Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müəllif hüququ (copyright – ingiliscə hərfi mənası köçürmə hüququ deməkdir) – insanların elm, ədəbiyyat və incəsənət sahələrində əldə etdikləri yaradıcılıq nəticələrinin istifadəsinin hüquqi münasibətlərini tənzimləyən qaydadır. Obyektiv mənada müəlliflik hüququ əsərlərin yaradılması və istifadəsi üzrə münasibətləri tənzimləyən hüquqi normaların məcmusudur və qorunma aləti kimi çıxış edir, subyektiv mənada isə öz-özlüyündə əsərlərin yaradıcılarına məxsus olan şəxsi (qeyri-əmlak) və əmlak (iqtisadi) hüquqlarıdır və bu hüquqlar müstəsna xarakter daşıyır.
Müəlliflik hüquqlarının pozulması
Müəllif hüquqlarının pozulması müəllif hüququ təsdiqlənmiş hər hansı bir mülkiyyətdən hüquq sahibinin icazəsi olmadan müəllif hüququ təsdiqlənmiş mülkiyyətin və ya işin təkrar istehsal, dəyişiklik edilmə kimi xüsusi haqlarını pozmaqla istifadəsini nəzərdə tutur.
Elektronik və audiovizual məhsulların icazəsiz təkrar istehsalı və yayılmasının ümumi adı piratlıq olaraq qəbul olunmuşdur (bu ifadənin tarixi ilk dəfə Daniel Defoenin 1703-cü ildə True-born Englishman əsərində "Bu Piratlar tərəfindən təkrarən çap olunurdu" cümləsini işlətməsilə başlanmışdır). Bu mənada qayda pozuntularınının "piratlıq" olaraq adlandırılması müəllif hüququnun yaranmasından bir qədər daha əvvəl baş vermişdir. Belə ki,1709-cu ildə yaranan və müəllif hüququ ilə bağlı ilk sayılan "Statue of Anne" fərmanına qədər 1557-ci ildə Stationer’s Company of London şirkətinin Kral Lisenziyası alması nəşriyyat sahəsində bu şirkətə inhisar imkani yaratmışdı. 1603 –cü ildə bu lisenziyadan kənardakı bütün fəaliyyətlər piratlıq olaraq tanınırdı.
Bu anlayışın istifadəsinin hüquqi bazasının yaranma tarixi elə həmin dövrlərə dayanır və günümüzə qədər daimi olaraq istifadə olunmaqdadır. Bir çox tənqidçilər bu tərz fəaliyyətlərin "piratlıq" adlandırılmasının aşağılayıcı oldugunu və haqsız olaraq onun bir çox daha ağır və pis əməllərlə bir tutulmasına qarşı olsalar da məhkəmələrdə müəllif hüquqlarının pozulması və "piratlıq" bir birini əvəz edə biləcək terminlər kimi işlədilir.
Nümunələr
Müəllif hüquqlu məhsulların qeyri-qanuni yüklənməsi və MP3 formasında İnternetdə paylaşılması MP3 faylların kəşfi və İnternetin yaranmasından sonra hətta NAPSTER şirkətinin dağılması və RIAA (Amerika Audio-Visual Məhsullar Sənayesi Assosasiyası) tərəfindən qaldırılan bir çox məhkəmə işlərinə baxmayaraq günümüzdə ən gözəçarpan nümunə olaraq qalmaqdadır. Film studiyaları tərəfindən film ekranlaşdırılmadan əvvəl kino təndiqçiləri, müxtəlif film mükafatları üzrə münsiflər heyəti üzvləri,kino sənayesi mütəxəssisləri və s. üçün yayımlanan tanıdıcı DVD-lər(Promotional Screener DVDs) icazəsiz film surətlərinin çoxaldılmasının əsas mənbəyi olduğundan MPAA(Amerika Film Assosasiyası) bir neçə dəfə bu DVD-lərin istifadəsini məhdudlaşdırmağa cəhd göstərmişdir.Filmlərin surəti həmçinin kinoteatra gizli formada kameranın gətirilib filmin lentə alınması ilə də çoxaldıla bilinir. Lakin bu halda filmin keyfiyyəti olduqca aşağı olur.
