Obvalden və ya Obvald — İsveçrə Konfederasiyasını təşkil edən 26 kantondan biri. O, 7 inzibati bölgədən ibarətdir. İnzibati mərkəzi Sarnen şəhəridir. Ənənəvi olaraq "yarım kanton" hesab olunur, digər yarısı Nidvaldenə aiddir.
Obvalden | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
Ölkə | |||||
Tarixi və coğrafiyası | |||||
Yaradılıb | 1291 | ||||
Sahəsi |
| ||||
Hündürlük | 473 m | ||||
Saat qurşağı | | ||||
Əhalisi | |||||
Əhalisi |
| ||||
Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
ISO kodu | CH-OW | ||||
Avtomobil nömrəsi | OW | ||||
Rəsmi sayt | |||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Obvalden Mərkəzi İsveçrədə yerləşir və İsveçrənin coğrafi mərkəzini ehtiva edir. Şimaldan Luzern kantonu, şərqdən Nidvalden və Uri kantonu və cənubdan Bern kantonu ilə həmsərhəddir. Kanton mahiyyətcə Lüsern gölünün cənubundakı Sarner vadisində, Engelberq ətrafında yerləşir.
Tarixi
Obvalden, Nidvalden ilə birlikdə Untervaldeni təşkil edən iki vadidən biridir. Tarixi boyu onun siyasi vəziyyəti və müstəqillik dərəcəsi çox müxtəlif olmuşdur. 1291-1309-cu illər arasında Untervalden yeni yaranan İsveçrə Konfederasiyasına qoşuldu. O zaman Obvalden Untervalden ob dem Kernvald kimi tanınırdı.
1798-1803-cü illər arasında Valdstetten kantonu Sarnen vilayətinə çevrildi. 1803-cü ildən 1999-cu ilə qədər Obvalden yarımkanton idi. 1999-cu ildə yeni Federal Konstitusiya yarım kanton təyinatını ləğv etdi və Obvaldeni tam kanton elan etdi.
Qədim tarixi
Obvaldendəki ən erkən arxeoloji iz Brand Lungerndə tapılan e. ə. VIII-ci minilliyə aid bir daş bıçaqdır. Kantonda e. ə. IV minilliyə aid Horgen mədəniyyətinin 2 abidəsi tapılıb. Gisvildə balta və iki sümük bıçaq, Vilnada isə çəkic baltası tapılıb. Görünür ki, Obvalden vadilərində ən azı bu dövrdə müvəqqəti məskunlaşma var idi, lakin əkinçilik və ya daimi yaşayış məskənlərinə dair heç bir dəlil tapılmamışdır.
Kairnsdəki Foribaghda erkən tunc dövrünə aid qəbir ətrafdakı yaşayış məntəqəsinin e.ə. 2000-1700-cü illər arasında mövcud olduğunu göstərir. Ola bilsin ki, həmin dövrdə Sarnen gölünün sahilində yaşayış məntəqəsi olub. E.ə. 1500-1100-cü illər arasında bir neçə başqa yaşayış məntəqəsi, o cümlədən Reng aşırımındakı evlər və keçidin üstündəki yüksək hündürlükdə çoban düşərgələri var idi. Kantondakı bir çox yer adları kelt və ya qallo-roma köklərinə malikdir.
IX-cu əsrdə II-ci Burqundiya Krallığının bir hissəsi idi. İmperator II Konradın 1032-1033-cü illərdə baş vermiş qış hərbi kampaniyasından sonra Müqəddəs Roma İmperiyasının bir hissəsi oldu.
Orta əsrlər
Erkən orta əsrlərdə Obvaldendəki torpaqların çox hissəsi monastırlar (xüsusilə Murbach-Lucerne və Beromünster Abbey monastırı) tərəfindən idarə olunurdu.
