Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Meydan — Şuşa şəhərinin əsas şəhər meydanıdır. Şuşa qalasının Gəncə qapısı yaxınlığındakı Divanxana meydanından başlanğıcını götürən Şuşanın əsas ticarət magistralı olan Rasta bazar küçəsi məhz Meydanda tamamlanır, beləliklə Meydan və Divanxananı əlaqələndirir. Şimaldan cənuba doğru zəif hiss olunan mailliklə uzanan küçə effektiv və gözlənilməz şəkildə kiçik işıqlı Meydana çıxır.
| Meydan | |
|---|---|
 Meydan 1992-ci ilin qışında | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Şuşa |
| Yerləşir | Şuşa |
| Aidiyyatı | Şuşa Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Tikilmə tarixi | XIX əsr |
Tarixi
E. Avalov qeyd edir ki, ətrafında yerləşən binaların təyinatında əsasən Meydan Şuşada mühüm ictimai-ticari rol oynamışdır; burada böyük dini mərasimlər (Aşura) keçirilmişdir. Meydanın əsas memarlıq elementləri dini və ticarət binalarıdır ki, bu xüsusiyyət də XVII–XVIII əsrlər Azərbaycan şəhərlərində salınmış meydanlar üçün xarakterikdir.
Şuşa şəhərinin tarixi bilinməyən baş planına əsasən şəhərin əsas memarlıq və ticarət kompleksi olan Meydan ilk dini tikilinin ətrafında formalaşdırılmışdır. Sonradan bu cür məscidlər ətrafında inşa edilən ticarət və digər tikililər məscid vəqflərinə aid idi; məscid mə mədrəsələrin saxlanmasına lazım olan xərclər bu binaların istifadəsindən əldə edilən gəlir sayəsində ödənirdi.
Meydanın formalaşmasını izləməklə Şuşanın digər orta əsrlər meydanlarının da yaradılması yolunu öyrənmək mümkündür. Rasta bazar küçəsinin şərq tərəfinin cənub qurtaracağı bitişik binalar vasitəsiylə dərininə genişləndirilmişdir. Küçənin bir hissəsinin genişləndirilməsi vasitəsilə meydan yaradılması üsuluna Şuşanın Bazar başı və Mərdinli məhəllə meydanlarının nümunəsində də izləmək mümkündür. Küçələrin kəsişməsi nəticəsində kontrast yaradan bu üsul hətt kiçik ölçülü ərazidə də genişlik effekti formalaşdırır.
Meydanın yanız Aşağı bazar küçəsindən uzanan bir mərtəbəli ticarət sıralarını davam etdirən cənub hissəsindəki tikililər ticarət məqsədilə istifadə olunurdu. Digər tərəfdə yerləşməklə məscidlə üzbəüz olan iki mərtəbəli bina və hər iki tərəfdən ona birləşən digər iki mərtəbəli binalar mədrəsə binalarıdır. П formalı mədrəsə binaları cümə məscidi ətrafında geniş həyət yaradır.
Xüsusiyyətləri
Rasta bazar küçəsinin oxu boyunca dartılan meydan düzbucaqlı formaya malikdir. Meydan yaxşı təşkil olunmuş və abad görünüşə malikdir.
Yalnız ticarət kompleksinin deyil, bütövlükdə şəhərin planlaşdırma nüvəsi olan Meydanda, iki əsas ticarət magistralı – Rasta bazar və onun davamı olan Şeytan bazarla Aşağı bazar küçələri kəsişir. Düz səthli Divanxana meydanından fərqli olaraq, Meydan bir qədər cənub-şərqə mailidir və bu hissədən ona Aşağı bazar küçəsi açılır.
Meydanın memarlıq kompleksinə qərbdən karvansara, şərqdən və cənubdan uzun həcmli, bir mərtəbəli və böyük girişlərə malik ticarət sıraları daxildir. Cənub tərəfdən həmin ticarət sıraları inkişaf edərək Aşağı bazar küçəsinin ticarət sıraları ilə birləşir. Meydanın bütün bu kompozisiyası cənubda Şuşanın iki minarəli Cümə məscidi ilə tamamlanır. Minarələrin uzaqdan görünən dəqiq vertikalları meydanın horizontal bölünməli yan qanadları ilə effektiv kontrast təşkil edir.
