Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Müharibə sənəti", "Hərb sənəti", "Savaş sənəti" (çin. 孫子兵法) — Çin hərb nəzəriyyəçisi və strateqi Sun Dzı (E.ə. 544 — E.ə. 496) tərəfindən yazılmış traktat. "Müharibə sənəti" hərbi strategiyaya və siyasətə aid məlum olan qədim çin traktatları arasında ən qədimisidir. Əsər on üç fəsildən ibarətdir.
| Müharibə sənəti | |
|---|---|
| çin. 孫子兵法 | |
 | |
| Müəllif | Sun Dzı |
| Janrlar | iqtisadiyyat, traktat |
| Orijinalın dili | Çin dili |
| Ölkə | Çin |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaranma tarixi
Ənənəvi olaraq kitabın əfsanəvi sərkərdə və strateq Sun Dzı tərəfindən yazıldığı iddia edilir. Buna görə də tartktatın uzun müddət E.ə. VI əsrin axırı — E.ə. V əsrin əvvələrində yazıldığı güman edilirdi (E.ə. 514–495, güman ki, E.ə. 510). Ancaq 1972-ci ildə Han sülaləsi (E.ə. 206–220) dövrünə aid olan məzarda aşkar olunmuş Sun Dzının yeni geniş variantı onun yaranmasını e.ə. V əsrin ikinci yarısına aid edir. Buna baxmayaraq son 30 il ərzində həm çin həm də qərb alimlərinin apardığı tədqiqatlar onu göstərir ki, traktat E.ə. IV əsrdə Dzi dövlətində yaşamış Sun Bin adlı bir sərkərdə tərəfindən tərtib edildiyini göstərir.
Əsas anlayışı
Konfüçyüsçü təməllərinə əsaslanan Sun Dzinin bu əsəri ızündə beş başlıca prinsipi birləşdirir. Əsərdə müharibə (bin) bir tərəfdən "böyük dövlət işi", "həyat və ölüm mənbəyi, mövcud və məhv olmaq yolu (dao)" kimi, digər tərəfdən isə "xəyanət yolu" kimi qiymətləndirilir.
- "yollar" (xalq birliyi və başçı)
- "səma" (uyğun zaman)
- "torpaq" (uyğun məkan)
- "sərkərdə" (etibarlılığı (sin) və insanliğı (jen) xarakterizə edən düzgün və adil idarə)
- "qanun" (təşkilatçılıq və nizam-intizam)
Bu beş prinsip yeddi elementdən ibarətdir:
- hökmdar olmaq bacarığı
- sərkərdəlik bacarığı
- göyün və yerin xüsusiyyətlərini anlamaq bacarığı
- ganun və əmrlərin əsaslandırmaq bacarığı
- ordunun gücü
- əsgər və komandirlərin təlim mə hazırlığı
- aydın şəkildə mükafat və cəza Sun Dzinə görə müharibə yaxud hərb diplomatiyadan və səfərbərlikdən tutmuş xəfiyyəçiliyə qədər bir tam üzvi orqanizmdir. Unutmaq lazım deyil ki, müharibənin nəticəsi heç də xalqı firavan və hökmdara sədaqətli etmiş olsun. Digər məmləkətləri və dövlətləri diplamatik siyasətlə, hərbsiz özünə tabe etdirmək əsl ideal qələbə sayılır. Buna görə düşmənin ittifaqını pozmaq və strategiyasını sındırmaq üçün aktiv və düzgün diplamatik siyasət yeritmək lazımdır. Sun Dzi xüsusi olaraq vurğulayır ki, hərb bahalı yol olub, dövlətə ziyan və xalqa bədbəxtlik gətirən bir yoldur. Bu məqsədlə müharibə sürətli, effektli və mobil olmalıdır. Uzun müddətli müharibə xalqa qarşı qeyri insanilikdir. Sun Dzinin konsepsiyasının əsasında düşməni idarə etmək durur. Düşmənə kələk gələrək tələyə salmaq və onun hazırlıqlı qüvvələri ilə birbaşa toqquşmaqdan qaçınmaq lazımdır. Qüvvələrin, qeyri bərabər yerləşdirməklə strateji cəmləşməyə nail olmaq lazımdır.
- Müharibə qanununa görə, birinci — uzunluq, ikinci — həcm, üçüncü — miqdar, dördüncü — çəki, beşinci — qələbədir. Ərazidən uzunluq, uzunluqdan həcm, həcmdən miqdar, miqdardan çəki, çəkidən isə qələbə doğulur.
