Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirzə Əli xan Mirzə Məhəmməd xan oğlu Əminəddövlə (1 aprel 1844, Tehran – 1904, Tehran) — İranın baş naziri.
| Mirzə Əli xan Əminəddövlə | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 aprel 1844 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1904 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əli xan Mirzə Məhəmməd xan oğlu 1843-cü ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdu. Adi məmurluqdan baş nazir vəzifəsinədək ucalmışdı. Baş nazir Əminüssultan hakimiyyətdən götürüldü. Mütərəqqi qüvvələrə yaxın olan Əli xan Əminəddövlə 1897-ci il aprel ayında baş nazir vəzifəsinə təyin edildi. Ölkədə maarifi inkişaf etdirmək, yeni tipli məktəblər təsis etmək üçün Əminüddövlənin yardımı ilə "Maarif əncüməni" təşkil olundu.
Sarayın görkəmli qulluqçularından olan Əminüddövlə ölkədə qanuni hökumət yaratmaq uğrunda uzun illərdən bəri mübarizə aparan "Adəmiyyət cəmiyyəti" və "İttihade islam" təşkilatı ilə həmkarlıq edirdi. O, hər iki təşkilatın birgə fəaliyyəti və mübarizə dövründə Tehranda "Hövzeye bidaran"ın görkəmli üzvü və başçısı idi.
Onu gözdən salmaq istəyirdilər. Əminüddövlə hələ 1896-cı il may ayında saraydan uzaqlaşdırılaraq Azərbaycan valisi təyin edilmiş və Təbrizə göndərilmişdi.
Əhalinin müxtəlif sinif və təbəqələrinə mənsub olan mütərəqqi qüvvələr, xüsusilə yeni canlanmağa başlayan burjua ziyalıları baş vermiş hadisədən istifadə etmək məqsədilə, daha geniş fəaliyyət göstərməyə çalışırdılar. Vaxtı ilə "Adəmiyyət cəmiyyəti" və "İttihade islam" təşkilatı sıralarında mübarizə aparan ziyalılar ölkədə maarif və mədəniyyətin inkişafı, yeni məktəblərin açılması, söz, qələm, ictimaiyyət azadlıqlarının verilməsi uğrunda ciddi fəaliyyət göstərirdilər. Onlardan bir çoxu ölkənin bütün geriliyini, ictimai nöqsanların aradan qaldırılmasını maarif və mətbuatın geniş yayılmasında görürdulər. Bu ziyalıların görkəmli nümayəndələrindən biri olan Mirzə Yəhya Dövlətabadi əhalinin savadsızlığı və maarifsizliyini nəzərə alaraq belə yazır: "Yüz nəfərdən bir nəfəri savadlı olmayan, müasir bilikdən məhrum olan bir millət… özünü inkişaf etmiş yeni aləmə çatdırmaq üçün zamanın dəyişməsindən, bir hakimin getməsi və digərinin gəlməsindən nə kimi mühüm istifadə edəcəkdir".
Əminüddövlə baş nazirliyə keçdikdən sonra sarayın faydasız və hədər xərcləri üçün deyil, ölkə iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək məqsədilə xaricdən 10–15 milyon borc almaq istəyirdi. Onun məqsədi daxili sərmayələri mərkəzləşdirərək, ölkədə fabrik, zavod sənayesi yaratmaqla İranı xarici dövlətlərin əmtəə bazarından xilas etmək idi.
Əminüddövlənin səyi nəticəsində 1889-cu ildə Şimranda kibrit fabriki, 1895-ci ildə Kəhrizəkdə qənd zavodu işə salınmış və bu yeni müəssisələrdə istehsal edilən malları bazara çıxartmaqla İran sərmayədarları içərisində müəyyən maraq və inam oyada bilmişdi.
