Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Not (lat. nota – qeyd, işarə) 1. Hər hansı musiqi səsinin şərti qrafik işarəsi. 2. Musiqi və ya mahnıda səsin özü. 3. Qrafik işarələrlə yazılmış musiqi əsərlərinin mətni; belə mətnlərdən ibarət dəftər, kitab və s.
Tarixçə
Müasir beynəlxalq not yazısı millətlər arasında yayıldığı vaxtdan çox-çox əvvəl, hər xalqın özünə məxsus işlətdiyi musiqi işarələrinin özü də müəyyən müddət ərzində təkmilləşməyə doğru inkişaf prosesi keçmişdir. Ayrı-ayrı xalqların yazı sistemi, daha doğrusu əlifbası müxtəlif olduğu kimi, not yazısı da əvvəllərdə cürbəcür olmuşdur. Çünki, ibtidai not yazısının ilk işarələri əslində hər xalqın işlətdiyi əlifba hərfləri əsasında düzəldilmişdir.
Avropa not sistemi
Musiqi sədalarını birinci olaraq qeydə alan qədim yunanlar olmuşlar. Hələ yeni eranın I-II əsrlərində qədim yunan sistemi müəyyən dərəcədə bitkin bir mərhələyə çata bilmişdi. O zaman qədim yunanlar instrumental musiqi üçün ayrı, vokal musiqi üçün isə tamamilə əlahiddə iki müxtəlif not sistemi düzəltmişdilər. Müasir musiqişünaslar müəyyən etmişlər ki, qədim yunanların not yazılarında hərflərin müxtəlif tərzdə və müxtəlif vəziyyətdə (bu və ya o biri böyrü üstə, bəzən düz, bəzən isə başı aşağı və i.a.) yazılması yolu ilə musiqi pərdələrində hər səsin mövqeyi qeydə alınmış və beləliklə, olduqca mürəkkəb bir not sistemi əmələ gəlmişdir.
Musiqişünas alimlər qədim yunan not sistemini şərh etmək işində IV əsrdə yaşamış yunan musiqişünası Alipiyin düzəltdiyi cədvəldən istifadə edirlər. Bu cədvəldən məlum olur ki, o zaman hər bir musiqi kökünün tərkibində olan hər pərdə üçün və hə pərdədən ya zildə, ya da bəmdə duran hər səs üçün bir hərfi işarə ayrılmışdır. Buna görə də yunan musiqi sistemində işlənən bütün səsləri və həm də ifaçılıq ədalarını dəqiq surətdə qeydə almaq üçün 1620 müxtəlif işarədən istifadə etmək lazım gəlirmiş. Təbiidir ki, heç kəs bu qədər işarəni yadında saxlayıb musiqi ifaçılığında tətbiq edə bilməzdi. Odur ki, qədim yunan musiqiçiləri istər instrumental, istərsə də vokal musiqi üçün cəmi 90 işarədən istifadə etmişlər ki, bunları da hafizədə saxlamaq yenə asan iş deyildi. Not yazısının təkmilləşməsi yolunda xristian kilsə xadimlərinin də böyük rolu olmuşdur. Bu da ondan irəli gəlmişdir ki, köhnə bütpərəstliyin xarabazarlığı üzərində yaranan yeni xaçpərəstlik dini musiqi sənətindən öz mənafeyi üçün çox geniş və səmərəli istifadə etmişdir.
Kilsələrdə böyük xor dəstələri təşkil olunur, dini ayindər iki dəstəyə bölünərək növbə ilə oxuyan "antifon" nəğməkarlar dəstəsinin avazı ilə müşahidə edilirdi. Görkəmli keşişlər, katolik kilsəsinin başçısı olan papalar və rütbəli kilsə xadimləri musiqi avazı ilə ifa edilən bir çox müxtəlif himnlər, mədhiyyələr, dualar bəstələyirdilər.