Orta əsrlərdə Avropa şəhərlərinin mərkəzi meydanlarında inşa edilən hündür qülləli kafedrallar az mərtəbəli yaşayış binaları üzərində dominant təşkil edərək hər tərəfdən görünür, şəhərə gələn şəxlərə əsas ticarət küçələri və meydanının yerini işarə edirdi. Şərq ölkələrinin şəhərlərində, o cümlədən Şuşada bu rolu hündür minarəli məscidlər həyata keçirirdi. Buna görə də Yuxarı Gövhər ağa məscidinin kifayət qədər hündür olan oxvari minarələri və mərkəzi gümbəzi şəhərin memarlıq kompozisiyasında dominantlıq təşkil edir. Yuxarı Gövhər ağa məscidi Meydanın memarlıq ansamblında əsas yeri tutmaqla, ətrafında yerləşən binaları özünə tabe edir.
Meydan ətrafında yerləşən binalar
Yuxarı Gövhər ağa məscidi
Şuşa şəhərinin cümə məscidi olan Yuxarı Gövhər ağa məscidi şəhər ərazisində tikilmiş ən qədim məsciddir. Yuxarı Gövhər ağa məscidinin inşası dörd mərhələdə həəyata keçirilmişdir. Ərazidə ilk məscid Qarabağ xanlığının və Şuşa qalasının banisi Pənahəli xanın göstərişi ilə Qarabağ xan sarayı ilə paralel təxminən 1750-ci illərdə qamışdan inşa edilmişdir.İbrahimxəlil xan hakimiyyətə gəldikdən sonra 1768–1769-cu illərdə qamış məscidin yerində daşdan yeni məscid tikilmişdir. XIX əsrin I yarısında Gövhər ağanın maddi dəstəyi ilə İbrahimxəlil xanın yararsız hala düşmüş məscidinin yerində qoşa minarəli üçüncü məscid inşa edilmişdir. 1883-cü ildə Gövhər ağanın maddi vəsaiti əsasında üçüncü məscidin yerində Şuşanın dördüncü və sonuncu cümə məscidi inşa edilmişdir.
Məscid, özündən əvvəlki tikilinin inşaat oxlarını təkrarlayır. Dördüncü məscid kompozisiya-planlaşdırma və memarlıq bədii xüsusiyyətləri baxımından sələfindən kəskin şəkildə fərqlənir. Giriş Şahbulaq məscidində olduğu kimi yarımdairəvi daş tağla həll edilmişdir. Məscidin portikinin arkadası, iki mərtəbəli tikilinin hündürlüyü boyunca ucalan üç eyni tağdan ibarətdir. Eyvanın tağları üzərində Quran ayələri yazılmış dekorativ lent uzanır. Yuxarı Gövhər ağa məscidinin dam örtüyünün orta hissəsində əsas ox boyunca yerləşən və mərkəzi nefin üstünü örtərək təxminən 5 metr diametrə malik olan iki günbəz fərqlənir. Kərpiclə hörülmüş minarələrin səthi qabarıq lentlərlə üç hissəyə bölünmüş və rəngli daşlarla bəzədilmişdir.
Meydan mədrəsəsi
N. Baranov qeyd edir ki, şərq şəhərlərində Şuşanın Yuxarı məscid kompleksi kimi monumental dini tikililər qonşuluqda yerləşən ticarət tikililəri – karvansaralar və bazarlarla birlikdə şəhərin əsas planlaşdırma elementlərini təşkil edirlər. Monumentallıq və əhəmiyyətlilik təsirinin artırılması üçün Orta Asiyanın orta əsrlər memarlığında geniş tətbiq edilmiş bir neçə iki-üç mərtəbəli binanın bir kompleksdə birləşdirilməsi üsulu Şuşanın meydan mədrəsəsinin inşasında da tətbiq edilmişdir. E. Avalov Meydan mədrəsəsinin artıq mövcud olan Yuxarı Gövhər ağa məscidinin qonşuluğunda inşa edilməsini də bununla əlaqələndirir.
Şuşanın tarixi qeyd edilməmiş baş planında ayrıca mədrəsə binası göstərilməmişdir. Cümə məscidi və mədrəsə kompleksinin yekun formalaşmasını yalnız Şuşanın 1855-ci ilə aid baş planında görmək mümkündür. Mədrəsə kompleksinə giriş Meydanın cənubunda yerləşən daş tağlı qapı vasitəsiylə həyata keçirilir. SSRİ dövründə Meydanda aparılan yenidənqurma işləri zamanı Yuxarı Gövhər ağa məscidinə görünüşün açılması üçün Meydan mədrəsəsinin qərb qanadı istisna olmaqla digər hissələri sökülmüş və yerində bağ salınmışdır.
Meydan bulağı
Meydanın mərkəzində yerləşən bulaq plastik həll edilmiş kiçik daş sütundan ibarətdir. Meydanın dizaynının yekun memarlıq elementi olan bulaq onun mərkəzini təşkil etməklə kompleksin yekunluğunu həll edir. İşğaldan sonra Meydan bulağının daş sütununun aqibəti barədə heç bir məlumat yoxdur.
İstinadlar
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 111.
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 97.
- Бунин, А. Особенности архитектурно-планировочного развития средневековых городов Центральной и Западной Европы. Москва. 1964. 136.
- Авалов, 1977. səh. 58
- Авалов, 1977. səh. 52
- Фатуллаев, Ш. С. Памятники Шуши. Баку. 1970. 112.
- Авалов, 1977. səh. 57
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964. 201.
- Авалов, 1977. səh. 53
- Джеваншир, Мирза Джамал. Карабах (перевод А. Берже). Тифлис: газ. Кавказ. 1855. № 61-62.
- Авалов, 1977. səh. 54
- Баранов, Н. В. Композиция центра города. Москва. 1964. 9.
- Авалов, 1977. səh. 63
Ədəbiyyat
- Авалов, Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Баку: Элм. 1977.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Meydan deqiqlesdirme Meydan Susa seherinin esas seher meydanidir Susa qalasinin Gence qapisi yaxinligindaki Divanxana meydanindan baslangicini goturen Susanin esas ticaret magistrali olan Rasta bazar kucesi mehz Meydanda tamamlanir belelikle Meydan ve Divanxanani elaqelendirir Simaldan cenuba dogru zeif hiss olunan maillikle uzanan kuce effektiv ve gozlenilmez sekilde kicik isiqli Meydana cixir MeydanMeydan 1992 ci ilin qisindaOlke AzerbaycanSeher SusaYerlesir SusaAidiyyati Susa Tarix Memarliq QoruguTikilme tarixi XIX esrTarixiV Veresaginin Susada Meherrem ayi zamani dini yurus 1865 ci il Resmde Yuxari Govher aga mescidi qarsisindaki meydanda dini merasim tesvir edilib E Avalov qeyd edir ki etrafinda yerlesen binalarin teyinatinda esasen Meydan Susada muhum ictimai ticari rol oynamisdir burada boyuk dini merasimler Asura kecirilmisdir Meydanin esas memarliq elementleri dini ve ticaret binalaridir ki bu xususiyyet de XVII XVIII esrler Azerbaycan seherlerinde salinmis meydanlar ucun xarakterikdir Susa seherinin tarixi bilinmeyen bas planina esasen seherin esas memarliq ve ticaret kompleksi olan Meydan ilk dini tikilinin etrafinda formalasdirilmisdir Sonradan bu cur mescidler etrafinda insa edilen ticaret ve diger tikililer mescid veqflerine aid idi mescid me medreselerin saxlanmasina lazim olan xercler bu binalarin istifadesinden elde edilen gelir sayesinde odenirdi Meydanin formalasmasini izlemekle Susanin diger orta esrler meydanlarinin da yaradilmasi yolunu oyrenmek mumkundur Rasta bazar kucesinin serq terefinin cenub qurtaracagi bitisik binalar vasitesiyle derinine genislendirilmisdir Kucenin bir hissesinin genislendirilmesi vasitesile meydan yaradilmasi usuluna Susanin Bazar basi ve Merdinli mehelle meydanlarinin numunesinde de izlemek mumkundur Kucelerin kesismesi neticesinde kontrast yaradan bu usul hett kicik olculu erazide de genislik effekti formalasdirir Meydanin yaniz Asagi bazar kucesinden uzanan bir mertebeli ticaret siralarini davam etdiren cenub hissesindeki tikililer ticaret meqsedile istifade olunurdu Diger terefde yerlesmekle mescidle uzbeuz olan iki mertebeli bina ve her iki terefden ona birlesen diger iki mertebeli binalar medrese binalaridir P formali medrese binalari cume mescidi etrafinda genis heyet yaradir XususiyyetleriRasta bazar kucesinin oxu boyunca dartilan meydan duzbucaqli formaya malikdir Meydan yaxsi teskil olunmus ve abad gorunuse malikdir Yalniz ticaret kompleksinin deyil butovlukde seherin planlasdirma nuvesi olan Meydanda iki esas ticaret magistrali Rasta bazar ve onun davami olan Seytan bazarla Asagi bazar kuceleri kesisir Duz sethli Divanxana meydanindan ferqli olaraq Meydan bir qeder cenub serqe mailidir ve bu hisseden ona Asagi bazar kucesi acilir Meydanin memarliq kompleksine qerbden karvansara serqden ve cenubdan uzun hecmli bir mertebeli ve boyuk girislere malik ticaret siralari daxildir Cenub terefden hemin ticaret siralari inkisaf ederek Asagi bazar kucesinin ticaret siralari ile birlesir Meydanin butun bu kompozisiyasi cenubda Susanin iki minareli Cume mescidi ile tamamlanir Minarelerin uzaqdan gorunen deqiq vertikallari meydanin horizontal bolunmeli yan qanadlari ile effektiv kontrast teskil edir Orta esrlerde Avropa seherlerinin merkezi meydanlarinda insa edilen hundur qulleli kafedrallar az mertebeli yasayis binalari uzerinde dominant teskil ederek her terefden gorunur sehere gelen sexlere esas ticaret kuceleri ve meydaninin yerini isare edirdi Serq olkelerinin seherlerinde o cumleden Susada bu rolu hundur minareli mescidler heyata kecirirdi Buna gore de Yuxari Govher aga mescidinin kifayet qeder hundur olan oxvari minareleri ve merkezi gumbezi seherin memarliq kompozisiyasinda dominantliq teskil edir Yuxari Govher aga mescidi Meydanin memarliq ansamblinda esas yeri tutmaqla etrafinda yerlesen binalari ozune tabe edir Meydan etrafinda yerlesen binalarYuxari Govher aga mescidi Meydan ve Yuxari Govher aga mescidi Susanin isgalindan sonraEsas meqale Yuxari Govher aga mescidi Susa seherinin cume mescidi olan Yuxari Govher aga mescidi seher erazisinde tikilmis en qedim mesciddir Yuxari Govher aga mescidinin insasi dord merhelede heeyata kecirilmisdir Erazide ilk mescid Qarabag xanliginin ve Susa qalasinin banisi Penaheli xanin gosterisi ile Qarabag xan sarayi ile paralel texminen 1750 ci illerde qamisdan insa edilmisdir Ibrahimxelil xan hakimiyyete geldikden sonra 1768 1769 cu illerde qamis mescidin yerinde dasdan yeni mescid tikilmisdir XIX esrin I yarisinda Govher aganin maddi desteyi ile Ibrahimxelil xanin yararsiz hala dusmus mescidinin yerinde qosa