Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mo-di(çin. 墨翟), Ustad Mo, Mo-tszı (çin. 墨子; e.ə. 470 – e.ə. 391) — Çin filosofu.
| Mo-tszı | |
|---|---|
| çin. 墨子 | |
 | |
| Doğum tarixi | e.ə. 470 |
| Vəfat tarixi | e.ə. 391 |
| Fəaliyyəti | filosof, mühəndis |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Fəlsəfəsi
Qədim Çində biz despotizmin klassik nəzəriyyələrindən biri ilə rastlaşırıq. Çin despotik siyasi təfəkkürü üçün fəlsəfi əsasların başlanğıcını Mo-tszı qoydu. O, bunu özünün belə bir sadə ideyası ilə etdi: İnsanlar bərabərdir, dövlətin idarə olunmasında da bərabər hüquqla iştirak etməlidirlər. Siyasi fəaliyyət üçün yararlılıq meyarını heç də insanların hansı zümrəyə aid olmasında deyil, onların fərdi qabiliyyətlərində və xalqa xidmət etmək məramında axtarmaq lazımdır. Mo-tszının bu fikirləri xüsusən müasir liberal dəyərlər baxımından gözəl səslənir. Amma bu gözəl səslənən fikirlər gerçəkləşdirilərkən eyni ilə gözəl ola biləcək siyasi gerçəkliyi yaradacaqmı? Bu suallara cavab tapmaq ümidi ilə Mo-tszını Konfusi və konfusiçiliklə və həm də daosizmlə müqayisə edək.
Mo-tszı cəngavərliyi və zadəgan mədəniyyətini ifadə edən konfusiçiliyin ideya düşməni idi. Konfusidə Talenin təcəssümü olan, cəngavərliyin dünyagörüş zəmini olan, cəngavərə güc verən, təpər verən, dünyanı nizamasalma fəaliyyətində zadəgana arxa olan, ədalətlilik kimi ilahi bir hissi ona bəxş edən Səmavi İradə Mo-tszıda determinizmin ontoloji dayağına çevrilir. Konfusi Səmavi İradəni insanın daxilində görür, insan ürəyinin səsində eşidir, insana ürəyin qəhrəmanlıq çağırışına etibarı təlqin edir, ürəyin ədalət hissinə ehtiramı tərbiyə edir. Mo-tszı isə Səmavi İradənin fövqəlbəşəriliyini bəyan edərək, onu insanın fövqündə axtarır, insanı dünyanın mütləq mahiyyətindən ayıraraq dəyərsizləşdirir. Konfusinin Səmavi İradəsi insana qüdrət verən başlanğıc kimi, Mo-tszı Səması isə insana mükafat və cəza verən başlanğıc kimi qiymətləndirilir. Mo-tszı Səmavi İradənin deterministik təsvirini verməklə, əslində konfusiçilik tərəfindən arxa plana sıxışdırılmış icma mənşəli Di kultunu bərpa edir və yenidən həyata qaytarır. Di, artıq məlum olduğu kimi, qədim Çin dilində Yer mənasını verir və cəngavər mədəniyyəti nöqteyi-nəzərindən Yerin ruhu kimi, Yerə canlılıq verən başlanğıc kimi qavranılır. Cəngavər mədəniyyəti baxımından Yerin immanent mahiyyəti kimi anlaşılan Di, icma mədəniyyəti baxımından nəzərdən keçirildikdə isə transsendent xarakter alır, Yerdən kənar və Yerin fövqündə duran Tanrı mənasını kəsb edir.
Di kultu insana bəndə statusunu verir. Əgər cəngavər Səmavi İradə kimi dərk etdiyi mahiyyətdən qüdrət aldığına, güc aldığına, təpər aldığına əmindirsə, bəndə burada Yerin hökmdarı kimi dərk etdiyi Tanrının himayəsinə sığındığına əmindir. Zadəgan dünyanı ədələtliləşdirmək və gözəlləşdirmək üçün onu Səmavi İradəyə uyğun şəkildə qurur, dünyanı Səmavi İradənin mücəssəməsinə çevirir, bəndə isə Tanrıdan faydalanmaq üçün, onu mərhəmətə gətirməkdən ötrü ona səcdə edir, əgər belə demək mümkündürsə, qılığına girir. Əgər Tanrı konfusiçilik üçün Səmavi İradə olmaqla dünyaya və insana ruh, qüdrət verən, dünyanı və insan həyatını həqiqiləşdirən bir başlanğıcdırsa, Di icma mədəniyyəti nöqteyi-nəzərindən transsendent Tanrı olmaqla dünya və insan üzərində hökmranlıq edən bir başlanğıcdır.