Hələ VI əsrin axırında katolik kilsəsinin başçısı Birinci Qriqori yenidən bəstələdiyi (tərtib etdiyi) bir çox dini xor əsərlərini "nevma" adlanan xüsusi işarələr ilə qeydə almış və dünyanın bir çox kilsələrinə göndərmişdi. Musiqi not yazısının ən qədim üsullarından olan "nevma" notasiyası (musiqinin yazılışı üçün istifadə olunan müxtəlif qrafik işarələrə "not", bu qrafik işarələrin küll halında birləşməsinə isə "notasiya", ya da "not yazısı" deyirlər) müxtəlif yazı işarələrindən (cızıqlar, nöqtələr, cizgilər, vergüllər və sair), eləcə də bu işarələrin birləşməsindən əmələ gələn müxtəlif uyğunlaşdırmalardan ibarət idi.
"Nevma" sözünün hərfi mənası "əl ilə işarə" deməkdir. Onun bir termin kimi müəyyən not yazısı üsulu üçün qəbul olunma tarixi çox maraqlıdır. Orta əsrlərdə, musiqinin notsuz öyrənilib oxunulduğu dövrdə, xora dirijorluq edənlər ifa olunan əsərin ölçüsünü, mahnı melodiyasının istiqamətini (zil və ya bəm tərəfə), ifaçılıq ədalarını öz əllərinin və barmaqlarının muxtəlif şərti hərəkətləri ilə xor nəğməkarlarına təlqin edirdilər. Bu növ drijorluq qaydasına heyronomiya deyilir. Təxminən X əsrdə Qərbi Avropada çoxsəsli (yəni, eyni zamanda səslənən iki və daha çox müstəqil melodiyalardan ibarət) musiqi meydana gəldikdə nevma not yazısı sistemi artıq musiqiçiləri təmin etmədi. Beləliklə, bugünkü stenoqrafik yazını andıran nevma notasiyası musiqi sədalarının yüksəkliyini dəqiq göstərməkdə aciz idi. Həyat not yazısı işində yeni islahat aparılmasını, böyük bir dönüş yaradılmasını tələb edirdi.
Bir çox musiqişünas alimlər bu yolda müxtəlif təcrübələr apardılar. XI əsrdə yaşamış italyan xor müəllimi, rahib bu sahədə daha da irəliyə getdi. O, müasir not yazısının banisi sayılır. Qvido özündən əvvəl yaşamış musiqi alimlərinin təcrübələrindən istifadə etməklə musiqi səslərinin xətlər üzərində və xətlərarası yazılması təcrübəsini təkmilləşdirdi. Not adları Vəftizçi İohanna ithaf himnin sətirlərin
| Latınca | Azərbaycan türkcəsi |
|---|---|
| Ut queant laxis Resonare fibris Mira gestorum Famuli tuorum Solve polluti Labii reatum Sancte Iohannes. | Qulların sənin işlərinin möcüzələrini mədh etsin deyə, onların ağızlarından günahları (yalanları) götür, ey müqəddəs İoann. |
İlk not xəttinin birinci olaraq kim tərəfindən tətbiq olunduğunu müəyyən etmək hazırda mümkün deyildir. Lakin burası məlumdur ki, ən əvvəl not işarəsi üzərində bir qırmızı xətt çəkilirdi ki, bu "fa" pərdəsini andırırdı, sonralar bu qırmızı xəttə paralel olaraq sarı və bəzən isə yaşıl rəngli ikinci xətt çəkilirmiş ki, bu da başqa pərdələri andırırmış. Musiqi sədalarının xətlər üzərində qeydə alınması təşəbbüsü daha münasib görüldüyü üçün sonralar üç, dörd və nəhayət beş xətdən ibarət indiki not sətri yaradılır. Beləliklə, bu xətlərdən istifadə yolu ilə musiqinin kağız üzərində qeydə alınması işində müəyyən nailiyyətlər əldə edilir. Lakin bununla iş qurtarmır. Hər səsin nə qədər uzadılmasını da düzgün təyin edə bilmək lazım idi.
Çünki Qvido d`Aretsonun not sistemi səslərin yüksəkliyinn, yəni hansı pərdədə olduğunu dürüst göstərə bilsə də, melodiyada hansı səsin nə qədər uzadılması kimi çox vacib cəhəti, yəni ölçü məsələsini nəzərdə tuta bilmirdi. Odur ki, sonralar menzural ("menzura" - latınca ölçü deməkdir) not yazısı yaradıldı.
