Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Minilliyin İnkişaf Məqsədləri — 193 BMT üzvü olan dövlət və ən azı 23 beynəlxalq təşkilatın 2015-ci ilədək əldə etməyi qəbul etdikləri səkkiz beynəlxalq inkişaf hədəfidir. Məqsədlər həddindən artıq yoxsulluğun azaldılması, uşaq ölümünün azaldılması, QİÇS kimi epidemiya xəstəlikləri ilə mübarizə və qlobal inkişaf əməkdaşlığının artırılmasıdır.
Tarixi
Arxa fon
2001-ci ildə, BMT-nin üzvü olan ölkələr, yoxsul millətlərə daha fəal yardım göstərməyin lazım olduğunu qəbul edərək əsas hədəfləri qəbul etdilər. MİM-lərin məqsədi dünyanın ən kasıb ölkələrində sosial və iqtisadi şəraiti yaxşılaşdırmaqla inkişafı sürətləndirməkdir.
Bu hədəflər daha əvvəlki beynəlxalq inkişaf hədəfləri üzərində qurulur və 2000-ci ildə keçirilən bütün dünya liderlərinin BMT-nin Minilliyin Bəyannaməsini qəbul etdiyi səkkiz hədəfi təqdim etdiyi Minilliyin Sammitində rəsmi olaraq təsis edilmişdir.
Məqsədləri
İfrat yoxsulluğu və aclığı aradan qaldırmaq
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra müstəqilliyinin 20-ci ilində Azərbaycan yüksək inkişafa nail oldu. Dövlət, Ümumi Milli Gəlirin adambaşına hesabının 2002-ci ildəki 720 dollar göstəricisindən 2011-ci ildə 5, 290 dollara qalxaraq yuxarı orta gəlirli ölkələr sırasına qoşulması ilə fərqlənir. Azərbaycan sərvətlərin bölüşdürülməsini inkişaf etdirən yüksək inkişaf və siyasətlər və proqramlar nəticəsində 2000-ci illərdə yoxsulluğun əsaslı surətdə azaldılmasına nail oldu. Neft gəlirlərindən yararlanan Azərbaycan əhali üçün məvaciblərin və sosial köçürmələrin artırılması üçün, eləcə də iqtisadiyyatın modernizasiyasına yönəlmiş institusional islahatları genişləndirmək üçün genişhəcmli ictimai sektora aid sərmayə proqramları və bunu dəstəkləyəni siyasət həyata keçirməyə başladı.
Bu cəhdlər əsaslı artım və yoxsulluğun azalması ilə nəticələnmişdir. Bununla da, artım əhalinin əksər hissəsi üçün məvaciblərin və gəlirlərin yüksəlməsi ilə müşahidə olunmuşdur. Həm artım, həm də geniş ictimai transfert proqramları vasitəsilə sərvətlərin təkmilləşdirilmiş bölüşdürülməsi əhalinin əksər hissəsin rifahının yaxşılaşdırılması yolunda böyük rol oynamışdır.
Buna baxmayaraq, məşğulluq mənfəətləri ürəkaçan deyildi. Azərbaycanın adambaşına düşən ÜDM göstəricisinə korbohidrogen ixracatı vasitəsilə əldə olunur və bu göstərici işləyən insanların yalnız 7 %-ni əhatə etdiyi halda ixracatın 90 %-dən çoxunu əhatə edir. Bununla yanaşı, Azərbaycanın uzunmüddətli strategiyasının əsas məqsədi ölkəni daha səmərəli və innovasiyaya aparacaq iqtisadi diversifikasiya və məhsuldar iş yerlərinin açılması olmalıdır.Bu öz növbəsində kənd təsərrüfatında hər işçiyə düşən əlavə gəlirin, hər işləyən şəxsə düşən ÜDM-un və hər vətəndaşın əldə etdiyi həqiqi gəlirin () göstəriciləri ilə OECD göstəriciləri arasındakı fərqliliyi azaldacaqdır.
Ümumi ibtidai təhsilə nail olmaq
Azərbaycan demək olar ki, ümumi ibtidai və orta təhsilə nail olub və qeydiyyat əmsalı yoxsul və qeyri-yoxsul uşaqlar arasında təxminən bərabər səviyyədədir. Lakin, ibtidai məktəbəqədər və universitet səviyyələrində formal təhsil spektrinin nəticələrinə görə dövlət yuxarı orta-gəlir ölkə statusu göstəricilərinə görə geridə qalır.
Təmin olunan təhsilin keyfiyyətinə baxarkən iki göstəricini nəzərdən keçirmək lazımdır: Birinci olaraq riyaziyyat üzrə Azərbaycan tələbələrinin orta göstəricisi zəngin ölkələrin göstəricisinə bərabərdir və ikincisi: standarlaşmış testlərdə xüsusilə, riyaziyyat üzrə test göstəricilərində kasıb və varlı təbəqədən olan uşaqlar arasında cox az fərq vardır. Azərbaycan belə bir nailiyyəti ilə öyünən dövlətlərin sırasındadır.
Gender bərabərliyini təmin etmək və qadınlara səlahiyyət vermək
zərbaycan təhsil sahəsində gender qeyri-bərabərliyinin aradan qaldırılmasında yüksək irəliləyiş əldə etsə də, yuxarı orta gəlirli ölkələr səviyyəsindən geridə qaldığı üçün qanunvericilikdə gender bərabərliyinin təmin edilməsinə davamlı diqqət tələb olunur.
Azərbaycan qadınlarının təhsil səviyyəsi yüksəkdir (99.5 faiz), lakin son illərdə qızların məktəbləri erkən tərk etməsi tendensiyası müşahidə olunmuşdur. Ümumilikdə, Azərbaycanda ali təhsil təhlükəsiz gələcək üçün önəmli şərt kimi sayılır və ali təhsil səviyyəsində gender fərqliliyi minimal səviyyədədir(2011-ci ildə 45.9% 54.1% qarşı). Lakin, doktorantura səviyyəsində qadın tələbələr cəmi 18 % təşkil edir.
Son on illikdə Azərbaycanda iqtisadi vəziyyət davamlı olaraq yaxşılaşır və yeni məşğulluq imkanları yaranmışdır. 2011-ci ildə qadınlar Azərbaycanda iqtisadi aktiv əhalinin 49.2 %-i təşkil etmişdir. Lakin, qadınlar hələ də iş yerlərində ç şaquli və üfüqi seqreqasiya (ayrı-seçkilik) ilə üzləşirlər. Qadınlar təhsil, sağlamlıq və sosial xidmətlər kimi “təbiətcə qadınlara aid olan” aşağı məvacibli işlərə cəlb olunurlar.
Gender müxtəlifliyinin kişilərlə müqayisədə qadınlara mənfi təsir göstərən sahələrindən biri də qanunvericilik prosesləridir. Bəzi müsbət hallar mövcud olsa da, qadınlar hələ də seçkili vəzifələrdə və yüksək qanunverici statuslu iş yerlərində az təmsil olunurlar. Misal üçün, qadınların Azərbaycan Milli Məclisindəki bölgüsü 11%-dən (2005-ci il) 16%-ə (2010-cü il) qədər genişlənmişdir.
Hökumətin icraedici orqanlarına gəldikdə, 39 nazir və dövlət komitə və agentliklərinin rəhbərlərindən cəmisi bir nəfəri qadındır. Nazir müavini səviyyəsində qadınlar yalnız 6% təmsil olunurlar.
Uşaq ölümü hallarını azaltmaq
Uşaq ölüm halları 2002-ci ildəki 63.3/1000 sağlam doğuş göstəricisindən 2011-ci ildə 44.7-yə düşməsi və körpə ölüm əmsalının (KÖƏ) 38.5/1000 sağlam doğuş (Dünya Bankı) göstəricisi təşkil etməsi ilə son zamanlar davamlı irəliləyiş əldə olunmuşdur. Bu irəliləyişə baxmayaraq, Azərbaycanın KÖƏ-si yuxarı orta-gəlirli ölkələrin orta göstəricisindən iki dəfə çoxdur. Hazırda işlədilən “sağlam doğuş” anlayışı başda olmaqla, eyni məlumatı hər dəfə verən statistika sisteminin zəif fəaliyyətini göstərən rəsmi statistika və müstəqil sorğular arasında fərq vardır. Bu uşaq ölümü hallarının real miqyası müəyyənləşmədikdə və müvafiq müdaxilələr təqdim olunmayanda çoxlu problemlər yaradır.
Doğuş zamanı ölüm halları tam ölüm hallarının yarısını təşkil edir. Bu uşaqların əksəriyyəti sağlam, lakin nəfəs almadan fərqli həyat simptomları ilə anadan olurlar və bu halda onlar sağlam doğuşla anadan olmuş sayılmır, eləcə də onlara sağ qalmaq üçün heç bir qayğı göstərilmir. Bunun səbəbləri ola bilsin ki, səhiyyə işçiləri arasında reanimasiya və doğuş zamanı qayğı bacarıqlarının, eləcə də yeni doğulanlara qayğı göstərmək üçün yetərli imkanların çatışmazlığı, cəzalanmadan qorxaraq çağa ölümlərini gizlətmək tendensiyası da daxildir.
Rəsmi statistikaya əsasən, ishal xəstəlikləri və şiddətli tənəffüs infeksiyaları körpə xəstəliyi və ölümün əsas səbəbləridir. Zəif qidalanma hər 10 körpədən birinin aşağı doğum çəkili və 5 yaşa qədər boy artımı zəif olan uşaqların 13%-nin pis qidalanma göstərici ilə uşaq ölümünün əsas səbəblərindən biridir. Körpələrdə zəif immunitet və xəstələnmə ilə müşahidə olunan vitamin A çatışmazlığı bu uşaqların 75 %-də müşahidə olunur. Anemiya geniş yayılmış və buna səbəb olan dəmir çatışmazlığı demək olar qadın və uşaqlar arasında bərabərdir.
