Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Monqolustan (monq. Монгол Улс; monq. Олноо өргөгдсөн Монгол улс, — Boqdo-xan Nonqolustanı) — Daxili Monqolustan ərazisində yerləşən dövlət. Əvvəlcə Çinin daxilində muxtar ərazi, Rusiya İmperiyasının protektoratı, nəhayətdə müstəqil dövlət.
| muxtar respublika | |||||
| Monqolustan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Ulan-Bator | ||||
| Dilləri | Monqol dili | ||||
| Rəsmi dilləri | monqol | ||||
| Valyuta | Rubl | ||||
| Əhalisi | 542 504 nəf. (1915) | ||||
| İdarəetmə forması | Monarxiya = | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Müstəqilliyinin elan edilməsi
Şinxay inqilabından sonra Tzin imperiyası ləğv edilir. Onun yerində isə Çin Respublikası elan edilir. Nəticədə imperiyanın ərazisində milli azadlıq hərəkatı başlayır. 1 dekabr 1911-ci ildə Xalxas knyazları və buddist lamaları ölkəni müstəqil olmasını elan edirlər. Hüquqi baxımından bu onunla izah edilir ki, Monqolustan Tzin imperiyasının vassalı olmuşdur, Çin dövlətinin yox. Ölkənin buddist lideri VIII Boqdo-Qeqen 29 dekabrda özünü Boqdıxan elan edir və treokratik monarxiya qurur. Rus hərbiçilərinin dəstəyi ilə 20 minlik monqol ordusu təşkil edilir. 1913-cü ildə mobilləşdirilmiş ordu Daxili Monqolustanı Çindən azad etmək məqsədi ilə əməliyyatlara başlayır.
Yeni Çin hökuməti Monqolustanın müstəqilliyini tanımır. Ancaq onun aradan qaldırılmasına kifayət qədər qüvvəsi çatrmır. Yeni dövlət Rusiya tərəfindən dəstək alır. Belə ki, Rusiya Çinlə sərhəddə bufer dövlətin olmasında maraqlı idi. Monqolustanın müstəqilliyini həmcinin Yaponiya dastəkləyir və ona maddi, silah yardımı edirdi.
Beynəlxalq satusu
21 oktyabr (3 noyabr) 1912-ci ildə Uerqedə Monqolustan-Rusiya müqaviləsi imzalanır. Bu anlaşmanı Rusiya tərəfdən İvan Korostoves imzalayır. Müqavilənin bəzi bəndləri rus və monqol variantlarında müxtəlif məna daşıyırdı. Ancaq hər iki tərəf üçün eyni gücdə idi.
29 dekabr 1912-ci ildə (11 yanvar 1913) monqol-tibet dostluq haqqında anlaşması imzalanır. Bu müqavilədə hər iki tərəf Çindən müstəqillik əldə etdiklərini tanıyırdı
23 oktyabr 1913-cü ildə Rusiya Çinin Monqolustan üzərindəki suverenliyini tanıyır. Çin ilk nöbvədə Monqolustanın daxili müstəqilliyini tanıyır, iqtisadi və ticarət məsələlərində onun hüquqlarını qəbul edir və Monqolustan ərazisinə qoşun yeritməyəcəyini üzərinə götürür. 25 may 1915-ci ildə Kyaxtada Monqolustanın muxtariyyəti elan edilir. Çin Urqedəyə öz nümayəndəsini təyin edir.
1917-ci ildə Rusiyada Oktyabr inqilabından sonra Zabaykal və Monqolustanda Yaponiyanın dəstəyi ilə Qriqori Semyonovun rəhbərliyi altında panmonqolizm hərəkatı başlayır. 1919-cu ilin fevral-mart aylarında Çitada panmonqol qurultayı keşirilir. Qurultay iştirtakçıları Daxili və Xarici Monqolustan, Buryatiyanı özündə birləşdirən Vahid Monqolustan dövlətinin təşkili qərara alınır. Müvafiq sənədlər Versal Sülh konfransına göndərilir. Ancaq Xarici Monqolustan hökumətin Daxili Monqolustanın Neyse-qeqeni Mendebayar tərəfindən təşkilində iştirak etməyəcəyini bəyan edir. Ordu buryatlar, Daxili Monqolustan əhalisi və barqutlar ordunun təşkilinə cəlb edilir.