- Buna görə də qələbə əzimli ordu qəpikdən manat, məğlubiyyətə düçar ordu isə manatdan qəpik hesablamış olur.
- Ordu su kimidir: su hündürlükdən qaçar və enişə axar;ordu sıxlıqdan qaçar və boşluğu vurar. Su yerindən asılı olaraq axar; ordu rəqibindən asılı olaraq zəfər çalar.
Fəsillər
| Fəsil | Adı | Adı |
|---|---|---|
| I | İlkin hesablamalar | Başlanğıc hesablamalar |
| II | Müharibənin aparılması | Müharibənin aparılması |
| III | Strateji hücum | Hücumun planlaşdırılması |
| IV | Geyim | Hərbi geyim |
| V | Güc | Strateji güc |
| VI | Dolğunluq və boşluq | Boşluq və dolğunluq |
| VII | Müharibədə döyüş | Müharibə döyüşü |
| VIII | Doqquz dəyişikliklər | Doqquz dəyişikliklər |
| IX | Yürüş | Ordunun manevr edilməsi |
| X | Ərazinin şəkili | Ərazinin şəkili |
| XI | Doqquz ərazi | Doqquz ərazi |
| XII | Atəş hücumu | Atəş hücumları |
| XIII | Cəsuslardan istifadə etmə | Cəsuslardan istifadə etmə |
Fəsillərin qısa məzmunu
I
İlkin/başlıca hesablamalar beş əsas faktrdan (yol, ilin fəsli, məkan, rəhbərlik və idarəetmə) və yeddi elementdən ibarətdir. Bunlarda hərbin taleyini həll etmiş olurlar. Bütün bu faktor və elementlərin düzgün tətbiqi və istifadəsi qələbə şansını artırmış olur. Mətndə qeyd olunur ki, hərv zaxud müharibə dövlət üçün ciddi məsələdir və qezd olunan lazımları nəzərə almadan başlanılmamalıdır.
II
Müharibə ildrımsürətli aparılmalıdır. Hələ uzun-uzadı müharibə dövlətə xeyir gətirməyib.
III
Strateji hücum dedikdə rəqib ordusunu məhv etmək deyil əksinə ona yiyələnmək və fəth etmək nəzərdə tutulur. Bu zaman rəqibin məqsədini əlindən almaq və onu müttəfiqsiz qoymaq və bundan sonra rəqib ordusunu məhv etmək məqsədini ortaya qoymaq lazımdır. Uzun müddət qalaya hücum edib onu mühasirədə saxlamaq ən pis hal sayılır. Belə ki, ilk növbədə vaxt itkisi müharibənin uzanmasına, digər tərəfdən isə uğura əminsizliyə və çoxlu qüvvə itkisinə gətirib çıxardır. Bu fəsildə qüvvələr nisbətinin qənaətbəxş ya qeyri qənaətbəxş olmasına, onların nisbətinə, sərkərdələrin səriştəsinə — müharibə qaydalarına və təcrübəsinə malik olub olmamasına xüsusi yer verilmişdir.
IV
Hərbi geyim və həmcinin hərbi hazırlılıq fəsildə komandan və sərkərdələrin öz qüvvələrini qorumaq üçün zireh, sürsat və təhlükəsiz yerin möhöm əhəmiyyət daşıdığı göstərilir. Bütün bunlar sərkərdə və komandanlara rəqibin imkanlarını azaltmaqla öz strateji imkanlarını artırmağa gətirib çıxartmış olurlar.
V
Güc tək əldə olan qüvvələrin miqdarı və çeşidi ilə deyil eyni zamanda onlardan taktiki istifadə etməklə əldə olunan üstünlükdən faydalanmaqla ölçülür.
VI
Dolğunluq və boşluq dedikdə rəqibin güclü və zəif cinah və tərəfləri nəzərdə tutulur ki, bu da öz nüvbəsində bütün taktiki gedişlərin əsasını təşkil edir.
VII
Müharibədə döyüş dedikdə sərkərdələrin strateji və taktiki məharəti, təşkilati və idarəetmə bacarığı, müharibənin psixoloji faktorlarına yiyələnmək və onlardan istifadə etmək və məqsədə çatmaq qabiliyyəti nəzərdə tutulur ki, bunlar da qələbəni doğurmuş olurlar.