XIII-cü əsrdə Obvalden, vahid hökmdarlarının maraqlarına zidd hərəkət etmək üçün kifayət qədər muxtariyyətə malik tək yerli siyasi təşkilata ev sahibliyi eləyirdi. Kantondakı zadəganların hamısı məhdud gücə malik olan kiçik zadəganlar idi. Vəziyyət 1291-ci il aprelin 16-da, Habsburqlu I Rudolf Murbax Abbeyindən Untervaldeni (Obvalden və Nidvalden də daxil olmaqla) aldıqda dəyişdi. Bu onu vadinin baş mülkədarı, qrafı və imperatoru etdi. Azadlıqlarının itirilməsindən qorxaraq, 1 avqust 1291-ci ildə Nidvalden (sənədin mətnində Obvaldenin adı çəkilməsə də, ona əlavə edilmiş möhürdə qeyd olunub) Uri və Şvizlə Əbədi Alyans yaratdı. Bu ittifaq İsveçrə Konfederasiyasının və müasir İsveçrənin başlanğıcı hesab olunur.
Köhnə İsveçrə Konfederasiyası
Əvvəlcə Əbədi Alyansın hər biri müstəqil idarə olunan 3 kanton arasında qarşılıqlı müdafiə paktı idi. 1304-cü ildə Obvalden və Nidvaldenin iki vadisi birləşdi. 1309-cu ildə İmperator VII Henri Untervaldenə sələfi tərəfindən verilən bütün azadlıqları təsdiqlədi, baxmayaraq ki, dəqiq şərtlər məlum deyildi. İmperator həmçinin vadilərə imperator yaxınlığı verdi ki, bu da Untervaldeni Uri və Şvizlə bərabər siyasi mövqeyə qoydu.
Müasir Obvalden
1850-ci ildə Katolik Kilsəsi yeganə kanton dini kimi tanındı. Lakin 1867-ci ildə kanton konstitusiyası tamamilə yenidən yazıldı. O, hökumətin təşkilini dəyişdirdi və islah edilmiş kilsələrə bəzi hüquqlar, o cümlədən öz məktəblərini idarə etmək hüququ verdi.
1867-ci il konstitusiyası Landmanın olduğu bir çox xüsusi imtiyazları da zəiflətdi. 1902-ci ildə konstitusiya yenidən yazıldı və vətəndaşlara istənilən qanunla bağlı referendum tələb etməyə imkan verdi. Sonrakı illərdə bir sıra təşəbbüslər və referendumlar irəli sürüldü, bəziləri uğur qazandı. 1909-cu ildə 1200 vətəndaşa konstitusiya dəyişiklikləri ilə bağlı gizli səsvermə tələb etməyə imkan verən təşəbbüs təsdiqləndi.
1922-ci ildə konstitusiya, hüquqi və vergi qanunları üzrə gizli səsvermənin tətbiqi ilə Landsgemeinde hakimiyyəti daha da zəiflədi.
Kanton konstitusiyasına son dəfə tam yenidən baxılması 1968-ci ildə olmuşdur. Bu düzəliş bir sıra kiçik məsələlərə toxunmuş və bir sıra qanunlara aydınlıq gətirmişdir, lakin heç bir əsaslı dəyişiklik olmamışdır.
1972-ci ildə qadınlara ilk dəfə kanton seçkilərində səs verməyə icazə verildi və 1983-cü ildə səsvermə yaşı 18-ə düşdü. Landsgemeinde nəhayət 1998-ci ildə ləğv edildi.
Coğrafiyası
Ən yüksək hündürlük: Titlis (Urner Alpları), 3238 m.
Kantondakı göllərə aşağıdakılar daxildir: Luzern gölünün bir hissəsi, Sarnen gölü (Sarnersee), Lungern gölü (Lungerersee), Vişelse, Tannense və Melşse.
Kantonun ümumi sahəsi 490,5 kv. km.-dir (189,4 kv. mil).
İqtisadiyyatı
Obvalden iqtisadiyyatında kiçik və orta biznes üstünlük təşkil edir. Onların bir çoxu miniatür mühərriklər, sintetika, tibbi avadanlıq və ya nanotexnologiya kimi sahələrdə mütəxəssislərdir.
Ənənəvi sənayelər hələ də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Xüsusilə meşə təsərrüfatı və əlaqəli bizneslər. kənd təsərrüfatı da əhəmiyyətlidir. Obvalden süd və ət təsərrüfatında ixtisaslaşmış kantondur.
