Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əzgil (lat. Mespilus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Əzgil | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Əzgil | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Almayabənzər meyvələri olan əzgil (muşmula) ağacı Zaqafqaziyada (Azərbaycanın dağ-meşə rayonlarında), eləcə də Krımda geniş yayılmışdır. Yabanı halda yayılan əzgilin meyvələri sarı-qonur rəngdə olur, çox xırdadır, lət hissəsi kobud, dadı turşməzədir. Lakin becərilən əzgilin meyvələri sarı rəngli olub, iridir və dadı şirindir. Meyvəsində müxtəlif növ şəkərlər, üzvi turşular, aşı və pektin maddələri, eləcə də C vitamini, az miqdarda isə karotin vardır.
Təbabətdə
Xalq təbabətində tam yetişməyən əzgil meyvəsindən bişirmə və dəmləmə formasında şəkərlə qarışdırıb, uşaqlarda baş verən ishala və dezinteriyaya qarşı istifadə edirlər. Əzgilin meyvələrindən, həmçinin böyrək xəstəliklərində, şirəsindən isə xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində, mədənin həzmolma prosesini yaxşılaşdıran və köpü azaldan dərman kimi işlədilir. Bundan başqa, əzgil qənnadı sənayesində hazırlanan məmulatların tərkibinə də qatılır.
Əzgilin meyvəsinin illik ehtiyatı olduqca çoxdur. Qədim zamanlarda əzgil möcüzəli və sehrli bir ağac sayılırdı. Məsələn, səyahətə çıxan dərvişlər, özlərini bədbəxtlikdən qorumaq üçün əzgil ağaçından əsa gəzdirirdilər. Hamilə qadınlar isə, hamiləliyin uğurlu keçməsi üçün, boyunlarından bu ağacdan düzəlmiş həmayil asarmışlar.
Əzgili əsasən meyvəsinə görə becərirlər. Mədəni sortların meyvələri daha iri və ətli olması ilə fərqlənir.
Xalq təbabətində əzgildən qanlı ishala (məsələn: dizenteriyada) qarşı istifadə edirlər. Bundan ötrü hər səhər 200-300 q qabığından təmizlənmiş əzgil meyvəsini yeyirlər. 1 kq əzgil şirəsinə bir qədər şəkər qataraq şərbət hazırlayırlar və onu 4 gün ərzində hər gün 1 stəkan miqdarında içirlər. Sidikqovucu dərman hazırlamaq üçün əzgilnın toxumunu əzmək lazımdır. Sonra bu tozdan 1 çay qaşığı götürüb, cəfəri kökünün həlimi ilə qarışdırıb içirlər. Bu dərman böyrəklərdə və sidik kisəsində daş olduqda çox faydalı təsir göstərir.
Tərkibində olan maddələrə görə əzgil almaya çox bənzəyir. NKPI.AZ tibbi nəşr və mənbələrə istinadən xəbər verir ki, əzgil ən yaxşı qankəsici vasitədir, həzmi yüngülləşdirir, bağırsaqları möhkəmləndirərək qanlı ishal, yəni dizenteriya əleyhinə təsir göstərir, ağciyərləri bəlğəmdən təmizləyir, qıcıqlanmanın qarşısını alaraq tənəffüsü yaxşılaşdırır, ürək ağrılarını yüngülləşdirir. Əzgil şirəsi böyrək daşlarını parçalayır. Yarpağının dəmləməsi qanda şəkərin miqdarını azaldır.
Əzgilin meyvəsini ağacdan dərib bir qədər saxladıqdan sonra yeyirlər. Bu müddət ərzində o, bir qədər qıcqırır, yumşalır və yeməli olur. Meyvəni soyuducuda saxlamaqla da yumşaltmaq olur.
Sınanmış bəlğəmgətirici vasitə olan əzgilin lətinin balla qarışdırılıb qəbul edilməsi bronxit, öskürək zamanı nəfəsalmanı asanlaşdırır, nəfəs yollarını təmizləyir, iltihabın azalmasına kömək edir. Əzgil yarpaqlarından hazırlanan dəmləmə orqanizmdən ziyanlı maddələri xaric edir, böyrəkləri duzlardan təmizləyir, orqanizmə iltihabəleyhinə və virusəleyhinə təsir edir. Yarpaqlarının dəmləməsi angina zamanı da yaxşı təsir göstərir. Həmin dəmləmə ilə gündə bir neçə dəfə boğazı qarqara etmək lazımdır. Həmçinin belə dəmləmə damaqları möhkəmləndirir, onların qanamasını azaldır, ağızda iltihablara qarşı mübarizə aparır. Əzgil yarpaqlarından hazırlanan çay ağciyər, ağız və bağırsaq xərçənginin qarşısını almaq üçün istifadə oluna bilər.