Dünyanın mahiyyətində immanent Səmavi İradəni görən dünyagörüş aristokratik siyasi doktrinanın, dünyanın mahiyyətində əksinə olaraq transsendent Tanrını, Dini görən dünyagörüş isə despotik siyasi doktrinanın ontoloji əsasını verirdi. Zadəgan Səmavi iradənin təcəssümüdür, dünyanı eybəcərliklərdən xilas etməyə, gözəlləşdirməyə, ədalətliləşdirməyə can atır. Despot isə transsendent Tanrının, Dinin mücəssəməsidir. O, bir tərəfdən, insanı cəza ilə hədələyərək qorxu altında saxlayırsa, digər tərəfdən, onu mükafatla şirnikləndirərək özünə baş əyməyə, kölələşdirməyə təhrik edir.
Mo-tszının təlimində utopiya
Mo-tszının təlimində utopiya ünsürlərini də görmək olar. Mo-tszı xüsusilə bu gündə çox aktual səslənən təmtəraqlı dəfn mərasimlərinin qəti əleyhinə çıxmışdır. O, xüsusi seçmə dəfn mərasimlərinin əleyhinə çıxmaqla əslində cəmiyyətdəki sosial bərabərsizliyə qarşı tənqidi fıkirlərini bildirirdi, onu ifşa edirdi. Beləliklə Lao-tszmin təlimində olduğu kimi Monun da təlimində bu kimi utopik ünsürlər qeyd olunur. Monun utopiyası onun müharibəyə münasibətində də özünü göstərmişdir. O müharibədən qaçmağa hücum etməməyə çağırırdı. O müharibəyə qarşı çıxıtdı və hesab edirdi ki, qonşu ölkələrə hücum edib onları talan və qarət etmək olmaz. Mo öz siyasi traktatmda ədalətsiz adlandırdığı viranedici müharibələri pisləyən ideyalarla çıxış edir. Onun fıkrincə müharibələr həm basqm edən, həm də basqma məruz qalan ölkələrin xalqlarmm mənafeyinə qarşı çevrilir. Ona görə də Mo-tszı soyğunçu və işğalçı müharibələrin qatı əleyhdarı kimi çıxış edirdi. Bunula yanaşı o maraqlı bir məqamı da qeyd edir o deyirki zülmkarlara qarşı aparılan müharibələr ədalətli müharibələrdi. Mo öz kitabmda ədalətsiz xalqlarm mənafeyinə zidd olan müharibələr haqqmda maraqlı bir mülahizə yürudur.
Mo-tszının təlimlərində dövlət idarəçiliyi
Mo-tszının təlimlərində dövlət idarəçiliyi məsələsi xüsusi yer tutur. Bu təlimə görə adamlar siyasi həyatda bəarbər hüquqlardan istifadə etməli, dövlətin idarə olunmasında iştiraka cəlb edilməlidirlər. Burada əsas kriteriya isə adamların mənşəyi deyil, onların dövləti idarə etmək qabiliyyəti və xalqa xidmət etmək istəyi əsas kriteriya olmalıdır. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, ümumilikdə moizm konfutsiçiliyə yönəlmiş bir təlimdir. Amma Konfutsi məktəbinin moizim siyasi doktirinasına az da olsa təsiri olmuşdur. Məsələn: Mo xalqın rifahını son məqsəd və müdrik inzibati rəhbərliyin mühüm kriteriyası kimi qiymətləndirirdi. Bunun üçün idarəetmə işlərinə qabiliyyətli və ləyaqətli adamların irəli çəkilməsi, onlardan bacarıqlı istifadə olunması zəruridir. Belə adamlar nəinki idarəetmə hüququna malik olmalıdırlar, həm də onlar ümumini qəbul etdiyi prinsiplərə arxalanaraq, hökmdarların özünü idarəçilik funksiyasını düzgün mecraya yönəltməlidirlər.
Moizmin irəli sürdüyü ideaya görə dövləti güclü, qüdrətli etmək üçün dövlət idarəçiliyinin qohumluq, mənşə prinsipi üzrə təşkil olunmasından, dövlətin vəzifələrini ayrı-ayrı şəxslərin mənşəyinə görə bölüşdürməkdən imtina etmək lazımdır. Zülmün meydanda olması onunla əlaqədardır ki, hökmdarlar bu prinsip üzrə işləyir, adamları dövlət işlərinə nəsil nəcabətinə görə cəlb edirlər. Vəzifəyə təyin edilən şəxslər cəmiyyət tərəfindən qiymətləndirilməlidir. Mounun konsepsiyasına görə ali hakimiyyət, hökmdarı seçmək və onun hakimiyyətinə nəzarət etmək kimi yüksək hüquqlar xalqa məxsus olmalıdır. Mahiyyət etibarilə Moizmin siyasi doktirinası konfutsiçiliyin fatalizminə qarşı çevirilmişdir. Mo-tszı belə hesab edir ki, insan xoşbəxtliyi zəhmətdən asıılıdır. Belə ki, hər şey xalqın əməli sayəsində yaradılır. Əgər xalq öz mənafeyi uğurunda mübarizə aparırsa, o öz gücü ilə azadlığa, ədalətə, vardövlətə və müstəqilliyə nail ola bilər.
Mo-tszının doktirinasında dövlət idealı sərt inzibati strukturdan ibarətdir. Bu ideal çərçivədə xalq parçalanır, ənənəvi ailə-icma əlaqələrindən məhrum olur, bütövlükdə özünü rəhbərliklə eyniləşdirir. Loyallıq nümaiş etdirmək, qonşudan xəbərçilik etməkdə ləngimək rəhbərliklə əlbir işləmənin, əlbir idarəetmənin mühüm şərtlərindən biri kimi irəli sürülür.
Mo-tszi xüsusilə siyasi münaqişələrin müharibə yolu ilə həll edilməsini tənqid edir və bildirirdi ki, bütün göy altındakı insanları müxtəlif xəstəliklərə görə bir dərman içməyə məcbur etməyə bərabərdir. Ondan yalnız 3–4 nəfər xeyir əldə edəcək. Monun bu fikri baxmayaraq ki, aralarında xeyli zaman fərqi var, amma bizim eranın XVII–XVIII əsr mütəfəkkirlərinin müharibə haqqında fikirləri ilə üst-üstə düşür. O müharibənin humanizm prinsipinə tabe olunmasını tələb edirdi. Monun bu fikirləri bu günümüz üçün də çox aktualdır. Bügün ki müharibələrdə, terorlarda arakəsilmədən tələfatlar baş verir. Mo-tszı qədim dövr mütəfəkkiri olsa da onun ideyaları bizim bugünkü həyatımızla səsləşir, onun fikirləri müasir fikir adamlarının fikirləri ilə üst-üstə düşür. İstər müharibə mövzusunda, istərsə də dövlətin mənşəyi, istərsə də dövlətin idarəedilməsi haqqında. Onun təbii hüquqlar haqqında ideyaları onun dövlətin mənşəyinə dair müqavilə nəzəriyyəsi ilə bağlı idi.
Mo-tszı bu mülahizələrə uyğun olaraq öz dövründən əvvəlki hökmdarlara öz dövründəkiləri də müqayisə edir və onların fərqli cəhətlərini aşkara çıxarır. O deyir: "İndiki hökmdarlar fikirləşirlərki xalqı ölüm və hədə ilə tabe etmək və hakimiyyətə nail olmaq olar. Millət böyük arzu ilə doğulur amma böyük nifrətlə ölür. Çünki, o arzu etdiyini ala bilmir, yalnız nifrət etdiyini alır.
Ədəbiyyat
- Adil Əsədov. Çin fəlsəfəsi və Çin gerçəkliyi. Birinci məqalə: Başlanğıc. – Qanun, 2000. № 2.- s.37–39.
- Adil Əsədov. Mo-tszı. – Təhsil, 06 aprel 2002-ci il, № 9, s. 7
- Adil Əsədov. 117.Çin fəlsəfəsi Çin mədəniyyətinin özünüdərk forması kimi. – Şərq fəlsəfəsi problemləri. Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. – Bakı, 2002. – s. 7–14.
- Чепурковский Е. М. Соперник Конфуция (библиографическая заметка о философе Мо-цзы и об объективном изучении народных воззрений Китая).Харбин, 1928.
- Титаренко М. Л. Мо-цзы и ранние моисты о процессе познания // Вопросы философии.1964.№ 11.
- Титаренко М. Л. "Древнекитайский философ Мо Ди, его школа и учение". М., "Наука", 1985.
- Спирин В. С. "Любовь" и математика в "Мо-цзы" // Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока. X. М.,1974.
- Спирин В. С. Четыре вида "тождества" в "Мо-цзы" и типы гексаграмм "И цзина" // Письменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока. XXIV.Ч.1. М.,1991.
- Дёмин Р. Н. Карнеадовский пробабилизм и поздние моисты // Универсум платоновской мысли: платонизм и античная психология. Материалы VII Платоновской конференции. СПб.,2000.
- Рыков С. Ю. Учение о знании у поздних моистов // Общество и государство в Китае: XXXIX научная конференция / Институт востоковедения РАН. — М., 2009. С.237–255.- (в обл.)
- А. Швейцер о Мо-Цзы и Лао-Цзы — из статьи "Христианство и мировые религии"
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
- Статья в "Британнике"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mo di cin 墨翟 Ustad Mo Mo tszi cin 墨子 e e 470 e e 391 Cin filosofu Mo tszicin 墨子Dogum tarixi e e 470Vefat tarixi e e 391Fealiyyeti filosof muhendis Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiFelsefesiQedim Cinde biz despotizmin klassik nezeriyyelerinden biri ile rastlasiriq Cin despotik siyasi tefekkuru ucun felsefi esaslarin baslangicini Mo tszi qoydu O bunu ozunun bele bir sade ideyasi ile etdi Insanlar beraberdir dovletin idare olunmasinda da beraber huquqla istirak etmelidirler Siyasi fealiyyet ucun yararliliq meyarini hec de insanlarin hansi zumreye aid olmasinda deyil onlarin ferdi qabiliyyetlerinde ve xalqa xidmet etmek meraminda axtarmaq lazimdir Mo tszinin bu fikirleri xususen muasir liberal deyerler baximindan gozel seslenir Amma bu gozel seslenen fikirler gerceklesdirilerken eyni ile gozel ola bilecek siyasi gercekliyi yaradacaqmi Bu suallara cavab tapmaq umidi ile Mo tszini Konfusi ve konfusicilikle ve hem de daosizmle muqayise edek Mo tszi cengaverliyi ve zadegan medeniyyetini ifade eden konfusiciliyin ideya dusmeni idi Konfuside Talenin tecessumu olan cengaverliyin dunyagorus zemini olan cengavere guc veren teper veren dunyani nizamasalma fealiyyetinde zadegana arxa olan edaletlilik kimi ilahi bir hissi ona bexs eden Semavi Irade Mo tszida determinizmin ontoloji dayagina cevrilir Konfusi Semavi Iradeni insanin daxilinde gorur insan ureyinin sesinde esidir insana ureyin qehremanliq cagirisina etibari telqin edir ureyin edalet hissine ehtirami terbiye edir Mo tszi ise Semavi Iradenin fovqelbeseriliyini beyan ederek onu insanin fovqunde axtarir insani dunyanin mutleq mahiyyetinden ayiraraq deyersizlesdirir Konfusinin Semavi Iradesi insana qudret veren baslangic kimi Mo tszi Semasi ise insana mukafat ve ceza veren baslangic kimi qiymetlendirilir Mo tszi Semavi Iradenin deterministik tesvirini vermekle eslinde konfusicilik terefinden arxa plana sixisdirilmis icma menseli Di kultunu berpa edir ve yeniden heyata qaytarir Di artiq melum oldugu kimi qedim Cin dilinde Yer menasini verir ve cengaver medeniyyeti noqteyi nezerinden Yerin ruhu kimi Yere canliliq veren baslangic kimi qavranilir Cengaver medeniyyeti baximindan Yerin immanent mahiyyeti kimi anlasilan Di icma medeniyyeti baximindan nezerden kecirildikde ise transsendent xarakter alir Yerden kenar ve Yerin fovqunde duran Tanri menasini kesb edir Di kultu insana bende statusunu verir Eger cengaver Semavi Irade kimi derk etdiyi mahiyyetden qudret aldigina guc aldigina teper aldigina emindirse bende burada Yerin hokmdari kimi derk etdiyi Tanrinin himayesine sigindigina emindir Zadegan dunyani edeletlilesdirmek ve gozellesdirmek ucun onu Semavi Iradeye uygun sekilde qurur dunyani Semavi Iradenin mucessemesine cevirir bende ise Tanridan faydalanmaq ucun onu