VIII
Doqquz dəyişikliklər dedikdə fəsildə ordunun ras gələ biləcəyi müxtəlif situasiya yaxud vəziyyətlər və onlardan necə baş çıxarmaq yolları nəzərdə tutulur. Belə ki, rəqibin naməlum ərazisiə daxil olarkən nələri fikir vermək və nələri ciddi nəzərə almaq lazımdır.
IX
Yürüş dedikdə fəsildə ordu və ordugahın müxtəlif döyüş vəziyyətlərindən asılı olaraq yerləşdirilməsi və rəqibin arxasına keçib ona nəzarətin təşkili nəzərdə tutulur.
X
Bu fəsildə ərazinin qiymətlənirilməsi onun imkanlarından taktiki və strateji gedişlərin və əməliyyatların qurulması üçün istifadə edilməsi izah olunur.
XI
Doqquz müxtəlif ərazi doqquz müxtəlif şərait deməkdir ki, burada öz bələd olduğun ərazidə müharibənin aparılmasını izah olunur.
XII
Atəş hücumu fəslində sözün əsl və məcazi mənasında odla(u) hücum etmək yolları təsvir edilməkdədir.
XIII
Cəsuslardan istifadə etmə fəslində kəşfiyyatın üstünlükləri, xüsusiyyətləri və imkanları izah edilir. "Müharibədə mütləq cəsuslardan istifadə edib, rəqibib durumunu onlardan öyrən".
Sitatlar
Sətirlərdə çin aforizm və atalar sözlərinə rast gəlinir.
- "Düşməni özün kimi qiymətləndirərsənsə, onda məğlub olmadan çox sayda döyüşlərdə zəfər qazana bilərsən. Əgər sən ancaq özünü qiymətləndirib, düşmənini qiymətləndirməzsənsə, onda qalib olduğun qədər də məğlub ola bilərsən. Əgər sən nə özünü nə də düşmənini qiymətləndirməzsənsə onda özünə hər zaman təhlükə yaratmış olarsan."
Qısa forması:
|
- "Müharibə aparmaq yalana əsaslanmalıdır. Buna görə də biz hücuma qadiriksə, göstərməliyik ki, hazır deyilik, qüvvə tətbiq ediriksə, qeyri aktiv görünməliyik; biz yaxınlıqdayıqsa, düşmən bizim uzaqda olduğumuzu zənn etməlidir, uzaqdayıqsa əksinə bizim yaxınlıqda olduğumuzu zənn etməlidir."
|
İstinadlar
- http://www.randomhouse.com/book/28662/the-art-of-war-by-thomas-cleary.
- The Art of War, Sun Zi’s Military Methods, Translated by Victor H. Meir, Columbia University Press, 2007 , Introduction. S. 14
- "Содержание «Военная Литература» Военная мысль" (rus). 2012-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-13.
- "Суньцзы. Искусство войны" (rus). 2012-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-13.
- The Art of War
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muharibe seneti Herb seneti Savas seneti cin 孫子兵法 Cin herb nezeriyyecisi ve strateqi Sun Dzi E e 544 E e 496 terefinden yazilmis traktat Muharibe seneti herbi strategiyaya ve siyasete aid melum olan qedim cin traktatlari arasinda en qedimisidir Eser on uc fesilden ibaretdir Muharibe seneticin 孫子兵法Muellif Sun DziJanrlar iqtisadiyyat traktatOrijinalin dili Cin diliOlke Cin Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranma tarixiEnenevi olaraq kitabin efsanevi serkerde ve strateq Sun Dzi terefinden yazildigi iddia edilir Buna gore de tartktatin uzun muddet E e VI esrin axiri E e V esrin evvelerinde yazildigi guman edilirdi E e 514 495 guman ki E e 510 Ancaq 1972 ci ilde Han sulalesi E e 206 220 dovrune aid olan mezarda askar olunmus Sun Dzinin yeni genis varianti onun yaranmasini e e V esrin ikinci yarisina aid edir Buna baxmayaraq son 30 il erzinde hem cin hem de qerb alimlerinin apardigi tedqiqatlar onu gosterir ki traktat E e IV esrde Dzi dovletinde yasamis Sun Bin adli bir serkerde terefinden tertib edildiyini gosterir Esas anlayisiKonfucyuscu temellerine esaslanan Sun Dzinin bu eseri izunde bes baslica prinsipi birlesdirir Eserde muharibe bin bir terefden boyuk