Yetişmiş yumşaq meyvəsinin tərkibində şəkər — 10-16% və alma turşusu — 1,2%, qabığında isə karotin və C vitamini vardır. Qabığı və yarpaqları aşılayıcı maddələrlə zəngindir. Meyvəsi çiy halda yeyilir və cemlər, içkilər hazırlamaq üçün istifadə edilir.
Əzgil ən yaxşı qankəsici vasitələrdən biridir
Növləri
Əzgil meyvə bitkisidir. Bir neçə növü var — alman əzgili, adi əzgil, yaxud Qafqaz əzgili. Yabanı halda, əsasən, Qərbi Avropanın, Krımın, Ön Asiyanın aşağı dağ qurşağında və Orta Asiyanın cənub-qərbində bitir. Şimali Amerikada yabanılaşmış Sterna əzgili (M. canescens) xüsusi növ kimi təsvir edilmişdir.
Yarpağınıtökən alçaqboylu (3–6 m), birevli ağac, yaxud keçətüklü, tikanlı zoğları olan kollardır (becəriləni tikan sızdır). Yarpaqları lansetvarı, yaxud ellipsşəkilli, tamkənarlı, yaxud dişli olub spiral şəklindədir, çiçəkləri isə iri və ağ olub, zoğların ucunda tək-tək yerləşir. Meyvəsi kiçik (diametri 2-3 sm, becərilən əzgilin meyvəsi 5-7 sm, kütləsi 10 q-dan artıq), kürəşəkilli, armudvarı, yaxud ellipsşəkillidir; qonurumtul, yaxud qonurumtul-sarı rəngli, iri toxumlu olur. Ləti qəhvəyi rəngdə, turş, büzücüdür; tərkibində şəkər (17%-ədək), pektin, aşı maddəsi, C vitamini, alma turşusu və s. var. Meyvəsi sentyabrın axırı — oktyabrda yetişir; uzun müddət ağacda qalır və don vurduqda şirinləşir. Təzə halda yeyilir, turşuya qoyulur və s. Yarpaqları, qabığı və kal meyvələrindən dəri aşılanmasında, oduncağından müxtəlif əşyalar düzəltmək üçün istifadə olunur. Əzgil isti və işıqsevən, kölgəyə və quraqlığa davamlı, nisbətən şaxtaya davamlıdır. Zəif turşulu torpaqlarda yaxşı bitir. Balkan yarımadası ölkələri, Türkiyə, İran, İraq, Azərbaycanda, əsasən dağlarda yetişdirilir. Əzgil toxum və qələmlə çoxaldılır; əsasən, yemişan, heyva və armuda calaq etməklə becərilir. Çox vaxt əzgildən yapon eriobotriyası (səhvən yapon əzgili adlanır) üçün calaqaltı kimi istifadə olunur.
- (L.) Castigl.
- (Aiton) Dum. Cours.
- Mespilus germanica L.
- (Jacq.) All.
- (Jacq.) Dum. Cours.
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 214. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 478.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ezgil lat Mespilus bitkiler aleminin gulcicekliler destesinin gulciceyikimiler fesilesine aid bitki cinsi EzgilElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste GulciceklilerFesile GulciceyikimilerYarimfesile GavalikimilerTriba Yarimtriba Cins EzgilBeynelxalq elmi adiMespilus L 1753Sekil axtarisiITIS 500419NCBI 36615EOL 29985 Almayabenzer meyveleri olan ezgil musmula agaci Zaqafqaziyada Azerbaycanin dag mese rayonlarinda elece de Krimda genis yayilmisdir Yabani halda yayilan ezgilin meyveleri sari qonur rengde olur cox xirdadir let hissesi kobud dadi tursmezedir Lakin becerilen ezgilin meyveleri sari rengli olub iridir ve dadi sirindir Meyvesinde muxtelif nov sekerler uzvi tursular asi ve pektin maddeleri elece de C vitamini az miqdarda ise karotin vardir TebabetdeXalq tebabetinde tam yetismeyen ezgil meyvesinden bisirme ve demleme formasinda sekerle qarisdirib usaqlarda bas veren ishala ve dezinteriyaya qarsi istifade edirler Ezgilin meyvelerinden hemcinin boyrek xesteliklerinde siresinden ise xroniki mede bagirsaq xesteliklerinde medenin hezmolma prosesini yaxsilasdiran ve kopu azaldan derman kimi isledilir Bundan basqa ezgil qennadi senayesinde hazirlanan memulatlarin terkibine de qatilir Ezgilin meyvesinin illik ehtiyati olduqca coxdur Qedim zamanlarda ezgil mocuzeli ve sehrli bir agac sayilirdi Meselen seyahete cixan dervisler ozlerini bedbextlikden qorumaq ucun ezgil agacindan esa gezdirirdiler Hamile qadinlar ise hamileliyin ugurlu kecmesi ucun boyunlarindan bu agacdan duzelmis hemayil asarmislar Ezgili esasen meyvesine gore becerirler Medeni sortlarin meyveleri daha iri ve etli olmasi ile ferqlenir Xalq tebabetinde ezgilden qanli ishala