Əminddövlə ölkənin bütün maliyyə gəlirini mərkəzləşdirmək, əhalidən alınan vergiləri nizama salmaq, hökumət məmurları tərəfindən onların mənimsənilməsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görməyə başladı. O, xarici dövlətlərin İrandakı mövqeyini məhdudlaşdırmaq məqsədilə xarici siyasət sahəsində də müəyyən tədbirə əl atmışdı. Əminüddövlə xarici ölkələrə imtiyaz verməkdən imtina etmək siyasəti yürüdürdü. Elə buna görə də o, ölkəyə lazım olan pul vəsatini əvvəlcə "bitərəf" bir dövlətdən — Belçika, Fransa və ya başqa bir dövlətdən almaq istəyirdi. Lakin borcun törədəcəyi fəlakətləri, onun saray məmurları tərəfindən mənimsəniləcəyini başa düşdükdə Əminüddövlə borc almaqdan imtina etdi. Nəhayət, 1898-ci ilin iyul ayından Əminüddövlə baş nazirlik vəzifəsindən kənar edildi. Bunun əsas səbəblərindən biri onun Ingiltərə və Rusiyadan borc almaq istəməməsi və sarayın pula olan ehtiyacını bu yolla ödəməməsi idi.
Əminüddövlənin baş nazirlikdən kənar edilməsində İngiltərə və çar Rusiyası hökumətləri və həmçinin mürtəce ruhanilər xüsusi rol oynamışdılar. Əminüddövlənin ölkədə həyata keçirmək istədiyi islahat tədbirləri müstəmləkəçilərin və daxili mürtəcelərin mənafeyinə uyğun deyildi. Tehranın mürtəce ruhaniləri vəqf işlərinə geniş müdaxilə etməyi hökumətdən tələb edərək, Əminüddövləyə qarşı Tehranın Xan Mərvi məscidində toplanmış tələblərinin rədd edildiyi təqdirdə İraqa mühacirət edəcəkləri ilə hökuməti təhdid etmişdilər. Əminüddövlə onların haqsız tələblərini rədd etmişdi.
Əminüddövlə özünün 15 aylıq baş nazirliyi dövründə nəzərdə tutduğu islahatın həyata keçirilməsində muvəqəyyət əldə edə bilmədi. Lakin maarif və mətbuatın yayılmasına, əhalinin oyanmasına şərait yaratmaqda bir sıra işlər gördü. O, həmçinin 1890-cı ildə hökumət işlərindən qovulmuş, Avropada sakin olmuş Mülkum xanı İtaliyaya səfir təyin etdi. Əminüddövlə 1896-cı ildə Təbrizdə olduğu zaman maarifpərvər ziyalıları öz himayəsinə alaraq, yeni tipli məktəblərin açıflmasında onlara yardım göstərmşdi. O, xüsusilə Iranda yeni tipli məktəbin banisi olan Mirzə Həsən Rüşdiyyəni və onun Təbrizdə açdığı Rüşdiyyə məktəbini mürtəce ruhanilərin fitnəkar hücumlarından qoruyaraq, ona hər cür maddi və mənəvi yardım etmişdi. Baş nazir təyin edildikdə o, Mirzə Həsəni də özü ilə birlikdə Tehrana apararaq, onun əlilə Tehranda da "Rüşdiyyə" adlı digər bir məktəb təsis etmişdi.