Bir çox hallarda müəllif hüququ sahibləri qayda pozuntularına cavab olaraq satılan DVD-lərin üzərində xəbərdarlıq qeydlərindən istifadə etsələr də, bu bir çox hallarda alıcının qanuni haqlarına uyğun gəlmir. Belə ki ki,ABŞ-də alınan bir DVD-nin dəyişdirilməsi, satılması və ya başqasına verilməsi qanuni sayılır.
Kanada və bəzi Avropa ölkələrində isə surəti çıxarılmış audio faylların paylaşılması qanuni sayılır.
Bootleg rəsmi olaraq sənətçinin özü və ya onun bağlı olduğu şirkət tərəfindən hələ tanıdılmamış audio vizual məhsulların əldə edilməsini nəzərdə tutan bir termindir. Buraya demolar və ya canlı konsertlərdən qeyri-qanuni çəkilişlər daxil edilə bilər. Musiqi həvəskarları bu termini satışa artiq çıxarılmış materialların surətinin çıxarılması olan piratlıqdan ayirmaga çalışmaq üçün istifadə etsələr də bu tərz materialların da yayımlanması hələ də qanuna ziddir.
Mətnlərin icazəsiz istifadəsi də müəllif hüquqlarının pozulması hesab olunur. İnternetdə müxtəlif mətnlərin müəllifin icazəsi olmadan bir internet saytından digərinə köçürülməsi olduqca geniş yayılmışdır. Roberta Beach Jacobson Copyrights and Wrongs (Müəllif hüquqları və xətalar) məqaləsində yazıçıların işlərinin saytlar tərəfindən uyğunsuz istifadəsini tənqid etmişdir. Maraqlısı budur ki, məqalə yüzlərlə müxtəlif saytlara köçürüldüyündən onların bir çoxu bu iş üzərində müəlliflik hüququna iddialıdır və ya məqaləni oxunması üçün müəyyən haqq tələb edirlər.
Sample Troll
"Sample Troll" az istifadə olunan bir neologizmdir. Hal-hazırda bir çox firmalar köhnə mahnıların müəllif hüquqlarını alaraq onlardan ibarət portfel yaradır. Hər hansı bir ifaçı bu mahnıları ifa etmək istədikdə isə dərhal haqq iddiasına başlayan bu şirkətlət bir qədər aşağılayıcı bir ifadə olan "Sample Troll"şəklində adlandırılmışdır.
Müəllif hüquqlarının pozulmasına qarşı dünya ölkələrinin əməkdaşlığı
Serverlərin imkan verdiyi İnternet zəminli müəllif hüquqları pozuntuları bu barədə daha aşağı sərtlikdə qaydaları olan ölkələr üçün daha geniş yayılmış bir təcrübədir. BPİ (Britanya Audio Vizual Məhsullar Sənayesi) nümayəndəsi Matt Philipsin sözlərinə görə Şərqi Avropa və post Sovet ölkələrindəki bu barədəki zəif qanunlar bu tərz qayda pozuntularının qarşısını almağa ciddi əngəl təşkil edir. Müəllif hüququ sahibləri hökumət lobbiləri və başqa şəkillərdə bu növ fəaliyyətlərlə mübarizə aparmağa çalışırlar.
- Rusiya hökuməti www.allofmp3.com saytının bağlanılması ilə bağlı ABŞ-nin tələbilə razılaşmışdır.
- Çin hökuməti ABŞ Media Assosasiyası ilə onlayn müəllif hüququ pozuntularının qarşısının alınması ilə bağlı Memorandum imzalamışdır.
