Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Misir heroqlif yazısı — dünyanın ən qədim yazı sistemlərindən biridir.
Yaranması
Misirdə dövlət meydana gələndən sonra yazı qəti şəkildə yarandı. Əvvəlcə misirlilər demək istədikləri şeyin sadəcə şəklini çəkirdilər. Məsələn, içərisinə nöqtə qoyulmuş dairə "günəş", yay-oxlu insan isə "döyüşçü" demək idi. Buna piktoqrafiya deyilir. Yazının heroqriflərdən təşkil olunması Qədim Misirdəki səsli danışığın araşdırılmasını çətinləşdirir.
Sonralar hecaları və ayrı-ayrı səsləri də işarələrlə göstərməyə başladılar. Bu cür işarə şəkillərə heroqlif deyilir. Yazı yazmaq üçün Nil çayının dayaz yerlərində bitən papirus adlı qamışdan istifadə edirdilər. Papirusun gövdəsini nazik zolaqlar şəklində kəsir və bunları kağıza oxşayan vərəqlər şəklində bir-birinə yapışdırırdılar. Nazik qamış qələmi boyağa batıraraq vərəqin üstündə yazırdılar. Vərəq yazı üçün çatışmayanda, bir vərəqin ucuna o biri vərəqi yapışdırırdılar. Beləliklə çox uzun papirus lentləri əmələ gəlirdi: bunlardan birinin uzunluğu 40 metrə çatır. Üstü yazılmış vərəqləri də papirus adlandırırdılar. Burada yazılar əsasən papirus üzərində cızılırdı ki, bu da onlar üçün kağızı əvəz edirdi. Yazılmış papirusu burur və iplə bağlayırdılar. Misirlilər daş üzərində də oyub yazı yazırdılar.
Dövlətə savadlı məmurlar və digər təhsil almış adamlar lazım idi. Buna görə də Qədim Misirdə oğlan uşaqlarını oxutmaq üçün məktəblər var idi. Adətən məktəblərdə əyanların, kahin və məmurların uşaqları oxuyurdu. Təlim bir çox illər davam edirdi. Kiçik şagirdlər qırılmış qab-qacaq qalıqları üzərində, böyük şagirdlər isə papirus vərəqləri üzərində yazı yazmaq öyrənirdilər. Müəllimin əli çubuqlu bir köməkçisi olurdu. Tənbəl və sözə baxmayan şagirdlər kötəklənirdi.
Yazı və elmi biliklərin meydana gəlməsinin böyük əhəmiyyəti var idi. Elmi biliklər kənd təsərrüfatının, sənətlərin, tikinti işinin inkişafına kömək edirdi. Yazı biliklərin saxlanıb böyüklərdən kiçiklərə, bir xalqdan başqa xalqlara keçməsinə kömək edirdi.
Misirlilərin danışdığı və yazdığı dil sonralar unudulmuşdu. XIX əsrin əvvəllərində Misirin Rozetta şəhərində tapılmış bir yazılı daş Avropaya gətirilmişdi. Bu daşın üzərində Misir və yunan dillərində oyulub yazılan yazı var idi. Gənc fransız alim Şampolyon bəzi heroqliflərin mənasını aça bildi və Misir yazısının oxumasının əsasını qoydu (1822-ci il).
Misir yazısının üç növü var: heroqlif, heratik, demotik. Əsas və ən qədim yazı heroqliflərdir. Ən qədim heroqlif mətnləri eramızdan əvvəl 32-ci əsrə, son mətnlər isə eramızın 3 əsrinə aid edilir.
Misir yazısı 750-ə qədər heroqlifdən ibarətdir. Belə mürəkkəb yazını uşaqlıqdan öyrənmək lazım gəlirdi. Bu işin çətinliyi təkcə işarənin yadda saxlanılmasında deyildi, çətinlik həm də hər bir sözü xüsusi qayda ilə tərtib etməkdə idi. Ona görə də həmin dövrdə savadlı adamlar çox az idi, yazmaq və oxumaq xüsusi peşə sayılmırdı. Misirdə yazı e.ə. V minilliyin sonlarında meydana gəlmişdir. Müxtəlif dövrləri əks etdirən Misir yazı abidələri indiyə qədər saxlanılmaqdadır. Misirdə də ilk yazı növü Şumerlərdə olduğu kimi piktoqrafiya, yəni şəkli yazı olmuşdur.
Misir yazısını öyrənmək olduqca çətin idi. Misir yazısı qarışıq yazı hesab olunur. Bu yazıda 700 işarə ilə yanaşı, 21 heroqlif də vardır ki, onlar ayrı-ayrı hərfləri ifadə edirlər. Məktəbdə oxuyan şagirdlər sərbəst və asan yazmağı 5–6 il müddətinə öyrənirdilər. Təlim prosesində şagirdləri müxtəlif şəkildə cəzalandırırdılar. Baxmayaraq ki, məktəblərdə oxuyanlar varlıların və adlı-sanlı adamların övladları idi, mirzəlik çox hörmətli sənət hesab olunduğundan valideynlər bu münasibətə (övladlarının mirzələr tərəfindən cəzalandırılmasına) pis yanaşmırdılar. Papiruslardan olan Misir dəftərlərinin kənarlarında çox vaxt belə bir atalar sözü yazılırdı: "Uşağın qulaqları belindədir, ancaq döyüldüyü zaman qulaq asır".
Misir yazı sistemi təkmilləşdikcə, onun dil quruluşu da minilliklər ərzində dəyişmişdir. III–VII əsrlərdə qədim Misir dili artıq canlı dillərdən hesab olunurdu. Həmin dövrdə Misirdə "tuya" dilindən istifadə olunurdu.