Bu ərəfələrdə Monqolustan hökuməti Sovet rejiminə isti yanaşmır və Müvəqqəti Sibir Hökumətini dəstəkləyirdi. Kolçak hökuməti də Kyaxta müqaviləsinin şərtlərinə əməl edilməsi və Daxili Monqolustanın muxtariyyətini dəstəkləyirdi.
Çin işğalı
1918-ci ilin yayında Çin hökuməti Rusiyada vətəndaş müharibəsindən istifadə edərək Urqeyə qoşun yeridir. 1919-cu ilin yayında artıq muxtariyyətdən imtina meyilləri meydana çıxır. Bu daha çox Tuqs-Oçırın Namnaserenin ölümündən sonra daha da güclənir.
1919-cu ilin iyulunda Çin qoşunları Urqeni tutur. Onlar Monqolustanın Çin ərazisi olmasını təstiqləmək üçün Boqdo-xana təzyiqlər göstərir. Çin Monqolustan muxtariyyətinin ləğvi xəttini tutur.
22 noyabr 1919-cu ildə Çin respublikasının Prezidenti Syuy Şiçan 1912-ci il rus-manqol anlaşmasını və 1915-ci ildə imzalanan Kyaxta müqaviləsini ləğv edir. 1919-cu ilin dekabrında Monqolustan hökuməti buraxılır. Ordu isə silahsızlaşdırılaraq ləğv edilir.
Asiya süvari diviziyası
1920-ci ilin oktyabrında Asiya süvari diviziyası general-leytenat fon Unqern-Ştebnberqin rəhbərliyi altında Zabaykal ərazisindən Xalxuya daxil olur. Boqdi-xan çinlilər tərəfindən həbs edilir. Ev həbsində olarkən o bir neçə dəfə Unqernə gizli yolla məktub yazaraq Urqenin çinlilərdən azad etməsini istəyir. 4 fevral 1921-ci ildə Unqernin qoşunları Urqeyə daxil olaraq Monqolustanın müstəqilliyini qeri qaytarır.
1921-ci ilin martında Boqdo-xanın rəhbərliyi altında Daxili Monqolustan muxtar hökuməti təşkil edilir.
1921-ci ilin aprelində Monqolustan Maliyyə nazirliyi 10, 25, 50 və 100 dollarlıq əskinazları dövriyəyə buraxır. Əksinazlar üzərində qoyun, öküz, at və dəvə təsvirləri əks edilir. Bu yeni Monqolustan tarixinin ilk pul vahidi olur.
1921-ci il Xalq inqilabı
Hələ Unqernin Monqolustana daxil olmasından öncə ölkənin Çin işğalından azad edilməsi məqsədi ilə iki hərəkat baş qaldırmışdı. Onlar Sovet Rusiyasına meyl edirdilər. Unqernin Monqolustana daxil olmasından sonra bolşeviklər ağqvardiyaçıların oradan qovulmasına çalışırdılar. Onlar Damdin Suxe-Bator və Soliyn Danzanın başçılığı ilə hərbi çevriliçə cəhd edirdilər. İkinci qrupa isə Xorqoliyn Çoybalsan və Doqsomın Bodoo rəhbərlik edirdi. Bu iki təşkilat 1920-ci ilin 25 mayında birləşir və Monqolustan Xalq Partiyasını təşkil edirlər.
Boqdo-xan inqilabçıların çinliləri ölkədən qovulmasında dəstəkləyirdi ancaq hökumətin ələ keçirilməsini isə istəmirdi.
1—3 mart 1921-ci ildə Kyaxtada Monqolustan Xalq Partiyasının birinci qurultayı keçirilir. 13 martda Mərkəzi Komitə Müvəqqəti Monqolustan Xalq Respublikasını elan edir. 1921-ci ilin iyulunda monqol-sovet qoşunları Asiya süvari divisiyası tərəfindən tərk edilmiş Urqe şəhərinə daxil olurlar.