2007-ci ildə Obvalden əvvəlki reqressiv gəlir vergisini (daha yüksək gəlirlər üçün aşağı vergi dərəcələri) ölkədə ən aşağı olan 1,8% gəlir vergisi ilə əvəz etdi. Bu kanton vergisi federal və yerli vergilərə əlavədir.
Turizmi
Turizm iqtisadiyyatın əsas sahəsidir. İsveçrə Alplarının mərkəzində yerləşdiyinə görə, Obvalden XIX-cu əsrdə özünü əhəmiyyətli bir turizm məkanı kimi göstərə bildi. Turizm üçün tikilən bir çox məkanlar yerli sənaye və əhaliyə sərf edir. Dağlardan 2-si, Titlis və Pilatus əsas görməli yerləridir. Qış idman növləri, xüsusən də xizək sürmə və snoubord çoxlu turist cəlb edir. Əsas kurortlar Engelberg, Melchsee-Frutt, Lungern-Schönbüel, Mörlialp və Langisdir. Yayda gəzinti və alpinizm əsas fəaliyyətlərdir.
Təhsili
Obvaldendə əhalinin təxminən 11,601 nəfəri və ya (35,8%) tam orta təhsili, 3,241 nəfəri və ya (10,0%) ali təhsili başa vurub.
İstinadlar
- archINFORM (alm.). 1994.
- Bilanz der ständigen Wohnbevölkerung nach Kanton, definitive Jahresergebnisse, 2018. İsveçrə Federal Statistika İdarəsi.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-22.
- Coolidge, Rev. William Augustus Brevoort. Unterwalden // Kisholm, Hyu (redaktor). Britannika Ensiklopediyası. 27 (XI). Cambridge University Press. 1911. 780–81.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-24.
- Botschaft über die Gewährleistung der geänderten Verfassungen der Kantone Zürich, Obwalden, Solothurn, Waadt und Genf Arxivləşdirilib 2013-05-15 at the Wayback Machine, Bundesblatt 1999, p. 5405.
- Allen, Matthew. "Obwalden votes for a flat tax rate". Swissinfo. 2007-12-16. İstifadə tarixi: 2008-11-05.[ölü keçid]
- "Arxivlənmiş surət". 2023-11-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-24.
Xarici keçidlər
- Official site
- Obwalden.net
- Official statistics
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Obvalden ve ya Obvald Isvecre Konfederasiyasini teskil eden 26 kantondan biri O 7 inzibati bolgeden ibaretdir Inzibati merkezi Sarnen seheridir Enenevi olaraq yarim kanton hesab olunur diger yarisi Nidvaldene aiddir ObvaldenBayraq Gerb46 52 sm e 8 02 s u Olke IsvecreTarixi ve cografiyasiYaradilib 1291Sahesi 490 58 km Hundurluk 473 mSaat qursagi UTC 01 00UTC 02 00EhalisiEhalisi 37 841 nef 31 dekabr 2018 Reqemsal identifikatorlarISO kodu CH OWAvtomobil nomresi OWResmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Obvalden Merkezi Isvecrede yerlesir ve Isvecrenin cografi merkezini ehtiva edir Simaldan Luzern kantonu serqden Nidvalden ve Uri kantonu ve cenubdan Bern kantonu ile hemserheddir Kanton mahiyyetce Lusern golunun cenubundaki Sarner vadisinde Engelberq etrafinda yerlesir TarixiObvalden Nidvalden ile birlikde Untervaldeni teskil eden iki vadiden biridir Tarixi boyu onun siyasi veziyyeti ve musteqillik derecesi cox muxtelif olmusdur 1291 1309 cu iller arasinda Untervalden yeni yaranan Isvecre Konfederasiyasina qosuldu O zaman Obvalden Untervalden ob dem Kernvald kimi taninirdi 1798 1803 cu iller arasinda Valdstetten kantonu Sarnen vilayetine cevrildi 1803 cu ilden 1999 cu ile qeder Obvalden yarimkanton idi 1999 cu ilde yeni Federal Konstitusiya yarim kanton teyinatini legv etdi ve Obvaldeni tam kanton elan etdi Qedim tarixi Obvaldendeki en erken arxeoloji iz Brand Lungernde tapilan e e VIII ci minilliye aid bir das bicaqdir Kantonda e e IV minilliye aid Horgen