Qanunlar
Müəllif hüquqları pozuntularına dair ən mühüm beynəlxalq razılaşma 1886-ci ildəki Bern Konvensiyasıdır. ABŞ 1988-ci ildə razılaşmanın ilkin halının Parisdə qəbul olunmasından 100 il sonra Bern Konvensiyasi İcra Aktıyla birlikdə bu razılaşmanı imzalayan 80-ci ölkə oldu. ABŞ bu razılaşmanı bir vacib istisna xaricində qəbul etdi: Bern Konvensiyasının 6-ci maddəsi olan mənəvi haqlarının tanınması maddəsi. Mənəvi hüquqlar müəllif hüququ sahibinə onun reputasiyası və ya şərəfinə zərər verə biləcək sözu gedən işlə bağlı hər hansı bir təhrifə,dəyişikliyə və hər hansı digər dəyəri azaldıcı hərəkətə etiraz etmə haqqını verirdi.ABŞ İcra Aktında xüsusilə Konvensiyanın qəbulunun başqa heç bir hüquqa təsir etməyəcəyini vurğulamışdır.Nəticə olaraq ABŞ digər Bern Konvensiyasi ölkələrilə müqayisədə mənəvi haqqlarının pozulmasına qarşı ən az müdafiəni təmin edən ölkə oldu
Britaniya qanunları
2002-ci ildə Copyright and Trade Marks(Müəllif hüquqları və Əmtəə Nişanları) olaraq dəyişdirilən The Copyright,Designs and Patents(Müəllif hüquqları,Layihələr və Patentlər)(1988) qanunu hal-hazırda müəllif hüquqlarını müdafiə edən başlıca qanundur. Müəllif hüquqlu məhsulların icazəsiz yüklənməsi və yayımlanması üzrə şəxslər görüləcək sivil tədbirlərlə üzləşməlidirlər. ABŞ-də olduğu kimi istifadəçinin IP adresini təyin etmək və ISP(Internet Service Provider) vasitəsilə internet hesabının sahibini aşkar etmək mümkündür. 2006-cı ildə Milli İstehlakçı Şurasının apardığı tədqiqata əsasən Britaniya yeniyetmələrinin yarıdan çoxu musiqi faylların qeyri-qanuni yükləməklə müəllif hüquqlarını pozur və onların 59%-i şəxsi istifadə üçün faylların yüklənməsini qeyri-qanuni hesab etmir. Bununla bele MP3 faylların yüklənməsi hal hazırda ölkədə qeyri-qanunidir. 2008-ci ilin yanvarında hökumət müəllif hüquqları qanununa şəxsi istifadə üçün surət çıxarmanı qanuniləşdirən dəyişiklik etməyi təklif etdi.
Britaniya müəllif hüquqları qanunu istehlakçı müdafiəsi qrupları tərəfindən lazımsız dərəcədə sərt və müasir olmamaqla ittiham edilmişdir.
Birləşmiş Krallıqda cinayət xarakterli fəaliyyətlərə daxildir:
- Satış və ya icarə məqsədli surətlərin çoxaldılması;
- Qeyri-qanuni surətlərin idxalı(şəxsi istifadə istisna olmaqla);
- Müəllif hüququ sahibinin maddi nəticələrinə təsir göstərə biləcək miqdarda surətlərin yayılması;
- Qeyri-qanuni çoxaldılmanı təmin edən avadanlığın yaradılması və ya ona sahiblik;
- Qeyri-qanuni surətlərin satış və icarə üçün təklif edilməsi və ya kütləvi şəkildə nümayişi və.s
Yuxarıda adı çəkilən hallara görə cəza tədbirləri cinayət halının ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq dəyişə bilir. Bəzi hallarda cəza 6 ay həbs olduğu halda bəzən bu rəqəm 10 ilə qədər yüksələ bilir.
Oğurluqla müqayisə
Bir çox hallarda Elektronik Oğurluğa Yox Aktında (1997) olduğu kimi müəllif hüququ pozuntusu oğurluqla eyniləşdirilir lakin müəyyən mənada onlar fərqlidir. İstər oğurluq istərsə də müəllif hüququ pozuntusu müəyyən maddi ziyana səbəb olsa da burada əsas fərq 2-ci halda əsl sahibin istifadə hüququnu itirməməsi və hələ də obyektdən istifadə edə bilməsidir.