Xalq idarəçiliyi
11 iyul 1921-ci ildə Urqedə Boqdo-xanın hökuməti ilə birlikdə Monqolustan Xalq hökuməti təşkil edilir. Ölkə Boqdo-xanın rəhbərliyi altına məhdud monarxiya elan edilir. 1924-cü ildə VIII Boqdo-qeqn öldükdən sonra monraxiya ləğv edilir və yeni tulkunun axtarışları qadağan edilir. 26 noyabr 1924-ci ildə Monqolustan Xalq Respublikası elan edilir.
İstinadlar
- "Кузьмин С. Л. Русско-Монгольское соглашение 1912 г. и независимость Монголии. – Вестник Московского городского педагогического университета, серия "Исторические науки", № 1, 2015, с. 80-87". 2018-10-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-07.
- "1913 г., октября 23. — Декларация России и Китая о признании автономии Внешней Монголии". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-07.
Ədəbiyyat
- Белов Е. А. Россия и Монголия (1911—1919 гг.). — М.: Изд-во ИВ РАН, 1999.
- Дылыков С. Д. Демократическое движение монгольского народа в Китае. Очерк истории. — М.: Изд-во АН СССР, 1953.
- Кузьмин С. Л. Теократическая государственность и буддийская церковь Монголии в начале XX века. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2016.
- Кузьмин С.Л. Монархическое Монгольское государство в 1911–1924 гг. // Eurasia: statum et legem (Евразия: государство и право). 2015. Т. 1, № 4. С. 187-198
- Ломакина, Инесса Ивановна Голова Джа-Ламы. — Улан-Удэ; Санкт-Петербург: Агентство Экоарт, 1993.
- Майский И. М. Монголия накануне революции. — М.:, Восточная литература, 1959.
- Попова Л. П. Общественная мысль Монголии в эпоху «пробуждения Азии». — М.: Наука, 1987.
- Хамаганова Е.А. О визите монгольской депутации в Санкт-Петербург в 1911 году (по архивным материалам). // Буддийская культура: история, источниковедение, языкознание и искусство: Шестые Доржиевские чтения. СПб: Гиперион, 2015. С. 154-165.
Həmçinin bax
Mənbə
- Monqol inqilabı 1921 .
- Modern Mongolia, 1911-84 (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Monqolustan monq Mongol Uls monq Olnoo orgogdson Mongol uls Boqdo xan Nonqolustani Daxili Monqolustan erazisinde yerlesen dovlet Evvelce Cinin daxilinde muxtar erazi Rusiya Imperiyasinin protektorati nehayetde musteqil dovlet muxtar respublikaMonqolustanBayraq Gerb 1 dekabr 1911 26 noyabr 1924Paytaxt Ulan BatorDilleri Monqol diliResmi dilleri monqolValyuta RublEhalisi 542 504 nef 1915 Idareetme formasi Monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarKyaxtin muqavilesine gore MonqolustanMusteqilliyinin elan edilmesiSinxay inqilabindan sonra Tzin imperiyasi legv edilir Onun yerinde ise Cin Respublikasi elan edilir Neticede imperiyanin erazisinde milli azadliq herekati baslayir 1 dekabr 1911 ci ilde Xalxas knyazlari ve buddist lamalari olkeni musteqil olmasini elan edirler Huquqi baximindan bu onunla izah edilir ki Monqolustan Tzin imperiyasinin vassali olmusdur Cin dovletinin yox Olkenin buddist lideri VIII Boqdo Qeqen 29 dekabrda ozunu Boqdixan elan edir ve treokratik monarxiya qurur Rus herbicilerinin desteyi ile 20 minlik monqol ordusu teskil edilir 1913 cu ilde mobillesdirilmis ordu Daxili Monqolustani Cinden azad etmek meqsedi ile emeliyyatlara baslayir Yeni Cin hokumeti Monqolustanin musteqilliyini tanimir