minareli ucuncu mescid insa edilmisdir 1883 cu ilde Govher aganin maddi vesaiti esasinda ucuncu mescidin yerinde Susanin dorduncu ve sonuncu cume mescidi insa edilmisdir Mescid ozunden evvelki tikilinin insaat oxlarini tekrarlayir Dorduncu mescid kompozisiya planlasdirma ve memarliq bedii xususiyyetleri baximindan selefinden keskin sekilde ferqlenir Giris Sahbulaq mescidinde oldugu kimi yarimdairevi das tagla hell edilmisdir Mescidin portikinin arkadasi iki mertebeli tikilinin hundurluyu boyunca ucalan uc eyni tagdan ibaretdir Eyvanin taglari uzerinde Quran ayeleri yazilmis dekorativ lent uzanir Yuxari Govher aga mescidinin dam ortuyunun orta hissesinde esas ox boyunca yerlesen ve merkezi nefin ustunu orterek texminen 5 metr diametre malik olan iki gunbez ferqlenir Kerpicle horulmus minarelerin sethi qabariq lentlerle uc hisseye bolunmus ve rengli daslarla bezedilmisdir Meydan medresesi Medresenin tagli girisi N Baranov qeyd edir ki serq seherlerinde Susanin Yuxari mescid kompleksi kimi monumental dini tikililer qonsuluqda yerlesen ticaret tikilileri karvansaralar ve bazarlarla birlikde seherin esas planlasdirma elementlerini teskil edirler Monumentalliq ve ehemiyyetlilik tesirinin artirilmasi ucun Orta Asiyanin orta esrler memarliginda genis tetbiq edilmis bir nece iki uc mertebeli binanin bir kompleksde birlesdirilmesi usulu Susanin meydan medresesinin insasinda da tetbiq edilmisdir E Avalov Meydan medresesinin artiq movcud olan Yuxari Govher aga mescidinin qonsulugunda insa edilmesini de bununla elaqelendirir Susanin tarixi qeyd edilmemis bas planinda ayrica medrese binasi gosterilmemisdir Cume mescidi ve medrese kompleksinin yekun formalasmasini yalniz Susanin 1855 ci ile aid bas planinda gormek mumkundur Medrese kompleksine giris Meydanin cenubunda yerlesen das tagli qapi vasitesiyle heyata kecirilir SSRI dovrunde Meydanda aparilan yenidenqurma isleri zamani Yuxari Govher aga mescidine gorunusun acilmasi ucun Meydan medresesinin qerb qanadi istisna olmaqla diger hisseleri sokulmus ve yerinde bag salinmisdir Meydan bulagi Meydanin merkezinde yerlesen bulaq plastik hell edilmis kicik das sutundan ibaretdir Meydanin dizayninin yekun memarliq elementi olan bulaq onun merkezini teskil etmekle kompleksin yekunlugunu hell edir Isgaldan sonra Meydan bulaginin das sutununun aqibeti barede hec bir melumat yoxdur IstinadlarSalamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 111 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 97 Bunin A Osobennosti arhitekturno planirovochnogo razvitiya srednevekovyh gorodov Centralnoj i Zapadnoj Evropy Moskva 1964 136 Avalov 1977 seh 58 Avalov 1977 seh 52 Fatullaev Sh S Pamyatniki Shushi Baku 1970 112 Avalov 1977 seh 57 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 201 Avalov 1977 seh 53 Dzhevanshir Mirza Dzhamal Karabah perevod A Berzhe Tiflis gaz Kavkaz 1855 61 62 Avalov 1977 seh 54 Baranov N V Kompoziciya centra goroda Moskva 1964 9 Avalov 1977 seh 63EdebiyyatAvalov E V Arhitektura goroda Shushi i problemy sohraneniya ego istoricheskogo oblika Baku Elm 1977 Hemcinin baxSusa Dovlet Tarix Memarliq Qorugu