Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nərədüz abidələri — Göyçə mahalının Kəvər (13 aprel 1959-cu ildən etibarən Kamo) rayonunun Nərədüz (ermənilər bu adı Noradus kimi qeyd edirlər) kəndində alban memarlıq abidələri kompleksi. Kompleksə erkən orta əsrlərə aid monastır və orta əsrlərdən XVII–XVIII əsrlərə qədər dövrü əhatə edən müsəlman və xristian məzarları daxildir.
| Nərədüz | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Ermənistan |
| Yerləşir | Noradüz, Geğarkunik mərzi |
| Tikilmə tarixi | X-XIX əsrlər |
| Üslubu | Xaçkar |
| İstinad nöm. | 5.71/4 |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Nərədüz məbədi IX yüzildə inşa edilmiş, sonra zamanla məbədin şimal tərəfində böyük qəbiristanlıq yaranmışdır. Buradakı qəbiristanlıqda XIII yüzilə aid alban xaç daşları ilə XIV yüzilin əvvəllərinə aid müsəlman qəbirüstü sənduqələrinin və daş stelalarının yanaşı mövcud olması bölgədə yerli alban əhalinin xristianlıqdan müsəlmanlığa keçidinin məhz XIII yüzilin sonu, XIV yüzilin əvvəllərinə təsadüf etdiyini təsdiqləyir.
Nərədüz qəbirsanlığındakı sənduqə formalı qəbirüstü abidənin bir tərəfində qarşı-qarşıya dayanmış iki əjdaha təsvir edilmiş, digər tərəfində isə ərəb dilində aşağıdakı yazı həkk edilmişdir: "Bu məzar Allahın mərhəmətinə yüksəlmiş mərhum şəhid…dir. Yeddi yüz dördüncü il" Hicri 704-cü il isə miladi təqvimlə 1304–1305-ci ilə təsadüf edir.
Nərədüz kəndi qədimdən türk-oğuz boylarının, qafqaz albanlarının vətəni olmuş, əraziyə ilk ermənilər 105 ailədə 605 nəfər olmaqla Türkiyədən köçürülmüşdür.
Məzar daşları
Nərədüz məzarlığında olan ən qədim xaç daşın tarixi X əsrə aiddir. Lakin bədii tərtibat və zənginlik baxımından dəyərli sənət əsəri kimi qiymətləndirilən məzar daşları XIV–XVI əsrlərə aid olan məzar daşlarıdır. Həmin daşlarda islam və xristian elementələri, eyni zamanda sırf Azərbaycan türklərinin tarixi gələnəkləri ilə bağlı olan və erməni bədii oyma nümunələri olan tarixi xaçkarlarda heç vaxt rast gəlinməyən səkkizguşəli ulduz kimi müxtəlif elementlər, o cümlədən ərəb əlifbası ilə yazılar, islam motivli naxışlar və azərbaycanlı ad və soyadları qeyd olunmuşdur. Bu zəngin Azərbaycan abidələrini öz adları ilə dünyaya təqdim etməyə çalışan ermənilər xaçkarların yaradıldığı dövrlərdə Ermənistanın Səfəvilərə tabe olması səbəbiylə erməni mədəniyyətinin İslam və tük mədəniyyətin təsirlərinə məruz qalması ilə izah etməyə çalışırlar. Qeyd etmək lazımdır ki,eyni hal xaç daşlarda da əks olunur. Lakin tarixi mənbələr Səfəvilərin hakimiyyətinə tabe olan həmin ərazilərin Ermənistan deyil, Çuxursəəd vilayəti adlandığını və əhalininin demək olar ki, hamısının Azərbaycan türklərindən ibarət olmasını göstərir. Məzarlıqdakı müsəlman və xristian məzar daşlarının əsas müəlliflərinin adı da məlumdur. Onlar Kərim Kazım oğlu (1551–1610), onun müasirləri Ərəkəli və Məliksəddir. Ermənilər isə ərəb əlifbası ilə Azərbaycan dilində yazılmış həmin adları Kiram Kazmoq, Arakel və Meliset kimi təqdim edirlər.
Məzarlığın ümumi ərazisi yeddi hektara yaxındır və burda təxminən minə yaxın məzar vardır. Məzar daşlarının əksəriyyəti təkrarolunmaz, incə və gözəl naxışlarla bəzədilmişdir. Bu gün qiymətli sənət əsərləri olan bu məzar daşlarının üstü liken və yosunlarla örtülmüşdür. Bəzi məzar daşlarının üstündə düyün və təsərrüfat fəaliyyəti ilə bağlı təsvirlər əks edilmişdir. Bu qədim Azərbaycan məzarlığının yaxınlığında əraziyə sonradan köçürülmüş ermənilər tərəfindən yenibir erməni məzarlığı salınmışdır. XIX əsrdə isə abidələr kompleksi yaxınlığında erməni kilsəsi olan Müqəddəs Bakirə kilsəsi inşa edilmişdir. Ərazidəki qədim abidələri erməni abidəsi kimi təqdim etməyə çalışan erməni katolikosu 1978-ci ildə Nərədüz məzarlığındakı bədii ornamentli baş daşlarının bir neçəsini bağışlamışdır. Məzar daşlarını məxsus oldu şəxsin məzarının üstndən götürərək həmin şəxslərin ruhunu təhqir edən erməni katolikos bu addımıyla həm yerli əhalini (o zaman hələ də abidələrin yerləşdiyi kəndin əhalisi Azərbaycan türkləri idi) təhqir etməklə yanaşı, həm də dəyərli Azərbaycan mədəniyyət nümunələrini erməni mədəniyyət nümunəsi kimi təqdim etmişdir.