Bu notasiya musiqi sədaları ölçüsünün daha dəqiq surətdə qeydə alınmasını təmin etdi. Nevma, menzural not yazıları əsas etibarilə vokal musiqinin yazılışına aid idi.
Şərq not sisteminin tarixçəsi
Şərq musiqisi üçün tabulatura yaratmaq işində müxtəlif tarixi dövrlərdə alimlərin göstərdikləri təşəbbüslər təəssüf ki, çox vaxt intişar tapmır, səmərəsiz qalırdı. Daha doğrusu, bu və ya başqa bir alimin tərtib etdiyi üsul küll halında musiqiçilər tərəfindən qavranıla bilmirdi, çünki bu üsullarda olan həddən ziyadə təfərrüat və şərtiliklər, tərtib olunan tabulatura qaydasını çox mürəkkəb hala salırdı. Nəticədə hər hansı bir alimin düzəltdiyi not yazısı yalnız özünə bəlli olurdu. Bundan əlavə, tərtib olunan tabulatura işarələri musiqi mətninin cüzi bir cəhətini qeydə ala bilirdi.
Belə bir şəraitdə XIII əsr Azərbaycan musiqişünası Səfiəddin-Əbdül Mumin Urməvinin yaratdığı tabulatura daha mükəmməl və daha dəqiq hesab edilməlidir. Yəqin ki, Urməvi bu işində özündən əvvəlki görkəmli musiqi alimlərindən Xəlil ibn Əhmədin (- 786) "Musiqidə və şerdə ölçü qaydaları" və "Musiqi kökləri" adlı kitablarında, mosullu İbrahimin (742-803) ud musiqi alətini şəhr etdiyi risaləsindən, görkəmli İran musiqişünası Əbülfərəc İsfahaninin (897-ci ildə İsfahan şəhərində doğulmuş, 967-ci ildə Bağdadda vəfat etmişdir) "Kitab-ül-ağani" ("Nəğmələr məcmuəsi") əsərindən və nəhayət Əbu Nəsr Farabinin elmi kitablarından geniş və səmərəli surətdə istifadə etmişdir.
Səfiəddin Urməvinin təklif etdiyi not yazısı da mürəkkəb olduğundan Şərq musiqiçiləri arasında geniş yayıla bilməmişdir. Lakin, onun icad etdiyi not yazısı daha dəqiq, daha mükəmməl olduğundan indi biz onun "Kitab-ül-ədvar" təzkirəsindəki tabulaturaları şərh etməklə 800-1000 il bundan əvvəl Azərbaycan musiqisinin necə, nə şəkildə və nə tərzdə olması barədə müəyyən məlumat əldə edirik.
Hər bir musiqiçi, hər bir bəstəkar yeni əsər üzərində çalışdığı zaman, ya da yeni musiqi əsərini not yazısına köçürtdükdə bu əməliyyatı adətən müəyyən bir musiqi alətindən istifadə yolu ilə həyata keçirir. Məsələn, bu gün opera, balet, ya da simfonik əsər üzərində çalışan müasir bəstəkarın yaradıcılıq prosesində istifadə etdiyi musiqi aləti pianodur. Ola bilər ki, piano yazılan əsəri ifa edəcək orkestrin tərkibində olmasın. Lakin buna baxmayaraq əsər bəstələndiyi, həm də not yazısına köçürüldüyü zaman pianonun rolu çox böyükdür. Çünki, bəstəkar yazdığı əsəri, əksər hallarda, pianoda çalaraq yaradır. Orta əsrlərdə Azərbaycanda və ümumiyyətlə Yaxın Şərq ölkələrində musiqiçilərin istifadə etdikləri əsas musiqi aləti ud olmuşdur. Urməvinin not yazılarını şərh edib müasir not yazısı sisteminə köçürmək istədikdə hər şeydən əvvəl udun quruluşunu ətraflı surətdə öyrənməliyik.