merhemete getirmekden otru ona secde edir eger bele demek mumkundurse qiligina girir Eger Tanri konfusicilik ucun Semavi Irade olmaqla dunyaya ve insana ruh qudret veren dunyani ve insan heyatini heqiqilesdiren bir baslangicdirsa Di icma medeniyyeti noqteyi nezerinden transsendent Tanri olmaqla dunya ve insan uzerinde hokmranliq eden bir baslangicdir Dunyanin mahiyyetinde immanent Semavi Iradeni goren dunyagorus aristokratik siyasi doktrinanin dunyanin mahiyyetinde eksine olaraq transsendent Tanrini Dini goren dunyagorus ise despotik siyasi doktrinanin ontoloji esasini verirdi Zadegan Semavi iradenin tecessumudur dunyani eybecerliklerden xilas etmeye gozellesdirmeye edaletlilesdirmeye can atir Despot ise transsendent Tanrinin Dinin mucessemesidir O bir terefden insani ceza ile hedeleyerek qorxu altinda saxlayirsa diger terefden onu mukafatla sirniklendirerek ozune bas eymeye kolelesdirmeye tehrik edir Mo tszinin teliminde utopiyaMo tszinin teliminde utopiya unsurlerini de gormek olar Mo tszi xususile bu gunde cox aktual seslenen temteraqli defn merasimlerinin qeti eleyhine cixmisdir O xususi secme defn merasimlerinin eleyhine cixmaqla eslinde cemiyyetdeki sosial berabersizliye qarsi tenqidi fikirlerini bildirirdi onu ifsa edirdi Belelikle Lao tszmin teliminde oldugu kimi Monun da teliminde bu kimi utopik unsurler qeyd olunur Monun utopiyasi onun muharibeye munasibetinde de ozunu gostermisdir O muharibeden qacmaga hucum etmemeye cagirirdi O muharibeye qarsi cixitdi ve hesab edirdi ki qonsu olkelere hucum edib onlari talan ve qaret etmek olmaz Mo oz siyasi traktatmda edaletsiz adlandirdigi viranedici muharibeleri pisleyen ideyalarla cixis edir Onun fikrince muharibeler hem basqm eden hem de basqma meruz qalan olkelerin xalqlarmm menafeyine qarsi cevrilir Ona gore de Mo tszi soyguncu ve isgalci muharibelerin qati eleyhdari kimi cixis edirdi Bunula yanasi o maraqli bir meqami da qeyd edir o deyirki zulmkarlara qarsi aparilan muharibeler edaletli muharibelerdi Mo oz kitabmda edaletsiz xalqlarm menafeyine zidd olan muharibeler haqqmda maraqli bir mulahize yurudur Mo tszinin telimlerinde dovlet idareciliyiMo tszinin telimlerinde dovlet idareciliyi meselesi xususi yer tutur Bu telime gore adamlar siyasi heyatda bearber huquqlardan istifade etmeli dovletin idare olunmasinda istiraka celb edilmelidirler Burada esas kriteriya ise adamlarin menseyi deyil onlarin dovleti idare etmek qabiliyyeti ve xalqa xidmet etmek isteyi esas kriteriya olmalidir Evvelde qeyd etdiyimiz kimi umumilikde moizm konfutsiciliye yonelmis bir telimdir Amma Konfutsi mektebinin moizim siyasi doktirinasina az da olsa tesiri olmusdur Meselen Mo xalqin rifahini son meqsed ve mudrik inzibati rehberliyin muhum kriteriyasi kimi qiymetlendirirdi Bunun ucun idareetme islerine qabiliyyetli ve leyaqetli adamlarin ireli cekilmesi onlardan bacariqli istifade olunmasi zeruridir Bele adamlar neinki idareetme huququna malik olmalidirlar hem de onlar umumini qebul etdiyi prinsiplere arxalanaraq hokmdarlarin ozunu idarecilik funksiyasini duzgun mecraya yoneltmelidirler Moizmin ireli surduyu ideaya gore dovleti guclu qudretli etmek ucun dovlet idareciliyinin qohumluq mense prinsipi uzre teskil olunmasindan dovletin vezifelerini ayri ayri sexslerin menseyine gore bolusdurmekden imtina etmek lazimdir Zulmun meydanda olmasi onunla elaqedardir ki hokmdarlar bu prinsip uzre isleyir adamlari dovlet islerine nesil necabetine gore celb edirler Vezifeye teyin edilen sexsler cemiyyet terefinden qiymetlendirilmelidir Mounun konsepsiyasina gore ali hakimiyyet hokmdari secmek ve onun hakimiyyetine nezaret etmek kimi yuksek huquqlar xalqa mexsus olmalidir Mahiyyet etibarile Moizmin siyasi doktirinasi konfutsiciliyin fatalizmine qarsi cevirilmisdir Mo tszi bele hesab edir ki insan xosbextliyi zehmetden asiilidir Bele ki her sey xalqin emeli sayesinde yaradilir Eger xalq oz menafeyi ugurunda mubarize aparirsa o oz gucu ile azadliga edalete vardovlete ve musteqilliye nail ola biler Mo tszinin doktirinasinda dovlet ideali sert inzibati strukturdan ibaretdir Bu ideal cercivede xalq parcalanir enenevi aile icma elaqelerinden mehrum olur butovlukde ozunu rehberlikle eynilesdirir Loyalliq numais etdirmek qonsudan xebercilik etmekde lengimek rehberlikle elbir islemenin elbir idareetmenin muhum sertlerinden biri kimi ireli surulur Mo tszi xususile siyasi munaqiselerin muharibe yolu ile hell edilmesini tenqid edir ve bildirirdi ki butun goy altindaki insanlari muxtelif xesteliklere gore bir derman icmeye mecbur etmeye beraberdir Ondan yalniz 3 4 nefer xeyir elde edecek Monun bu fikri baxmayaraq ki aralarinda xeyli zaman ferqi var amma bizim eranin XVII XVIII esr mutefekkirlerinin muharibe haqqinda fikirleri ile ust uste dusur O muharibenin humanizm prinsipine tabe olunmasini teleb edirdi Monun bu fikirleri bu gunumuz ucun de cox aktualdir Bugun ki muharibelerde terorlarda arakesilmeden telefatlar bas verir Mo tszi qedim dovr mutefekkiri olsa da onun ideyalari bizim bugunku heyatimizla seslesir onun fikirleri muasir fikir adamlarinin fikirleri ile ust uste dusur Ister muharibe movzusunda isterse de dovletin menseyi isterse de dovletin idareedilmesi haqqinda Onun tebii huquqlar haqqinda ideyalari onun dovletin menseyine dair muqavile nezeriyyesi ile bagli idi Mo tszi bu mulahizelere uygun olaraq oz dovrunden evvelki hokmdarlara oz dovrundekileri de muqayise edir ve onlarin ferqli cehetlerini askara cixarir O deyir Indiki hokmdarlar fikirlesirlerki xalqi olum ve hede ile tabe etmek ve hakimiyyete nail olmaq olar Millet boyuk arzu ile dogulur amma boyuk nifretle olur Cunki o arzu etdiyini ala bilmir yalniz nifret etdiyini alir EdebiyyatAdil Esedov Cin felsefesi ve Cin gercekliyi Birinci meqale Baslangic Qanun 2000 2 s 37 39 Adil Esedov Mo tszi Tehsil 06 aprel 2002 ci il 9 s 7 Adil Esedov 117 Cin felsefesi Cin medeniyyetinin ozunuderk formasi kimi Serq felsefesi problemleri Beynelxalq elmi nezeri jurnal Baki 2002 s 7 14 Chepurkovskij E M Sopernik Konfuciya bibliograficheskaya zametka o filosofe Mo czy i ob obektivnom izuchenii narodnyh vozzrenij Kitaya Harbin 1928 Titarenko M L Mo czy i rannie moisty o processe poznaniya Voprosy filosofii 1964 11 Titarenko M L Drevnekitajskij filosof Mo Di ego shkola i uchenie M Nauka 1985 Spirin V S Lyubov i matematika v Mo czy Pismennye pamyatniki i problemy istorii kultury narodov Vostoka X M 1974 Spirin V S Chetyre vida tozhdestva v Mo czy i tipy geksagramm I czina Pismennye pamyatniki i problemy istorii kultury narodov Vostoka XXIV Ch 1 M 1991 Dyomin R N Karneadovskij probabilizm i pozdnie moisty Universum platonovskoj mysli platonizm i antichnaya psihologiya Materialy VII Platonovskoj konferencii SPb 2000 Rykov S Yu Uchenie o znanii u pozdnih moistov Obshestvo i gosudarstvo v Kitae XXXIX nauchnaya konferenciya Institut vostokovedeniya RAN M 2009 S 237 255 ISBN 978 5 02 036391 5 v obl A Shvejcer o Mo Czy i Lao Czy iz stati Hristianstvo i mirovye religii Hemcinin baxMoizmIstinadlarXarici kecidlerStatya v Britannike