Əfsanə
Məzarlıqla bağlı çox maraqlı bir əfsanə də vardır. Əfsanəyə görə Azərbaycana yürüş edən Əmir Teymur Şirvanı tabe etdikdən sonra Qarabağa gələrək burda qışlayır. Yaz gəldikdə isə Osmanlı sərhəddinə doğru irəliləyərkən yolu Nərədüz kəndi ərazisindən düşür. Kənd əhalisi Teymura tabe olmaq istəməyərək bir qədər geri çəkilir və Nərədüz məzarlığı ərazisinə gələrək silahlı şəkildə hər adam bir məzar daşının arxasında gizlənir. Kəndə yaxınlaşan Teymurun ordusu məzar daşlarını ordu sayaraq gərəksiz yerə yerli əhali ilə toqquşmaq istəməyib yolunu dəyişərək irəliləyir.
İstinadlar
- Ə. Ələkbərli – Qərbi Azərbaycan abidələri, Bakı, Nurlan, səh 94–95
- А. Берже – Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, ст 67 – 69
- И. Шопен – Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, ст 317
- М. Неймат – Корпус эпиграфических памятников Азербайджана, т 3, Баку, 2001, ст. 78–86
- Ə. Ələkbərli – Qədim türk-oğuz yurdu – "Ermənistan", Bakı, 1994, səh 138–140
- Hakobyan, Julia. "Life in the Monuments of Death: A visit to the cemetery village, Noraduz". ArmeniaNow.com. 2003-09-12. İstifadə tarixi: 2007-10-10.[ölü keçid]
- Kouymjian, Dr. Dickran. . Sculpture. Armenian Studies Program, CSU, Fresno. 2007-11-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-10-10.
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, İlk mənbələr, Osmanlı dövlətinin İrəvan dəftəri, Bakı, 2009
- Ney, Richard L. "Who Made Khachkars?". The Gift of Stone. TourArmenia. 2005. 2012-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-10-11.
- Parry, 397
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nereduz abideleri Goyce mahalinin Kever 13 aprel 1959 cu ilden etibaren Kamo rayonunun Nereduz ermeniler bu adi Noradus kimi qeyd edirler kendinde alban memarliq abideleri kompleksi Komplekse erken orta esrlere aid monastir ve orta esrlerden XVII XVIII esrlere qeder dovru ehate eden muselman ve xristian mezarlari daxildir Nereduz40 22 12 sm e 45 10 48 s u Olke ErmenistanYerlesir Noraduz Gegarkunik merziTikilme tarixi X XIX esrlerUslubu XackarIstinad nom 5 71 4Nereduz Vikianbarda elaqeli mediafayllar Nereduz mebedi IX yuzilde insa edilmis sonra zamanla mebedin simal terefinde boyuk qebiristanliq yaranmisdir Buradaki qebiristanliqda XIII yuzile aid alban xac daslari ile XIV yuzilin evvellerine aid muselman qebirustu senduqelerinin ve das stelalarinin yanasi movcud olmasi bolgede yerli alban ehalinin xristianliqdan muselmanliga kecidinin mehz XIII yuzilin sonu XIV yuzilin evvellerine tesaduf etdiyini tesdiqleyir Nereduz qebirsanligindaki senduqe formali qebirustu abidenin bir terefinde qarsi qarsiya dayanmis iki ejdaha tesvir edilmis diger terefinde ise ereb dilinde asagidaki yazi hekk edilmisdir Bu mezar Allahin merhemetine yukselmis merhum sehid dir Yeddi yuz dorduncu il Hicri 704 cu il ise miladi teqvimle 1304 1305 ci ile tesaduf edir Nereduz kendi qedimden turk oguz boylarinin qafqaz albanlarinin veteni olmus eraziye ilk ermeniler 105 ailede 605 nefer olmaqla Turkiyeden kocurulmusdur Mezar daslariNereduz qebirsanliginda bedii tertibatli das senduqe Senduqenin yuxari hissesinde etraf kemerin bir hissesinin sonradan kobud sekilde ermeniler terefinden silinerek ermeni elifbasi ile yazi yazi elave edilmesi gorunur Nereduz mezarliginda olan en qedim xac dasin tarixi X esre aiddir Lakin bedii tertibat ve zenginlik baximindan deyerli senet eseri kimi qiymetlendirilen mezar daslari XIV XVI esrlere aid olan mezar daslaridir Hemin daslarda islam ve xristian elementeleri eyni zamanda sirf Azerbaycan turklerinin tarixi gelenekleri ile bagli olan ve ermeni bedii oyma numuneleri olan tarixi xackarlarda hec vaxt rast