dovlet isi heyat ve olum menbeyi movcud ve mehv olmaq yolu dao kimi diger terefden ise xeyanet yolu kimi qiymetlendirilir yollar xalq birliyi ve basci sema uygun zaman torpaq uygun mekan serkerde etibarliligi sin ve insanligi jen xarakterize eden duzgun ve adil idare qanun teskilatciliq ve nizam intizam Bu bes prinsip yeddi elementden ibaretdir hokmdar olmaq bacarigi serkerdelik bacarigi goyun ve yerin xususiyyetlerini anlamaq bacarigi ganun ve emrlerin esaslandirmaq bacarigi ordunun gucu esger ve komandirlerin telim me hazirligi aydin sekilde mukafat ve ceza Sun Dzine gore muharibe yaxud herb diplomatiyadan ve seferberlikden tutmus xefiyyeciliye qeder bir tam uzvi orqanizmdir Unutmaq lazim deyil ki muharibenin neticesi hec de xalqi firavan ve hokmdara sedaqetli etmis olsun Diger memleketleri ve dovletleri diplamatik siyasetle herbsiz ozune tabe etdirmek esl ideal qelebe sayilir Buna gore dusmenin ittifaqini pozmaq ve strategiyasini sindirmaq ucun aktiv ve duzgun diplamatik siyaset yeritmek lazimdir Sun Dzi xususi olaraq vurgulayir ki herb bahali yol olub dovlete ziyan ve xalqa bedbextlik getiren bir yoldur Bu meqsedle muharibe suretli effektli ve mobil olmalidir Uzun muddetli muharibe xalqa qarsi qeyri insanilikdir Sun Dzinin konsepsiyasinin esasinda dusmeni idare etmek durur Dusmene kelek gelerek teleye salmaq ve onun hazirliqli quvveleri ile birbasa toqqusmaqdan qacinmaq lazimdir Quvvelerin qeyri beraber yerlesdirmekle strateji cemlesmeye nail olmaq lazimdir Muharibe qanununa gore birinci uzunluq ikinci hecm ucuncu miqdar dorduncu ceki besinci qelebedir Eraziden uzunluq uzunluqdan hecm hecmden miqdar miqdardan ceki cekiden ise qelebe dogulur Buna gore de qelebe ezimli ordu qepikden manat meglubiyyete ducar ordu ise manatdan qepik hesablamis olur Ordu su kimidir su hundurlukden qacar ve enise axar ordu sixliqdan qacar ve boslugu vurar Su yerinden asili olaraq axar ordu reqibinden asili olaraq zefer calar FesillerFesil Adi AdiI Ilkin hesablamalar Baslangic hesablamalarII Muharibenin aparilmasi Muharibenin aparilmasiIII Strateji hucum Hucumun planlasdirilmasiIV Geyim Herbi geyimV Guc Strateji gucVI Dolgunluq ve bosluq Bosluq ve dolgunluqVII Muharibede doyus Muharibe doyusuVIII Doqquz deyisiklikler Doqquz deyisikliklerIX Yurus Ordunun manevr edilmesiX Erazinin sekili Erazinin sekiliXI Doqquz erazi Doqquz eraziXII Ates hucumu Ates hucumlariXIII Cesuslardan istifade etme Cesuslardan istifade etmeFesillerin qisa mezmunuI Ilkin baslica hesablamalar bes esas faktrdan yol ilin fesli mekan rehberlik ve idareetme ve yeddi elementden ibaretdir Bunlarda herbin taleyini hell etmis olurlar Butun bu faktor ve elementlerin duzgun tetbiqi ve istifadesi qelebe sansini artirmis olur Metnde qeyd olunur ki herv zaxud muharibe dovlet ucun ciddi meseledir ve qezd olunan lazimlari nezere almadan baslanilmamalidir II Muharibe ildrimsuretli aparilmalidir Hele uzun uzadi muharibe dovlete xeyir getirmeyib III Strateji hucum dedikde reqib ordusunu mehv etmek deyil eksine ona yiyelenmek ve feth etmek nezerde tutulur Bu zaman reqibin meqsedini elinden almaq ve onu muttefiqsiz qoymaq ve bundan sonra reqib ordusunu mehv etmek meqsedini ortaya qoymaq lazimdir Uzun muddet qalaya hucum edib onu muhasirede saxlamaq en pis hal sayilir Bele ki ilk novbede vaxt itkisi muharibenin uzanmasina diger terefden ise ugura eminsizliye ve coxlu quvve itkisine getirib cixardir Bu fesilde quvveler