Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Metro — şəhər sərnişin nəqliyyatı vasitəsi, küçədənkənar rabitədə şəhərdaxili yeraltı sərnişin daşımalarını yerinə yetirən sərnişindaşıma nəqliyyatı növüdür. Adətən, əhalisinin sayı 1 milyon nəfərdən çox olan şəhərlərdə tikilir. Metropoliten ən baha başa gələn şəhər nəqliyyatı növüdür.
- Dünyada ən uzun metro xətləri Şanxay (538 km) və Pekin metropolitenindədir (465 km).
Metropoliten | |
|---|---|
fr. métro | |
 Bakı metropoliteni | |
| İcadı | London, 1890,  Birləşmiş Krallıq |
| İstismarı | 1863–h.h. |
| Sürəti | 120 km/saat |
| Tətbiqi | Sərnişindaşınma |
| İnfrastrukturu | Elektrik şəbəkəsi, rels yolu, tunel |
Metronun tarixi
İlk metro stansiyası 1863-cü ildə Londonda açılıb və 2013-cü ildə metronun 150 illiyi qeyd edilib.
XX əsrin 30-cu illərinin əvvələrində Bakı təkcə Qafqazın deyil, həm də bütün keçmiş SSRİ-nin əhalisi çox olan sənaye, mədəni və elmi mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Buna görə də Moskva və Leninqrad şəhərlərində metropoliten tikintisindən sonra — 1932-ci ildə Bakı şəhərinin inkişafının Baş Planının ilkin variantlarında metropolitenin tikintisi qərara alındı.
Lakin bir qədər sonra başlanan 1941–1945-ci illərin müharibəsi həmin niyyətlərin həyata keçirilməsinə mane oldu.
- Yalnız 1947-ci ildə, dağıdıcı müharibədən 2 il sonra hökumət layihə-axtarış işlərinin aparılmasının başlanması barədə qərar qəbul edir.
- 1949-cu ildə metropolitenin tikinti bazasının yaradılması başlanır.
- 1954-cü ildə isə birinci xəttin texniki layihəsi təsdiq olunur və metropolitenin 12,1 km-lik xəttinin inşası başlanır. Baş yolun xətləri dəniz sahilindən 500–700-m aralı keçərək buxtaya paralel surətdə uzanıb gedirdi.
- 1953-cü ildə tikinti işləri müvəqqəti dayandırılır və yalnız 1960-cı ildə bərpa olunur. Bu da Bakı metropoliteninin istismara verilməsini xeyli gecikdirir.
- 1966-cı ildə tərkibində hərəkət, hərəkət qatarları, yol və tunel qurğuları, sanitariya texnikası və elektromexanika, işarəvermə və rabitə, material-texniki təminat xidmətləri kimi 6 xidməti olan Bakı Metropoliteni İdarəsi (BMİ) yaradılır.
- 1967-ci il noyabrın 6-da Bakı şəhərində metropolitenin 5 stansiyası — Bakı Soveti, 26 Bakı Komissarı, 28 Aprel, Gənclik və Nəriman Nərimanov stansiyaları və 9,2 km-lik yeraltı xətləri olan Ι növbəsi istismara verilir, həmin stansiyalardan 4-ü böyük dərinlikdə idi ki, bunlardan da birisi Qara şəhər adlanan ərazidə yerləşən "Xətai" stansiyası idi.
25 noyabr 1967-ci ildən metropolitenin daimi istismarı və qatarların müntəzəm hərəkəti başlandı. Birinci sahədən sonra 2,3 km-lik ikinci sahə işə salındı. Sonra isə 6,4 km-lik üçüncü sahə istismara verildi ki, bu da iri "8-ci kilometr" yaşayış sahəsini və sənaye zonasını şəhərin mərkəzinə birləşdirdi. 9,1 km-lik ikinci növbə isə Bakı yaylasının şimal-qərb hissəsindən keçdi və həmin sahə beş stansiyanın inşası ilə birlikdə 1985-ci ildə başa çatdırıldı, buradakı stansiyalardan ikisi böyük dərinlikdə yerləşir. 28 May stansiyasına keçid kimi tikilmiş Cəfər Cabbarlı stansiyası 1993-cü ildə istismara verilmişdir.