Udda bəm simdən zilə doğru hər qoşa simin öz adı vardır: bəm, misləs, məsna, zir, hadd. Hər qoşa sim öz-özlüyündə kainatın varlığını təşkil edən ünsürlərlə: ab (su), atəş, xak (torpaq) və bad (külək) ilə əlaqələndirilir. Ən zil sim olan beşinci qoşa sim isə itilik, kəskinlik məfhumunu ifadə edən hədd adlandırılmışdır.
Not sətri və notlar
Üfüqi cəkilmiş beş paralel xətt not sətiri adlanır. Bu xətlər aşağıdan yuxarıya doğru istiqamətdə sayılır. Həmin xətlərin altında, üzərində və üstündə yazılan işarələrə not deyilir. Not yazılışında beş əsas xətdən başqa əlavə xətlərdən də istifadə olunur. Bu xətlər vasitəsilə daha bəm və daha zil səsləri yazmaq mümkündür. Musiqidə səslərin (melodiyanın) yazılışı səsin iki əsas xüsusiyyətindən, yəni onun yüksəkliyindən və səslənmə müddətindən asılıdır. "Sol acar"ında səslərin yüksəkliyinə görə notların yazılışı və adlanması:
Musiqi səslərinin əlifba hərfləri ilə qeydə alınması Qərbi Avropada hələ çox uzaq keçmişdən ta bu günə qədər geniş yayılmışdır. Hazırda bəzi hallarda latın əlifbası hərflərindən istifadə edilir. Burada bir-birinə paralel olan beş xətdən istifadə yolu ilə tərtib olunmuş not işarələrindən əlavə latın hərfləri ilə də ayrı-ayrı səslər qeydə alınır. Məsələn, C — "do" notunu, D — "re" notunu, Cis — "do diyez" notunu, B — "si bemol" notunu, H — "si" notunu ifadə edir. Lakin əlifba hərfləri qeydə alınan ayrı-ayrı musiqi səslərinin ölçüsünü, yəni hər səsin ayrılıqda nə qədər uzadılmasının lazım gəldiyini göstərmir. Beləliklə, musiqi sənətinin əsasını təşkil edən melodiyanın əlamətdar cəhətləri ondan ibarətdir ki, səslərin bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətdə olmasını əlifba hərfləri ilə bir təhər ifadə etmək mümkündürsə, həmin səslərin təşkilində çox əhəmiyyəti olan ölçü, ritm, ahəng cəhətlərinin əlifba hərfləri vasitəsilə ifadə edilməsi heç də mümkün olmur. Hərflərdən ibarət tabulaturaların əsas çatışmaz cəhəti də elə bundan ibarətdir.
İstinadlar
- "Əfrasiyab Bədəlbəyli - Not yazısı necə yaranmışdır? (birinci məqalə). "Elm və həyat", №1, 1964". 2021-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-12.
- "Əfrasiyab Bədəlbəyli - Not yazısı necə yaranmışdır? (ikinci məqalə). "Elm və həyat", № 7, 1964". 2022-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-12.