Britaniya Hökumətinin hesabatlarında onlayn piratlıq oğurluğun bir forması kimi tanınır: "Hər hansı bir yolla aparılan yükləmələr oğurluğun sivil formasıdır"
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-12.
Xarici keçidlər
- T.C. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muellif huququ copyright ingilisce herfi menasi kocurme huququ demekdir insanlarin elm edebiyyat ve incesenet sahelerinde elde etdikleri yaradiciliq neticelerinin istifadesinin huquqi munasibetlerini tenzimleyen qaydadir Obyektiv menada muelliflik huququ eserlerin yaradilmasi ve istifadesi uzre munasibetleri tenzimleyen huquqi normalarin mecmusudur ve qorunma aleti kimi cixis edir subyektiv menada ise oz ozluyunde eserlerin yaradicilarina mexsus olan sexsi qeyri emlak ve emlak iqtisadi huquqlaridir ve bu huquqlar mustesna xarakter dasiyir Muelliflik huququnun remziMuelliflik huquqlarinin pozulmasiMuellif huquqlarinin pozulmasi muellif huququ tesdiqlenmis her hansi bir mulkiyyetden huquq sahibinin icazesi olmadan muellif huququ tesdiqlenmis mulkiyyetin ve ya isin tekrar istehsal deyisiklik edilme kimi xususi haqlarini pozmaqla istifadesini nezerde tutur Elektronik ve audiovizual mehsullarin icazesiz tekrar istehsali ve yayilmasinin umumi adi piratliq olaraq qebul olunmusdur bu ifadenin tarixi ilk defe Daniel Defoenin 1703 cu ilde True born Englishman eserinde Bu Piratlar terefinden tekraren cap olunurdu cumlesini isletmesile baslanmisdir Bu menada qayda pozuntularininin piratliq olaraq adlandirilmasi muellif huququnun yaranmasindan bir qeder daha evvel bas vermisdir Bele ki 1709 cu ilde yaranan ve muellif huququ ile bagli ilk sayilan Statue of Anne fermanina qeder 1557 ci ilde Stationer s Company of London sirketinin Kral Lisenziyasi almasi nesriyyat sahesinde bu sirkete inhisar imkani yaratmisdi 1603 cu ilde bu lisenziyadan kenardaki butun fealiyyetler piratliq olaraq taninirdi Bu anlayisin istifadesinin huquqi bazasinin yaranma tarixi ele hemin dovrlere dayanir ve gunumuze qeder daimi olaraq istifade olunmaqdadir Bir cox tenqidciler bu terz fealiyyetlerin piratliq adlandirilmasinin asagilayici oldugunu ve haqsiz olaraq onun bir cox daha agir ve pis emellerle bir tutulmasina qarsi olsalar da mehkemelerde muellif huquqlarinin pozulmasi ve piratliq bir birini evez ede bilecek terminler kimi isledilir Numuneler Muellif huquqlu mehsullarin qeyri qanuni yuklenmesi ve MP3 formasinda Internetde paylasilmasi MP3 fayllarin kesfi ve Internetin yaranmasindan sonra hetta NAPSTER sirketinin dagilmasi ve RIAA Amerika Audio Visual Mehsullar Senayesi Assosasiyasi terefinden qaldirilan bir cox mehkeme islerine baxmayaraq gunumuzde en gozecarpan numune olaraq qalmaqdadir Film studiyalari terefinden film ekranlasdirilmadan evvel kino tendiqcileri muxtelif film mukafatlari uzre munsifler heyeti uzvleri kino senayesi mutexessisleri ve s ucun yayimlanan tanidici DVD ler Promotional Screener DVDs icazesiz film suretlerinin coxaldilmasinin esas menbeyi oldugundan MPAA Amerika Film Assosasiyasi bir nece defe bu DVD lerin istifadesini mehdudlasdirmaga cehd gostermisdir Filmlerin sureti hemcinin