- 2002-ci ildə istismara verilən Həzi Aslanov adına stansiyanın başa çatdırılması üçün Avropa Birliyi 4.1 milyon avro ayırmışdır.
- 2006-cı ildən etibarən köhnə jeton ödəmə sisteminin əvəzinə yeni RFİD kartlar tətbiq edilməyə başlamışdır. 2007-ci ildə tam olaraq bu kartlara keçilmişdir.
- 2008-ci il oktyabrın 9-da Nəsimi stansiyası istifadəyə verilmişdir.
- 2009-cu il dekabrın 30-da Azadlıq prospekti stansiyası istifadəyə verilmişdir.
- 2011-ci il iyunun 29-da Dərnəgül stansiyası istifadəyə verilmişdir. Gələcəkdə Bakı metropoliteni xətlərinin uzunluğu 119 kilometrə, stansiyaların sayı isə 76-ya çatdırılması planlaşdırılır.
Hazırda Bakı metropoliteni ümumi uzunluğu 34,6 km olan 3 xətdən, 26 işləyən və iki tikilən stansiyadan ibarətdir, həmin stansiyaların 23 vestibülü var. Stansiyaların yeddisi böyük dərinlikdə yerləşir. Metropolitendə pilləkan zolağının ümumi uzunluğu 4000 metrdən artıq olan beş tipli 39 eskalator işə salınmışdır. Tunel tikililərinin ümumi uzunluğu 17,1 kilometrdən artıqdır. Bakı metropoliteninin nadirliyi bundan ibarətdir ki, onun xətləri təpəlik ərazidə yerləşən şəhərin bir-biri ilə kəsişən relyefi üzrə salınmışdır, burada 60% və 40%-minlik mailliklər və kiçik radiuslu çoxlu əyrilər mövcuddur.
Tarixdə ilk metro qəzası
10 avqust 1903-ü ildə Paris metrosunda 84 nəfərin həyatına son qoyan yanğın baş verdi. Bu faciə həm də tarixə ilk metro qəzası kimi düşdü.
Yanğın metronun istismara verilməsindən üç il sonra, yeni xəttin istismara verilməsi ərəfəsində baş verdi.
Arxadan gələn qatara mane olmamaq üçün maşinist vaqonu boş halda növbəti stansiyaya çəkir. Qısaqapanmadan əmələ gələn yanğın söndürülür. Arxadan gələn qatarın maşinisti yanğın xəbərdarlığı aldığı üçün sərnişinlərdən (təqribən 300 nəfər) vaqonu tərk etməyi tələb edir. Bu zaman sərnişinlərdən biri metro işçisi ilə mübahisə edərək gediş haqqının geri qaytarılmasını tələb edir. Digər sərnişinlər də ona qoşulur və bu zaman tuneldəki yanğından əmələ gələn tüstü qəflətən stansiyaya dolur. İnsanlar çaşqın halda çıxışa tərəf qaçmağa başlayır, lakin bədbəxtlikdən həmin istiqamətdə çıxış bağlı idi… Xilasedicilər stansiyadan 84 cəsəd çıxarırlar.
Bu qəzadan sonra metro vaqonlarının hazırlanması zamanı taxtadan istifadə minimuma endirildi.
28 oktyabr 1995-ci ildə isə Bakıda "Ulduz" və "Nərimanov" stansiyaları arasındakı tuneldə qatarın alışması nəticəsində 300 adam həlak olub, 400 nəfər isə xəsarət almışdır. Bu qəza "Ginnesin Rekordlar Kitabı"na ən dəhşətli metro qəzası kimi düşmüşdür. Beləliklə ilk dəfə 1967-ci ildə "Ginnesin Rekordlar Kitabı"na Şərqdə ilk metro kimi düşən Bakı metropoliteni, bu dəfə faciənin böyüklüyünə görə tarixə düşdü. Birinci göstərici dəyişməyən rekordlar siyahısına daxildir. Üçüncü rekord da müstəqillik dövrünə təsadüf edir. Bakı Metrosu bu dəfə dünyada ən ucuz dəmiryol nəqliyyatı şəbəkəsi kimi böyük bir "uğura" imza atıb və təqribən 15 ilə yaxın müddətdə "Keçici bayrağı" heç kimə verməyib.