İranda maarifin yayılması və yeni məktəblər açılmasının əsas vasitəsi olan "Maarif əncüməni" 1897-ci il noyabr ayında Əminüddövlənin yardımı və bir sıra tərəqqipərvər ziyalıların təşəbbüsü ilə Tehranda təşkil edildi. "Maarif əncüməni"nin birinci iclası 1898-ci il yanvar ayında Rüşdiyyə məktəbi binasında Cəfərqulu xan Nəyirülmülk, Mahmud xan Muftahülmülk, Mahmud xa Ehtişamüssəltənə, Əli xan Nazimülülum, Mehdi xan Mümtəhənüddövlə, Mirzə Abbas mühəndisbaşı, Mirzə Yəhya Dövlətabadinin iştirakı ilə təşkil edildi. Bir həftədən sonra bu əncümənə "İran", "İttila" qəzetlərinin redaktoru Məhəmmədəli xan Mücirüddövlə, sonra Şeyx Mehdi Şəmsülüləma, Məhəmmədhüseyn xan Ədibüddövlə qəbul olundular. Əncümənin beşinci iclasında Məhəmmədbağır xan Etimadüssəltənə, altıncı iclasınla Hacı Məhəmmədhəsən Əminüzzərb və onun oğlu Məhəmmədhüseyn əncümən üzvlüyünə qəbul edildilər. Az müddətdən sonra M. Ələkbər xan Nazimülətibba, Mirzə Qiyasəddin Kaşani, Məhəmmədismayıl xan acudanbaşı, Hacı Mehdi Şərif Kaşaninin əncümən üzvlüyünə qəbul edilmələri ilə əncümən 16 nəfər üzvə malik olmuşdur.
"Maarif əncüməni" özü üçün iki möhür hazırlamışdı, birinin üzərində "Əncüməne- maarif" (maarif əncüməni), digərinin üzərində "Əncüməne təsisə məkatibe milliyeyi İran" (Iran Milli məktəblərini təsis edən əncümən) sözləri yazılmışdı.
"Maarif əncüməni" özünün fəal üzvlərinin təşəbbüsü və bir çox mütərəqqi və maarifpərvər ziyalıların yardımı ilə az müddət ərzində Rüşdiyyə, Elmiyyə, Müzəffəriyə, İftitahiyyə, Şərəf, Müsavat və başqa adlar altında bir neçə ibtiadi məktəb açır, mütərəqqi və mübariz ziyalılardan bu məktəblərə müdir və müəllimlər təyin etməyə nail olur. "Maarif əncüməni" Tehranın müxtəlif yerlərində yaşlılar üçün gecə məktəbləri təşkil edir, savadlıların istifadəsi üçün Milli kitabxana yaratmağa çalışırdı. Əncümən xarici dildə yazılmış bir sıra faydalı kitabları tərcümə və nəşr etmək məqsədilə tərcümə şöbəsi, dərslik hazırlamaq üçün müəlliflər şöbəsi, çapxana və nəşriyyat şirkəti yaratmağa başlamışdı. Əncümənin yaratdığı müəssisələrə və şöbələrə əncümənin üzvləri başçılıq edirdilər. O cumlədən nəşriyyat şirkətinin müdirliyi Məhəmmədhüseyn Füruği ilə onun oğlu Mirzə Məhəmmədəli Füruğiyə tapşırılmışdı.
"Maarif əncüməni" öz fəaliyyətində ölkədə qəzet və jurnal nəşrinə, qələm azadlığına çox əhəmiyyət verirdi. Mirzə Məmmədhüseyn Fruğinin redaktorluğu ilə həftəlik nəşr olan "Tərbiyyət" qəzeti gündəlik qəzetə çevrildi. Bu qəzetin yazılarının məzmununda da müəyyən dəyişiklik nəzərə çarpmağa başladı. Qəzet kütlələri oyatmaq, Milli şüuru yaymaq məqsədilə yazılmış məqalələrə daha çox fikir verirdi.
Daxili və xarici xəbərləri müntəzəm surətdə kütlələrə çatdırmaq məqsədilə mətbuat naziri Məhəmmədbağır xanın nəzarəti altında "Xülasətül-həvadis" (Hadisələrin xülasəsi) adlı başqa bir qəzet nəşr edilməyə başladı.
Bu dövrdə xaricdə təhsil almaq üçün iranlı tələbələrə müəyyən şərait yaradılmışdı. Müzəfərrəddin şah atasının əksinə olaraq, maarif və mədəniyyətin inkişafının qarşısını ala bilmədi. İ. İlyni 1908-ci il İran haqqında yazdığı məqaləsində belə qeyd etmişdir: "O, (Müzəfərrəddin şah) Qərb mədəniyyəti ilə barışmaz düşmən deyildi. O, iranlıların xarici ölkələrə getmələrinin qarşısını almırdı. Hətta öz uşaqlarını da təhsil almaq üçün Vyana şəhərinə göndərmişdi". Onun dövründə, aristokrat uşaqlarından olsa da, Avropa ölkələrinə təhsil almaq məqsədilə bir neçə dəfə tələbə göndərilmişdi. 1904-cü ildə Parisdə təşkil edilmiş Beynəlxalq səhiyyə konqresində İran nümayəndəsi doktor Əmirxan öz çıxışında İranın Avropa şəhərlərində təhsil alan tələbələrinə və xüsusilə tibb sahəsində təhsil alan tələbələrə işarə edərək, belə demişdir: "1900-cu ildə Tehran darülfununu tələbələrin içərisindən 20 nəfər hökumət xərci ilə təhsil almaq üçün Avropa şəhərlərinə göndərilmişdir. Bunlardan 1 nəfəri Peterburqa, 4 nəfəri Moskvaya, 3 nəfəri Berlinə, 4 nəfəri Vyanaya, 4 nəfəri Parisə, 2 nəfəri Londona, 2 nəfəri İstanbula göndərilmişdi. 1901-ci ildə yenə 5 nəfər Vyanaya, 1902-ci ildə 3 nəfər Parisə, 1 nəfər Berlinə, 4 nəfər Lion şəhərinə göndərilmişdi. Əlbəttə, bunlar hökumət xərci ilə Avropa şəhərlərində elmin müxtəlif sahələrində təhsil alan çoxlu iranlı tələbələr var idi ki, onlar varlı şəxslərin uşaqları idilər və bz şəxsi vəsaitləri hesabına təhsil alırdılar.
"Maarif əncüməni"nin qarşısında duran mühüm işlərdən biri də Tehranda geniş siyasi bir cəmiyyət yaratmaqdan, ən vətənpərvər və hazırlıqlı ziyalıları oraya toplamaqdan ibarət idi. Bu cəmiyyət ölkənin siyasi və iqtisadi məsələləri haqqında tam azad surətdə aydın və ardıcıl izahat işi aparmaqla geniş əhali kütləsinin oyanmasına, ölkə işlərində onların iştirak etmələrinə imkan və şərait yaratmalı idi. Lakin Əminddövlənin hakimiyyətdən kənar edilməsi "Maarif əncüməni" üzvlərinə siyasi cəmiyyət yaratmağa imkan vermədi, əncümənin özü də fəaliyyətini məhdudlaşdırmalı oldu.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Əli xan Əminəddövlə. 5 (13). Bakı, 2008, səh. 73–79.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mirze Eli xan Mirze Mehemmed xan oglu Emineddovle 1 aprel 1844 Tehran 1904 Tehran Iranin bas naziri Mirze Eli xan EmineddovleSexsi melumatlarDogum tarixi 1 aprel 1844 1844 04 01 Dogum yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranVefat tarixi 1904Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranFealiyyeti siyasetci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEli xan Mirze Mehemmed xan oglu 1843 cu ilde Tehran seherinde anadan olmusdu Adi memurluqdan bas nazir vezifesinedek ucalmisdi Bas nazir Eminussultan hakimiyyetden goturuldu Mutereqqi quvvelere yaxin olan Eli xan Emineddovle 1897 ci il aprel ayinda bas nazir vezifesine teyin edildi Olkede maarifi inkisaf etdirmek yeni tipli mektebler tesis etmek ucun Eminuddovlenin yardimi ile Maarif encumeni teskil olundu Sarayin gorkemli qulluqcularindan olan Eminuddovle olkede qanuni hokumet yaratmaq ugrunda uzun illerden beri mubarize aparan Ademiyyet cemiyyeti ve Ittihade islam teskilati ile hemkarliq edirdi O her iki teskilatin birge fealiyyeti ve mubarize dovrunde Tehranda Hovzeye bidaran in gorkemli uzvu ve bascisi idi Onu gozden salmaq isteyirdiler Eminuddovle hele 1896 ci il may ayinda saraydan uzaqlasdirilaraq Azerbaycan valisi teyin edilmis ve Tebrize gonderilmisdi Ehalinin muxtelif sinif ve tebeqelerine mensub olan mutereqqi quvveler xususile yeni canlanmaga baslayan burjua ziyalilari bas vermis hadiseden istifade etmek meqsedile daha genis fealiyyet gostermeye calisirdilar Vaxti ile Ademiyyet cemiyyeti ve Ittihade islam teskilati siralarinda mubarize aparan ziyalilar olkede maarif ve medeniyyetin inkisafi yeni mekteblerin acilmasi soz qelem ictimaiyyet azadliqlarinin verilmesi ugrunda ciddi fealiyyet gosterirdiler Onlardan bir coxu olkenin butun geriliyini ictimai noqsanlarin aradan qaldirilmasini maarif ve metbuatin genis yayilmasinda gorurduler Bu ziyalilarin gorkemli numayendelerinden biri olan Mirze Yehya Dovletabadi ehalinin savadsizligi ve maarifsizliyini nezere alaraq bele yazir Yuz neferden bir neferi savadli olmayan muasir bilikden mehrum olan bir millet ozunu inkisaf etmis yeni aleme catdirmaq ucun zamanin deyismesinden bir hakimin getmesi ve digerinin gelmesinden ne kimi muhum istifade edecekdir Eminuddovle bas nazirliye kecdikden sonra sarayin faydasiz ve heder xercleri ucun deyil olke iqtisadiyyatini inkisaf etdirmek meqsedile xaricden 10 15 milyon borc almaq isteyirdi Onun meqsedi daxili sermayeleri merkezlesdirerek olkede fabrik zavod senayesi yaratmaqla Irani xarici dovletlerin emtee bazarindan xilas etmek idi Eminuddovlenin seyi neticesinde 1889 cu ilde Simranda kibrit fabriki 1895 ci ilde Kehrizekde qend zavodu ise salinmis ve bu yeni muessiselerde istehsal edilen mallari bazara cixartmaqla Iran sermayedarlari icerisinde mueyyen maraq ve inam oyada bilmisdi Eminddovle olkenin butun maliyye gelirini merkezlesdirmek ehaliden alinan vergileri nizama salmaq hokumet memurlari terefinden onlarin menimsenilmesinin qarsisini almaq ucun tedbirler gormeye basladi O xarici dovletlerin Irandaki movqeyini mehdudlasdirmaq meqsedile xarici siyaset sahesinde de mueyyen tedbire el atmisdi Eminuddovle xarici olkelere imtiyaz vermekden imtina etmek siyaseti yurudurdu Ele buna gore de o olkeye lazim olan pul vesatini evvelce biteref bir dovletden Belcika Fransa ve ya basqa bir dovletden almaq isteyirdi Lakin borcun toredeceyi felaketleri onun saray memurlari terefinden menimsenileceyini basa dusdukde Eminuddovle borc almaqdan imtina etdi Nehayet 1898 ci ilin iyul ayindan Eminuddovle bas nazirlik vezifesinden kenar edildi Bunun esas sebeblerinden biri onun Ingiltere ve Rusiyadan borc almaq istememesi ve sarayin pula olan ehtiyacini bu yolla odememesi idi Eminuddovlenin bas nazirlikden kenar edilmesinde Ingiltere ve car Rusiyasi hokumetleri ve hemcinin murtece ruhaniler xususi rol oynamisdilar Eminuddovlenin olkede heyata kecirmek istediyi islahat tedbirleri mustemlekecilerin ve daxili murtecelerin menafeyine uygun deyildi Tehranin murtece ruhanileri veqf islerine genis mudaxile etmeyi hokumetden teleb ederek Eminuddovleye qarsi Tehranin Xan Mervi mescidinde toplanmis teleblerinin redd edildiyi teqdirde Iraqa muhaciret edecekleri ile hokumeti tehdid etmisdiler Eminuddovle onlarin haqsiz teleblerini redd etmisdi Eminuddovle ozunun 15 ayliq bas nazirliyi dovrunde nezerde tutdugu islahatin heyata kecirilmesinde muveqeyyet elde ede bilmedi Lakin maarif ve metbuatin yayilmasina ehalinin oyanmasina serait yaratmaqda bir sira isler gordu O hemcinin 1890 ci ilde hokumet islerinden qovulmus Avropada sakin olmus Mulkum xani Italiyaya sefir teyin etdi Eminuddovle 1896 ci ilde Tebrizde oldugu zaman maarifperver ziyalilari oz himayesine alaraq yeni tipli mekteblerin aciflmasinda onlara yardim gostermsdi O xususile Iranda yeni tipli mektebin banisi olan Mirze Hesen Rusdiyyeni ve onun Tebrizde acdigi Rusdiyye mektebini murtece ruhanilerin fitnekar hucumlarindan qoruyaraq ona her cur maddi ve menevi yardim etmisdi Bas nazir teyin edildikde o Mirze Heseni de ozu ile birlikde Tehrana apararaq onun elile Tehranda da Rusdiyye adli diger bir mekteb tesis etmisdi Iranda maarifin yayilmasi ve yeni mektebler acilmasinin esas vasitesi olan Maarif encumeni 1897 ci il noyabr ayinda Eminuddovlenin yardimi ve bir sira tereqqiperver ziyalilarin tesebbusu ile Tehranda teskil edildi Maarif encumeni nin birinci iclasi 1898 ci il yanvar ayinda Rusdiyye mektebi binasinda Ceferqulu xan Neyirulmulk Mahmud xan Muftahulmulk Mahmud xa Ehtisamusseltene Eli xan Nazimululum Mehdi xan Mumtehenuddovle Mirze Abbas muhendisbasi Mirze Yehya Dovletabadinin istiraki ile teskil edildi Bir hefteden sonra bu encumene Iran Ittila qezetlerinin redaktoru Mehemmedeli xan Muciruddovle sonra Seyx Mehdi Semsululema Mehemmedhuseyn xan Edibuddovle qebul olundular Encumenin besinci iclasinda Mehemmedbagir xan Etimadusseltene altinci iclasinla Haci Mehemmedhesen Eminuzzerb ve onun oglu Mehemmedhuseyn encumen uzvluyune qebul edildiler Az muddetden sonra M Elekber xan Nazimuletibba Mirze Qiyaseddin Kasani Mehemmedismayil xan acudanbasi Haci Mehdi Serif Kasaninin encumen uzvluyune qebul edilmeleri ile encumen 16 nefer uzve malik olmusdur Maarif encumeni ozu ucun iki mohur hazirlamisdi birinin uzerinde Encumene maarif maarif encumeni digerinin uzerinde Encumene tesise mekatibe milliyeyi Iran Iran Milli mekteblerini tesis eden encumen sozleri yazilmisdi Maarif encumeni ozunun feal uzvlerinin tesebbusu ve bir cox mutereqqi ve maarifperver ziyalilarin yardimi ile az muddet erzinde Rusdiyye Elmiyye Muzefferiye Iftitahiyye Seref Musavat ve basqa adlar altinda bir nece ibtiadi mekteb acir mutereqqi ve mubariz ziyalilardan bu mekteblere mudir ve muellimler teyin etmeye nail olur Maarif encumeni Tehranin muxtelif yerlerinde yaslilar ucun gece mektebleri teskil edir savadlilarin istifadesi ucun Milli kitabxana yaratmaga calisirdi Encumen xarici dilde yazilmis bir sira