Ancaq onun aradan qaldirilmasina kifayet qeder quvvesi catrmir Yeni dovlet Rusiya terefinden destek alir Bele ki Rusiya Cinle serhedde bufer dovletin olmasinda maraqli idi Monqolustanin musteqilliyini hemcinin Yaponiya dastekleyir ve ona maddi silah yardimi edirdi Beynelxalq satusu21 oktyabr 3 noyabr 1912 ci ilde Uerqede Monqolustan Rusiya muqavilesi imzalanir Bu anlasmani Rusiya terefden Ivan Korostoves imzalayir Muqavilenin bezi bendleri rus ve monqol variantlarinda muxtelif mena dasiyirdi Ancaq her iki teref ucun eyni gucde idi 29 dekabr 1912 ci ilde 11 yanvar 1913 monqol tibet dostluq haqqinda anlasmasi imzalanir Bu muqavilede her iki teref Cinden musteqillik elde etdiklerini taniyirdi 23 oktyabr 1913 cu ilde Rusiya Cinin Monqolustan uzerindeki suverenliyini taniyir Cin ilk nobvede Monqolustanin daxili musteqilliyini taniyir iqtisadi ve ticaret meselelerinde onun huquqlarini qebul edir ve Monqolustan erazisine qosun yeritmeyeceyini uzerine goturur 25 may 1915 ci ilde Kyaxtada Monqolustanin muxtariyyeti elan edilir Cin Urqedeye oz numayendesini teyin edir 1917 ci ilde Rusiyada Oktyabr inqilabindan sonra Zabaykal ve Monqolustanda Yaponiyanin desteyi ile Qriqori Semyonovun rehberliyi altinda panmonqolizm herekati baslayir 1919 cu ilin fevral mart aylarinda Citada panmonqol qurultayi kesirilir Qurultay istirtakcilari Daxili ve Xarici Monqolustan Buryatiyani ozunde birlesdiren Vahid Monqolustan dovletinin teskili qerara alinir Muvafiq senedler Versal Sulh konfransina gonderilir Ancaq Xarici Monqolustan hokumetin Daxili Monqolustanin Neyse qeqeni Mendebayar terefinden teskilinde istirak etmeyeceyini beyan edir Ordu buryatlar Daxili Monqolustan ehalisi ve barqutlar ordunun teskiline celb edilir Bu erefelerde Monqolustan hokumeti Sovet rejimine isti yanasmir ve Muveqqeti Sibir Hokumetini destekleyirdi Kolcak hokumeti de Kyaxta muqavilesinin sertlerine emel edilmesi ve Daxili Monqolustanin muxtariyyetini destekleyirdi Cin isgaliMonqolustanin Bas Naziri Tuqs Ocirin Namnaseren 1918 ci ilin yayinda Cin hokumeti Rusiyada vetendas muharibesinden istifade ederek Urqeye qosun yeridir 1919 cu ilin yayinda artiq muxtariyyetden imtina meyilleri meydana cixir Bu daha cox Tuqs Ocirin Namnaserenin olumunden sonra daha da guclenir 1919 cu ilin iyulunda Cin qosunlari Urqeni tutur Onlar Monqolustanin Cin erazisi olmasini testiqlemek ucun Boqdo xana tezyiqler gosterir Cin Monqolustan muxtariyyetinin legvi xettini tutur 22 noyabr 1919 cu ilde Cin respublikasinin Prezidenti Syuy Sican 1912 ci il rus manqol anlasmasini ve 1915 ci ilde imzalanan Kyaxta muqavilesini legv edir 1919 cu ilin dekabrinda Monqolustan hokumeti buraxilir Ordu ise silahsizlasdirilaraq legv edilir Asiya suvari diviziyasiGeneral leytenat fon Unqern Stebnberq 1920 ci ilin oktyabrinda Asiya suvari diviziyasi general leytenat fon Unqern Stebnberqin rehberliyi altinda Zabaykal erazisinden Xalxuya daxil olur Boqdi xan cinliler terefinden hebs edilir Ev hebsinde olarken o bir nece defe Unqerne gizli yolla mektub yazaraq Urqenin cinlilerden azad etmesini isteyir 4 fevral 1921 ci ilde Unqernin qosunlari Urqeye daxil olaraq Monqolustanin musteqilliyini qeri qaytarir 1921 ci ilin martinda Boqdo xanin rehberliyi altinda Daxili Monqolustan muxtar hokumeti teskil edilir 1921 ci ilin aprelinde Monqolustan Maliyye nazirliyi 10 25 50 ve 100 dollarliq eskinazlari dovriyeye buraxir Eksinazlar uzerinde qoyun okuz at ve deve tesvirleri eks edilir Bu yeni Monqolustan tarixinin ilk pul vahidi olur 1921 ci il Xalq inqilabiSuxe Bator ve Coybalsan Hele Unqernin Monqolustana daxil olmasindan once olkenin Cin isgalindan azad edilmesi meqsedi ile iki herekat bas qaldirmisdi Onlar Sovet Rusiyasina meyl edirdiler Unqernin Monqolustana daxil olmasindan sonra bolsevikler agqvardiyacilarin oradan qovulmasina calisirdilar Onlar Damdin Suxe Bator ve Soliyn Danzanin basciligi ile herbi cevrilice cehd edirdiler Ikinci qrupa ise Xorqoliyn Coybalsan ve Doqsomin Bodoo rehberlik edirdi Bu iki teskilat 1920 ci ilin 25 mayinda birlesir ve Monqolustan Xalq Partiyasini teskil edirler Boqdo xan inqilabcilarin cinlileri olkeden qovulmasinda destekleyirdi ancaq hokumetin ele kecirilmesini ise istemirdi 1 3 mart 1921 ci ilde Kyaxtada Monqolustan Xalq Partiyasinin birinci qurultayi kecirilir 13 martda Merkezi Komite Muveqqeti Monqolustan Xalq Respublikasini elan edir 1921 ci ilin iyulunda monqol sovet qosunlari Asiya suvari divisiyasi terefinden terk edilmis Urqe seherine daxil olurlar Xalq idareciliyiMehdud monarxiya dovrunde Monqolustanin bayragi 1921 1924 11 iyul 1921 ci ilde Urqede Boqdo xanin hokumeti ile birlikde Monqolustan Xalq hokumeti teskil edilir Olke Boqdo xanin rehberliyi altina mehdud monarxiya elan edilir 1924 cu ilde VIII Boqdo qeqn oldukden sonra monraxiya legv edilir ve yeni tulkunun axtarislari qadagan edilir 26 noyabr 1924 ci ilde Monqolustan Xalq Respublikasi elan edilir Istinadlar Kuzmin S L Russko Mongolskoe soglashenie 1912 g i nezavisimost Mongolii Vestnik Moskovskogo gorodskogo pedagogicheskogo universiteta seriya Istoricheskie nauki 1 2015 s 80 87 2018 10 02 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 07 1913 g oktyabrya 23 Deklaraciya Rossii i Kitaya o priznanii avtonomii Vneshnej Mongolii 2021 09 18 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 07 EdebiyyatBelov E A Rossiya i Mongoliya 1911 1919 gg M Izd vo IV RAN 1999 Dylykov S D Demokraticheskoe dvizhenie mongolskogo naroda v Kitae Ocherk istorii M Izd vo AN SSSR 1953 Kuzmin S L Teokraticheskaya gosudarstvennost i buddijskaya cerkov Mongolii v nachale XX veka M Tovarishestvo nauchnyh izdanij KMK 2016 Kuzmin S L Monarhicheskoe Mongolskoe gosudarstvo v 1911 1924 gg Eurasia statum et legem Evraziya gosudarstvo i pravo 2015 T 1 4 S 187 198 Lomakina Inessa Ivanovna Golova Dzha Lamy Ulan Ude Sankt Peterburg Agentstvo Ekoart 1993 Majskij I M Mongoliya nakanune revolyucii M Vostochnaya literatura 1959 Popova L P Obshestvennaya mysl Mongolii v epohu probuzhdeniya Azii M Nauka 1987 Hamaganova E A O vizite mongolskoj deputacii v Sankt Peterburg v 1911 godu po arhivnym materialam Buddijskaya kultura istoriya istochnikovedenie yazykoznanie i iskusstvo Shestye Dorzhievskie chteniya SPb Giperion 2015 S 154 165 Hemcinin baxVikianbarda Monqolustan ile elaqeli mediafayllar var MenbeMonqol inqilabi 1921 Modern Mongolia 1911 84 ing