Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Məhəmməd ağa Müctəhidzadə-şair, təzkirəçi
| MƏHƏMMƏD AĞA Müştəri | |
|---|---|
| Mirzə Məhəmməd ağa Mirzə Sədray oğlu Müctəhidzadə | |
 | |
| Təxəllüsü | Məhəmməd ağa Müştəri |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şuşa şəhəri |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ağdam şəhəri |
| Milliyyəti | türk |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan türkcəsi |
| Janrlar | şeir, təzkirə |
| Tanınmış əsəri | "Riyazül-aşiqin" təzkirəsi |
Həyatı
Məhəmməd ağa Mirzə Sədray oğlu Müctəhidzadə 1867-cu ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini atasından almış, daha sonra mədrəsədə oxumuşdur.
Onun tərcümeyi-halı ilə bağlı məlumatlar o qədər də zəngin deyildir. Tədqiqatçıların yazdığına görə, Məhəmməd ağa gənc yaşlarından öyrənmək və bilik əldə etmək məqsədilə səfərə çıxmış, İran, İraq və Osmanlı dövlətlərini gəzib dolaşmışdır. Bu səyahətlər onun dünyagörüşünün formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. O, həmçinin Türkiyədə də təhsilini davam etdirmişdir.
Azərbaycanda rus-sovet müstəmləkəçiliyi dövründə Məhəmmədağa Müctəhidzadə Bakıda və Ağdamda yaşamış, bədii və elmi yaradıcılığını davam etdirmiş, daha çox pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur.
Məhəmməd ağa Müctəhidzadə şair, yazıçı, tərcüməçi, pedaqoq Həsənəli xan Qaradağinin qudası olmuşdur.
O, 1958-ci ildə Ağdamda vəfat etmişdir.
Bədii yaradıcılığı
Məhəmməd ağa Müctəhidzadə yaradıcılığa şeirlə başlamışdır. O. Müştəri təxəllüsü ilə divan ədəbiyyatı üslubunda şeirlər yazmışdır. Böyük bəstəkar, yazıçı, jurnalist, ictimai xadim Üzeyir bəy Hacıbəylinin 1948-ci il noyabr ayının 23-də əbədi olaraq gözlərini həyata yumması bütün varlığı ilə sevdiyi və həyatı boyu xidmət etdiyi doğma xalqının kədərinə səbəb olmuşdur. Dahi sənətkarın ölümünə kədərlənənlərdən biri də Məhəmmədağa Müctəhidzadə olmuşdur.
M. Müctəhidzadənin Ü. Hacıbəylinin vəfatı münasibətilə yazdığı "İzhari-təəssüf" əsəri yazıldığı dövrdən əlli ildən yuxarı vaxt keçsə də bu günədək nəşr olunmamışdır. Əsər haqqında yalnız filologiya elmləri doktoru, professor Paşa Kərimov vaxtilə "Sovet kəndi" qəzetinin 3 oktyabr 1985-ci il tarixli sayında "Dahinin ölümünə şeir" adlı məqaləsində (əsərdən bir parça əlavə olunmaqla) məlumat vermişdir.
"İzhari-təəssüf"ü Azərbaycan ədəbiyyatında mərsiyə janrında yazılmış ən parlaq əsərlərdən biri hesab etmək olar. Mərsiyədə Üzeyir bəyin bütün fəaliyyətini kədərli notlarla xatırlamaqla bərabər, həyatdan tez getməsinə də şair çox təəssüflənir. "Leyli və Məcnun", "Koroğlu", "Arşın mal alan" kimi operaların artıq çoxdan dünyada şöhrət tapdığını və özünün isə qədim Şərq, Qərb dünyasının dahiləri ilə bir sırada dayanmağa layiq olduğunu göstərsə də, onun böyüklüyünü vəsf etməkdə aciz qaldığını qeyd edir.
"İzhari-təəssüf" mərsiyəsinin Azərbaycan EA Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda müəllifi tərəfindən köçürülmüş iki nüsxəsi saxlanılır. Hər iki nüsxənin sonunda əsərin yazılma tarixi 1948-ci il noyabr ayının 23-ü qeyd edilmişdir. Nüsxələrin biri o birindən bəzi yerlərində düzəliş edilməsinə görə fərq-lənir. Görünür, müəllif ikinci nüsxəni köçürərkən beytlərin bəzi-lərində dəqiqləşdirmələr aparmışdır. Mərsiyə 132 beytdən ibarət olub nəstəliq şikəstə xəttilə köçürülmüşdür.