Ana sağlamlığını yaxşılaşdırmaq
Azərbaycan ana ölümü səviyyəsinin azaldılmasında müsbət nəticələrə nail olunmuşdur. Dünya Bankının məlumatına görə, Azərbaycanda 2000-ci ildəki hər 100,000 doğum halından 65 ana ölümü göstəricisindən 2008-ci ildə təxminən yarıya qədər azalmış və 2010-cu ildə hər 100,000 nəfərə 43 ana ölümü göstərisicinə enmişdir. BMT / Dünya Bankının birgə araşdırmaları Azərbaycanın MİM-lər 5 üzrə orta irəliləyiş etməklə, 1990 və 2008-ci il arasında ana ölümü hallarında illik 2.9 % azalmasınıı göstərir. Əsas amillərdən biri də ixtisaslı kadr və zəruri avadanlıqla təmin olunmuş doğuşdan əvvəlki qayğı və doğuş ləvazimatlarına çıxışın olmasıdır. Ən son Demoqrafik və Səhiyyə sorğusuna əsasən doğum hallarının əksəriyyəti (89 %) təlim keçmiş səhiyyə işçilərinin nəzarəti altında və tibbi ləvazimatlarla təchiz olunur (78 %). Bu irəliləyişdən xəbər versə də, hələ də yuxarı orta gəlirli ölkələrin orta göstəricilərindən (97 %) aşağıdır.
Nəzarət ediləsi digər bir məsələ regional fərqliliklərdir- ölkənin bəzi hissələrində ev doğuşunun payı 40%-ə qədərdir.
Hökumət Əhalinin Reproduktiv Sağlamlığının Qorunması üzrə Milli Strategiya çərçivəsində reproduktiv sağlamlıq xidmətlərinin əhatə dairəsini genişləndirmək və keyfiyyətini artırmaq üçün öz cəhdlərini davam etdirir. Hökumət qoruyucu tədbirləri özündə əks etdirən Ana və Uşaq Sağlamlığı üzrə yeni proqrama təşəbbüs göstərməyi də planlaşdırır.
HİV/AİDS, malyariya və digər xəstəliklərə qarşı mübarizə aparmaq
Azərbaycan 2003-cü ildən bəri mərkəzləşmiş İnsan İmmunçatışmazlığı Virusu (İİV) epidemiyası olan ölkə kimi tanınır. İİV göstəricisi 2004-cü ildən bəri kəskin şəkildə artmaqdadır. Bu epidemiya kişilərin qadınların sayının dörd misli qədər yoluxması ilə əsaslı şəkildə gender yönlüdür. Bu epidemiya, xüsusilə narkotik istifadəsi ilə daha da geniş yayılır: demək olar ki, İİV-ə yoluxan Azərbaycan vətəndaşlarının üçdə ikisi virusu bu yolla əldə ediblər. Eyni zamanda, 2004 və 2010-cu illər ərzində heteroseksual yolla virus ötürülmədə dörd dəfədən çox artım olunmuş, nəticədə İİV diaqnozlu narkotik istifadə edən kişilərin qadın seksual partyoru ilə əlaqəsi səbəbindən epidemiyanın feministləşməsi müşahidə olunur.
Azərbaycanda İİV epidemiyası ilə mübarizədə əhəmiyyətli dərəcədə irəliləyişə baxmayaraq, bu epidemiya ilə üzləşmə riski böyük olan insanlara virusdan qorunma, müalicə, qayğı və dəstəkləyici xidmətlər aşağı səviyyədədir və buna qarşı intensivləşmiş fəaliyyətə ehtiyac vardır. İİV-li insanlara qarşı Damğa vurma və ayrı-seçkilik kimi fəaliyyətlər üstünlük təşkil edir, eləcə də gec diaqnoz və bunun ardınca erkən ölümlə nəticələnən gec tibbi tədbirlərlə (bura xüsusilə İİV məsləhətləşmələri və test edilməsi addir) müşahidə edilir. İİV qoruyucu tədbirləri dövlət səhiyyə sisteminə inteqrasiya olunmamışdır və paytaxtda ixtisaslaşmış AİDS Mərkəzində cəmlənmişdir. Bunun nəticəsində səhiyyə işçiləri və peşəkarlar HİV-in səmərəli və elmi metodlarla qarşısının alınması və müalicəsindən əksər hallarda xəbərsiz olurlar.
Ətraf mühitin davamlılığını təmin etmək
Azərbaycan aparıcı beynəlxalq müqavilələrə üzvdür, əhəmiyyətli milli ekoloji qanunlar qəbul edib və qlobal ekoloji narahatlıqları Azərbaycanın milli siyasət və proqramlarında əks etdirmişdir.