faydali kitablari tercume ve nesr etmek meqsedile tercume sobesi derslik hazirlamaq ucun muellifler sobesi capxana ve nesriyyat sirketi yaratmaga baslamisdi Encumenin yaratdigi muessiselere ve sobelere encumenin uzvleri basciliq edirdiler O cumleden nesriyyat sirketinin mudirliyi Mehemmedhuseyn Furugi ile onun oglu Mirze Mehemmedeli Furugiye tapsirilmisdi Maarif encumeni oz fealiyyetinde olkede qezet ve jurnal nesrine qelem azadligina cox ehemiyyet verirdi Mirze Memmedhuseyn Fruginin redaktorlugu ile heftelik nesr olan Terbiyyet qezeti gundelik qezete cevrildi Bu qezetin yazilarinin mezmununda da mueyyen deyisiklik nezere carpmaga basladi Qezet kutleleri oyatmaq Milli suuru yaymaq meqsedile yazilmis meqalelere daha cox fikir verirdi Daxili ve xarici xeberleri muntezem suretde kutlelere catdirmaq meqsedile metbuat naziri Mehemmedbagir xanin nezareti altinda Xulasetul hevadis Hadiselerin xulasesi adli basqa bir qezet nesr edilmeye basladi Bu dovrde xaricde tehsil almaq ucun iranli telebelere mueyyen serait yaradilmisdi Muzeferreddin sah atasinin eksine olaraq maarif ve medeniyyetin inkisafinin qarsisini ala bilmedi I Ilyni 1908 ci il Iran haqqinda yazdigi meqalesinde bele qeyd etmisdir O Muzeferreddin sah Qerb medeniyyeti ile barismaz dusmen deyildi O iranlilarin xarici olkelere getmelerinin qarsisini almirdi Hetta oz usaqlarini da tehsil almaq ucun Vyana seherine gondermisdi Onun dovrunde aristokrat usaqlarindan olsa da Avropa olkelerine tehsil almaq meqsedile bir nece defe telebe gonderilmisdi 1904 cu ilde Parisde teskil edilmis Beynelxalq sehiyye konqresinde Iran numayendesi doktor Emirxan oz cixisinda Iranin Avropa seherlerinde tehsil alan telebelerine ve xususile tibb sahesinde tehsil alan telebelere isare ederek bele demisdir 1900 cu ilde Tehran darulfununu telebelerin icerisinden 20 nefer hokumet xerci ile tehsil almaq ucun Avropa seherlerine gonderilmisdir Bunlardan 1 neferi Peterburqa 4 neferi Moskvaya 3 neferi Berline 4 neferi Vyanaya 4 neferi Parise 2 neferi Londona 2 neferi Istanbula gonderilmisdi 1901 ci ilde yene 5 nefer Vyanaya 1902 ci ilde 3 nefer Parise 1 nefer Berline 4 nefer Lion seherine gonderilmisdi Elbette bunlar hokumet xerci ile Avropa seherlerinde elmin muxtelif sahelerinde tehsil alan coxlu iranli telebeler var idi ki onlar varli sexslerin usaqlari idiler ve bz sexsi vesaitleri hesabina tehsil alirdilar Maarif encumeni nin qarsisinda duran muhum islerden biri de Tehranda genis siyasi bir cemiyyet yaratmaqdan en vetenperver ve hazirliqli ziyalilari oraya toplamaqdan ibaret idi Bu cemiyyet olkenin siyasi ve iqtisadi meseleleri haqqinda tam azad suretde aydin ve ardicil izahat isi aparmaqla genis ehali kutlesinin oyanmasina olke islerinde onlarin istirak etmelerine imkan ve serait yaratmali idi Lakin Eminddovlenin hakimiyyetden kenar edilmesi Maarif encumeni uzvlerine siyasi cemiyyet yaratmaga imkan vermedi encumenin ozu de fealiyyetini mehdudlasdirmali oldu MenbeEnver Cingizoglu Eli xan Emineddovle 5 13 Baki 2008 seh 73 79 Hemcinin baxEli xan Emini