Xarici keçidlər
 | Musiqi ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Nota deqiqlesdirme Not lat nota qeyd isare 1 Her hansi musiqi sesinin serti qrafik isaresi 2 Musiqi ve ya mahnida sesin ozu 3 Qrafik isarelerle yazilmis musiqi eserlerinin metni bele metnlerden ibaret defter kitab ve s TarixceMuasir beynelxalq not yazisi milletler arasinda yayildigi vaxtdan cox cox evvel her xalqin ozune mexsus isletdiyi musiqi isarelerinin ozu de mueyyen muddet erzinde tekmillesmeye dogru inkisaf prosesi kecmisdir Ayri ayri xalqlarin yazi sistemi daha dogrusu elifbasi muxtelif oldugu kimi not yazisi da evvellerde curbecur olmusdur Cunki ibtidai not yazisinin ilk isareleri eslinde her xalqin isletdiyi elifba herfleri esasinda duzeldilmisdir Avropa not sistemi Musiqi sedalarini birinci olaraq qeyde alan qedim yunanlar olmuslar Hele yeni eranin I II esrlerinde qedim yunan sistemi mueyyen derecede bitkin bir merheleye cata bilmisdi O zaman qedim yunanlar instrumental musiqi ucun ayri vokal musiqi ucun ise tamamile elahidde iki muxtelif not sistemi duzeltmisdiler Muasir musiqisunaslar mueyyen etmisler ki qedim yunanlarin not yazilarinda herflerin muxtelif terzde ve muxtelif veziyyetde bu ve ya o biri boyru uste bezen duz bezen ise basi asagi ve i a yazilmasi yolu ile musiqi perdelerinde her sesin movqeyi qeyde alinmis ve belelikle olduqca murekkeb bir not sistemi emele gelmisdir Musiqisunas alimler qedim yunan not sistemini serh etmek isinde IV esrde yasamis yunan musiqisunasi Alipiyin duzeltdiyi cedvelden istifade edirler Bu cedvelden melum olur ki o zaman her bir musiqi kokunun terkibinde olan her perde ucun ve he perdeden ya zilde ya da bemde duran her ses ucun bir herfi isare ayrilmisdir Buna gore de yunan musiqi sisteminde islenen butun sesleri ve hem de ifaciliq edalarini deqiq suretde qeyde almaq ucun 1620 muxtelif isareden istifade etmek lazim gelirmis Tebiidir ki hec kes bu qeder isareni yadinda saxlayib musiqi ifaciliginda tetbiq ede bilmezdi Odur ki qedim yunan musiqicileri ister instrumental isterse de vokal musiqi ucun cemi 90 isareden istifade etmisler ki bunlari da hafizede saxlamaq yene asan is deyildi Not yazisinin tekmillesmesi yolunda xristian kilse xadimlerinin de boyuk rolu olmusdur Bu da ondan ireli gelmisdir ki kohne butperestliyin xarabazarligi uzerinde yaranan yeni xacperestlik dini musiqi senetinden oz menafeyi ucun cox genis ve semereli istifade etmisdir Kilselerde boyuk xor desteleri teskil olunur dini ayinder iki desteye bolunerek novbe ile oxuyan antifon negmekarlar destesinin avazi ile musahide edilirdi Gorkemli kesisler katolik kilsesinin bascisi olan papalar ve rutbeli kilse xadimleri musiqi avazi ile ifa edilen bir cox muxtelif himnler medhiyyeler dualar besteleyirdiler Hele VI esrin axirinda katolik kilsesinin bascisi Birinci Qriqori yeniden bestelediyi tertib etdiyi bir cox dini xor eserlerini nevma adlanan xususi isareler ile qeyde almis ve dunyanin bir cox kilselerine gondermisdi Musiqi not yazisinin en qedim usullarindan olan nevma notasiyasi musiqinin yazilisi ucun istifade olunan muxtelif qrafik isarelere not bu qrafik isarelerin kull halinda birlesmesine ise notasiya ya da not yazisi deyirler muxtelif yazi isarelerinden ciziqlar noqteler cizgiler verguller ve sair elece de bu isarelerin birlesmesinden emele gelen muxtelif uygunlasdirmalardan ibaret idi Nevma sozunun herfi menasi el ile isare demekdir Onun bir termin kimi mueyyen not yazisi usulu ucun qebul olunma tarixi cox maraqlidir Orta esrlerde musiqinin notsuz oyrenilib oxunuldugu dovrde xora dirijorluq edenler ifa olunan eserin olcusunu