Ölkə özünün biomüxtəliflik resurslarını qorumaqda əhəmiyyətli irəliləyiş əldə etmişdir – ölkənin ümumi sahəsindəki qorunan ərazilərin sayı hissə etibarilə 2000-ci ildəki 5% göstəricidən iki dəfə artaraq 2011-ci ildə 10.2%-a çatmışdır. Meşələrin bərpa olunması və meşələşdirmə tədbirləri 0.4% meşə ilə əhatə olunan ərazilərin artması ilə nəticələndi. 2002-ci il ilə müqayisədə 15% artımla 2010-cu ildə əhalinin 82%-i əhaliyə təkmilləşdirilmiş obyektlərə giriş əldə etdi və bu göstərici yuxarı-orta-gəlirli dövlətlərin orta göstəricilərindən yüksəkdir.
Azərbaycanın hələ də ciddi ekoloji çətinlikləri mövcuddur. İki fenomen: ölkə ərazisinin 43%-nin eroziyaya və 20%-nin şoranlaşmaya məruz qalması səhralaşmaya yol açır və kənd təssərrüfatında məhsuldarlığı azaldır.
İcməli suyun əldə edilməsi əsas narahatlıq doğuran məsələlərdən biridir. Kənd əhalisinin içməli su mənbələrinə çıxışı 2002-ci ilin 62% göstəricisindən 2010-cu ilin 71 % göstəricisinə qalxsa da, bu yuxari orta gəlirli ölkələrin orta göstəricilərindən hələ də aşağıdır. Azərbaycan kənd yerlərinin inkişafına xüsusi diqqət yetirməklə mövcud su təchizatı sistemlərini müasirləşdirmə fəaliyyətini davam etməlidir.
Azərbaycanın havaya buraxdığı karbon qazının (CO2) adambaşına düşən həcmi yuxarı orta gəlirli ölkələrin orta göstəriciləri ilə eynidir və buraxılan karbon qazının yarısı orta yüksək-gəlirli iqtisadiyyatların payına düşür. Ölkə global əhəmiyyətli istixana qazları yaradanlar sirasına daxil deyil, lakin son illərdə adambaşı CO2 qazının havaya buraxılmasında artım müşahidə olunur. Azərbaycan iqtisadiyyatının hidrokarbon istehsalından asılı olduğunu nəzərə alsaq, hökumət yaşıl iqtisadiyyata keçidin yeni yollarının tapmalıdır.
İnkişaf üçün qlobal tərəfdaşlığı inkişaf etdirmək
Neft gəlirləri və sabit makro-iqtisadi siyasəti nəticəsində Azərbaycan inkişaf etmiş dünya ilə xarici yardım və borcların silinməsi üzərində qurulan asılılıq əlaqələrini qəbul etməyə heç də ehtiyac duymur. Azərbaycan hələ də Rəsmi İnkişaf Yardımı (RİY) alsa da, artıq dövlət öz ictimai xərclərini qarşılamaq üçün xarici yardıma ehtiyac duymur.
Hətta, Azərbaycanın inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün donor ola biləcək imkanları vardır. Bundan əlavə, Azərbaycanda MİM 8-ə qarşı fəaliyyəti digər inkişaf etməkdə olan ölkələrin fəaliyyətindən konseptual olaraq fərqli şəkildədir. Azərbaycan qarşılıqlı olaraq yararlana biləcəyi inkişaf etmiş dünya ilə qarşılıqlı-aslılıq tərəfdaşlığına önəm verir. Azərbaycanın inkişaf etmiş dünyadan malların və xidmətlərin, kapital və əməyin azad axınından tam yararlanmaq şəraitinə ehtiyacı var ki, bu da qloballaşan dünyada müasir meyillər kimi ideal sayılır.
Azərbaycan özündə donorluq potensialını axtarır və bu tendensiya dövlətin təbii fəlakətləri aradan qaldırmaq üçün fondların səxavətli ianə verməsində və dünyanın bir neçə ölkəsində sülhməramlı qüvvələr saxlamasında, eləcə də beynəlxalq layihələrə ayrılan vəsaitlərin artırılmasında və Azərbaycan Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin yaradılması haqqında son qərarda öz əksini tapmışdır. Alıcı və satıcı arasında bir tərəfli əlaqələrdənsə inkişaf etmiş dünya ilə həqiqi tərəfdaşlıq etməsi üçün Azərbaycan, eyni zamanda, ölkəni xarici dünyaya açaraq və bazar iqtisadiyyatına keçidi tamamlayaraq üzərinə götürdüyü sövdələşməni yerinə yetirməyə ehtiyacı var.
Azərbaycanın Avropa və Asiyanın yolayırıcında yerləşməsinin coğrafi müqayisəli üstünlük nümayişinin digər bir yolu dünya ölkələri ilə ticarət, sərmayə və səyahəti asanlaşdırmaq üçün bütün nəqliyyat infrastrukturunu təkmilləşdirməsidir.
İstinadlar
- An Introduction to the Human Development and Capability Approach: Freedom and Agency'
- Background page 2013-11-13 at the Wayback Machine, United Nations Millennium Development Goals website, retrieved 16 June 2009
- "Goal :: Reduce Child Mortality". Mdg Monitor. 16 May 2011. 15 August 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2012.
- "Goal :: Achieve Universal Primary Education". Mdg Monitor. 15 May 2011. 4 July 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2012.
- "Goal :: Eradicate Extreme Poverty and Hunger". Mdg Monitor. 30 March 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2012.
- "Goal :: Improve Maternal Health". Mdg Monitor. 4 July 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2012.
- "Goal :: Combat HIV/AIDS, Malaria and Other Diseases". MDG Monitor. 28 July 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2012.
- "Goal :: Ensure Environmental Sustainability". Mdg Monitor. 30 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2012.
Xarici keçidlər
- un.org/millenniumgoals — Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinin rəsmi saytı
- One page chart of the status of the MDGs at 2013
- Eradicate Extreme Poverty and Hunger by 2015 | UN Millennium Development Goal curated by the Center for Latin American and Caribbean Studies at Michigan State University
- curated by the Center for Latin American and Caribbean Studies at Michigan State University
- "The Vrinda Project" – YouTube channel on the work in progress for the achievement of the MDGs connected to the Wikibook
![image]()
Development Cooperation Handbook - The Millennium Development Goals in Asia and the Pacific: 12 Things to Know Asian Development Bank.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Minilliyin Inkisaf Meqsedleri 193 BMT uzvu olan dovlet ve en azi 23 beynelxalq teskilatin 2015 ci iledek elde etmeyi qebul etdikleri sekkiz beynelxalq inkisaf hedefidir Meqsedler heddinden artiq yoxsullugun azaldilmasi usaq olumunun azaldilmasi QICS kimi epidemiya xestelikleri ile mubarize ve qlobal inkisaf emekdasliginin artirilmasidir TarixiArxa fon 2001 ci ilde BMT nin uzvu olan olkeler yoxsul milletlere daha feal yardim gostermeyin lazim oldugunu qebul ederek esas hedefleri qebul etdiler MIM lerin meqsedi dunyanin en kasib olkelerinde sosial ve iqtisadi seraiti yaxsilasdirmaqla inkisafi suretlendirmekdir Bu hedefler daha evvelki beynelxalq inkisaf hedefleri uzerinde qurulur ve 2000 ci ilde kecirilen butun dunya liderlerinin BMT nin Minilliyin Beyannamesini qebul etdiyi sekkiz hedefi teqdim etdiyi Minilliyin Sammitinde resmi olaraq tesis edilmisdir MeqsedleriIfrat yoxsullugu ve acligi aradan qaldirmaq Sovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra musteqilliyinin 20 ci ilinde Azerbaycan yuksek inkisafa nail oldu Dovlet Umumi Milli Gelirin adambasina hesabinin 2002 ci ildeki 720 dollar gostericisinden 2011 ci ilde 5 290 dollara qalxaraq yuxari orta gelirli olkeler sirasina qosulmasi ile ferqlenir Azerbaycan servetlerin bolusdurulmesini inkisaf etdiren yuksek inkisaf ve siyasetler ve proqramlar neticesinde 2000 ci illerde yoxsullugun esasli suretde azaldilmasina nail oldu Neft gelirlerinden yararlanan Azerbaycan ehali ucun mevaciblerin ve sosial kocurmelerin artirilmasi ucun elece de iqtisadiyyatin modernizasiyasina yonelmis institusional islahatlari genislendirmek ucun genishecmli ictimai sektora aid sermaye proqramlari ve bunu destekleyeni siyaset heyata kecirmeye basladi Bu cehdler esasli artim ve yoxsullugun azalmasi ile neticelenmisdir Bununla da artim ehalinin ekser hissesi ucun mevaciblerin ve gelirlerin yukselmesi ile musahide olunmusdur Hem artim hem de genis ictimai transfert proqramlari vasitesile servetlerin tekmillesdirilmis bolusdurulmesi ehalinin ekser hissesin rifahinin yaxsilasdirilmasi yolunda boyuk rol oynamisdir Buna baxmayaraq mesgulluq menfeetleri urekacan deyildi Azerbaycanin adambasina dusen UDM gostericisine korbohidrogen ixracati vasitesile elde olunur ve bu gosterici isleyen insanlarin yalniz 7 ni ehate etdiyi halda ixracatin 90 den coxunu ehate edir Bununla yanasi Azerbaycanin uzunmuddetli strategiyasinin esas meqsedi olkeni daha semereli ve innovasiyaya aparacaq iqtisadi diversifikasiya ve mehsuldar is yerlerinin acilmasi olmalidir Bu oz novbesinde kend teserrufatinda her isciye dusen elave gelirin her isleyen sexse dusen UDM un ve her vetendasin elde etdiyi heqiqi gelirin gostericileri ile OECD gostericileri arasindaki ferqliliyi azaldacaqdir Umumi ibtidai tehsile nail olmaq Azerbaycan demek olar ki umumi ibtidai ve orta tehsile nail olub ve qeydiyyat emsali yoxsul ve qeyri yoxsul