Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Naxçıvanda Amerika general-qubernatorluğu — Amerika Birləşmiş Ştatlarının Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək və Naxçıvanı erməni nəzarətinə vermək üçün zəmin hazırlamaq məqsədilə yaratdığı hərbi inzibati idarəçilik forması.
Qafqazda nüfuz dairəsi qazanmağa çalışan ABŞ-nin əlverişli strateji mövqedə yerləşən Naxçıvan bölgəsində möhkəmlənmək planları Antanta dövlətlərinin Ermənistana ali komissar təyin etdikləri amerikalı polkovnik V.Haskelin 1919-cu ilin sentyabrında irəli sürdüyü "Haskel layihələri" adlandırılan sənəddə öz əksini tapmışdı. Layihədə Azərbaycan torpaqları olan Naxçıvan və Şərur-Dərələyəz qəzalarının əlahiddə bitərəf zona elan edilməsi və bu ərazidə Naxçıvan general-qubernatorluğunun yaradılması nəzərdə tutulurdu.
ABŞ-nin himayəsi altında Naxçıvana yiyələnməyə çalışan Ermənistanın daşnak hökuməti "Haskel layihələri"nin gerçəkləşməsi üçün canfəşanlıq göstərirdi. 1919-cu ildə ABŞ Azərbaycan ərazisinin bir hissəsini — Naxçıvan diyarını ələ keçirməyə cəhd göstərdi. Birləşmiş Ştatlar Cənubi Qafqaz, İran və Türkiyənin qovuşuğunda yerləşən Naxçıvana xüsusi hərbi-strateji əhəmiyyəti olan ərazi kimi baxırdı. V.Haskelin Azərbaycan və daşnak Ermənistanı hökumətlərinə göndərdiyi direktivdə göstərilirdi ki, Naxçıvan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti Azərbaycan xalqının, o cümlədən Naxçıvan əhalisinin mənafeyinə zidd olan bu layihələri qətiyyətlə rədd etdi və onların gerçəkləşməsinə imkan verməyəcəyini bildirdi.
Haskelin müavini polkovnik Ceyms Rey 1919-cu il oktyabrın 24-də Naxçıvana gəldi və Müsəlman Milli Şurası qarşısında V.Haskelin bəyanatını elan edərək, qubernatorluğun yaradıldığını, ABŞ ordusunun mühəndisi, polkovnik Edmund L.Dellinin ona başçı təyin olunduğunu bildirdi. Ermənistan-daşnak hökumətinin razılıqla qarşıladığı bu bəyanat Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin qəti etirazı və Naxçıvan əhalisinin ciddi müqaviməti ilə üzləşdi. Naxçıvan Milli Şurasının və bütün Naxçıvan əhalisinin təkidiylə Ceyms Rey qərarını dəyişməyə məcbur oldu. Delli Naxçıvanda general-qubernator kimi deyil, Antanta ali komissarı V.Haskelin nümayəndəsi kimi qaldı. 1920-ci ilin yanvarında sonuncu Amerika əsgəri Naxçıvan torpağını tərk etdi. Beləliklə, bölgə əhalisinin güclü müqaviməti və inadlı mübarizəsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin isə ciddi diplomatik səyləri bu növbəti təxribat aktının qarşısını vaxtında aldı və ermənilərin Naxçıvanı ABŞ-nin yardımı ilə ələ keçirmək niyyətini növbəti dəfə puça çıxardı.
Mənbə
- Азербаиджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (документы и материалы), Б: 1998
- Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993
- Musayev İ., Azərbaycanın Naxçıvan və Zəngəzur bölgələrində siyasi vəziyyəti və xarici dövlətlərin siyasəti (1917-1921-ci illər), B., 1996.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Naxcivanda Amerika general qubernatorlugu Amerika Birlesmis Statlarinin Cenubi Qafqazda mohkemlenmek ve Naxcivani ermeni nezaretine vermek ucun zemin hazirlamaq meqsedile yaratdigi herbi inzibati idarecilik formasi Qafqazda nufuz dairesi qazanmaga calisan ABS nin elverisli strateji movqede yerlesen Naxcivan bolgesinde mohkemlenmek planlari Antanta dovletlerinin Ermenistana ali komissar teyin etdikleri amerikali polkovnik V Haskelin 1919 cu ilin sentyabrinda ireli surduyu Haskel layiheleri adlandirilan senedde oz eksini tapmisdi Layihede Azerbaycan torpaqlari olan Naxcivan ve Serur Dereleyez qezalarinin elahidde biteref zona elan edilmesi ve bu erazide Naxcivan general qubernatorlugunun yaradilmasi nezerde tutulurdu ABS nin himayesi altinda Naxcivana yiyelenmeye calisan Ermenistanin dasnak hokumeti Haskel layiheleri nin gerceklesmesi ucun canfesanliq gosterirdi 1919 cu ilde ABS Azerbaycan erazisinin bir hissesini Naxcivan diyarini ele kecirmeye cehd gosterdi Birlesmis Statlar Cenubi Qafqaz Iran ve Turkiyenin qovusugunda yerlesen Naxcivana xususi herbi strateji ehemiyyeti olan erazi kimi baxirdi V Haskelin Azerbaycan ve dasnak Ermenistani hokumetlerine gonderdiyi direktivde gosterilirdi ki Naxcivan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti Azerbaycan xalqinin o cumleden Naxcivan ehalisinin menafeyine zidd olan bu layiheleri qetiyyetle redd etdi ve onlarin gerceklesmesine imkan vermeyeceyini bildirdi Haskelin muavini polkovnik Ceyms Rey 1919 cu il oktyabrin 24 de Naxcivana geldi ve Muselman Milli Surasi qarsisinda V Haskelin beyanatini elan ederek qubernatorlugun yaradildigini ABS ordusunun muhendisi polkovnik Edmund L Dellinin ona basci teyin olundugunu bildirdi Ermenistan dasnak hokumetinin raziliqla qarsiladigi bu beyanat Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin qeti etirazi ve Naxcivan ehalisinin ciddi muqavimeti ile uzlesdi Naxcivan Milli Surasinin ve butun Naxcivan ehalisinin tekidiyle Ceyms Rey qerarini deyismeye mecbur oldu Delli Naxcivanda general qubernator kimi deyil Antanta ali komissari V Haskelin numayendesi kimi qaldi 1920 ci ilin yanvarinda sonuncu Amerika esgeri Naxcivan torpagini terk etdi Belelikle bolge ehalisinin guclu muqavimeti ve inadli mubarizesi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetinin ise ciddi diplomatik seyleri bu novbeti texribat aktinin qarsisini vaxtinda aldi ve ermenilerin Naxcivani ABS nin yardimi ile ele kecirmek niyyetini novbeti defe puca cixardi MenbeAzerbaidzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy B 1998 Hesenov C Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller B 1993 Musayev I Azerbaycanin Naxcivan ve Zengezur bolgelerinde siyasi veziyyeti ve xarici dovletlerin siyaseti 1917 1921 ci iller B 1996