qaraxanbəyli, Qərvənd, Kənd Horadiz, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Aşağı Əbdürrəhmanlı,Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı və Nüzgar kəndləri işğaldan azad edilir, o cümlədən qarşı tərəfin Ağdərə rayonu istiqamətində və Murov dağı silsiləsindəki hündürlüklərdə yerləşən postları nəzarətə götürülür. Xəttin yarılmasına baxmayaraq bu istiqamətdə əsas möhkəmləndirilmiş ərazilərdən biri Füzuli şəhərinin alınmasına qədər sədd cənub-şərq cəbhəsində təhlükə olaraq qalır. Füzuli əməliyyatı nəticəsində Füzuli şəhəri işğaldan tam azad edilir. Nəticədə cənub-şərq cəbhəsində səddin əsas dayaq nöqtəsi məhv edilir. Bununlada bu ərazidə sədd tamamən ələ keçirilir. Bu istiqamətdə gedən döyüşlərdə Ermənistan ordusunun mühəndis-istehkam rəisi, polkovnik Aşot Qazaryan məhv edilir.. 10 noyabr 2020-ci il Dağlıq Qarabağ atəşkəs bəyanatının 2-ci bəndinə əsasən Ağdam şəhəri 20 noyabr tarixinə qədər Azərbaycana qaytarılır. Bununla səddin bu istiqamətdə yerləşən hissələri Azərbaycan ordusunun nəzarətinə keçir. Bununlada "Yenilməz Ohanyan xətti" öz mövcudluğunu tamamən itirir. Əhəmiyyətini itirmiş səddin qalıqlarının az bir hissəsi hələdə ermənilərin nəzarətində olan Xocavənd və Ağdərə rayonları istiqamətində qalır.

İstinadlar

1. ""Ohanyan səddi"ndən reportaj". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-18.
2. Freizer, Sabine. "Twenty years after the Nagorny Karabakh ceasefire: an opportunity to move towards more inclusive conflict resolution". Caucasus Survey. 1 (2). 2014: 2. doi:10.1080/23761199.2014.11417295.
3. de Waal, Thomas. "The Two NKs". . 24 July 2013. 28 November 2019 tarixində .
4. "David Simonyan: Surrender of territories to Azerbaijan: Consequences for Armenia and Nagorno-Karabakh". . 21 April 2009. 28 November 2019 tarixində . the northern flank – by the hard-to-access Mrav mountain range
5. Elbakyan, Edgar. "Արցախի տարածքն անբաժանելի է". Hayastani Hanrapetutyun (erməni). 16 May 2014. 28 November 2019 tarixində . բնական սահմաններ հասցնելու համար, որը հյուսիսում Մռավի լեռնաշղթան է, իսկ հարավում՝ Արաքս գետը
6. "AĞDAMDA DAĞIDILAN "OHANYAN XƏTTİ"". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-18.
7. . Meydan TV. 2017-07-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-18.
8. "Baku says Armenia's military dictatorship threats values that civilized world stands for". AZERNEWS. 2016-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-18.
9. "18 Armenian, 12 Azerbaijani troops killed in fighting". 2 April 2016. 4 April 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 18 September 2021.
10. "Минобороны Азербайджана назвало потери в боях". 4 October 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 16 November 2016.
11. ordu.az. "Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndi işğaldan azad edildi" (az.). ordu.az. 27.09.2020. İstifadə tarixi: 2020-09-27.^{[ölü keçid]}
12. "Azərbaycan əsgəri bundan da möhkəm sədləri yerlə-yeksan edərdi". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-18.
13. "Füzuli azad edildi - Ali Baş Komandan elan etdi + Video". qafqazinfo.az (az.). 17 oktyabr 2020. 2020-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2020.
14. "Prezident İlham Əliyev: "Füzuli şəhəri və daha 7 kənd işğaldan azad edilib"". apa.az (az.). 17 October 2020. 24 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 September 2021.
15. "Ermənistan ordusunun daha bir yüksək rütbəli hərbçisi məhv edildi". qafqazinfo.az (az.). 17 oktyabr 2020. 2020-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2020.