Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maşın tərcüməsi (ing. machine translation, rus. машинный перевод) — lüğətlər və tərcümə qaydaları toplusu əsasında mətnin bir dildən başqa bir dilə avtomatik çevrilməsi texnologiyası. Kompüterlərdən tərcümə üçün istifadə olunması ideyası 1947-ci ildə, ilk kompüterlərin yaranmasından dərhal sonra ABŞ-də irəli sürülüb. Maşın tərcüməsinin (Corctaun eksperimenti) ilk ictimai nümayişi isə 1954-cü ildə olub. Həmin sistem nə qədər primitiv olsa da (250 sözdən ibarət lüğət, 6 qaydadan ibarət qrammatika, bir neçə cümlənin tərcüməsi), eksperiment geniş resonans yaratdı: ADR-də, AFR-də, Bolqarıstanda, Çində, Fransada, İngiltərədə, İtaliyada, SSRİ-də, Yaponiyada bu istiqamətdə tədqiqatlara başlanıldı.
Tərcümənin keyfiyyəti ilkin mətnin mövzusundan və üslubundan, eləcə də aralarında tərcümənin aparıldığı dillərin qrammatik, sintaktik və leksik qohumluğundan asılıdır. Bədii mətnlərin maşın tərcüməsinin keyfiyyəti, demək olar ki, həmişə qaneedici olmayıb. Texniki mətnlərdə isə azacıq redaktəyə ehtiyacı olan tərcümələr almaq mümkündür. Fəqət mükəmməl maşın tərcüməsi sisteminin yaradılması yarım əsr bundan öncə olduğu kimi, yenə də arzu olaraq qalır. Ancaq bir şey şübhəsizdir: belə sistemlər tərcüməçilərin işini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirib.
Maşın tərcüməsində kompüterlər və insanlar arasında qarşılıqlı əlaqənin təşkili formaları
- Post-redaktə ilə: mənbə mətni maşın tərəfindən işlənir və insan redaktoru nəticəni düzəldir.
- Əvvəlcədən düzəlişlə: şəxs mətni maşın emalına uyğunlaşdırır (mümkün olmayan oxunuşları aradan qaldırır, mətni asanlaşdırır və qeyd edir), bundan sonra proqramın işlənməsi başlayır.
- Arası redaktə ilə: bir şəxs çətin vəziyyətləri həll edərək tərcümə sisteminin işinə müdaxilə edir.
- Qarışıq sistemlər (məsələn, əvvəl və sonrakı redaktə ilə eyni vaxtda).
Avtomatik tərcümə
"Maşın" əvəzinə mənası təsir etməyən avtomatik söz bəzən istifadə olunur. Ancaq termini tamamilə fərqli bir məna daşıyır – onunla birlikdə proqram sadəcə bir insana mətnləri tərcümə etməyə kömək edir.
Avtomatik tərcümə aşağıdakı qarşılıqlı formaları əhatə edir:
- Qismən avtomatlaşdırılmış tərcümə: məsələn, bir insan tərcüməçisinin kompüter lüğətlərindən istifadəsi.
- Əmək bölgüsü olan sistemlər: kompüter yalnız sərt şəkildə müəyyən edilmiş bir quruluşun ifadələrini tərcümə etməyə öyrədilir (ancaq bunu düzəltməyə ehtiyac qalmayacaq şəkildə edir) və sxemə uyğun olmayan hər şey bir insana verilir.
Statistik maşın tərcüməsi
Statistik maşın tərcüməsi — böyük həcmli dil cütlüklərinin müqayisəsinə əsaslanan bir mətnin maşın tərcüməsi növüdür. Dil cütləri - bir dildə cümlələr və ikincisində müvafiq cümlələr olan mətnlər, iki dildə doğma olan bir insanın iki cümlə yazması və ya bir şəxs tərəfindən edilən cümlələr toplusu və onların tərcümələri ola bilər. Beləliklə, statistik maşın tərcüməsi "özünü öyrənmə" xüsusiyyətinə malikdir. Dil cütlüyü nə qədər çox olsa və bir-biri ilə daha dəqiq uyğunlaşsalar, statistik maşın tərcüməsinin nəticəsi bir o qədər yaxşı olar. "Statistik maşın tərcüməsi" anlayışı tərcümə probleminin həllinə ümumi yanaşma deməkdir, bu, mətnlərin ikitərəfli toplusundan əldə edilmiş məlumatları istifadə edərək cümlələrin ən çox ehtimal olunan tərcüməsinin axtarışına əsaslanır. Mətnlərin ikidilli qurumuna misal olaraq parlamentdə müzakirə mübahisəsi olan parlament hesabatlarıdır. Kanada, Hong Kong və digər ölkələrdə ikidilli parlament hesabatları dərc olunur; Avropa İqtisadi Birliyinin rəsmi sənədləri 11 dildə dərc olunur; Birləşmiş Millətlər Təşkilatı sənədləri bir neçə dildə yayımlayır. Məlum oldu ki, bu materiallar statistik maşın tərcüməsi üçün əvəzolunmaz mənbələrdir.
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
- О. С. Кулагина. О современном состоянии машинного перевода // Математические вопросы кибернетики, вып. 3, М.: Наука, 1991, стр. 5—50. Библиография из 140 названий. .
- Гращенко Л. А., Клышинский Э. С., Тумковский С. Р., Усманов З. Д. Концептуальная модель системы русско-таджикского машинного перевода // Доклады Академии наук Республики Таджикистан. — 2011. — том 54, № 4. — С. 279—285.
- // Компьютерра № 21, 5 июня 2002.
Xarici keçidlər
- Maşın tərcüməsi. Soyuq müharibədən dipllerningə qədər (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Masin tercumesi ing machine translation rus mashinnyj perevod lugetler ve tercume qaydalari toplusu esasinda metnin bir dilden basqa bir dile avtomatik cevrilmesi texnologiyasi Komputerlerden tercume ucun istifade olunmasi ideyasi 1947 ci ilde ilk komputerlerin yaranmasindan derhal sonra ABS de ireli surulub Masin tercumesinin Corctaun eksperimenti ilk ictimai numayisi ise 1954 cu ilde olub Hemin sistem ne qeder primitiv olsa da 250 sozden ibaret luget 6 qaydadan ibaret qrammatika bir nece cumlenin tercumesi eksperiment genis resonans yaratdi ADR de AFR de Bolqaristanda Cinde Fransada Ingilterede Italiyada SSRI de Yaponiyada bu istiqametde tedqiqatlara baslanildi Tercumenin keyfiyyeti ilkin metnin movzusundan ve uslubundan elece de aralarinda tercumenin aparildigi dillerin qrammatik sintaktik ve leksik qohumlugundan asilidir Bedii metnlerin masin tercumesinin keyfiyyeti demek olar ki hemise qaneedici olmayib Texniki metnlerde ise azaciq redakteye ehtiyaci olan tercumeler almaq mumkundur Feqet mukemmel masin tercumesi sisteminin yaradilmasi yarim esr bundan once oldugu kimi yene de arzu olaraq qalir Ancaq bir sey subhesizdir bele sistemler tercumecilerin isini ehemiyyetli derecede suretlendirib Masin tercumesinde komputerler ve insanlar arasinda qarsiliqli elaqenin teskili formalariPost redakte ile menbe metni masin terefinden islenir ve insan redaktoru neticeni duzeldir Evvelceden duzelisle sexs metni masin emalina uygunlasdirir mumkun olmayan oxunuslari aradan qaldirir metni asanlasdirir ve qeyd edir bundan sonra proqramin islenmesi baslayir Arasi redakte ile bir sexs cetin veziyyetleri hell ederek tercume sisteminin isine mudaxile edir Qarisiq sistemler meselen evvel ve sonraki redakte ile eyni vaxtda Avtomatik tercume Masin evezine menasi tesir etmeyen avtomatik soz bezen istifade olunur Ancaq termini tamamile ferqli bir mena dasiyir onunla birlikde proqram sadece bir insana metnleri tercume etmeye komek edir Avtomatik tercume asagidaki qarsiliqli formalari ehate edir Qismen avtomatlasdirilmis tercume meselen bir insan tercumecisinin komputer lugetlerinden istifadesi Emek bolgusu olan sistemler komputer yalniz sert sekilde mueyyen edilmis bir qurulusun ifadelerini tercume etmeye oyredilir ancaq bunu duzeltmeye ehtiyac qalmayacaq sekilde edir ve sxeme uygun olmayan her sey bir insana verilir Statistik masin tercumesiStatistik masin tercumesi boyuk hecmli dil cutluklerinin muqayisesine esaslanan bir metnin masin tercumesi novudur Dil cutleri bir dilde cumleler ve ikincisinde muvafiq cumleler olan metnler iki dilde dogma olan bir insanin iki cumle yazmasi ve ya bir sexs terefinden edilen cumleler toplusu ve onlarin tercumeleri ola biler Belelikle statistik masin tercumesi ozunu oyrenme xususiyyetine malikdir Dil cutluyu ne qeder cox olsa ve bir biri ile daha deqiq uygunlassalar statistik masin tercumesinin neticesi bir o qeder yaxsi olar Statistik masin tercumesi anlayisi tercume probleminin helline umumi yanasma demekdir bu metnlerin ikiterefli toplusundan elde edilmis melumatlari istifade ederek cumlelerin en cox ehtimal olunan tercumesinin axtarisina esaslanir Metnlerin ikidilli qurumuna misal olaraq parlamentde muzakire mubahisesi olan parlament hesabatlaridir Kanada Hong Kong ve diger olkelerde ikidilli parlament hesabatlari derc olunur Avropa Iqtisadi Birliyinin resmi senedleri 11 dilde derc olunur Birlesmis Milletler Teskilati senedleri bir nece dilde yayimlayir Melum oldu ki bu materiallar statistik masin tercumesi ucun evezolunmaz menbelerdir EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s Vikilugetde masin tercumesi movzusuna dair melumatlar var O S Kulagina O sovremennom sostoyanii mashinnogo perevoda Matematicheskie voprosy kibernetiki vyp 3 M Nauka 1991 str 5 50 Bibliografiya iz 140 nazvanij ISBN 5 02 014323 5 Grashenko L A Klyshinskij E S Tumkovskij S R Usmanov Z D Konceptualnaya model sistemy russko tadzhikskogo mashinnogo perevoda Doklady Akademii nauk Respubliki Tadzhikistan 2011 tom 54 4 S 279 285 Kompyuterra 21 5 iyunya 2002 Xarici kecidlerMasin tercumesi Soyuq muharibeden dipllerninge qeder rus