Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nizami-cədid — XVIII əsrin sonları-XIX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında Avropa dövlətlərinin (ilk növbədə Rusiya imperiyasının) artan təsirlərinə qarşı Türkiyənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi məqsədilə ordu quruculuğu, yeni vergilərin müəyyənləşdirilməsi, dövlət idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, mərkəzi hakimiyyətlə regionlar arasında səlahiyyətlərin dəqiqləşdirilməsi sahəsində həyata keçirilən tədbirlər seriyası. Bu sahədə ilk islahatlar sultan III Səlim tərəfindən həyata keçirilməyə başlamışdır. Ill Səlim Fransa təcrübəsini əsas tutaraq Nizami-cədid (yeni qayda) adlanan islahatları həyata keçirməyə başladı.
Etimologiyası
Nizami-cədid termini ərəb (النظام الجدید) və türk (An-Niẓām Al-Jadīd) sözbirləşməsindən yaranıb "yeni qayda" deməkdir.
Osmanlı imperiyası islahat ərəfəsində
XVIII əsrin sonlarında Osmanlı imperiyasında siyasi və iqtisadi böhran daha da dərinləşmişdi. Ölkəni böhrandan çıxarmaq üçün Sultan III Səlim (1789–1807) taxta çıxan kimi islahat layihəsi hazırlamağı tapşırmışdı. İslahat tərəfdarları XVIII əsrin sonlarında Osmanlı imperiyasının müharibələrdə məğlubiyyətinin əsas səbəbini ordunun qeyri-mütəşəkkilliyində görürdülər.
Ona görə də islahatlar zamanı əsas diqqət ordu quruculuğuna yönəldilmişdi. Ordunun yenidən qurulması üçün küllü miqdarda vəsait lazım idi. Yeniçərilər heç bir qanuna və intizama tabe olmurdular. Donanma da vəziyyət eyni idi. Əyalətlərdə hərc-mərclik hökm sürür, timar və ziyamət sisteminin yararsızlığı özünü bütün sahələrdə göstərirdi.
Sultan III Səlimin islahatları
1791-ci ildə sultan III Səlim islahatların keçirilməsinə dair öz mülahizələri haqqında ali dünyəvi və dini əyanlara sərəncam verdi. Təqdim edilən layihələrin çoxunda əsas diqqət ordunun Avropa qaydasında qurulmasına yönəldilmişdi. Layihələr əsasında sultan III Səlim islahatların keçirilməsinə dair bir sıra fərmanlar verdi. Bu fərmanlar ümumilikdə "Nizami-cədid", yəni yeni quruluş və ya yeni qayda adı ilə məşhurdur. "Nizami-cədid" 72 maddədən ibarət olmuşdur.
III Səlim 1792–1793-cü illərdə əməli olaraq islahatlara başladı. Sultanın fərmanlarına əsasən hərbi vəzifəsini yerinə yetirməyən len sahiblərindən timar və ziyamətlər geri alınmalı, Avropa nümunəsində hərbi korpus yaradılmalı, islahatların həyata keçirilməsini vəsaitlə təmin etmək üçün xüsusi kassa təsis edilməli və bəzi vergilərin toplanması həmin kassanın ixtiyarına verilməli idi. İslahatlar isveç və fransız hərbçilərinin rəhbərliyi altında həyata keçirilirdi. Lakin yeni korpus çox ləng təşkil olunurdu. 1798-ci ildə bu korpusda cəmi 3–4 min əsgər var idi. Donanmanın yenidən təşkili istiqamətində də müəyyən tədbirlər həyata keçirilirdi. Yeni gəmilər hazırlandı.
Fransadan kitablar və vəsait gətirildi, məktəblərdə fransız dilinin tədrisi təşkil olundu. Avropada baş verən dəyişikliklərdən xəbərdar olmaq üçün London, Paris və Vyanada daimi səfirliklər açıldı.
III Səlimin göstərişi ilə I Mahmud dövründə açılmış hərbi mühəndislik məktəbinin fəaliyyəti xeyli genişləndirildi.
İslahatların uğursuzluğu
Mühafizəkar qüvvələr islahatlara inadla müqavimət göstərirdilər. Onlar yeniçərilərə arxalanırdılar. Yeniçərilər saray qruplaşmalarının əlində alətə çevrilmişdilər. Yeni hərbi islahatlar onları təmin etmirdi. III Səlimin qətiyyətsizliyi islahatların həyata keçirilməsində əsas maneəyə çevrilmişdi.
Səlimin başladığı islahatların uğursuzluqla nəticələnməsinin əsas səbəbi onda idi ki, o, Avropanın burjua dövlətləri nümunəsində ordu yaratmağa çalışdığı halda, eyni zamanda Osmanlı imperiyasının feodal əsaslarına toxunmaq istəmirdi.
İstinadlar
- Amira K. Bennison, "Muslim Universalism and Western Globalization," in Globalization in World History, ed. A. G. Hopkins, p. 89.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nizami cedid XVIII esrin sonlari XIX esrin evvellerinde Osmanli imperiyasinda Avropa dovletlerinin ilk novbede Rusiya imperiyasinin artan tesirlerine qarsi Turkiyenin mudafie qabiliyyetinin guclendirilmesi meqsedile ordu quruculugu yeni vergilerin mueyyenlesdirilmesi dovlet idareetme orqanlarinin fealiyyetinin tekmillesdirilmesi merkezi hakimiyyetle regionlar arasinda selahiyyetlerin deqiqlesdirilmesi sahesinde heyata kecirilen tedbirler seriyasi Bu sahede ilk islahatlar sultan III Selim terefinden heyata kecirilmeye baslamisdir Ill Selim Fransa tecrubesini esas tutaraq Nizami cedid yeni qayda adlanan islahatlari heyata kecirmeye basladi EtimologiyasiNizami cedid termini ereb النظام الجدید ve turk An Niẓam Al Jadid sozbirlesmesinden yaranib yeni qayda demekdir Osmanli imperiyasi islahat erefesindeXVIII esrin sonlarinda Osmanli imperiyasinda siyasi ve iqtisadi bohran daha da derinlesmisdi Olkeni bohrandan cixarmaq ucun Sultan III Selim 1789 1807 taxta cixan kimi islahat layihesi hazirlamagi tapsirmisdi Islahat terefdarlari XVIII esrin sonlarinda Osmanli imperiyasinin muharibelerde meglubiyyetinin esas sebebini ordunun qeyri mutesekkilliyinde gorurduler Sultan III Selim Nizami cedid islahatlarinin tesebbuskari Ona gore de islahatlar zamani esas diqqet ordu quruculuguna yoneldilmisdi Ordunun yeniden qurulmasi ucun kullu miqdarda vesait lazim idi Yeniceriler hec bir qanuna ve intizama tabe olmurdular Donanma da veziyyet eyni idi Eyaletlerde herc merclik hokm surur timar ve ziyamet sisteminin yararsizligi ozunu butun sahelerde gosterirdi Sultan III Selimin islahatlari1791 ci ilde sultan III Selim islahatlarin kecirilmesine dair oz mulahizeleri haqqinda ali dunyevi ve dini eyanlara serencam verdi Teqdim edilen layihelerin coxunda esas diqqet ordunun Avropa qaydasinda qurulmasina yoneldilmisdi Layiheler esasinda sultan III Selim islahatlarin kecirilmesine dair bir sira fermanlar verdi Bu fermanlar umumilikde Nizami cedid yeni yeni qurulus ve ya yeni qayda adi ile meshurdur Nizami cedid 72 maddeden ibaret olmusdur III Selim 1792 1793 cu illerde emeli olaraq islahatlara basladi Sultanin fermanlarina esasen herbi vezifesini yerine yetirmeyen len sahiblerinden timar ve ziyametler geri alinmali Avropa numunesinde herbi korpus yaradilmali islahatlarin heyata kecirilmesini vesaitle temin etmek ucun xususi kassa tesis edilmeli ve bezi vergilerin toplanmasi hemin kassanin ixtiyarina verilmeli idi Islahatlar isvec ve fransiz herbcilerinin rehberliyi altinda heyata kecirilirdi Lakin yeni korpus cox leng teskil olunurdu 1798 ci ilde bu korpusda cemi 3 4 min esger var idi Donanmanin yeniden teskili istiqametinde de mueyyen tedbirler heyata kecirilirdi Yeni gemiler hazirlandi Fransadan kitablar ve vesait getirildi mekteblerde fransiz dilinin tedrisi teskil olundu Avropada bas veren deyisikliklerden xeberdar olmaq ucun London Paris ve Vyanada daimi sefirlikler acildi III Selimin gosterisi ile I Mahmud dovrunde acilmis herbi muhendislik mektebinin fealiyyeti xeyli genislendirildi Islahatlarin ugursuzluguMuhafizekar quvveler islahatlara inadla muqavimet gosterirdiler Onlar yenicerilere arxalanirdilar Yeniceriler saray qruplasmalarinin elinde alete cevrilmisdiler Yeni herbi islahatlar onlari temin etmirdi III Selimin qetiyyetsizliyi islahatlarin heyata kecirilmesinde esas maneeye cevrilmisdi Selimin basladigi islahatlarin ugursuzluqla neticelenmesinin esas sebebi onda idi ki o Avropanin burjua dovletleri numunesinde ordu yaratmaga calisdigi halda eyni zamanda Osmanli imperiyasinin feodal esaslarina toxunmaq istemirdi IstinadlarAmira K Bennison Muslim Universalism and Western Globalization in Globalization in World History ed A G Hopkins p 89