mahni melodiyasinin istiqametini zil ve ya bem terefe ifaciliq edalarini oz ellerinin ve barmaqlarinin muxtelif serti hereketleri ile xor negmekarlarina telqin edirdiler Bu nov drijorluq qaydasina heyronomiya deyilir Texminen X esrde Qerbi Avropada coxsesli yeni eyni zamanda seslenen iki ve daha cox musteqil melodiyalardan ibaret musiqi meydana geldikde nevma not yazisi sistemi artiq musiqicileri temin etmedi Belelikle bugunku stenoqrafik yazini andiran nevma notasiyasi musiqi sedalarinin yuksekliyini deqiq gostermekde aciz idi Heyat not yazisi isinde yeni islahat aparilmasini boyuk bir donus yaradilmasini teleb edirdi Bir cox musiqisunas alimler bu yolda muxtelif tecrubeler apardilar XI esrde yasamis italyan xor muellimi rahib bu sahede daha da ireliye getdi O muasir not yazisinin banisi sayilir Qvido ozunden evvel yasamis musiqi alimlerinin tecrubelerinden istifade etmekle musiqi seslerinin xetler uzerinde ve xetlerarasi yazilmasi tecrubesini tekmillesdirdi Not adlari Veftizci Iohanna ithaf himnin setirlerin Latinca Azerbaycan turkcesiUt queant laxis Resonare fibris Mira gestorum Famuli tuorum Solve polluti Labii reatum Sancte Iohannes Qullarin senin islerinin mocuzelerini medh etsin deye onlarin agizlarindan gunahlari yalanlari gotur ey muqeddes Ioann Ilk not xettinin birinci olaraq kim terefinden tetbiq olundugunu mueyyen etmek hazirda mumkun deyildir Lakin burasi melumdur ki en evvel not isaresi uzerinde bir qirmizi xett cekilirdi ki bu fa perdesini andirirdi sonralar bu qirmizi xette paralel olaraq sari ve bezen ise yasil rengli ikinci xett cekilirmis ki bu da basqa perdeleri andirirmis Musiqi sedalarinin xetler uzerinde qeyde alinmasi tesebbusu daha munasib gorulduyu ucun sonralar uc dord ve nehayet bes xetden ibaret indiki not setri yaradilir Belelikle bu xetlerden istifade yolu ile musiqinin kagiz uzerinde qeyde alinmasi isinde mueyyen nailiyyetler elde edilir Lakin bununla is qurtarmir Her sesin ne qeder uzadilmasini da duzgun teyin ede bilmek lazim idi Cunki Qvido d Aretsonun not sistemi seslerin yuksekliyinn yeni hansi perdede oldugunu durust gostere bilse de melodiyada hansi sesin ne qeder uzadilmasi kimi cox vacib ceheti yeni olcu meselesini nezerde tuta bilmirdi Odur ki sonralar menzural menzura latinca olcu demekdir not yazisi yaradildi Bu notasiya musiqi sedalari olcusunun daha deqiq suretde qeyde alinmasini temin etdi Nevma menzural not yazilari esas etibarile vokal musiqinin yazilisina aid idi Serq not sisteminin tarixcesi Serq musiqisi ucun tabulatura yaratmaq isinde muxtelif tarixi dovrlerde alimlerin gosterdikleri tesebbusler teessuf ki cox vaxt intisar tapmir semeresiz qalirdi Daha dogrusu bu ve ya basqa bir alimin tertib etdiyi usul kull halinda musiqiciler terefinden qavranila bilmirdi cunki bu usullarda olan hedden ziyade teferruat ve sertilikler tertib olunan tabulatura qaydasini cox murekkeb hala salirdi Neticede her hansi bir alimin duzeltdiyi not yazisi yalniz ozune belli olurdu Bundan elave tertib olunan tabulatura isareleri musiqi metninin cuzi bir cehetini qeyde ala bilirdi Bele bir seraitde XIII esr Azerbaycan musiqisunasi Sefieddin Ebdul Mumin Urmevinin yaratdigi tabulatura daha mukemmel ve daha deqiq hesab edilmelidir Yeqin ki Urmevi bu isinde ozunden evvelki gorkemli musiqi alimlerinden Xelil ibn Ehmedin 786 Musiqide ve serde olcu qaydalari ve Musiqi kokleri adli kitablarinda mosullu Ibrahimin 742 803 ud musiqi aletini sehr etdiyi risalesinden gorkemli Iran musiqisunasi Ebulferec Isfahaninin 897 ci ilde Isfahan seherinde dogulmus 967 ci ilde Bagdadda vefat etmisdir Kitab ul agani Negmeler