İstinadlar
- "Dünyanın ən yaxşı və ən bahalı metrosu…". 2021-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-20.
- "Metro.gov.az". 2022-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-24.
- . 2009-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-15.
Xarici keçidlər
- Tarixdə ilk metro qəzası 2009-09-06 at the Wayback Machine
- Bakı şəhərində avtobus sərnişin daşımalarının təşkilində müasir üsulların tətbiqi
Dünyada ən ciddi təhlükəsizlik sistemi olan metrolar – SİYAHI
 | Nəqliyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Metro deqiqlesdirme Metro seher sernisin neqliyyati vasitesi kucedenkenar rabitede seherdaxili yeralti sernisin dasimalarini yerine yetiren sernisindasima neqliyyati novudur Adeten ehalisinin sayi 1 milyon neferden cox olan seherlerde tikilir Metropoliten en baha basa gelen seher neqliyyati novudur Dunyada en uzun metro xetleri Sanxay 538 km ve Pekin metropolitenindedir 465 km Metropolitenfr metroBaki metropoliteniIcadi London 1890 Birlesmis KralliqIstismari 1863 h h Sureti 120 km saatTetbiqi SernisindasinmaInfrastrukturu Elektrik sebekesi rels yolu tunelMetronun tarixiIlk metro stansiyasi 1863 cu ilde Londonda acilib ve 2013 cu ilde metronun 150 illiyi qeyd edilib XX esrin 30 cu illerinin evvelerinde Baki tekce Qafqazin deyil hem de butun kecmis SSRI nin ehalisi cox olan senaye medeni ve elmi merkezlerinden birine cevrilmisdir Buna gore de Moskva ve Leninqrad seherlerinde metropoliten tikintisinden sonra 1932 ci ilde Baki seherinin inkisafinin Bas Planinin ilkin variantlarinda metropolitenin tikintisi qerara alindi Lakin bir qeder sonra baslanan 1941 1945 ci illerin muharibesi hemin niyyetlerin heyata kecirilmesine mane oldu Yalniz 1947 ci ilde dagidici muharibeden 2 il sonra hokumet layihe axtaris islerinin aparilmasinin baslanmasi barede qerar qebul edir 1949 cu ilde metropolitenin tikinti bazasinin yaradilmasi baslanir 1954 cu ilde ise birinci xettin texniki layihesi tesdiq olunur ve metropolitenin 12 1 km lik xettinin insasi baslanir Bas yolun xetleri deniz sahilinden 500 700 m arali kecerek buxtaya paralel suretde uzanib gedirdi 1953 cu ilde tikinti isleri muveqqeti dayandirilir ve yalniz 1960 ci ilde berpa olunur Bu da Baki metropoliteninin istismara verilmesini xeyli gecikdirir 1966 ci ilde terkibinde hereket hereket qatarlari yol ve tunel qurgulari sanitariya texnikasi ve elektromexanika isareverme ve rabite material texniki teminat xidmetleri kimi 6 xidmeti olan Baki Metropoliteni Idaresi BMI yaradilir 1967 ci il noyabrin 6 da Baki seherinde metropolitenin 5 stansiyasi Baki Soveti 26 Baki Komissari 28 Aprel Genclik ve Neriman Nerimanov stansiyalari ve 9 2 km lik yeralti xetleri olan I novbesi istismara verilir hemin stansiyalardan 4 u boyuk derinlikde idi ki bunlardan da birisi Qara seher adlanan erazide yerlesen Xetai stansiyasi idi 25 noyabr 1967 ci ilden metropolitenin daimi istismari ve qatarlarin muntezem hereketi baslandi Birinci saheden sonra 2 3 km lik ikinci sahe ise salindi Sonra ise 6 4 km lik ucuncu sahe istismara verildi ki bu da iri 8 ci kilometr yasayis sahesini ve senaye zonasini seherin merkezine birlesdirdi 9 1 km lik ikinci novbe ise Baki yaylasinin simal qerb hissesinden kecdi ve hemin sahe bes stansiyanin insasi ile birlikde 1985 ci ilde basa catdirildi buradaki stansiyalardan ikisi boyuk derinlikde yerlesir 28 May stansiyasina kecid kimi tikilmis Cefer Cabbarli stansiyasi 1993 cu ilde