meselen dizenteriyada qarsi istifade edirler Bundan otru her seher 200 300 q qabigindan temizlenmis ezgil meyvesini yeyirler 1 kq ezgil siresine bir qeder seker qataraq serbet hazirlayirlar ve onu 4 gun erzinde her gun 1 stekan miqdarinda icirler Sidikqovucu derman hazirlamaq ucun ezgilnin toxumunu ezmek lazimdir Sonra bu tozdan 1 cay qasigi goturub ceferi kokunun helimi ile qarisdirib icirler Bu derman boyreklerde ve sidik kisesinde das olduqda cox faydali tesir gosterir Terkibinde olan maddelere gore ezgil almaya cox benzeyir NKPI AZ tibbi nesr ve menbelere istinaden xeber verir ki ezgil en yaxsi qankesici vasitedir hezmi yungullesdirir bagirsaqlari mohkemlendirerek qanli ishal yeni dizenteriya eleyhine tesir gosterir agciyerleri belgemden temizleyir qiciqlanmanin qarsisini alaraq teneffusu yaxsilasdirir urek agrilarini yungullesdirir Ezgil siresi boyrek daslarini parcalayir Yarpaginin demlemesi qanda sekerin miqdarini azaldir Ezgilin meyvesini agacdan derib bir qeder saxladiqdan sonra yeyirler Bu muddet erzinde o bir qeder qicqirir yumsalir ve yemeli olur Meyveni soyuducuda saxlamaqla da yumsaltmaq olur Sinanmis belgemgetirici vasite olan ezgilin letinin balla qarisdirilib qebul edilmesi bronxit oskurek zamani nefesalmani asanlasdirir nefes yollarini temizleyir iltihabin azalmasina komek edir Ezgil yarpaqlarindan hazirlanan demleme orqanizmden ziyanli maddeleri xaric edir boyrekleri duzlardan temizleyir orqanizme iltihabeleyhine ve viruseleyhine tesir edir Yarpaqlarinin demlemesi angina zamani da yaxsi tesir gosterir Hemin demleme ile gunde bir nece defe bogazi qarqara etmek lazimdir Hemcinin bele demleme damaqlari mohkemlendirir onlarin qanamasini azaldir agizda iltihablara qarsi mubarize aparir Ezgil yarpaqlarindan hazirlanan cay agciyer agiz ve bagirsaq xercenginin qarsisini almaq ucun istifade oluna biler Yetismis yumsaq meyvesinin terkibinde seker 10 16 ve alma tursusu 1 2 qabiginda ise karotin ve C vitamini vardir Qabigi ve yarpaqlari asilayici maddelerle zengindir Meyvesi ciy halda yeyilir ve cemler ickiler hazirlamaq ucun istifade edilir Ezgil en yaxsi qankesici vasitelerden biridirNovleriEzgil meyve bitkisidir Bir nece novu var alman ezgili adi ezgil yaxud Qafqaz ezgili Yabani halda esasen Qerbi Avropanin Krimin On Asiyanin asagi dag qursaginda ve Orta Asiyanin cenub qerbinde bitir Simali Amerikada yabanilasmis Sterna ezgili M canescens xususi nov kimi tesvir edilmisdir Yarpaginitoken alcaqboylu 3 6 m birevli agac yaxud kecetuklu tikanli zoglari olan kollardir becerileni tikan sizdir Yarpaqlari lansetvari yaxud ellipssekilli tamkenarli yaxud disli olub spiral seklindedir cicekleri ise iri ve ag olub zoglarin ucunda tek tek yerlesir Meyvesi kicik diametri 2 3 sm becerilen ezgilin meyvesi 5 7 sm kutlesi 10 q dan artiq kuresekilli armudvari yaxud ellipssekillidir qonurumtul yaxud qonurumtul sari rengli iri toxumlu olur Leti qehveyi rengde turs buzucudur terkibinde seker 17 edek pektin asi maddesi C vitamini alma tursusu ve s var Meyvesi sentyabrin axiri oktyabrda yetisir uzun muddet agacda qalir ve don vurduqda sirinlesir Teze halda yeyilir tursuya qoyulur ve s Yarpaqlari qabigi ve kal meyvelerinden deri asilanmasinda oduncagindan muxtelif esyalar duzeltmek ucun istifade olunur Ezgil isti ve isiqseven kolgeye ve quraqliga davamli nisbeten saxtaya davamlidir Zeif tursulu torpaqlarda yaxsi bitir Balkan yarimadasi olkeleri Turkiye Iran Iraq Azerbaycanda esasen daglarda yetisdirilir Ezgil toxum ve qelemle coxaldilir esasen yemisan heyva ve armuda calaq etmekle becerilir Cox vaxt ezgilden yapon eriobotriyasi sehven yapon ezgili adlanir ucun calaqalti kimi istifade olunur L Castigl Aiton Dum Cours Mespilus germanica L Jacq All Jacq Dum Cours IstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 214 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 478 Hemcinin bax