Əlyazmanın sonunda dörd misralıq şerdə maddeyi-tarix də verilmişdir.
Mənə, ey deyən, nə vaxta tamam oldu mahtabın, Nə zaman zəvala gəldi bu həqiqi aftabın, Ğəmu həmu dərdü möhnət ilə naləvü ələmdən, Bu sualı qıl kim, onlar deyər bu sorğunun cavabın.
"Ğəmu həmu dərdü möhnət ilə naləvü ələmdən" misrasındakı sözlərin hərflərini əbcəd hesabına çevirdikdə (ğəm — 1000+40; həm — 5 +40; dərd — 4 + 200+4; möhnət — 40+8+ 50 +400; nalə — 50 +1+30+ 5; ələm — 1+30+40/ Üzeyir bəy Hacıbəylinin vəfat tarixi — 1948-ci il alınır. Lakin Məhəmmədağa Müctəhidzadənin yaradıcılığmın ən kamii örnəyi «Riyazül-aşiqin» təzkirəsidir.
"Riyazül-aşiqin" təzkirəsi
Məhəmmədağa Müctəhidzadənin «Riyazül-aşiqin» təzkirəsi XIX əsrin sonlarında Qarabağ ədəbi mühitində yaranmış, lakin əsər 1910-cu ildə İstanbulda nəşr olunmuşdur. Təzkirə milli-məhəlli xarakterdədir. Əsasən Qarabağ ədəbi mühitini əhatə edir. XIX əsrdə yaranan bir sıra digər təzkirələr kimi bu əsər də iki hissədə nəzərdə tutulmuşdur. Birinci hissədə təzkirənin yarandığı dövrdə dünyasını dəyişmiş şairlərin yaradıcılığından bəhs olunmuşdur. İkinci hissədə isə əsərin yarandığı dövrdə həyatda olan şairlərin yaradıcılığının təqdimi nəzərdə tutulmuşdur.
Müəllif bu əsər üzərində işləməyə gənc yaşlarından başlamış, sevib-seçdiyi şeirləri toplayıb sistemləşdirmiş, müəlliflər haqqında məlumatları dəqiqləşdirmişdir. Əsərlə tanışlıqdan aydın olur ki, Məhəmmədağa Müctəhidzadə təzkirə üzərində işləyərkən Şərq və Azərbaycan ədəbiyyatında yaranmış analoji tədqiqatlara dərindən bələd olmuş, onlardan yeri gəldikcə bəhrələnmişdir. Belə ki, ədib təzkirəyə daxil etdiyi ayrı-ayrı şairlər haqqında elmi qənaətlərini dəqiqləşdirərkən bəzən bir deyil, bir neçə mənbəyə müraciət edir. Bu isə təzkirənin elmi əhəmiyyətini və qaynaq kimi mötəbərliliyini şərtləndirən amillərdəndir.
Məhəmmədağa Müctəhidzadənin «Riyazül-aşiqin» təzkirəsinin İstanbulda nəşr olunan nüsxəsi Məhəmməd Füzuli adına Respublika Əlyazmaları İnstitutunda saxlanılan variantından müəyyən qədər fərqlənməkdədir. Təzkirənin əl-yazma nüsxəsində müəllifin «Riyazül-aşiqin» rədifli bir şeiri verilmişdir:
Babi-ləfz, aləmi-hikmətdir «Riyazül-aşiqin»,
Məzhəri-asari-qüdrətdir «Riyazül-aşiqin».
Seyr qılcaq dəf edər qəmgin könüllər qəmlərin,
Afitabi-ərşi-behcətdir «Riyazül-aşiqin».
Əndəlibani-vətən xoş nəğmələr inşad edir,
Gülsitani-baği-millətdir «Riyazül-aşiqin».
Müştəriyi-Müctəhidzadə müəllifdir ona,
Müştərilərçün səadətdir «Riyazül-aşiqin».
«Riyazül-aşiqin» təzkirəsində Qarabağda yaşayıb-yaratmış yetmiş doqquz şairin qısa bioqrafiyası və əsərlərindən nümunələr verilmişdir. «Müctəhidzadə öz təzkirəsini tərtib edərkən Qarabağ şairlərinin yaradıcılığına üstünlük vermiş, əsas diqqətini Qarabağda doğulub böyümüş və yazıb yaratmış şairlərə yö-nəltmişdir. Bunların arasında başqa bölgələrdə doğulub sonradan Qarabağa köçən şairlər də vardır. Bu isə təzkirə müəllifinin əsas məqsədindən - regional ədəbi mühitdə yazıb-yaradan şairlərin əsərlərini itib-batmaqdan qorumaq və gələcək nəsillərə, eləcə də Azərbaycanın başqa regionlarında yaşayan oxuculara çatdırmaq amalından xəbər verir.
Təzkirəyə daxil eilən şairlərin birinci qisminin adı, soyadı, təxəllüsü və s. Haqqında məlumatlar nisbətən əhatəli təqdim olunmuşdur. Təzkirə müəllifi bir sıra hallarda şairlərin təxəllüsünün ifadə etdiyi mənalarla onun yaradıcılığının məzmununu və bioqrafiyasının bəzi məqamlarını şərh etməyə çalışmışdır. Zakir, Mir Mehdi Xəzani, Nəva, Fəna, Səfa, Valeh, Salar, Şəhid, Aşiq, Zakiri-Sani, Natəvan haqında verilən məlumatlar məhz bu səpkidədir.
Məhəmmədağa Müctəhidzadə ayrı-ayrı şairlər haqqında məlumat verərkən bəzən onların əsərlərini janr baxımından səciyyələndirməyə çalışmışdır. Poetik istedadın şərh və yozumunda janr müxtəlifliyini mühüm poetik üstünlüklərdən biri kimi dəyərləndirən tədqiqatçı bu amilin aparıcı məcaqlarını da şərtləndirməyə üstünlük vermişdir. Tədqiqatçı əsərdə «Şərq poetik janrlarından qəzəl, qəsidə, müxəmməs, rübai, qitə, tərcibənd, müstəzad, növhə və başqa janrların əks olunması diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Şübhəsiz ki, bütün bunlardan müəllifin məqsədi - çağdaş dövrün ədəbi janrları barədə gələcək oxucuda dolğun təsəvvür yaratmaq olmuşdur... Təzkirədə Azərbaycan poeziyasının o dövrü üçün xarakterik olan janrlarının işlədilməsi - bütövlükdə bu təzkirənin ədəbi irsi itirməmək məqsədini qarşıya qoyduğundan xəbər verir».
Məhəmmədağa Müctəhidzadənin «Riyazül-aşiqin» təzkirəsində ayrı-ayrı şairlərin yaradıcılıq irsi dəyərləndirilərkən demək olar ki, tənqidi mülahizələrə yer verilmir. Tədqiqatçı daha çox təqdim etdiyi sənətkarın ədəbi kimliyini ortaya qoymaq, həmçinin onun yaradıcılıq yolu haqqında təsəvvür yaratmaq məramından çıxış edir.
Ədəbiyyat
Zemfira Aslan. Məhəmməd ağa Müctəhidzadə (1867-1958) [1]
“Məhəmməd ağa Müctəhidzadə - Riyazül-aşiqin” kitabının yeni nəşri işıq üzü görüb [2]
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Mehemmed aga Muctehidzade sair tezkireciMEHEMMED AGA MusteriMirze Mehemmed aga Mirze Sedray oglu MuctehidzadeTexellusu Mehemmed aga MusteriDogum tarixi 1867Dogum yeri Susa seheriVefat tarixi 1958Vefat yeri Agdam seheriMilliyyeti turkFealiyyeti sairEserlerinin dili Azerbaycan turkcesiJanrlar seir tezkireTaninmis eseri Riyazul asiqin tezkiresiHeyatiMehemmed aga Mirze Sedray oglu Muctehidzade 1867 cu ilde Susa seherinde anadan olmusdur Ibtidai tehsilini atasindan almis daha sonra medresede oxumusdur Onun tercumeyi hali ile bagli melumatlar o qeder de zengin deyildir Tedqiqatcilarin yazdigina gore Mehemmed aga genc yaslarindan oyrenmek ve bilik elde etmek meqsedile sefere cixmis Iran Iraq ve Osmanli dovletlerini gezib dolasmisdir Bu seyahetler onun dunyagorusunun formalasmasinda ehemiyyetli rol oynamisdir O hemcinin Turkiyede de tehsilini davam etdirmisdir Azerbaycanda rus sovet mustemlekeciliyi dovrunde Mehemmedaga Muctehidzade Bakida ve Agdamda yasamis bedii ve elmi yaradiciligini davam etdirmis daha cox pedaqoji fealiyyetle mesgul olmusdur Mehemmed aga Muctehidzade sair yazici tercumeci pedaqoq Heseneli xan Qaradaginin qudasi olmusdur O 1958 ci ilde Agdamda vefat etmisdir Bedii yaradiciligiMehemmed aga Muctehidzade yaradiciliga seirle baslamisdir O Musteri texellusu ile divan edebiyyati uslubunda seirler yazmisdir Boyuk bestekar