mecmuesi eserinden ve nehayet Ebu Nesr Farabinin elmi kitablarindan genis ve semereli suretde istifade etmisdir Sefieddin Urmevinin teklif etdiyi not yazisi da murekkeb oldugundan Serq musiqicileri arasinda genis yayila bilmemisdir Lakin onun icad etdiyi not yazisi daha deqiq daha mukemmel oldugundan indi biz onun Kitab ul edvar tezkiresindeki tabulaturalari serh etmekle 800 1000 il bundan evvel Azerbaycan musiqisinin nece ne sekilde ve ne terzde olmasi barede mueyyen melumat elde edirik Her bir musiqici her bir bestekar yeni eser uzerinde calisdigi zaman ya da yeni musiqi eserini not yazisina kocurtdukde bu emeliyyati adeten mueyyen bir musiqi aletinden istifade yolu ile heyata kecirir Meselen bu gun opera balet ya da simfonik eser uzerinde calisan muasir bestekarin yaradiciliq prosesinde istifade etdiyi musiqi aleti pianodur Ola biler ki piano yazilan eseri ifa edecek orkestrin terkibinde olmasin Lakin buna baxmayaraq eser bestelendiyi hem de not yazisina kocurulduyu zaman pianonun rolu cox boyukdur Cunki bestekar yazdigi eseri ekser hallarda pianoda calaraq yaradir Orta esrlerde Azerbaycanda ve umumiyyetle Yaxin Serq olkelerinde musiqicilerin istifade etdikleri esas musiqi aleti ud olmusdur Urmevinin not yazilarini serh edib muasir not yazisi sistemine kocurmek istedikde her seyden evvel udun qurulusunu etrafli suretde oyrenmeliyik Udda bem simden zile dogru her qosa simin oz adi vardir bem misles mesna zir hadd Her qosa sim oz ozluyunde kainatin varligini teskil eden unsurlerle ab su ates xak torpaq ve bad kulek ile elaqelendirilir En zil sim olan besinci qosa sim ise itilik keskinlik mefhumunu ifade eden hedd adlandirilmisdir Not setri ve notlarUfuqi cekilmis bes paralel xett not setiri adlanir Bu xetler asagidan yuxariya dogru istiqametde sayilir Hemin xetlerin altinda uzerinde ve ustunde yazilan isarelere not deyilir Not yazilisinda bes esas xetden basqa elave xetlerden de istifade olunur Bu xetler vasitesile daha bem ve daha zil sesleri yazmaq mumkundur Musiqide seslerin melodiyanin yazilisi sesin iki esas xususiyyetinden yeni onun yuksekliyinden ve seslenme muddetinden asilidir Sol acar inda seslerin yuksekliyine gore notlarin yazilisi ve adlanmasi Musiqi seslerinin elifba herfleri ile qeyde alinmasi Qerbi Avropada hele cox uzaq kecmisden ta bu gune qeder genis yayilmisdir Hazirda bezi hallarda latin elifbasi herflerinden istifade edilir Burada bir birine paralel olan bes xetden istifade yolu ile tertib olunmus not isarelerinden elave latin herfleri ile de ayri ayri sesler qeyde alinir Meselen C do notunu D re notunu Cis do diyez notunu B si bemol notunu H si notunu ifade edir Lakin elifba herfleri qeyde alinan ayri ayri musiqi seslerinin olcusunu yeni her sesin ayriliqda ne qeder uzadilmasinin lazim geldiyini gostermir Belelikle musiqi senetinin esasini teskil eden melodiyanin elametdar cehetleri ondan ibaretdir ki seslerin bir biri ile qarsiliqli munasibetde olmasini elifba herfleri ile bir teher ifade etmek mumkundurse hemin seslerin teskilinde cox ehemiyyeti olan olcu ritm aheng cehetlerinin elifba herfleri vasitesile ifade edilmesi hec de mumkun olmur Herflerden ibaret tabulaturalarin esas catismaz ceheti de ele bundan ibaretdir Istinadlar Efrasiyab Bedelbeyli Not yazisi nece yaranmisdir birinci meqale Elm ve heyat 1 1964 2021 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 12 Efrasiyab Bedelbeyli Not yazisi nece yaranmisdir ikinci meqale Elm ve heyat 7 1964 2022 03 16 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 12 Xarici kecidler Musiqi ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin