Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Mohenco-Daro (Urdu: موئن جودڑو, : موئن جو دڙو), Pakistanın Sind əyaləti sərhədləri içində, Hind çayı sahilində mədəniyyət ocağı.
Tarixi
Mohenco-Daro sindhi dilində «Ölülər şəhəri» deməkdir. Bu qədim şəhərin yerləşdiyi ərazi Pakistan dövləti yarandıqdan sonra onun payına düşmüş və hazırda Karaçi şəhərindən 400 km şimaldadır. Əsrlərlə torpaq altında qalmış Mohenco-Daronun tapılması XX əsrin ən böyük arxeoloji kəşflərindən biri kimi qiymətləndirilmişdir. Onun tapılması ilə bəşər tarixində ən qədim sivilizasiyalarından birinin mərkəzi – planlı gələcək şəhərlərin rüşeymini özündə saxlayan, şəhərsalma sənətinin ən qədim və kamil nümunəsi üzə çıxarılmışdır. Arxeoloqlar onun simasmda müasir Manxettin daşlaşmış embrionunu görmüş, onu tunc dövrünün Manxettisi adlandırmışlar.
Mohenco-Daronun xarabalıqlarında ilk əsaslı qazıntı işləri- 1922-ci ildə başlanmış və bu qazıntılara hind arxeoloqu R.D.Banerci başçılıq etmişdi. Az sonra qazıntılara məşhur ingilis arxeoloqları və E.Makkey də dəvət olunmuş və qısa vaxt içərisində qədim şəhərin 260 hektara yaxın sahəsi qalın torpaq qatlarmdan təmizbnmişdi. İlk qazıntılarla burada uzun küçə və məhəllələr, bişmiş kərpicbrdən tikilmiş ictimai binalar, iki-üç mərtəbəli yaşayış evbri, ərzaq anbarları, yeraltı kanalizasiya sistemi və geniş su şəbəkəsi aşkar edilmiş, şəhər sakinlərinin məişəti və təsərrüfatı, mədəniyyəti, adət-ənənəbri, dini görüşləri və s. bağlı nadir maddi-mədəniyyət nümunələri tapılmışdır.
Arxeoloji tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, şəhər vaxtı ilə şimaldan cənuba uzanan və eni 9 m olan geniş bulvar vasitəsib iki hissəyə: yuxarı və aşağı şəhərə bölünmüş və bunların hər biri öz növbəsində küçələr vasitəsilə iri məhəllələrə ayrılmışdır. Hər bir məhəllə bilavasitə yaşayış evlərindən ibarət olmuşdur. Alimlərin hesablamalarına görə Mohenco-Daroda 40 minə yaxın əhali yaşamış və onun böyük hissəsi sənətkarlıq və ticarətlə məşğul olmuşdur. Şəhərdə dulusçuluq, zərgərlik, daş və metalişləmə, sümük və ağac yonma sənət sahələri yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış və bu sənət sahələrinin məhsullarına istər daxili, istərsə də, xarici bazarlarda tələbat çox böyük olmuşdur. Mis və tuncdan müxtəlif əmək alətləri və silahlar, məişət avadanlığı, o cümlədən güzgülər, gümüş və qızıldan isə adətən nəfis bəzək nümunələri hazırlanmışdır. Qazıntılar zamanı Mohenco-darodan yarımqiymətli daşlardan-əqiq, aqat, lazuritdən, eləcə də müxtəlif balıqqulaqlarından və sümükdən hazırlanmış çoxlu muncuqlar da tapılmışdır. Dulus çarxında hazırlanmış gil qablar öz forma rəngarəngliyi ilə seçilmişdir. Diqqəti cəlb edən tapıntıların bir qismi gildən hazırlanmış müxtəlif uşaq oyuncaqları ilə təmsil olunmuşdur. Böyük ustalıq və məhəbbətlə hazırlanmış belə tapıntılar içərisində camışlara qoşulmuş kiçik ölçülü arabalar, insan və müxtəlif heyvan fiqurları, qab-qacaqlar və digər oyuncaqlar da vardır. Qazıntılarla Mohenco-darodan üzə çıxarılan tapıntılarm başqa bir hissəsi üzərində müxtəlif təsvirlər və yazı işarələri olan kiçik ölçülü möhürlərdən ibarətdir. Onların böyük hissəsi metaldan və gildəndir. Tədqiqatçılar belə möhürlərin üzərində 400-dən artıq yazı işarələri müəyyən etsələr də, onların oxunma sirri hələ də açılmamış qalır.
Mohenco-Daro ümumilikdə Hindistan yaylasının iri mədəniyyət və ticarət mərkəzlərindən biri olmaqla həm daxili, həm də xarici mübadilədə və əlaqələrdə fəal rol oynamışdır. Tapılan ayrı-ayrı maddi-mədəniyyət nümunələri Mohenco-Daronun uzaq Mesopotamiya, Cənubi Türkmənistan, Əfqanıstan, İran və digər yerlərlə, hətta Xəzəryanı ölkələr, o cümlədən Azərbaycanla sıx iqtisadi, mədəni əlaqələrdə olduğunu göstərmişdir.
Mohenco-Daronun təsərrüfat həyatında bişmiş kərpiclər istehsalına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Belə ki, şəhərdə aparılan inşaat işlərində əsasən bişmiş kərpiclərdən istifadə edildiyindən onlara həmişə böyük ehtiyac olmuşdur. Maraqlı cəhət ondan ibarətdir ki, Mohenco-daroda istər kərpic istehsalında, istərsə də, digər sahələrdə standartlaşdırma ənənəsi əsas yer tutmuş və geniş yayılmışdır. Yaşayış binalarının inşaası, onların forma və planı, ölçüləri, çirkab suların axıdılması sistemi, şəhərin içməli su ilə təchizatı və s. işlər xüsusi standartlar əsasnıda aparılmışdır. Bu sahədə istisnalıq yalnız ictimai binaların tikintisinə aid olmuşdur. Arxeoloji qazıntılarla müəyyən olunmuşdur ki, qədim Mohenco-Daro şəhəri, ümumilikdə yüksək hind sivilizasiyası e.ə.II minilliyin son rübünə kimi yaşaya bilmişdir. E.ə.1750-ci ildə Mohenco-Daro gözlənilmədən odlara qərq edilmiş, onun əhalisi uşaqdan böyüyə kimi amansızcasma öldürülmüşdür. Bundan sonra onun yerində həyat daha olmamışdır. Qədim şəhərin faciəsinin hansı tayfa və xalqların hücumları ilə bağlı omlası indiyədək sirli qalmaqdadır. Qədim Mohenco-Daro e. ə.III minillikdə hind vadisində təşəkkül tapan yüksək bir sivilizasiyanın dövrümüzə gəlib çatan qiymətli yadigarlarından yalnız biridir. Arxeoloji axtarışlarla hind çayının ucsuz-bucaqsız geniş vadisində onlarca belə qədim və zəngin şəhər qalıqları aşkar edilmişdir. Onların içərisində Mohenco-daro ilə həmyaşıd olan şəhəri ondan sonra ikinci ən böyük qədim mərkəzlərdən biri kimi tanmmışdır.
1922-ci ildə ortaya çıxarılan bu ocaq, İnd vadisi mədəniyyətinin ən inkişaf etmiş şəhəridir. Çevrəsi təqribən 5 km olan şəhərdəki binalar, buranın önəmli bir siyasi mərkəz olduğunu göstərir. Olduqca hamar yollar və kanalizasiya sistemləri şəhərdə geniş bir əhalinin yaşadığını göstərir. Palçıqla suvanmış evlerin böyük bir qismində hamam var. Nərdivan qalıntıları evlərin ən azı iki mərtəbəli olduğunu göstərir.
Şəhərin aqibəti
Bəşəriyyət mövcud olduğu gündən və yaranmışların ən alisi sayılan insan təxəyyülü inkişaf tapdıqca, əmək fəaliyyəti genişləndikcə hər şeydə bir yenilənmə də özünü göstərməyə başlayır. Zaman keçdikcə insanlar həm də elmi biliklərə yiyələnirlər. Elmi biliklərin mənimsənilməsi isə yeni-yeni elmi kəşflərlə nəticələnir. Hər bir yeni kəşf insanların həyatında mühüm rol oynamağa başlayır. Cəmiyyətə yararlı olan yeniliklərdən insan xislətinə xidmət meyarları düşünülüb tapılır. Sonradan isə onun tətbiqinə start verilir ki, bu da miqyassız fəlakətlərə səbəb olur.
1900-cı illərin əvvəllərində Hindistanın Mohenco-Daro (siqh dilindən tərcümədə "Ölüm təpəsi" mənasına gəlir) əyalətinin yaxınlığında qazıntı işləri aparan arxeoloji ekspedisiya dünyanın qədim və yüksək inkişaf etmiş sivilizasiyalarından biri olan, 2 və ya 3 min il davam edən böyük bir şəhərin xarabalığını aşkara çıxarır. Lakin meqapolisin ən böyük müəmması, alimləri düşündürən əsas məsələ onun yaranması deyil, "ölüm"ü idi.
Tarixçilər hesab edirlər ki, Mohenco-daroda 4,5 min il əvvəl 50 minə yaxın insan yaşayıb. Onlar haqqında məlumat vermək çətindir. Mütəxəssislərin irəli sürdüyü nəzəriyyələrə görə, şəhər əhalisi dravid dil qrupuna daxil olan və müasir Cənubi Hindistanın əhalisinin danışdığı dilə qohum olan bir dildə danışıb, ortaboy və qarabuğdayı olublar. Pakistanlı tarixçi arxeoloq Barkat Əli Şeyx bildirir ki, "şəhərin tarixi mövcuddur, yazılıb, lakin oxunmayıb. Mohenco Daronun salnamələri bu günə qədər də oxunmayıb. Arxeoloqlar üzərində allahların, insanların, heyvanların rəsmi olan və qəribə simvollarla yazılmış çoxlu sayda gil lövhələr aşkara çıxarıblar".
Xatırladaq ki, Mohenco-Darodakı qazıntılardan yüz il vaxt keçib. Müasir analizlər göstərir ki, qədim şəhərin ərimiş fraqmentləri çox böyük temperaturda, ən azı 1500 dərəcədə baş verib. Tədqiqatçılar həm də bütün evlərin yerlə bir olduğu zaman episentrin dəqiq dairəsini müəyyən ediblər. Mərkəzdən əyalətlərədək dağıntılar getdikcə azalır. Daha bir vacib detal: məhz Mohenco-Daro rayonunda tapılan onlarla skeletin radioaktivliyi normadan 50 dəfə çox olub!
Tədqiqatçı Herman Kilke hesab edir ki, şəhər arilərin hücumu nəticəsində dağlıb.
İstinadlar
- Rübabə Novruzova, Ölən şəhərin əbədiyyət mahnisi, Azərbaycan Arxeologiyası, 2001, səh. 130-133.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Harappa
- Archaeology.about.com
- Harappa geography
- HistoryWorld 2017-12-15 at the Wayback Machine
- Mohenjo-daro 2010-06-01 at the Wayback Machine
- Civilizations in Pakistan
- The Telegraph 2008-10-29 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Mohenco Daro Urdu موئن جودڑو موئن جو دڙو Pakistanin Sind eyaleti serhedleri icinde Hind cayi sahilinde medeniyyet ocagi TarixiMohenco Daro sindhi dilinde Oluler seheri demekdir Bu qedim seherin yerlesdiyi erazi Pakistan dovleti yarandiqdan sonra onun payina dusmus ve hazirda Karaci seherinden 400 km simaldadir Esrlerle torpaq altinda qalmis Mohenco Daronun tapilmasi XX esrin en boyuk arxeoloji kesflerinden biri kimi qiymetlendirilmisdir Onun tapilmasi ile beser tarixinde en qedim sivilizasiyalarindan birinin merkezi planli gelecek seherlerin ruseymini ozunde saxlayan sehersalma senetinin en qedim ve kamil numunesi uze cixarilmisdir Arxeoloqlar onun simasmda muasir Manxettin daslasmis embrionunu gormus onu tunc dovrunun Manxettisi adlandirmislar Mohenco daroda arxeoloqlarin apardigi qazinti isleri Mohenco Daronun xarabaliqlarinda ilk esasli qazinti isleri 1922 ci ilde baslanmis ve bu qazintilara hind arxeoloqu R D Banerci basciliq etmisdi Az sonra qazintilara meshur ingilis arxeoloqlari ve E Makkey de devet olunmus ve qisa vaxt icerisinde qedim seherin 260 hektara yaxin sahesi qalin torpaq qatlarmdan temizbnmisdi Ilk qazintilarla burada uzun kuce ve mehelleler bismis kerpicbrden tikilmis ictimai binalar iki uc mertebeli yasayis evbri erzaq anbarlari yeralti kanalizasiya sistemi ve genis su sebekesi askar edilmis seher sakinlerinin meiseti ve teserrufati medeniyyeti adet enenebri dini gorusleri ve s bagli nadir maddi medeniyyet numuneleri tapilmisdir Mohenco darodan tapilmis Reqs eden qiz heykelciyi Arxeoloji tedqiqatlarla mueyyen edilmisdir ki seher vaxti ile simaldan cenuba uzanan ve eni 9 m olan genis bulvar vasitesib iki hisseye yuxari ve asagi sehere bolunmus ve bunlarin her biri oz novbesinde kuceler vasitesile iri mehellelere ayrilmisdir Her bir mehelle bilavasite yasayis evlerinden ibaret olmusdur Alimlerin hesablamalarina gore Mohenco Daroda 40 mine yaxin ehali yasamis ve onun boyuk hissesi senetkarliq ve ticaretle mesgul olmusdur Seherde dulusculuq zergerlik das ve metalisleme sumuk ve agac yonma senet saheleri yuksek inkisaf seviyyesine catmis ve bu senet sahelerinin mehsullarina ister daxili isterse de xarici bazarlarda telebat cox boyuk olmusdur Mis ve tuncdan muxtelif emek aletleri ve silahlar meiset avadanligi o cumleden guzguler gumus ve qizildan ise adeten nefis bezek numuneleri hazirlanmisdir Qazintilar zamani Mohenco darodan yarimqiymetli daslardan eqiq aqat lazuritden elece de muxtelif baliqqulaqlarindan ve sumukden hazirlanmis coxlu muncuqlar da tapilmisdir Dulus carxinda hazirlanmis gil qablar oz forma rengarengliyi ile secilmisdir Diqqeti celb eden tapintilarin bir qismi gilden hazirlanmis muxtelif usaq oyuncaqlari ile temsil olunmusdur Boyuk ustaliq ve mehebbetle hazirlanmis bele tapintilar icerisinde camislara qosulmus kicik olculu arabalar insan ve muxtelif heyvan fiqurlari qab qacaqlar ve diger oyuncaqlar da vardir Qazintilarla Mohenco darodan uze cixarilan tapintilarm basqa bir hissesi uzerinde muxtelif tesvirler ve yazi isareleri olan kicik olculu mohurlerden ibaretdir Onlarin boyuk hissesi metaldan ve gildendir Tedqiqatcilar bele mohurlerin uzerinde 400 den artiq yazi isareleri mueyyen etseler de onlarin oxunma sirri hele de acilmamis qalir Mohenco Daro umumilikde Hindistan yaylasinin iri medeniyyet ve ticaret merkezlerinden biri olmaqla hem daxili hem de xarici mubadilede ve elaqelerde feal rol oynamisdir Tapilan ayri ayri maddi medeniyyet numuneleri Mohenco Daronun uzaq Mesopotamiya Cenubi Turkmenistan Efqanistan Iran ve diger yerlerle hetta Xezeryani olkeler o cumleden Azerbaycanla six iqtisadi medeni elaqelerde oldugunu gostermisdir Mohenco Daronun teserrufat heyatinda bismis kerpicler istehsalina xususi diqqet yetirilmisdir Bele ki seherde aparilan insaat islerinde esasen bismis kerpiclerden istifade edildiyinden onlara hemise boyuk ehtiyac olmusdur Maraqli cehet ondan ibaretdir ki Mohenco daroda ister kerpic istehsalinda isterse de diger sahelerde standartlasdirma enenesi esas yer tutmus ve genis yayilmisdir Yasayis binalarinin insaasi onlarin forma ve plani olculeri cirkab sularin axidilmasi sistemi seherin icmeli su ile techizati ve s isler xususi standartlar esasnida aparilmisdir Bu sahede istisnaliq yalniz ictimai binalarin tikintisine aid olmusdur Arxeoloji qazintilarla mueyyen olunmusdur ki qedim Mohenco Daro seheri umumilikde yuksek hind sivilizasiyasi e e II minilliyin son rubune kimi yasaya bilmisdir E e 1750 ci ilde Mohenco Daro gozlenilmeden odlara qerq edilmis onun ehalisi usaqdan boyuye kimi amansizcasma oldurulmusdur Bundan sonra onun yerinde heyat daha olmamisdir Qedim seherin faciesinin hansi tayfa ve xalqlarin hucumlari ile bagli omlasi indiyedek sirli qalmaqdadir Qedim Mohenco Daro e e III minillikde hind vadisinde tesekkul tapan yuksek bir sivilizasiyanin dovrumuze gelib catan qiymetli yadigarlarindan yalniz biridir Arxeoloji axtarislarla hind cayinin ucsuz bucaqsiz genis vadisinde onlarca bele qedim ve zengin seher qaliqlari askar edilmisdir Onlarin icerisinde Mohenco daro ile hemyasid olan seheri ondan sonra ikinci en boyuk qedim merkezlerden biri kimi tanmmisdir 1922 ci ilde ortaya cixarilan bu ocaq Ind vadisi medeniyyetinin en inkisaf etmis seheridir Cevresi teqriben 5 km olan seherdeki binalar buranin onemli bir siyasi merkez oldugunu gosterir Olduqca hamar yollar ve kanalizasiya sistemleri seherde genis bir ehalinin yasadigini gosterir Palciqla suvanmis evlerin boyuk bir qisminde hamam var Nerdivan qalintilari evlerin en azi iki mertebeli oldugunu gosterir Seherin aqibetiBeseriyyet movcud oldugu gunden ve yaranmislarin en alisi sayilan insan texeyyulu inkisaf tapdiqca emek fealiyyeti genislendikce her seyde bir yenilenme de ozunu gostermeye baslayir Zaman kecdikce insanlar hem de elmi biliklere yiyelenirler Elmi biliklerin menimsenilmesi ise yeni yeni elmi kesflerle neticelenir Her bir yeni kesf insanlarin heyatinda muhum rol oynamaga baslayir Cemiyyete yararli olan yeniliklerden insan xisletine xidmet meyarlari dusunulub tapilir Sonradan ise onun tetbiqine start verilir ki bu da miqyassiz felaketlere sebeb olur 1900 ci illerin evvellerinde Hindistanin Mohenco Daro siqh dilinden tercumede Olum tepesi menasina gelir eyaletinin yaxinliginda qazinti isleri aparan arxeoloji ekspedisiya dunyanin qedim ve yuksek inkisaf etmis sivilizasiyalarindan biri olan 2 ve ya 3 min il davam eden boyuk bir seherin xarabaligini askara cixarir Lakin meqapolisin en boyuk muemmasi alimleri dusunduren esas mesele onun yaranmasi deyil olum u idi Tarixciler hesab edirler ki Mohenco daroda 4 5 min il evvel 50 mine yaxin insan yasayib Onlar haqqinda melumat vermek cetindir Mutexessislerin ireli surduyu nezeriyyelere gore seher ehalisi dravid dil qrupuna daxil olan ve muasir Cenubi Hindistanin ehalisinin danisdigi dile qohum olan bir dilde danisib ortaboy ve qarabugdayi olublar Pakistanli tarixci arxeoloq Barkat Eli Seyx bildirir ki seherin tarixi movcuddur yazilib lakin oxunmayib Mohenco Daronun salnameleri bu gune qeder de oxunmayib Arxeoloqlar uzerinde allahlarin insanlarin heyvanlarin resmi olan ve qeribe simvollarla yazilmis coxlu sayda gil lovheler askara cixariblar Xatirladaq ki Mohenco Darodaki qazintilardan yuz il vaxt kecib Muasir analizler gosterir ki qedim seherin erimis fraqmentleri cox boyuk temperaturda en azi 1500 derecede bas verib Tedqiqatcilar hem de butun evlerin yerle bir oldugu zaman episentrin deqiq dairesini mueyyen edibler Merkezden eyaletleredek dagintilar getdikce azalir Daha bir vacib detal mehz Mohenco Daro rayonunda tapilan onlarla skeletin radioaktivliyi normadan 50 defe cox olub Tedqiqatci Herman Kilke hesab edir ki seher arilerin hucumu neticesinde daglib IstinadlarRubabe Novruzova Olen seherin ebediyyet mahnisi Azerbaycan Arxeologiyasi 2001 seh 130 133 Hemcinin baxHind vadisi medeniyyetiXarici kecidlerHarappa Archaeology about com Harappa geography HistoryWorld 2017 12 15 at the Wayback Machine Mohenjo daro 2010 06 01 at the Wayback Machine Civilizations in Pakistan The Telegraph 2008 10 29 at the Wayback Machine