usaqlar arasinda texminen beraber seviyyededir Lakin ibtidai mektebeqeder ve universitet seviyyelerinde formal tehsil spektrinin neticelerine gore dovlet yuxari orta gelir olke statusu gostericilerine gore geride qalir Temin olunan tehsilin keyfiyyetine baxarken iki gostericini nezerden kecirmek lazimdir Birinci olaraq riyaziyyat uzre Azerbaycan telebelerinin orta gostericisi zengin olkelerin gostericisine beraberdir ve ikincisi standarlasmis testlerde xususile riyaziyyat uzre test gostericilerinde kasib ve varli tebeqeden olan usaqlar arasinda cox az ferq vardir Azerbaycan bele bir nailiyyeti ile oyunen dovletlerin sirasindadir Gender beraberliyini temin etmek ve qadinlara selahiyyet vermek zerbaycan tehsil sahesinde gender qeyri beraberliyinin aradan qaldirilmasinda yuksek irelileyis elde etse de yuxari orta gelirli olkeler seviyyesinden geride qaldigi ucun qanunvericilikde gender beraberliyinin temin edilmesine davamli diqqet teleb olunur Azerbaycan qadinlarinin tehsil seviyyesi yuksekdir 99 5 faiz lakin son illerde qizlarin mektebleri erken terk etmesi tendensiyasi musahide olunmusdur Umumilikde Azerbaycanda ali tehsil tehlukesiz gelecek ucun onemli sert kimi sayilir ve ali tehsil seviyyesinde gender ferqliliyi minimal seviyyededir 2011 ci ilde 45 9 54 1 qarsi Lakin doktorantura seviyyesinde qadin telebeler cemi 18 teskil edir Son on illikde Azerbaycanda iqtisadi veziyyet davamli olaraq yaxsilasir ve yeni mesgulluq imkanlari yaranmisdir 2011 ci ilde qadinlar Azerbaycanda iqtisadi aktiv ehalinin 49 2 i teskil etmisdir Lakin qadinlar hele de is yerlerinde c saquli ve ufuqi seqreqasiya ayri seckilik ile uzlesirler Qadinlar tehsil saglamliq ve sosial xidmetler kimi tebietce qadinlara aid olan asagi mevacibli islere celb olunurlar Gender muxtelifliyinin kisilerle muqayisede qadinlara menfi tesir gosteren sahelerinden biri de qanunvericilik prosesleridir Bezi musbet hallar movcud olsa da qadinlar hele de seckili vezifelerde ve yuksek qanunverici statuslu is yerlerinde az temsil olunurlar Misal ucun qadinlarin Azerbaycan Milli Meclisindeki bolgusu 11 den 2005 ci il 16 e 2010 cu il qeder genislenmisdir Hokumetin icraedici orqanlarina geldikde 39 nazir ve dovlet komite ve agentliklerinin rehberlerinden cemisi bir neferi qadindir Nazir muavini seviyyesinde qadinlar yalniz 6 temsil olunurlar Usaq olumu hallarini azaltmaq Usaq olum hallari 2002 ci ildeki 63 3 1000 saglam dogus gostericisinden 2011 ci ilde 44 7 ye dusmesi ve korpe olum emsalinin KOE 38 5 1000 saglam dogus Dunya Banki gostericisi teskil etmesi ile son zamanlar davamli irelileyis elde olunmusdur Bu irelileyise baxmayaraq Azerbaycanin KOE si yuxari orta gelirli olkelerin orta gostericisinden iki defe coxdur Hazirda isledilen saglam dogus anlayisi basda olmaqla eyni melumati her defe veren statistika sisteminin zeif fealiyyetini gosteren resmi statistika ve musteqil sorgular arasinda ferq vardir Bu usaq olumu hallarinin real miqyasi mueyyenlesmedikde ve muvafiq mudaxileler teqdim olunmayanda coxlu problemler yaradir Dogus zamani olum hallari tam olum hallarinin yarisini teskil edir Bu usaqlarin ekseriyyeti saglam lakin nefes almadan ferqli heyat simptomlari ile anadan olurlar ve bu halda onlar saglam dogusla anadan olmus sayilmir elece de onlara sag qalmaq ucun hec bir qaygi gosterilmir Bunun sebebleri ola bilsin ki sehiyye iscileri arasinda reanimasiya ve dogus zamani qaygi bacariqlarinin elece de yeni dogulanlara qaygi gostermek ucun yeterli imkanlarin catismazligi cezalanmadan qorxaraq caga olumlerini gizletmek tendensiyasi da daxildir Resmi statistikaya esasen ishal xestelikleri ve siddetli teneffus infeksiyalari korpe xesteliyi ve olumun esas sebebleridir Zeif qidalanma her 10 korpeden birinin asagi dogum cekili ve 5 yasa qeder boy artimi zeif olan usaqlarin 13 nin pis qidalanma gosterici ile usaq olumunun esas sebeblerinden biridir Korpelerde zeif immunitet ve xestelenme ile musahide olunan vitamin A catismazligi bu usaqlarin 75 de musahide olunur Anemiya genis yayilmis ve buna sebeb olan demir catismazligi demek olar qadin ve usaqlar arasinda beraberdir Ana saglamligini yaxsilasdirmaq Azerbaycan ana olumu seviyyesinin azaldilmasinda musbet neticelere nail olunmusdur Dunya Bankinin melumatina gore Azerbaycanda 2000 ci ildeki her 100 000 dogum halindan 65 ana olumu gostericisinden 2008 ci ilde texminen yariya qeder azalmis ve 2010 cu ilde her 100 000 nefere 43 ana olumu gosterisicine enmisdir BMT Dunya Bankinin birge arasdirmalari Azerbaycanin MIM ler 5 uzre orta irelileyis etmekle 1990 ve 2008 ci il arasinda ana olumu hallarinda illik 2 9 azalmasinii gosterir Esas amillerden biri de ixtisasli kadr ve zeruri avadanliqla temin olunmus dogusdan evvelki qaygi ve dogus levazimatlarina cixisin olmasidir En son Demoqrafik ve Sehiyye sorgusuna esasen dogum hallarinin ekseriyyeti 89 telim kecmis sehiyye iscilerinin nezareti altinda ve tibbi levazimatlarla techiz olunur 78 Bu irelileyisden xeber verse de hele de yuxari orta gelirli olkelerin orta gostericilerinden 97 asagidir Nezaret edilesi diger bir mesele regional ferqliliklerdir olkenin bezi hisselerinde ev dogusunun payi 40 e qederdir Hokumet Ehalinin Reproduktiv Saglamliginin Qorunmasi uzre Milli Strategiya cercivesinde reproduktiv saglamliq xidmetlerinin ehate dairesini genislendirmek ve keyfiyyetini artirmaq ucun oz cehdlerini davam etdirir Hokumet qoruyucu tedbirleri ozunde eks etdiren Ana ve Usaq Saglamligi uzre yeni proqrama tesebbus gostermeyi de planlasdirir HIV AIDS malyariya ve diger xesteliklere qarsi mubarize aparmaq Azerbaycan 2003 cu ilden beri merkezlesmis Insan Immuncatismazligi Virusu IIV epidemiyasi olan olke kimi taninir IIV gostericisi 2004 cu ilden beri keskin sekilde artmaqdadir Bu epidemiya kisilerin qadinlarin sayinin dord misli qeder yoluxmasi ile esasli sekilde gender yonludur Bu epidemiya xususile narkotik istifadesi ile daha da genis yayilir demek olar ki IIV e yoluxan Azerbaycan vetendaslarinin ucde ikisi virusu bu yolla elde edibler Eyni zamanda 2004 ve 2010 cu iller erzinde heteroseksual yolla virus oturulmede dord defeden cox artim olunmus neticede IIV diaqnozlu narkotik istifade eden kisilerin qadin seksual partyoru ile elaqesi sebebinden epidemiyanin feministlesmesi musahide olunur Azerbaycanda IIV epidemiyasi ile mubarizede ehemiyyetli derecede irelileyise baxmayaraq bu epidemiya ile uzlesme riski boyuk olan insanlara virusdan qorunma mualice qaygi ve destekleyici xidmetler asagi seviyyededir ve buna qarsi intensivlesmis fealiyyete ehtiyac vardir IIV li insanlara qarsi Damga vurma ve ayri seckilik kimi fealiyyetler ustunluk teskil edir elece de gec diaqnoz ve bunun ardinca erken olumle neticelenen gec tibbi tedbirlerle bura xususile IIV meslehetlesmeleri ve test edilmesi addir musahide edilir IIV qoruyucu tedbirleri dovlet sehiyye sistemine inteqrasiya olunmamisdir ve paytaxtda ixtisaslasmis AIDS Merkezinde cemlenmisdir Bunun neticesinde sehiyye iscileri ve pesekarlar HIV in semereli ve elmi metodlarla qarsisinin alinmasi ve mualicesinden ekser hallarda xebersiz olurlar Etraf muhitin davamliligini temin etmek Azerbaycan aparici beynelxalq muqavilelere uzvdur ehemiyyetli milli ekoloji qanunlar qebul edib ve qlobal ekoloji narahatliqlari Azerbaycanin milli siyaset ve proqramlarinda eks etdirmisdir Olke ozunun biomuxteliflik resurslarini qorumaqda ehemiyyetli irelileyis elde etmisdir olkenin umumi sahesindeki qorunan erazilerin sayi hisse etibarile 2000 ci ildeki 5 gostericiden iki defe artaraq 2011 ci ilde 10 2 a catmisdir Meselerin berpa olunmasi ve meselesdirme tedbirleri 0 4 mese ile ehate olunan erazilerin artmasi ile neticelendi 2002 ci il ile muqayisede 15 artimla 2010 cu ilde ehalinin 82 i ehaliye tekmillesdirilmis obyektlere giris elde etdi ve bu gosterici yuxari orta gelirli dovletlerin orta gostericilerinden yuksekdir Azerbaycanin hele de ciddi ekoloji cetinlikleri movcuddur Iki fenomen olke erazisinin 43 nin eroziyaya ve 20 nin soranlasmaya meruz qalmasi sehralasmaya yol acir ve kend tesserrufatinda mehsuldarligi azaldir Icmeli suyun elde edilmesi esas narahatliq doguran meselelerden biridir Kend ehalisinin icmeli su menbelerine cixisi 2002 ci ilin 62 gostericisinden 2010 cu ilin 71 gostericisine qalxsa da bu yuxari orta gelirli olkelerin orta gostericilerinden hele de asagidir Azerbaycan kend yerlerinin inkisafina xususi diqqet yetirmekle movcud su techizati sistemlerini muasirlesdirme fealiyyetini davam etmelidir Azerbaycanin havaya buraxdigi karbon qazinin CO2 adambasina dusen hecmi yuxari orta gelirli olkelerin orta gostericileri ile eynidir ve buraxilan karbon qazinin yarisi orta yuksek gelirli iqtisadiyyatlarin payina dusur Olke global ehemiyyetli istixana qazlari yaradanlar sirasina daxil deyil lakin son illerde adambasi CO2 qazinin havaya buraxilmasinda artim musahide olunur Azerbaycan iqtisadiyyatinin hidrokarbon istehsalindan asili oldugunu nezere alsaq hokumet yasil iqtisadiyyata kecidin yeni yollarinin tapmalidir Inkisaf ucun qlobal terefdasligi inkisaf etdirmek Neft gelirleri ve sabit makro iqtisadi siyaseti neticesinde Azerbaycan inkisaf etmis dunya ile xarici yardim ve borclarin silinmesi uzerinde qurulan asililiq elaqelerini qebul etmeye hec de ehtiyac duymur Azerbaycan hele de Resmi Inkisaf Yardimi RIY alsa da artiq dovlet oz ictimai xerclerini qarsilamaq ucun xarici yardima ehtiyac duymur Hetta Azerbaycanin inkisaf etmekde olan olkeler ucun donor ola bilecek imkanlari vardir Bundan elave Azerbaycanda MIM 8 e qarsi fealiyyeti diger inkisaf etmekde olan olkelerin fealiyyetinden konseptual olaraq ferqli sekildedir Azerbaycan qarsiliqli olaraq yararlana bileceyi inkisaf etmis dunya ile qarsiliqli asliliq terefdasligina onem verir Azerbaycanin inkisaf etmis dunyadan mallarin ve xidmetlerin kapital ve emeyin azad axinindan tam yararlanmaq seraitine ehtiyaci var ki bu da qloballasan dunyada muasir meyiller kimi ideal sayilir Azerbaycan ozunde donorluq potensialini axtarir ve bu tendensiya dovletin tebii felaketleri aradan qaldirmaq ucun fondlarin sexavetli iane vermesinde ve dunyanin bir nece olkesinde sulhmeramli quvveler saxlamasinda elece de beynelxalq layihelere ayrilan vesaitlerin artirilmasinda ve Azerbaycan Beynelxalq Inkisaf Agentliyinin yaradilmasi haqqinda son qerarda oz eksini tapmisdir Alici ve satici arasinda bir terefli elaqelerdense inkisaf etmis dunya ile heqiqi terefdasliq etmesi ucun Azerbaycan eyni zamanda olkeni xarici dunyaya acaraq ve bazar iqtisadiyyatina kecidi tamamlayaraq uzerine goturduyu sovdelesmeni yerine yetirmeye ehtiyaci var Azerbaycanin Avropa ve Asiyanin yolayiricinda yerlesmesinin cografi muqayiseli ustunluk numayisinin diger bir yolu dunya olkeleri ile ticaret sermaye ve seyaheti asanlasdirmaq ucun butun neqliyyat infrastrukturunu tekmillesdirmesidir IstinadlarAn Introduction to the Human Development and Capability Approach Freedom and Agency Background page 2013 11 13 at the Wayback Machine United Nations Millennium Development Goals website retrieved 16 June 2009 Goal Reduce Child Mortality Mdg Monitor 16 May 2011 15 August 2015 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2012 Goal Achieve Universal Primary Education Mdg Monitor 15 May 2011 4 July 2014 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2012 Goal Eradicate Extreme Poverty and Hunger Mdg Monitor 30 March 2015 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2012 Goal Improve Maternal Health Mdg Monitor 4 July 2014 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2012 Goal Combat HIV AIDS Malaria and Other Diseases MDG Monitor 28 July 2023 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2012 Goal Ensure Environmental Sustainability Mdg Monitor 30 July 2020 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2012 Xarici kecidlerVikianbarda elaqeli media fayllar un org millenniumgoals Minilliyin Inkisaf Meqsedlerinin resmi sayti One page chart of the status of the MDGs at 2013 Eradicate Extreme Poverty and Hunger by 2015 UN Millennium Development Goal curated by the Center for Latin American and Caribbean Studies at Michigan State University curated by the Center for Latin American and Caribbean Studies at Michigan State University The Vrinda Project YouTube channel on the work in progress for the achievement of the MDGs connected to the Wikibook Development Cooperation Handbook The Millennium Development Goals in Asia and the Pacific 12 Things to Know Asian Development Bank