istismara verilmisdir 2002 ci ilde istismara verilen Hezi Aslanov adina stansiyanin basa catdirilmasi ucun Avropa Birliyi 4 1 milyon avro ayirmisdir 2006 ci ilden etibaren kohne jeton odeme sisteminin evezine yeni RFID kartlar tetbiq edilmeye baslamisdir 2007 ci ilde tam olaraq bu kartlara kecilmisdir 2008 ci il oktyabrin 9 da Nesimi stansiyasi istifadeye verilmisdir 2009 cu il dekabrin 30 da Azadliq prospekti stansiyasi istifadeye verilmisdir 2011 ci il iyunun 29 da Dernegul stansiyasi istifadeye verilmisdir Gelecekde Baki metropoliteni xetlerinin uzunlugu 119 kilometre stansiyalarin sayi ise 76 ya catdirilmasi planlasdirilir Hazirda Baki metropoliteni umumi uzunlugu 34 6 km olan 3 xetden 26 isleyen ve iki tikilen stansiyadan ibaretdir hemin stansiyalarin 23 vestibulu var Stansiyalarin yeddisi boyuk derinlikde yerlesir Metropolitende pillekan zolaginin umumi uzunlugu 4000 metrden artiq olan bes tipli 39 eskalator ise salinmisdir Tunel tikililerinin umumi uzunlugu 17 1 kilometrden artiqdir Baki metropoliteninin nadirliyi bundan ibaretdir ki onun xetleri tepelik erazide yerlesen seherin bir biri ile kesisen relyefi uzre salinmisdir burada 60 ve 40 minlik maillikler ve kicik radiuslu coxlu eyriler movcuddur Tarixde ilk metro qezasi10 avqust 1903 u ilde Paris metrosunda 84 neferin heyatina son qoyan yangin bas verdi Bu facie hem de tarixe ilk metro qezasi kimi dusdu Yangin metronun istismara verilmesinden uc il sonra yeni xettin istismara verilmesi erefesinde bas verdi Arxadan gelen qatara mane olmamaq ucun masinist vaqonu bos halda novbeti stansiyaya cekir Qisaqapanmadan emele gelen yangin sondurulur Arxadan gelen qatarin masinisti yangin xeberdarligi aldigi ucun sernisinlerden teqriben 300 nefer vaqonu terk etmeyi teleb edir Bu zaman sernisinlerden biri metro iscisi ile mubahise ederek gedis haqqinin geri qaytarilmasini teleb edir Diger sernisinler de ona qosulur ve bu zaman tuneldeki yangindan emele gelen tustu qefleten stansiyaya dolur Insanlar casqin halda cixisa teref qacmaga baslayir lakin bedbextlikden hemin istiqametde cixis bagli idi Xilasediciler stansiyadan 84 cesed cixarirlar Bu qezadan sonra metro vaqonlarinin hazirlanmasi zamani taxtadan istifade minimuma endirildi 28 oktyabr 1995 ci ilde ise Bakida Ulduz ve Nerimanov stansiyalari arasindaki tunelde qatarin alismasi neticesinde 300 adam helak olub 400 nefer ise xesaret almisdir Bu qeza Ginnesin Rekordlar Kitabi na en dehsetli metro qezasi kimi dusmusdur Belelikle ilk defe 1967 ci ilde Ginnesin Rekordlar Kitabi na Serqde ilk metro kimi dusen Baki metropoliteni bu defe facienin boyukluyune gore tarixe dusdu Birinci gosterici deyismeyen rekordlar siyahisina daxildir Ucuncu rekord da musteqillik dovrune tesaduf edir Baki Metrosu bu defe dunyada en ucuz demiryol neqliyyati sebekesi kimi boyuk bir ugura imza atib ve teqriben 15 ile yaxin muddetde Kecici bayragi hec kime vermeyib Istinadlar Dunyanin en yaxsi ve en bahali metrosu 2021 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2015 10 20 Metro gov az 2022 06 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 24 2009 09 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 10 15 Xarici kecidlerTarixde ilk metro qezasi 2009 09 06 at the Wayback Machine Baki seherinde avtobus sernisin dasimalarinin teskilinde muasir usullarin tetbiqi Dunyada en ciddi tehlukesizlik sistemi olan metrolar SIYAHI Neqliyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin