Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Neftin azotlu birləşmələri – alifatik, aromatik aminlərin, həmçinin heteroaromatik birləşmələrin mürəkkəb qarışığıdır. Onların ən sadə nümayəndələrindən biri RNH2.
Birləşmənin aqreqat halı
Bu birləşmələrin alçaqmolekullu nümayəndələri qaz, yüksəkmolekullu nümayəndələri isə mayelərdir.
Neftin tərkibində azotun miqdarı
Neftin tərkibində azotun miqdarı 1%- dən artıq olmur. Neft yatağından asılı olaraq bu faiz azalır. Azotlu birləşmələr yüksək temperaturda qaynayan fraksiyalarda və əsasən ağır qalıqlarda konsentrə olunub. Məsələn, Balaxanı neftinin distillatlarında azotun miqdarı: kerosində 0,015, qazoylda 0,081, maşın yağında 0,16, ağır silindr yağında 0,313, yüngül silindr yağında 0,418, qudronda 1,027% təşkil edir. Azotlu birləşmələrin əsas hissəsi neftdən 50–600C temperaturda 40 %-li sulfat turşusu ilə etil spirtinin qarışığı vasitəsilə çıxarılır.
Azotlu birləşmələrin qrupları
Azotlu birləşmələr iki böyük qrupa bölünür: azotlu əsaslar və neytral azotlu birləşmələr.
Azotlu əsaslar
Azotlu əsaslar – bir(bəzən iki) halqada azot atomunun əvəzolunması nəticəsində alınan və üçə qədər halqası olan heterotsiklik əsaslardır. Buna misal olaraq heterotsiklik azotlu törəmələrdən piperidini və piridinı göstərmək olar:
Piperidin
Piperidin güclü ikili əsasdır, müxtəlif şəraitdə 6 hidrogen atomu itirərək piridinə çevrilir.
Piridin
Kimyəvi xassəsinə ğörə piridin benzola oxşayır: bromlaşma, nitrolaşma və sulfolaşma reaksiyalarına qabildir, hidrogenləşərək piperidinə çevrilir. Neftdə azotlu əsaslardan xinolin və izoxinolin də tapılmışdır:
Xinolin və izoxinolin
Xinolin və zəif əsaslardır. Azotlu əsaslar dezinfeksiya vasitələri, güclü həlledici, sürtkü yağlarına, bitumlara qatqı, həmçinin korroziya inhibitorları və antioksidəşdirici kimi istifadə olunur. Neytral azot birləşmələri pirrolun, benzopirrolun (indol, karbozol) homoloqlarıdır.
pirrol indol Neft fraksiyalarının qaynama temperaturunun yüksəlməsi neytral azot birləşmələrinin miqdarının artmasına və azotlu əsasların miqdarının azalması ilə müşahidə olunur. Son zamanlar neftlərdən xlorofil törəmələri (bitgilərdə) və qana qırmızılıq verən (canlı orqanizmlərdə) piqment heminin törəmələri aşkar edilmişdir. Xlorofil və hemoqlobinin qurluşunun əsasını porfirin skeleti təşkil edir.
Porfirin
Neftin azotlu birləşmələrinin hansı maddələrdən əmələ gəlməsi indiyə qədər mübahisəlidir, bu məsələ neftin əmələ gəlməsi ilə sıx əlaqədardır. Belə fərz edilir ki, neftin azotlu birləşmələri bitki və heyvan orqanizmlərində təsadüf edilən mürəkkəb azotlu birləşmələrin destruksiya məhsullarıdır. Bu mürəkkəb azotlu birləşmələrin ilk parçalanma məhsulları (porfirinlər) bir sıra neftlərdə aşkar edilmişdir. Neftlərdə azotlu birləşmələrin olması neftlərin üzvi birləşmələrdən əmələ gəlməsi nəzəriyyəsinin düzgünlüyünə sübutdur.
Mənbə
- B. C. Şıxəlizadə, Q. İ. Səfərov, R. M. Azəri. Neft və qaz kimyası. Bakı, 1978, 338 s.