medeniyyetinin 2 abidesi tapilib Gisvilde balta ve iki sumuk bicaq Vilnada ise cekic baltasi tapilib Gorunur ki Obvalden vadilerinde en azi bu dovrde muveqqeti meskunlasma var idi lakin ekincilik ve ya daimi yasayis meskenlerine dair hec bir delil tapilmamisdir Kairnsdeki Foribaghda erken tunc dovrune aid qebir etrafdaki yasayis menteqesinin e e 2000 1700 cu iller arasinda movcud oldugunu gosterir Ola bilsin ki hemin dovrde Sarnen golunun sahilinde yasayis menteqesi olub E e 1500 1100 cu iller arasinda bir nece basqa yasayis menteqesi o cumleden Reng asirimindaki evler ve kecidin ustundeki yuksek hundurlukde coban dusergeleri var idi Kantondaki bir cox yer adlari kelt ve ya qallo roma koklerine malikdir IX cu esrde II ci Burqundiya Kralliginin bir hissesi idi Imperator II Konradin 1032 1033 cu illerde bas vermis qis herbi kampaniyasindan sonra Muqeddes Roma Imperiyasinin bir hissesi oldu Orta esrler Engelberg Abbey boyuk bir guc idi ve Obvaldendeki kilselere nezaret edirdi Erken orta esrlerde Obvaldendeki torpaqlarin cox hissesi monastirlar xususile Murbach Lucerne ve Beromunster Abbey monastiri terefinden idare olunurdu XIII cu esrde Obvalden vahid hokmdarlarinin maraqlarina zidd hereket etmek ucun kifayet qeder muxtariyyete malik tek yerli siyasi teskilata ev sahibliyi eleyirdi Kantondaki zadeganlarin hamisi mehdud guce malik olan kicik zadeganlar idi Veziyyet 1291 ci il aprelin 16 da Habsburqlu I Rudolf Murbax Abbeyinden Untervaldeni Obvalden ve Nidvalden de daxil olmaqla aldiqda deyisdi Bu onu vadinin bas mulkedari qrafi ve imperatoru etdi Azadliqlarinin itirilmesinden qorxaraq 1 avqust 1291 ci ilde Nidvalden senedin metninde Obvaldenin adi cekilmese de ona elave edilmis mohurde qeyd olunub Uri ve Svizle Ebedi Alyans yaratdi Bu ittifaq Isvecre Konfederasiyasinin ve muasir Isvecrenin baslangici hesab olunur Kohne Isvecre Konfederasiyasi Morgarten doyusuAmstalden isi Sekil arxada agacin altinda Peter Amstaldenin Obvaldenin desteyi ile Luzerne qarsi usyan etmek ucun sui qesd yigincaginda oldugunu gosterir Evvelce Ebedi Alyansin her biri musteqil idare olunan 3 kanton arasinda qarsiliqli mudafie pakti idi 1304 cu ilde Obvalden ve Nidvaldenin iki vadisi birlesdi 1309 cu ilde Imperator VII Henri Untervaldene selefi terefinden verilen butun azadliqlari tesdiqledi baxmayaraq ki deqiq sertler melum deyildi Imperator hemcinin vadilere imperator yaxinligi verdi ki bu da Untervaldeni Uri ve Svizle beraber siyasi movqeye qoydu Muasir Obvalden Landsgemeinde 1987 ci il 1850 ci ilde Katolik Kilsesi yegane kanton dini kimi tanindi Lakin 1867 ci ilde kanton konstitusiyasi tamamile yeniden yazildi O hokumetin teskilini deyisdirdi ve islah edilmis kilselere bezi huquqlar o cumleden oz mekteblerini idare etmek huququ verdi 1867 ci il konstitusiyasi Landmanin oldugu bir cox xususi imtiyazlari da zeifletdi 1902 ci ilde konstitusiya yeniden yazildi ve vetendaslara istenilen qanunla bagli referendum teleb etmeye imkan verdi Sonraki illerde bir sira tesebbusler ve referendumlar ireli suruldu bezileri ugur qazandi 1909 cu ilde 1200 vetendasa konstitusiya deyisiklikleri ile bagli gizli sesverme teleb etmeye imkan veren tesebbus tesdiqlendi 1922 ci ilde konstitusiya huquqi ve vergi qanunlari uzre gizli sesvermenin tetbiqi ile Landsgemeinde hakimiyyeti daha da zeifledi Kanton konstitusiyasina