nisbetinin qenaetbexs ya qeyri qenaetbexs olmasina onlarin nisbetine serkerdelerin seristesine muharibe qaydalarina ve tecrubesine malik olub olmamasina xususi yer verilmisdir IV Herbi geyim ve hemcinin herbi hazirliliq fesilde komandan ve serkerdelerin oz quvvelerini qorumaq ucun zireh sursat ve tehlukesiz yerin mohom ehemiyyet dasidigi gosterilir Butun bunlar serkerde ve komandanlara reqibin imkanlarini azaltmaqla oz strateji imkanlarini artirmaga getirib cixartmis olurlar V Guc tek elde olan quvvelerin miqdari ve cesidi ile deyil eyni zamanda onlardan taktiki istifade etmekle elde olunan ustunlukden faydalanmaqla olculur VI Dolgunluq ve bosluq dedikde reqibin guclu ve zeif cinah ve terefleri nezerde tutulur ki bu da oz nuvbesinde butun taktiki gedislerin esasini teskil edir VII Muharibede doyus dedikde serkerdelerin strateji ve taktiki mehareti teskilati ve idareetme bacarigi muharibenin psixoloji faktorlarina yiyelenmek ve onlardan istifade etmek ve meqsede catmaq qabiliyyeti nezerde tutulur ki bunlar da qelebeni dogurmus olurlar VIII Doqquz deyisiklikler dedikde fesilde ordunun ras gele bileceyi muxtelif situasiya yaxud veziyyetler ve onlardan nece bas cixarmaq yollari nezerde tutulur Bele ki reqibin namelum erazisie daxil olarken neleri fikir vermek ve neleri ciddi nezere almaq lazimdir IX Yurus dedikde fesilde ordu ve ordugahin muxtelif doyus veziyyetlerinden asili olaraq yerlesdirilmesi ve reqibin arxasina kecib ona nezaretin teskili nezerde tutulur X Bu fesilde erazinin qiymetlenirilmesi onun imkanlarindan taktiki ve strateji gedislerin ve emeliyyatlarin qurulmasi ucun istifade edilmesi izah olunur XI Doqquz muxtelif erazi doqquz muxtelif serait demekdir ki burada oz beled oldugun erazide muharibenin aparilmasini izah olunur XII Ates hucumu feslinde sozun esl ve mecazi menasinda odla u hucum etmek yollari tesvir edilmekdedir XIII Cesuslardan istifade etme feslinde kesfiyyatin ustunlukleri xususiyyetleri ve imkanlari izah edilir Muharibede mutleq cesuslardan istifade edib reqibib durumunu onlardan oyren SitatlarSetirlerde cin aforizm ve atalar sozlerine rast gelinir Dusmeni ozun kimi qiymetlendirersense onda meglub olmadan cox sayda doyuslerde zefer qazana bilersen Eger sen ancaq ozunu qiymetlendirib dusmenini qiymetlendirmezsense onda qalib oldugun qeder de meglub ola bilersen Eger sen ne ozunu ne de dusmenini qiymetlendirmezsense onda ozune her zaman tehluke yaratmis olarsan Qisa formasi Dusmeni ozun kimi qiymetlendirersense onda meglub olmadan cox sayda doyuslerde zefer qazana bilersen Orijinal metn cin 知己知彼 百戰不殆 Muharibe aparmaq yalana esaslanmalidir Buna gore de biz hucuma qadirikse gostermeliyik ki hazir deyilik quvve tetbiq edirikse qeyri aktiv gorunmeliyik biz yaxinliqdayiqsa dusmen bizim uzaqda oldugumuzu zenn etmelidir uzaqdayiqsa eksine bizim yaxinliqda oldugumuzu zenn etmelidir Qisa formasi Muharibe aparmaq yalana esaslanmalidir Orijinal metn cin 兵 者 诡 道 也 故 能 而 示 之 不能 用 而 示 之 不用 近 而 示 之 远 远 而 示 之 近Istinadlarhttp www randomhouse com book 28662 the art of war by thomas cleary The Art of War Sun Zi s Military Methods Translated by Victor H Meir Columbia University Press 2007 ISBN 978 0 231 13383 8 Introduction S 14 Soderzhanie Voennaya Literatura Voennaya mysl rus 2012 05 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 13 Sunczy Iskusstvo vojny rus 2012 05 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 13 The Art of War