gelinmeyen sekkizguseli ulduz kimi muxtelif elementler o cumleden ereb elifbasi ile yazilar islam motivli naxislar ve azerbaycanli ad ve soyadlari qeyd olunmusdur Bu zengin Azerbaycan abidelerini oz adlari ile dunyaya teqdim etmeye calisan ermeniler xackarlarin yaradildigi dovrlerde Ermenistanin Sefevilere tabe olmasi sebebiyle ermeni medeniyyetinin Islam ve tuk medeniyyetin tesirlerine meruz qalmasi ile izah etmeye calisirlar Qeyd etmek lazimdir ki eyni hal xac daslarda da eks olunur Lakin tarixi menbeler Sefevilerin hakimiyyetine tabe olan hemin erazilerin Ermenistan deyil Cuxurseed vilayeti adlandigini ve ehalininin demek olar ki hamisinin Azerbaycan turklerinden ibaret olmasini gosterir Mezarliqdaki muselman ve xristian mezar daslarinin esas muelliflerinin adi da melumdur Onlar Kerim Kazim oglu 1551 1610 onun muasirleri Erekeli ve Melikseddir Ermeniler ise ereb elifbasi ile Azerbaycan dilinde yazilmis hemin adlari Kiram Kazmoq Arakel ve Meliset kimi teqdim edirler Mezarligin umumi erazisi yeddi hektara yaxindir ve burda texminen mine yaxin mezar vardir Mezar daslarinin ekseriyyeti tekrarolunmaz ince ve gozel naxislarla bezedilmisdir Bu gun qiymetli senet eserleri olan bu mezar daslarinin ustu liken ve yosunlarla ortulmusdur Bezi mezar daslarinin ustunde duyun ve teserrufat fealiyyeti ile bagli tesvirler eks edilmisdir Bu qedim Azerbaycan mezarliginin yaxinliginda eraziye sonradan kocurulmus ermeniler terefinden yenibir ermeni mezarligi salinmisdir XIX esrde ise abideler kompleksi yaxinliginda ermeni kilsesi olan Muqeddes Bakire kilsesi insa edilmisdir Erazideki qedim abideleri ermeni abidesi kimi teqdim etmeye calisan ermeni katolikosu 1978 ci ilde Nereduz mezarligindaki bedii ornamentli bas daslarinin bir necesini bagislamisdir Mezar daslarini mexsus oldu sexsin mezarinin ustnden goturerek hemin sexslerin ruhunu tehqir eden ermeni katolikos bu addimiyla hem yerli ehalini o zaman hele de abidelerin yerlesdiyi kendin ehalisi Azerbaycan turkleri idi tehqir etmekle yanasi hem de deyerli Azerbaycan medeniyyet numunelerini ermeni medeniyyet numunesi kimi teqdim etmisdir EfsaneMezarliqla bagli cox maraqli bir efsane de vardir Efsaneye gore Azerbaycana yurus eden Emir Teymur Sirvani tabe etdikden sonra Qarabaga gelerek burda qislayir Yaz geldikde ise Osmanli serheddine dogru irelileyerken yolu Nereduz kendi erazisinden dusur Kend ehalisi Teymura tabe olmaq istemeyerek bir qeder geri cekilir ve Nereduz mezarligi erazisine gelerek silahli sekilde her adam bir mezar dasinin arxasinda gizlenir Kende yaxinlasan Teymurun ordusu mezar daslarini ordu sayaraq gereksiz yere yerli ehali ile toqqusmaq istemeyib yolunu deyiserek irelileyir IstinadlarE Elekberli Qerbi Azerbaycan abideleri Baki Nurlan seh 94 95 A Berzhe Kavkaz v arheologicheskom otnoshenii Tiflis 1875 st 67 69 I Shopen Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya armyanskoj oblasti k epohu ee prisoedeneniya k Rossijskoj imperii S p 1852 st 317 M Nejmat Korpus epigraficheskih pamyatnikov Azerbajdzhana t 3 Baku 2001 st 78 86 E Elekberli Qedim turk oguz yurdu Ermenistan Baki 1994 seh 138 140 Hakobyan Julia Life in the Monuments of Death A visit to the cemetery village Noraduz ArmeniaNow com 2003 09 12 Istifade tarixi 2007 10 10 olu kecid Kouymjian Dr Dickran Sculpture Armenian Studies Program CSU Fresno 2007 11 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 10 10 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Ilk menbeler Osmanli dovletinin Irevan defteri Baki 2009 Ney Richard L Who Made Khachkars The Gift of Stone TourArmenia 2005 2012 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2007 10 11 Parry 397