kinoteatra gizli formada kameranin getirilib filmin lente alinmasi ile de coxaldila bilinir Lakin bu halda filmin keyfiyyeti olduqca asagi olur Bir cox hallarda muellif huququ sahibleri qayda pozuntularina cavab olaraq satilan DVD lerin uzerinde xeberdarliq qeydlerinden istifade etseler de bu bir cox hallarda alicinin qanuni haqlarina uygun gelmir Bele ki ki ABS de alinan bir DVD nin deyisdirilmesi satilmasi ve ya basqasina verilmesi qanuni sayilir Kanada ve bezi Avropa olkelerinde ise sureti cixarilmis audio fayllarin paylasilmasi qanuni sayilir Bootleg resmi olaraq senetcinin ozu ve ya onun bagli oldugu sirket terefinden hele tanidilmamis audio vizual mehsullarin elde edilmesini nezerde tutan bir termindir Buraya demolar ve ya canli konsertlerden qeyri qanuni cekilisler daxil edile biler Musiqi heveskarlari bu termini satisa artiq cixarilmis materiallarin suretinin cixarilmasi olan piratliqdan ayirmaga calismaq ucun istifade etseler de bu terz materiallarin da yayimlanmasi hele de qanuna ziddir Metnlerin icazesiz istifadesi de muellif huquqlarinin pozulmasi hesab olunur Internetde muxtelif metnlerin muellifin icazesi olmadan bir internet saytindan digerine kocurulmesi olduqca genis yayilmisdir Roberta Beach Jacobson Copyrights and Wrongs Muellif huquqlari ve xetalar meqalesinde yazicilarin islerinin saytlar terefinden uygunsuz istifadesini tenqid etmisdir Maraqlisi budur ki meqale yuzlerle muxtelif saytlara kocurulduyunden onlarin bir coxu bu is uzerinde muelliflik huququna iddialidir ve ya meqaleni oxunmasi ucun mueyyen haqq teleb edirler Sample Troll Sample Troll az istifade olunan bir neologizmdir Hal hazirda bir cox firmalar kohne mahnilarin muellif huquqlarini alaraq onlardan ibaret portfel yaradir Her hansi bir ifaci bu mahnilari ifa etmek istedikde ise derhal haqq iddiasina baslayan bu sirketlet bir qeder asagilayici bir ifade olan Sample Troll seklinde adlandirilmisdir Muellif huquqlarinin pozulmasina qarsi dunya olkelerinin emekdasligi Serverlerin imkan verdiyi Internet zeminli muellif huquqlari pozuntulari bu barede daha asagi sertlikde qaydalari olan olkeler ucun daha genis yayilmis bir tecrubedir BPI Britanya Audio Vizual Mehsullar Senayesi numayendesi Matt Philipsin sozlerine gore Serqi Avropa ve post Sovet olkelerindeki bu baredeki zeif qanunlar bu terz qayda pozuntularinin qarsisini almaga ciddi engel teskil edir Muellif huququ sahibleri hokumet lobbileri ve basqa sekillerde bu nov fealiyyetlerle mubarize aparmaga calisirlar Rusiya hokumeti www allofmp3 com saytinin baglanilmasi ile bagli ABS nin telebile razilasmisdir Cin hokumeti ABS Media Assosasiyasi ile onlayn muellif huququ pozuntularinin qarsisinin alinmasi ile bagli Memorandum imzalamisdir Qanunlar Muellif huquqlari pozuntularina dair en muhum beynelxalq razilasma 1886 ci ildeki Bern Konvensiyasidir ABS 1988 ci ilde razilasmanin ilkin halinin Parisde qebul olunmasindan 100 il sonra Bern Konvensiyasi Icra Aktiyla birlikde bu razilasmani imzalayan 80 ci olke oldu ABS bu razilasmani bir vacib istisna xaricinde qebul etdi Bern Konvensiyasinin 6 ci maddesi olan menevi haqlarinin taninmasi maddesi