Qalereya
-
![image]()
heroqliflər -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
İstinadlar
- Tofiq Mustafazadə. Ümumi tarix. Bakı. 2009. səh. 70-71.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Misir heroqlif yazisi dunyanin en qedim yazi sistemlerinden biridir Misir heroqlifleriYaranmasiMisirde dovlet meydana gelenden sonra yazi qeti sekilde yarandi Evvelce misirliler demek istedikleri seyin sadece seklini cekirdiler Meselen icerisine noqte qoyulmus daire gunes yay oxlu insan ise doyuscu demek idi Buna piktoqrafiya deyilir Yazinin heroqriflerden teskil olunmasi Qedim Misirdeki sesli danisigin arasdirilmasini cetinlesdirir Sonralar hecalari ve ayri ayri sesleri de isarelerle gostermeye basladilar Bu cur isare sekillere heroqlif deyilir Yazi yazmaq ucun Nil cayinin dayaz yerlerinde biten papirus adli qamisdan istifade edirdiler Papirusun govdesini nazik zolaqlar seklinde kesir ve bunlari kagiza oxsayan vereqler seklinde bir birine yapisdirirdilar Nazik qamis qelemi boyaga batiraraq vereqin ustunde yazirdilar Vereq yazi ucun catismayanda bir vereqin ucuna o biri vereqi yapisdirirdilar Belelikle cox uzun papirus lentleri emele gelirdi bunlardan birinin uzunlugu 40 metre catir Ustu yazilmis vereqleri de papirus adlandirirdilar Burada yazilar esasen papirus uzerinde cizilirdi ki bu da onlar ucun kagizi evez edirdi Yazilmis papirusu burur ve iple baglayirdilar Misirliler das uzerinde de oyub yazi yazirdilar Dovlete savadli memurlar ve diger tehsil almis adamlar lazim idi Buna gore de Qedim Misirde oglan usaqlarini oxutmaq ucun mektebler var idi Adeten mekteblerde eyanlarin kahin ve memurlarin usaqlari oxuyurdu Telim bir cox iller davam edirdi Kicik sagirdler qirilmis qab qacaq qaliqlari uzerinde boyuk sagirdler ise papirus vereqleri uzerinde yazi yazmaq oyrenirdiler Muellimin eli cubuqlu bir komekcisi olurdu Tenbel ve soze baxmayan sagirdler koteklenirdi Yazi ve elmi biliklerin meydana gelmesinin boyuk ehemiyyeti var idi Elmi bilikler kend teserrufatinin senetlerin tikinti isinin inkisafina komek edirdi Yazi biliklerin saxlanib boyuklerden kiciklere bir xalqdan basqa xalqlara kecmesine komek edirdi Misirlilerin danisdigi ve yazdigi dil sonralar unudulmusdu XIX esrin evvellerinde Misirin Rozetta seherinde tapilmis bir yazili das Avropaya getirilmisdi Bu dasin uzerinde Misir ve yunan dillerinde oyulub yazilan yazi var idi Genc fransiz alim Sampolyon bezi heroqliflerin menasini aca bildi ve Misir yazisinin oxumasinin esasini qoydu 1822 ci il Misir yazisinin uc novu var heroqlif heratik demotik Esas ve en qedim yazi heroqliflerdir En qedim heroqlif metnleri eramizdan evvel 32 ci esre son metnler ise eramizin 3 esrine aid edilir Misir yazisi 750 e qeder heroqlifden ibaretdir Bele murekkeb yazini usaqliqdan oyrenmek lazim gelirdi Bu isin cetinliyi tekce isarenin yadda saxlanilmasinda deyildi cetinlik hem de her bir sozu xususi qayda ile tertib etmekde idi Ona gore de hemin dovrde savadli adamlar cox az idi yazmaq ve oxumaq xususi pese sayilmirdi Misirde yazi e e V minilliyin sonlarinda meydana gelmisdir Muxtelif dovrleri eks etdiren Misir yazi abideleri indiye qeder saxlanilmaqdadir Misirde de ilk yazi novu Sumerlerde oldugu kimi piktoqrafiya yeni sekli yazi olmusdur Misir yazisini oyrenmek olduqca cetin idi Misir yazisi qarisiq yazi hesab olunur Bu yazida 700 isare ile yanasi 21 heroqlif de vardir ki onlar ayri ayri herfleri ifade edirler Mektebde oxuyan sagirdler serbest ve asan yazmagi 5 6 il muddetine oyrenirdiler Telim prosesinde sagirdleri muxtelif sekilde cezalandirirdilar Baxmayaraq ki mekteblerde oxuyanlar varlilarin ve adli sanli adamlarin ovladlari idi mirzelik cox hormetli senet hesab olundugundan valideynler bu munasibete ovladlarinin mirzeler terefinden cezalandirilmasina pis yanasmirdilar Papiruslardan olan Misir defterlerinin kenarlarinda cox vaxt bele bir atalar sozu yazilirdi Usagin qulaqlari belindedir ancaq doyulduyu zaman qulaq asir Misir yazi sistemi tekmillesdikce onun dil qurulusu da minillikler erzinde deyismisdir III VII esrlerde qedim Misir dili artiq canli dillerden hesab olunurdu Hemin dovrde Misirde tuya dilinden istifade olunurdu QalereyaheroqliflerIstinadlarTofiq Mustafazade Umumi tarix Baki 2009 seh 70 71