son defe tam yeniden baxilmasi 1968 ci ilde olmusdur Bu duzelis bir sira kicik meselelere toxunmus ve bir sira qanunlara aydinliq getirmisdir lakin hec bir esasli deyisiklik olmamisdir 1972 ci ilde qadinlara ilk defe kanton seckilerinde ses vermeye icaze verildi ve 1983 cu ilde sesverme yasi 18 e dusdu Landsgemeinde nehayet 1998 ci ilde legv edildi CografiyasiSarnen golunun yaninda Sarnen seheriEngelberg seheri Titlis dagindan kanat yoluTitlis buzlagi En yuksek hundurluk Titlis Urner Alplari 3238 m Kantondaki gollere asagidakilar daxildir Luzern golunun bir hissesi Sarnen golu Sarnersee Lungern golu Lungerersee Viselse Tannense ve Melsse Kantonun umumi sahesi 490 5 kv km dir 189 4 kv mil IqtisadiyyatiObvalden iqtisadiyyatinda kicik ve orta biznes ustunluk teskil edir Onlarin bir coxu miniatur muherrikler sintetika tibbi avadanliq ve ya nanotexnologiya kimi sahelerde mutexessislerdir Enenevi senayeler hele de boyuk ehemiyyet kesb edir Xususile mese teserrufati ve elaqeli biznesler kend teserrufati da ehemiyyetlidir Obvalden sud ve et teserrufatinda ixtisaslasmis kantondur 2007 ci ilde Obvalden evvelki reqressiv gelir vergisini daha yuksek gelirler ucun asagi vergi dereceleri olkede en asagi olan 1 8 gelir vergisi ile evez etdi Bu kanton vergisi federal ve yerli vergilere elavedir TurizmiTurizm iqtisadiyyatin esas sahesidir Isvecre Alplarinin merkezinde yerlesdiyine gore Obvalden XIX cu esrde ozunu ehemiyyetli bir turizm mekani kimi gostere bildi Turizm ucun tikilen bir cox mekanlar yerli senaye ve ehaliye serf edir Daglardan 2 si Titlis ve Pilatus esas gormeli yerleridir Qis idman novleri xususen de xizek surme ve snoubord coxlu turist celb edir Esas kurortlar Engelberg Melchsee Frutt Lungern Schonbuel Morlialp ve Langisdir Yayda gezinti ve alpinizm esas fealiyyetlerdir TehsiliObvaldende ehalinin texminen 11 601 neferi ve ya 35 8 tam orta tehsili 3 241 neferi ve ya 10 0 ali tehsili basa vurub IstinadlararchINFORM alm 1994 Bilanz der standigen Wohnbevolkerung nach Kanton definitive Jahresergebnisse 2018 Isvecre Federal Statistika Idaresi Arxivlenmis suret 2023 07 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 22 Arxivlenmis suret 2023 11 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 22 Arxivlenmis suret 2023 11 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 22 Arxivlenmis suret 2023 11 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 22 Arxivlenmis suret 2023 11 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 22 Coolidge Rev William Augustus Brevoort Unterwalden Kisholm Hyu redaktor Britannika Ensiklopediyasi 27 XI Cambridge University Press 1911 780 81 Arxivlenmis suret 2023 09 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 24 Arxivlenmis suret 2023 11 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 24 Botschaft uber die Gewahrleistung der geanderten Verfassungen der Kantone Zurich Obwalden Solothurn Waadt und Genf Arxivlesdirilib 2013 05 15 at the Wayback Machine Bundesblatt 1999 p 5405 Allen Matthew Obwalden votes for a flat tax rate Swissinfo 2007 12 16 Istifade tarixi 2008 11 05 olu kecid Arxivlenmis suret 2023 11 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 24 Arxivlenmis suret 2023 05 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 11 24 Xarici kecidlerOfficial site Obwalden net Official statistics