Menevi huquqlar muellif huququ sahibine onun reputasiyasi ve ya serefine zerer vere bilecek sozu geden isle bagli her hansi bir tehrife deyisikliye ve her hansi diger deyeri azaldici herekete etiraz etme haqqini verirdi ABS Icra Aktinda xususile Konvensiyanin qebulunun basqa hec bir huquqa tesir etmeyeceyini vurgulamisdir Netice olaraq ABS diger Bern Konvensiyasi olkelerile muqayisede menevi haqqlarinin pozulmasina qarsi en az mudafieni temin eden olke oldu Britaniya qanunlari 2002 ci ilde Copyright and Trade Marks Muellif huquqlari ve Emtee Nisanlari olaraq deyisdirilen The Copyright Designs and Patents Muellif huquqlari Layiheler ve Patentler 1988 qanunu hal hazirda muellif huquqlarini mudafie eden baslica qanundur Muellif huquqlu mehsullarin icazesiz yuklenmesi ve yayimlanmasi uzre sexsler gorulecek sivil tedbirlerle uzlesmelidirler ABS de oldugu kimi istifadecinin IP adresini teyin etmek ve ISP Internet Service Provider vasitesile internet hesabinin sahibini askar etmek mumkundur 2006 ci ilde Milli Istehlakci Surasinin apardigi tedqiqata esasen Britaniya yeniyetmelerinin yaridan coxu musiqi fayllarin qeyri qanuni yuklemekle muellif huquqlarini pozur ve onlarin 59 i sexsi istifade ucun fayllarin yuklenmesini qeyri qanuni hesab etmir Bununla bele MP3 fayllarin yuklenmesi hal hazirda olkede qeyri qanunidir 2008 ci ilin yanvarinda hokumet muellif huquqlari qanununa sexsi istifade ucun suret cixarmani qanunilesdiren deyisiklik etmeyi teklif etdi Britaniya muellif huquqlari qanunu istehlakci mudafiesi qruplari terefinden lazimsiz derecede sert ve muasir olmamaqla ittiham edilmisdir Birlesmis Kralliqda cinayet xarakterli fealiyyetlere daxildir Satis ve ya icare meqsedli suretlerin coxaldilmasi Qeyri qanuni suretlerin idxali sexsi istifade istisna olmaqla Muellif huququ sahibinin maddi neticelerine tesir gostere bilecek miqdarda suretlerin yayilmasi Qeyri qanuni coxaldilmani temin eden avadanligin yaradilmasi ve ya ona sahiblik Qeyri qanuni suretlerin satis ve icare ucun teklif edilmesi ve ya kutlevi sekilde numayisi ve s Yuxarida adi cekilen hallara gore ceza tedbirleri cinayet halinin agirliq derecesinden asili olaraq deyise bilir Bezi hallarda ceza 6 ay hebs oldugu halda bezen bu reqem 10 ile qeder yuksele bilir Ogurluqla muqayise Bir cox hallarda Elektronik Ogurluga Yox Aktinda 1997 oldugu kimi muellif huququ pozuntusu ogurluqla eynilesdirilir lakin mueyyen menada onlar ferqlidir Ister ogurluq isterse de muellif huququ pozuntusu mueyyen maddi ziyana sebeb olsa da burada esas ferq 2 ci halda esl sahibin istifade huququnu itirmemesi ve hele de obyektden istifade ede bilmesidir Britaniya Hokumetinin hesabatlarinda onlayn piratliq ogurlugun bir formasi kimi taninir Her hansi bir yolla aparilan yuklemeler ogurlugun sivil formasidir Hemcinin baxPanorama azadligi Azerbaycan Respublikasi Muellif Huquqlari AgentliyiIstinadlar Arxivlenmis suret 2021 12 27 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 12 Xarici kecidlerVikimenbede Muelliflik huququ ve elaqeli huquqlar haqqinda ile elaqeli melumatlar var T C Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu