Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Mirzə Məhəmməd Tağı Qumri (1819, Dərbənd, Rusiya Respublikası – 1891, Dərbənd, Dağıstan vilayəti) - XIX əsrdə yaşayıb-yaratmış azərbaycanlı şair.
| Mirzə Məhəmməd Tağı Qumri | |
|---|---|
| Axund Hacı Kərbəlayi Mirzə Məmmədtağı İbrahim oğlu | |
 | |
| Təxəllüsü | Гумри |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Dərbənd |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Mirzə Məhəmməd Tağı Qumri Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Dərbənd şairlərindən ən məşhuru Mirzə Məhəmməd Tağı ibnül-mərhum İbrahim və "Qumri" təxəllüsdür. Qumri əslən Dərbəndlidir və bu şəhərdə hicri tarixi ilə 1235-ci ildə dünyaya gəlib.
Qumri səğir sinnindən məktəbə qoyulub, öz zehnü fərasəti sayəsində az vaxtda türkcə, farsca və hətta ərəbcə gözəl savad kəsb edib, öz vaxtının və müasirinin mabeynində mütədavil olan ülumü kəmalata dara olubdur.
Mirzə Məhəmməd Tağı əxlaqü ətvar cəhətincə cümlənin nəzərində məmduhü mümtaz bir vücudi-möhtərəm sayılırdı. Kəsbi-məaşını ticarət əmrinə münhəsir qılıb, mütəşəxxis və mötəbər tüccarlardan birisi hesab olunurdu. Sahibi-əqlü tədbir olduğu üçün müşkül əmrlərdə əbnayi-vətəni, dost və aşnası ona rücu edib, onun səlahdidi ilə rəftar edərdilər. Otuz sinninə yetdikdə nəzmü təlifi-əşari-gövhərbar və əbyati-dürnisari-müsibəti-əhli-beyti-əthar və şühədayi-Kərbəlaya şüru etməklə bir qüvveyi-iqtidar peyda etmiş Qumri "Kənzül-məsaib" nam əsərinin dibaçəsində nəsr ilə yazdığı bir neçə püribarə sətirlərdən belə anlaşılır ki, əyyami-şəbabını zövqü işrətdə keçirdiyindən peşman olubdur. Necə ki, ol cənab bu xüsusda deyir: "Bəndeyi-zəlil rusiyah əlmüznibü təhidəst, sərmayeyi-itaəti-übudiyyət və qutəvəri-dəryayi-bimüntəhayi-məasi, əsiri-həvayi-nəfsi-əmmareyi-şərir əbdül-həqir kəsirüz-zünubü təqsir Məhəmməd Tağı ibnül-mərhum İbrahim Dərbəndi əlmütə-xəllis bə "Qumri" məşğuli-sevdayi-cəmali-bər xəttü xali-məhbubani-əbruhilal və məftuni-nərgisi-fəttani-dilfəribani-cadumisal olub və bəmüfadi "əl məcazü qəntərətül-həqiqə" gülüstani-aləmi-imkanü məcazdə aşüftəvü nalan, kəmali-nəğmeyi-məqamati-fərəhəfza ilə guya və rətbül-lisan olduğu halda nagah şahbazi-büləndpərvazi-nüktəpərdazi-əqli-mümtazi-kamilnəvazi-[aləmi]-insan mərəzi-xitab-itaba gəlib, mütərənnimi-məqal vəcdü hal və müstəhzəri-sualü cavab oldu".