2. Самедова.Ф.И.,Мир-Бабаев. М.Ф. Высокомолекулярные гетероатомные соединения нефтей Азербайджана. Баку: Нефис, 1992, 138 с.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Neftin azotlu birlesmeleri alifatik aromatik aminlerin hemcinin heteroaromatik birlesmelerin murekkeb qarisigidir Onlarin en sade numayendelerinden biri RNH2 Birlesmenin aqreqat haliBu birlesmelerin alcaqmolekullu numayendeleri qaz yuksekmolekullu numayendeleri ise mayelerdir Neftin terkibinde azotun miqdariNeftin terkibinde azotun miqdari 1 den artiq olmur Neft yatagindan asili olaraq bu faiz azalir Azotlu birlesmeler yuksek temperaturda qaynayan fraksiyalarda ve esasen agir qaliqlarda konsentre olunub Meselen Balaxani neftinin distillatlarinda azotun miqdari kerosinde 0 015 qazoylda 0 081 masin yaginda 0 16 agir silindr yaginda 0 313 yungul silindr yaginda 0 418 qudronda 1 027 teskil edir Azotlu birlesmelerin esas hissesi neftden 50 600C temperaturda 40 li sulfat tursusu ile etil spirtinin qarisigi vasitesile cixarilir Azotlu birlesmelerin qruplariAzotlu birlesmeler iki boyuk qrupa bolunur azotlu esaslar ve neytral azotlu birlesmeler Azotlu esaslarAzotlu esaslar bir bezen iki halqada azot atomunun evezolunmasi neticesinde alinan ve uce qeder halqasi olan heterotsiklik esaslardir Buna misal olaraq heterotsiklik azotlu toremelerden piperidini ve piridini gostermek olar PiperidinPiperidin guclu ikili esasdir muxtelif seraitde 6 hidrogen atomu itirerek piridine cevrilir PiridinKimyevi xassesine gore piridin benzola oxsayir bromlasma nitrolasma ve sulfolasma reaksiyalarina qabildir hidrogenleserek piperidine cevrilir Neftde azotlu esaslardan xinolin ve izoxinolin de tapilmisdir Xinolin ve izoxinolinXinolin ve zeif esaslardir Azotlu esaslar dezinfeksiya vasiteleri guclu helledici surtku yaglarina bitumlara qatqi hemcinin korroziya inhibitorlari ve antioksidesdirici kimi istifade olunur Neytral azot birlesmeleri pirrolun benzopirrolun indol karbozol homoloqlaridir pirrol indol Neft fraksiyalarinin qaynama temperaturunun yukselmesi neytral azot birlesmelerinin miqdarinin artmasina ve azotlu esaslarin miqdarinin azalmasi ile musahide olunur Son zamanlar neftlerden xlorofil toremeleri bitgilerde ve qana qirmiziliq veren canli orqanizmlerde piqment heminin toremeleri askar edilmisdir Xlorofil ve hemoqlobinin qurlusunun esasini porfirin skeleti teskil edir PorfirinNeftin azotlu birlesmelerinin hansi maddelerden emele gelmesi indiye qeder mubahiselidir bu mesele neftin emele gelmesi ile six elaqedardir Bele ferz edilir ki neftin azotlu birlesmeleri bitki ve heyvan orqanizmlerinde tesaduf edilen murekkeb azotlu birlesmelerin destruksiya mehsullaridir Bu murekkeb azotlu birlesmelerin ilk parcalanma mehsullari porfirinler bir sira neftlerde askar edilmisdir Neftlerde azotlu birlesmelerin olmasi neftlerin uzvi birlesmelerden emele gelmesi nezeriyyesinin duzgunluyune subutdur MenbeB C Sixelizade Q I Seferov R M Azeri Neft ve qaz kimyasi Baki 1978 338 s 2 Samedova F I Mir Babaev M F Vysokomolekulyarnye geteroatomnye soedineniya neftej Azerbajdzhana Baku Nefis 1992 138 s