yazici jurnalist ictimai xadim Uzeyir bey Hacibeylinin 1948 ci il noyabr ayinin 23 de ebedi olaraq gozlerini heyata yummasi butun varligi ile sevdiyi ve heyati boyu xidmet etdiyi dogma xalqinin kederine sebeb olmusdur Dahi senetkarin olumune kederlenenlerden biri de Mehemmedaga Muctehidzade olmusdur M Muctehidzadenin U Hacibeylinin vefati munasibetile yazdigi Izhari teessuf eseri yazildigi dovrden elli ilden yuxari vaxt kecse de bu gunedek nesr olunmamisdir Eser haqqinda yalniz filologiya elmleri doktoru professor Pasa Kerimov vaxtile Sovet kendi qezetinin 3 oktyabr 1985 ci il tarixli sayinda Dahinin olumune seir adli meqalesinde eserden bir parca elave olunmaqla melumat vermisdir Izhari teessuf u Azerbaycan edebiyyatinda mersiye janrinda yazilmis en parlaq eserlerden biri hesab etmek olar Mersiyede Uzeyir beyin butun fealiyyetini kederli notlarla xatirlamaqla beraber heyatdan tez getmesine de sair cox teessuflenir Leyli ve Mecnun Koroglu Arsin mal alan kimi operalarin artiq coxdan dunyada sohret tapdigini ve ozunun ise qedim Serq Qerb dunyasinin dahileri ile bir sirada dayanmaga layiq oldugunu gosterse de onun boyukluyunu vesf etmekde aciz qaldigini qeyd edir Izhari teessuf mersiyesinin Azerbaycan EA Fuzuli adina Elyazmalar Institutunda muellifi terefinden kocurulmus iki nusxesi saxlanilir Her iki nusxenin sonunda eserin yazilma tarixi 1948 ci il noyabr ayinin 23 u qeyd edilmisdir Nusxelerin biri o birinden bezi yerlerinde duzelis edilmesine gore ferq lenir Gorunur muellif ikinci nusxeni kocurerken beytlerin bezi lerinde deqiqlesdirmeler aparmisdir Mersiye 132 beytden ibaret olub nesteliq sikeste xettile kocurulmusdur Elyazmanin sonunda dord misraliq serde maddeyi tarix de verilmisdir Mene ey deyen ne vaxta tamam oldu mahtabin Ne zaman zevala geldi bu heqiqi aftabin Gemu hemu derdu mohnet ile nalevu elemden Bu suali qil kim onlar deyer bu sorgunun cavabin Gemu hemu derdu mohnet ile nalevu elemden misrasindaki sozlerin herflerini ebced hesabina cevirdikde gem 1000 40 hem 5 40 derd 4 200 4 mohnet 40 8 50 400 nale 50 1 30 5 elem 1 30 40 Uzeyir bey Hacibeylinin vefat tarixi 1948 ci il alinir Lakin Mehemmedaga Muctehidzadenin yaradiciligmin en kamii orneyi Riyazul asiqin tezkiresidir Riyazul asiqin tezkiresiMehemmedaga Muctehidzadenin Riyazul asiqin tezkiresi XIX esrin sonlarinda Qarabag edebi muhitinde yaranmis lakin eser 1910 cu ilde Istanbulda nesr olunmusdur Tezkire milli mehelli xarakterdedir Esasen Qarabag edebi muhitini ehate edir XIX esrde yaranan bir sira diger tezkireler kimi bu eser de iki hissede nezerde tutulmusdur Birinci hissede tezkirenin yarandigi dovrde dunyasini deyismis sairlerin yaradiciligindan behs olunmusdur Ikinci hissede ise eserin yarandigi dovrde heyatda olan sairlerin yaradiciliginin teqdimi nezerde tutulmusdur Muellif bu eser uzerinde islemeye genc yaslarindan baslamis sevib secdiyi seirleri toplayib sistemlesdirmis muellifler haqqinda melumatlari deqiqlesdirmisdir Eserle tanisliqdan aydin olur ki Mehemmedaga Muctehidzade tezkire uzerinde isleyerken Serq ve Azerbaycan edebiyyatinda yaranmis analoji tedqiqatlara derinden beled olmus onlardan yeri geldikce behrelenmisdir Bele ki