Şairin təbi-rəvanpərvəri ağılın bu gunə Qumrini xabi-qəflətdən bidar edib, axirət və mənəviyyət aləminə onun fikrü xəyalatını sövq etməyini müşahidə edib, filfövr ağıl ilə mübahisəyə daxil olur və meydani-fəsahətü bəlağət[də] tündü çapük gedən atını cövlan etdirib, bir xeyli mükalimə və mübahisədən sonra təb ağıla qalib gəlir. Burada təbdən murad məhəbbəti-əzəli və eşqi-həqiqidir. Çün hər şeyi cünbişü hərəkətə gətirən və hər şeyə ruhü can verən, hər şeyi gözəl, lətif, mərğubü tər-tazə qılan eşqdir, ona binaən külli-məxluqata sahibü hökmfərman olan, cəmi yaranmışa ağalıq edən, xüsusən bəni-növi-bəşəri öz təhti-idarəsində dolandıran, piri cavana, cavanı pirə, tərsanı müsəlmana, müsəlmanı tərsaya bənd edən dinü məzhəbi, malü canı, qeyrətü himməti, irzü namusu, namü şöhrəti öz əlində əsir edən, lazım olduqda cümləsini badi-fənaya verən eşqdir.
Bu minval bənəfşə, qərənfil, güli-novruz, güli-cəfəri, güli-sabahi-Süleymani, lalə, süsən, reyhan hər birisi hali-pəjmürdələri ilə özlərini şühədayi-Kərbəlaya oxşadıb naləvü fəryad edirlər. Bənəfşə gərdənini kəc görəndə badili-zar Səkinəni gətirib xatirinə qan ağlar. Bu büsatü övzai gördükdə Qumri dərin fikrə gedib, özünü bu məclisi-vəfaya və bu gülşəni-pürsəfaya daxil etməyə layiq görmür və Kərbəla gülşəninin bülbüllərini bir-bir zikr edib, özünü onların müqabilində bir aciz və həqiri-bibəzaət şair hesab edir. Neynəva gülüstanın bülbülləri isə bu əşxasi-möhtərəmdən ibarətdir ki, hər biri facieyi-Kərbəlanı və dastani-pürməlali-seyyidi-şühədanı nəsrən və nəzmən təhrir qılıblar: Müqbil, Mirfəttah, Məhzun, Ağabağır, Cövhəri, Dəxil, Xaki, Sərbaz və qeyriləri. Bu zəvati-giramın hər birinin ismi-şəriflərini Qumri kamali-ədəbü ehtiram ilə bu sayaq zikr qılır:
İbtidayi-"Kənzül-məsaib"də dərc olunmuş saqinamələr dəxi Qumrinin gözəl və fəsih kəlamlarından ədd olunur. Əvvəlinci saqinaməsində saqiyi-siminsaqa xitab edib, ondan kərəm və himmət tələb edib deyir: Qədəhi həzrət Əlinin eşq
badəsi ilə ləbaləb edib, mənə əta elə, ta ki, ol badeyi-gülfami-fərəhbəxşi-zülalı nuş qılıb, o mövlanı mədh etmək üçün şahinmisal zərrin bal açıb aləmi-baladə dövr etməyə pərvaz edim. Sonradan şair saqiyə üz tutub, ona deyir ki, bu bəzmi-şahanəyə və məclisi-ürfana şüərayi-əcəm, türk, Buxaranı gətir.
Qumrinin biəməl və mühil üləmaların zəmmində yazdığı bu kəlam xeyli nazik və ədibanə əsərlərdən birisi hesab oluna bilər. Burada istemal olunan "günbədi-pürməkrdir əmmameyi-əhli-riya" kimi bəzi istiarat və işarələr ancaq müqtədir və kamil şairin qüvvəsindən xaric olan kəlamlardır.
Kəlamın cümləsindən məlum olur ki, Mirzə Məhəmməd Tağı Qumri həqiqətdə bir bəliği-şirinzəban və sahibi-təbi-mövzun şair imiş. Səhih qövlə görə, ol cənab təbi-səlimdən başqa qeyrəti-milliyyəsi ilə müasiri beynində iştihar bulmuş ziyadə cürətli və himmətli və sahibmənsəb və hükkam hüzurunda məruf və ictimai-nasdə Dərbənd əhlinin ehtiyacını bildirən və ərzi-halü dərdi-dilini ərseyi-zühurə gətirən dilavərü mütəkəllim və mütəəssibü millətpərəst bir vücud idi.
Ziyadə dindar və çakəri-əhli-beyti-rəsul olduğuna binaən, qədimdən Dərbənddə şəbih əsası mütədavil ikən ol cənab dəxi şəbih büsatına rağib və mayil olub, hər sənə mübaliğ pullar sərf edib, şəbihə dair mükalimati-cədidə tərtib edərmiş.
Ol mərhumun xəsayisi-qəribəsindən biri də bu imiş ki, xəlayiqi-sübhan ona iki çeşmi-giryan manəndi-əbri-neysan əta buyurmuşdu ki, hər vaxt nəzmi-müsibət qıldıqda xütuti-övraq gözlərinin yaşından pozulub, dübarə onları təhrir edərdi. Necə ki, bu barədə şair deyibdir:
"Kənzül-məsaib"dən səva Qumrinin əşari-nəfisə və əbyati-mütəfərriqəsi çoxdur. "Kənzül-məsaib"ə əlli sinnində olduqda yenə bir neçə cüz əhvalat üsərayi-Kərbəladan mülhəq qılıb, onu "Külliyyat" ismi ilə mövsum etmişdir.
Mərhumun zükur övladlarından Mirzə Mehdi və Mirzə Cəfər üçün qəzayi-rəbbanidən bir hadiseyi-üzma üz verib, nizami-səltənətə görə hükkami-divani-ədliyyə hər ikisini müqəssir bilib, iki il müddəti Dərbənddə məhbus saxlayıb, sonra Sibirə İrkut quberniyasına rəvan etdirmişdi. Mərhum Qumri bu yolda—öz oğlanlarının xilası üçün çox zəhmətlər çəkib və çox pullar sərf edib, hər bir tərəfə səfər qılıb, gahi Tiflisə, gahi Peterburqa və gahi Tehrana. Amma heç bir tərəfdən dərdi-dilinə çarə tapmayıbdır. Bununla belə Qumri öz ənduhü məlalı və pərişan halını öz ürəyində gizlin saxlayıb, əğyarü bədxah nəzərində və təslimi-rizadə sabitqədəm olub, qeyrət və himmətinə əsla qüsur yetirməyibdir və sabiqi adətinə görə nəzmü təlifə məşğul ikən:
Filhəqiqə Qumrinin çox rəvan və mövzun təbi varmış. Buna şəhadət verən onun əşari-abdarı [və] xoşgüvarıdır. Heyfa ki, Qumri qüvveyi-şeriyyəsini ancaq bir yolda – yəni müsibət yazmaqda sərf edib, özgə qisim asar qoymayıbdır ki, şayani-diqqət ola. Əlbəttə, buna səbəb onun pişrovları və müasirinin, xüsusən Dərbənd əhlinin müsibətnaməni hər qisim əşarü kəlama tərcih tutmaqları və xud şairin özünün əyyami-tüfuliyyətdən şəbihkərdanlar və mərsiyəxanlar və növhəsazlar arasında nəşvü nüma tapması və ev tərbiyəsi olubdur.
Məlumdur ki, beş-on sənə bundan əqdəm artıq hörmət və şöhrətdə olan ancaq İmam Hüseyn müsibətinə dair növhə və mərsiyə yazan şairlər idi ki, onların kəlamı məscidlərdə, təkyələrdə oxunurdu və onlar öz kəlamlarını eşidib, xalqın tərifü tövsifi ilə sərəfraz olurdular və növhə yazmağa dəxi də artıq şövqmənd olub, bütün vaxtlarını və qüvveyi-şeriyyələrini bu yolda sərf edirdilər. On beş-iyirmi sənə bundan əqdəm Şuşa qələdə əli qələm tutan kəmsavad uşaqlar dəxi növhə yazmağa məşğul olub, hər birisi öz düzdüyü şerə oxşayan kəlamları ilə iftixar edirdilər. Amma bu axır vaxtlarda növhə və mərsiyə mövsümü bir növ keçib və solub. Təğazayi-zəmanəyə görə şairlərimiz indi də təzə məsləkdə və qeyri bir məzmunda şer yazırlar. Məzmunü məsləkin dəgşirilməsi ilə belə şairlərimiz şiveyi-lisanlarını da dəgşiriblər.
Oğlu
Yaradıcılığı
Gülzari-Hüseyni və kənzül məsaib Nəşri:Dərbəndi [Təbriz]: [s.n.], [1915.].- 346 s.
İstinadlar
- Bütöv Azərbaycan qəzeti, №43(175), 12-18 dekabr 2012-ci il.
Mənbə
- , "Qumri Dərbəndi yaradıcılığına bir nəzər", Bütöv Azərbaycan qəzeti, №43(175), 12-18 dekabr 2012-ci il.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Mirze Mehemmed Tagi Qumri 1819 Derbend Rusiya Respublikasi 1891 Derbend Dagistan vilayeti XIX esrde yasayib yaratmis azerbaycanli sair Mirze Mehemmed Tagi QumriAxund Haci Kerbelayi Mirze Memmedtagi Ibrahim ogluTexellusu GumriDogum tarixi 1819Dogum yeri DerbendVefat tarixi 1891Vefat yeri Derbend Dagistan vilayeti Rusiya imperiyasiFealiyyeti sairMirze Mehemmed Tagi Qumri Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiDerbend sairlerinden en meshuru Mirze Mehemmed Tagi ibnul merhum Ibrahim ve Qumri texellusdur Qumri eslen Derbendlidir ve bu seherde hicri tarixi ile 1235 ci ilde dunyaya gelib Qumri segir sinninden mektebe qoyulub oz zehnu feraseti sayesinde az vaxtda turkce farsca ve hetta erebce gozel savad kesb edib oz vaxtinin ve muasirinin mabeyninde mutedavil olan ulumu kemalata dara olubdur Mirze Mehemmed Tagi exlaqu etvar cehetince cumlenin nezerinde memduhu mumtaz bir vucudi mohterem sayilirdi Kesbi measini ticaret emrine munhesir qilib mutesexxis ve moteber tuccarlardan birisi hesab olunurdu Sahibi eqlu tedbir oldugu ucun muskul emrlerde ebnayi veteni dost ve asnasi ona rucu edib onun selahdidi ile reftar ederdiler Otuz sinnine yetdikde nezmu telifi esari govherbar ve ebyati durnisari musibeti ehli beyti ethar ve suhedayi Kerbelaya suru etmekle bir quvveyi iqtidar peyda etmis Qumri Kenzul mesaib nam eserinin dibacesinde nesr ile yazdigi bir nece puribare setirlerden bele anlasilir ki eyyami sebabini zovqu isretde kecirdiyinden pesman olubdur Nece ki ol cenab bu xususda deyir Bendeyi zelil rusiyah elmuznibu tehidest sermayeyi itaeti ubudiyyet ve quteveri deryayi bimuntehayi measi esiri hevayi nefsi emmareyi serir ebdul heqir kesiruz zunubu teqsir Mehemmed Tagi ibnul merhum Ibrahim Derbendi elmute xellis be Qumri mesguli sevdayi cemali ber xettu xali mehbubani ebruhilal ve meftuni nergisi fettani dilferibani cadumisal olub ve bemufadi el mecazu qenteretul heqiqe gulustani alemi imkanu mecazde asuftevu nalan kemali negmeyi meqamati ferehefza ile guya ve retbul lisan oldugu halda nagah sahbazi bulendpervazi nukteperdazi eqli mumtazi kamilnevazi alemi insan merezi xitab itaba gelib muterennimi meqal vecdu hal ve mustehzeri sualu cavab oldu Qumrinin seir kitabi Ereb elifbasinda Sairin tebi revanperveri agilin bu gune Qumrini xabi qefletden bidar edib axiret ve meneviyyet alemine onun fikru xeyalatini sovq etmeyini musahide edib filfovr agil ile mubahiseye daxil olur ve meydani fesahetu belaget de tundu capuk geden atini covlan etdirib bir xeyli mukalime ve mubahiseden sonra teb agila qalib gelir Burada tebden murad mehebbeti ezeli ve esqi heqiqidir Cun her seyi cunbisu herekete getiren ve her seye ruhu can veren her seyi gozel letif mergubu ter taze qilan esqdir ona binaen kulli mexluqata sahibu hokmferman olan cemi yaranmisa agaliq eden xususen beni novi beseri oz tehti idaresinde dolandiran piri cavana cavani pire tersani muselmana muselmani tersaya bend eden dinu mezhebi malu cani qeyretu himmeti irzu namusu namu sohreti oz elinde esir eden lazim olduqda cumlesini badi fenaya veren esqdir Bu minval benefse qerenfil guli novruz guli ceferi guli sabahi Suleymani lale susen reyhan her birisi hali pejmurdeleri ile ozlerini suhedayi Kerbelaya oxsadib nalevu feryad edirler Benefse gerdenini kec gorende badili zar Sekineni getirib xatirine qan aglar Bu busatu ovzai gordukde Qumri derin fikre gedib ozunu bu meclisi vefaya ve bu gulseni pursefaya daxil etmeye layiq gormur ve Kerbela gulseninin bulbullerini bir bir zikr edib ozunu onlarin muqabilinde bir aciz ve heqiri bibezaet sair hesab edir Neyneva gulustanin bulbulleri ise bu esxasi mohteremden ibaretdir ki her biri facieyi Kerbelani ve dastani purmelali seyyidi suhedani nesren ve nezmen tehrir qiliblar Muqbil Mirfettah Mehzun Agabagir Covheri Dexil Xaki Serbaz ve qeyrileri Bu zevati giramin her birinin ismi seriflerini Qumri kamali edebu ehtiram ile bu sayaq zikr qilir Ibtidayi Kenzul mesaib de derc olunmus saqinameler dexi Qumrinin gozel ve fesih kelamlarindan edd olunur Evvelinci saqinamesinde saqiyi siminsaqa xitab edib ondan kerem ve himmet teleb edib deyir Qedehi hezret Elinin esq badesi ile lebaleb edib mene eta ele ta ki ol badeyi gulfami ferehbexsi zulali nus qilib o movlani medh etmek ucun sahinmisal zerrin bal acib alemi balade dovr etmeye pervaz edim Sonradan sair saqiye uz tutub ona deyir ki bu bezmi sahaneye ve meclisi urfana suerayi ecem turk Buxarani getir Qumrinin biemel ve muhil ulemalarin zemminde yazdigi bu kelam xeyli nazik ve edibane eserlerden birisi hesab oluna biler Burada istemal olunan gunbedi purmekrdir emmameyi ehli riya kimi bezi istiarat ve isareler ancaq muqtedir ve kamil sairin quvvesinden xaric olan kelamlardir Kelamin cumlesinden melum olur ki Mirze Mehemmed Tagi Qumri heqiqetde bir beligi sirinzeban ve sahibi tebi movzun sair imis Sehih qovle gore ol cenab tebi selimden basqa qeyreti milliyyesi ile muasiri beyninde istihar bulmus ziyade curetli ve himmetli ve sahibmenseb ve hukkam huzurunda meruf ve ictimai nasde Derbend ehlinin ehtiyacini bildiren ve erzi halu derdi dilini erseyi zuhure getiren dilaveru mutekellim ve muteessibu milletperest bir vucud idi Ziyade dindar ve cakeri ehli beyti resul olduguna binaen qedimden Derbendde sebih esasi mutedavil iken ol cenab dexi sebih busatina ragib ve mayil olub her sene mubalig pullar serf edib sebihe dair mukalimati cedide tertib edermis Ol merhumun xesayisi qeribesinden biri de bu imis ki xelayiqi subhan ona iki cesmi giryan manendi ebri neysan eta buyurmusdu ki her vaxt nezmi musibet qildiqda xututi ovraq gozlerinin yasindan pozulub dubare onlari tehrir ederdi Nece ki bu barede sair deyibdir Kenzul mesaib den seva Qumrinin esari nefise ve ebyati muteferriqesi coxdur Kenzul mesaib e elli sinninde olduqda yene bir nece cuz ehvalat userayi Kerbeladan mulheq qilib onu Kulliyyat ismi ile movsum etmisdir Merhumun zukur ovladlarindan Mirze Mehdi ve Mirze Cefer ucun qezayi rebbaniden bir hadiseyi uzma uz verib nizami seltenete gore hukkami divani edliyye her ikisini muqessir bilib iki il muddeti Derbendde mehbus saxlayib sonra Sibire Irkut quberniyasina revan etdirmisdi Merhum Qumri bu yolda oz oglanlarinin xilasi ucun cox zehmetler cekib ve cox pullar serf edib her bir terefe sefer qilib gahi Tiflise gahi Peterburqa ve gahi Tehrana Amma hec bir terefden derdi diline care tapmayibdir Bununla bele Qumri oz enduhu melali ve perisan halini oz ureyinde gizlin saxlayib egyaru bedxah nezerinde ve teslimi rizade sabitqedem olub qeyret ve himmetine esla qusur yetirmeyibdir ve sabiqi adetine gore nezmu telife mesgul iken Filheqiqe Qumrinin cox revan ve movzun tebi varmis Buna sehadet veren onun esari abdari ve xosguvaridir Heyfa ki Qumri quvveyi seriyyesini ancaq bir yolda yeni musibet yazmaqda serf edib ozge qisim asar qoymayibdir ki sayani diqqet ola Elbette buna sebeb onun pisrovlari ve muasirinin xususen Derbend ehlinin musibetnameni her qisim esaru kelama tercih tutmaqlari ve xud sairin ozunun eyyami tufuliyyetden sebihkerdanlar ve mersiyexanlar ve novhesazlar arasinda nesvu numa tapmasi ve ev terbiyesi olubdur Melumdur ki bes on sene bundan eqdem artiq hormet ve sohretde olan ancaq Imam Huseyn musibetine dair novhe ve mersiye yazan sairler idi ki onlarin kelami mescidlerde tekyelerde oxunurdu ve onlar oz kelamlarini esidib xalqin terifu tovsifi ile serefraz olurdular ve novhe yazmaga dexi de artiq sovqmend olub butun vaxtlarini ve quvveyi seriyyelerini bu yolda serf edirdiler On bes iyirmi sene bundan eqdem Susa qelede eli qelem tutan kemsavad usaqlar dexi novhe yazmaga mesgul olub her birisi oz duzduyu sere oxsayan kelamlari ile iftixar edirdiler Amma bu axir vaxtlarda novhe ve mersiye movsumu bir nov kecib ve solub Tegazayi zemaneye gore sairlerimiz indi de teze meslekde ve qeyri bir mezmunda ser yazirlar Mezmunu meslekin degsirilmesi ile bele sairlerimiz siveyi lisanlarini da degsiribler OgluYaradiciligiGulzari Huseyni ve kenzul mesaib Nesri Derbendi Tebriz s n 1915 346 s IstinadlarButov Azerbaycan qezeti 43 175 12 18 dekabr 2012 ci il MenbeVikimenbede Muellif Mirze Mehemmed Tagi Qumri ile elaqeli melumatlar var Qumri Derbendi yaradiciligina bir nezer Butov Azerbaycan qezeti 43 175 12 18 dekabr 2012 ci il