edib tezkireye daxil etdiyi ayri ayri sairler haqqinda elmi qenaetlerini deqiqlesdirerken bezen bir deyil bir nece menbeye muraciet edir Bu ise tezkirenin elmi ehemiyyetini ve qaynaq kimi moteberliliyini sertlendiren amillerdendir Mehemmedaga Muctehidzadenin Riyazul asiqin tezkiresinin Istanbulda nesr olunan nusxesi Mehemmed Fuzuli adina Respublika Elyazmalari Institutunda saxlanilan variantindan mueyyen qeder ferqlenmekdedir Tezkirenin el yazma nusxesinde muellifin Riyazul asiqin redifli bir seiri verilmisdir Babi lefz alemi hikmetdir Riyazul asiqin Mezheri asari qudretdir Riyazul asiqin Seyr qilcaq def eder qemgin konuller qemlerin Afitabi ersi behcetdir Riyazul asiqin Endelibani veten xos negmeler insad edir Gulsitani bagi milletdir Riyazul asiqin Musteriyi Muctehidzade muellifdir ona Musterilercun seadetdir Riyazul asiqin Riyazul asiqin tezkiresinde Qarabagda yasayib yaratmis yetmis doqquz sairin qisa bioqrafiyasi ve eserlerinden numuneler verilmisdir Muctehidzade oz tezkiresini tertib ederken Qarabag sairlerinin yaradiciligina ustunluk vermis esas diqqetini Qarabagda dogulub boyumus ve yazib yaratmis sairlere yo neltmisdir Bunlarin arasinda basqa bolgelerde dogulub sonradan Qarabaga kocen sairler de vardir Bu ise tezkire muellifinin esas meqsedinden regional edebi muhitde yazib yaradan sairlerin eserlerini itib batmaqdan qorumaq ve gelecek nesillere elece de Azerbaycanin basqa regionlarinda yasayan oxuculara catdirmaq amalindan xeber verir Tezkireye daxil eilen sairlerin birinci qisminin adi soyadi texellusu ve s Haqqinda melumatlar nisbeten ehateli teqdim olunmusdur Tezkire muellifi bir sira hallarda sairlerin texellusunun ifade etdiyi menalarla onun yaradiciliginin mezmununu ve bioqrafiyasinin bezi meqamlarini serh etmeye calismisdir Zakir Mir Mehdi Xezani Neva Fena Sefa Valeh Salar Sehid Asiq Zakiri Sani Natevan haqinda verilen melumatlar mehz bu sepkidedir Mehemmedaga Muctehidzade ayri ayri sairler haqqinda melumat vererken bezen onlarin eserlerini janr baximindan seciyyelendirmeye calismisdir Poetik istedadin serh ve yozumunda janr muxtelifliyini muhum poetik ustunluklerden biri kimi deyerlendiren tedqiqatci bu amilin aparici mecaqlarini da sertlendirmeye ustunluk vermisdir Tedqiqatci eserde Serq poetik janrlarindan qezel qeside muxemmes rubai qite tercibend mustezad novhe ve basqa janrlarin eks olunmasi diqqet merkezinde saxlanilmisdir Subhesiz ki butun bunlardan muellifin meqsedi cagdas dovrun edebi janrlari barede gelecek oxucuda dolgun tesevvur yaratmaq olmusdur Tezkirede Azerbaycan poeziyasinin o dovru ucun xarakterik olan janrlarinin isledilmesi butovlukde bu tezkirenin edebi irsi itirmemek meqsedini qarsiya qoydugundan xeber verir Mehemmedaga Muctehidzadenin Riyazul asiqin tezkiresinde ayri ayri sairlerin yaradiciliq irsi deyerlendirilerken demek olar ki tenqidi mulahizelere yer verilmir Tedqiqatci daha cox teqdim etdiyi senetkarin edebi kimliyini ortaya qoymaq hemcinin onun yaradiciliq yolu haqqinda tesevvur yaratmaq meramindan cixis edir EdebiyyatZemfira Aslan Mehemmed aga Muctehidzade 1867 1958 1 Mehemmed aga Muctehidzade Riyazul asiqin kitabinin yeni nesri isiq uzu gorub 2 Istinadlar