Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mataram sultanlığı — 1575-ci ildə qurulan və 1755-ci ilədək həyat sürən Yava adasındakı müstəqil bir müsəlman dövləti.
| Mataram sultanlığı | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| Rəsmi dilləri | |||
| İdarəetmə forması | konstitusiyalı monarxiya, İrsi monarxiya | ||
| Valyuta | Dinar, Dirhəm | ||
| Telefon kodu | +62 | ||
Tarixi
İslama bağlılıq, Hindu mədəniyyətini mənimsəmiş olan Macapahit hakimlərinə qarşı bir qorunma vasitəsi olaraq ortaya çıxınca İslami çevrə bir anda genişlədi. Şimal sahilləri xalqı da İslamiyəti qəbul etdi və silaha sarılaraq Macapahitlərə qarşı savaşdı. 1520-ci illərdə y Demak sultanı Raden Patah son Macapahit hakiminə qarşı zəfər əldə edərək Hindu hakimiyyətinə son verdi. İslamiyətin müstəqilliyə çatmaqda önəmli bir ünsür təşkil etdiyinin anlaşılması üzərinə öncəki dönəmdə hakim sinfi təşkil edənlər durumlarını qorumaq üçün İslamiyəti qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar. Beləcə yeni düzəndə özlərinə bir yer edərək sosial həyatdakı köhnə durumlarını qismən də olsa qoruya bildilər. XVI əsrin sonlarına doğru Orta Yava bölgəsində Mataram sultanlığı adıyla geniş bir siyasi güc ortaya çıxdı (1575).
Bu yeni dövlət Yava şimal sahili İslam dövlətləri kimi tamamilə İslami bir dövlət görüntüsü vermədi. Mataram hakimləri müsəlman olmaqla birlikdə onların hakimiyyətində qədim Hindu Macapahit krallığı dönəmindən qalma bir sıra siyasi ünsürlərin izlərini görmək mümkündür. Mataram sultanlığı hakimiyyətində qədim dönəmə aid Macapahit hakim və aristokratları fəaliyətlərini sürdürdülər. Mataram hüquq sistemi şimal sahili dövlətlərindəki kimi Qurani əsaslara deyil, ənənəvi Yava hüquq nizamınının ağırlığını qoruduğu bir sistemə dayanırdı. Bununla bərabər bu sistemin İslami əsaslardan çox uzaq olduğu da söylənəməz. Sunan Giri kimi dini liderlər Madura və Molukkalar arasında böyük bir nüfuza sahibdilər.
Mataram hakimi Sultan Agung (1613–1646), 1628-ci ildə Sunan Girinin gücünü yoxlamaq üçün hərəkətə keçdi və onu məğlub edərək əsir aldı. Bundan sonra Sultan Agung dini liderlərə qarşı mübarizəsini davam etdirdi. Şimalda olan limanlardan Lasem (1616), Tuban (1618), Qresik (1622), Surabaya (1625) ilə Madura adasının (1627) Sultan Agung tərəfindən işğal və təxribi Yavanın xarici ticarətini və dəniz nəqliyyatına mənfi yöndə təsir etdi. Avropalı müstəmləkəçilərdən hollandlarla İngilis və danimarkalılar bu durumdan çox istifadə etdilər. Hollandlar 1619-cu ildə qədim Sunda Kalapa və ya Cakartanın olduğu yerdə Bataviayı qurarak Mataram hakiminin ərazisində ticari və idari bir mərkəz əldə etmiş oldular. Bu tarixdən sonra nə 1631-ci ildən bəri Yavanın qərbində müstəqil bir sultanlıq olan bentemlilər, nə də mataramlılar onları bu torpaqlardan çıxara bildilər. Bu arada hollandlar, ticari bir şirkət kimi görünən fəqət bir çox siyasi fəaliyətləri olan Birləşik Şərqi Hindistan Şirkətini (Vereenigde Oostindische Compagnie) fəaliyətə keçirdilər.
Sultan Agungdan sonra gələn oğlu Susuhunan I Amangkurat (1645–1677) atasının yolunu təqib edərək şimal sahili dövlətlərinin dini liderlərini qılıncdan keçirdi və beləcə Mataram Orta Yava sultanlığı, siyasi nüfuzunda boşluq doğurduğu iddiasıyla bu müsəlman dövlətlərə qarşı da tam bir düşmən kəsildiyini göstərmiş oldu. Mataram liderləri özlərinin Macapahit dövlətinin bir davamı olduqlarını söyləməyə başladılar. Ancaq bu dönəmdə də İslama qatılanlar çoxaldı və İslam mədəniyyəti Hind-Yava kültürü yanında təsirliyini qorudu. Yenə bu illərdə İslam düşüncə tarixi içində yerini alan vəhdət-i vücud axını da özünü göstərdi. Burada İslam aləminin digər bölgələrindəkilərdən fərqli bir şəkildə ortaya çıxan bu axımda Hind fəlsəfi görüşünün izlərinə rastlandı və nəticədə Yavadakı vəlilərdən biri olan Şeyx Siti Jenar qarışdırıcı və inanc pozucu fikirlərindən dolayı edam edildi; gerçək İslam əqidəsini öyrətmək üzərə də Orta Yava kəndlərinə irşad üçün din adamları göndərildi. Bu arada Mataram hakimləri tənkid edilməyə başlandılar; buna görə I Amangkurat atası Sultan Agung kimi Şərqi Yavadakı müsəlmanlara qarşı basqı və hətta tənkil hərəkətlərinə girişdi. Bunun nəticəsində Şərqi Yavada müsəlmanların haqlarını müdafiə üçün Madura şahzadəsi Trunajaya başçılığında üsyanlar meydana gəldi.
I Amangkuratın ölümü üzərinə yerinə keçən oğlu Susuhunan II Amangkurat (1677–1703) atası kimi hollandlarla iş birliyi quraraq getdikcə inkişaf edən müsəlman hərəkətini yatırma çaba-çalışmaları içinə girdi və onların yardımıylauğur qazandı. Bu yardıma qarşı olaraq hollandalara Pasisir limanlarının idarəsi buraxıldı və II Amangkurat müstəmləkəçi hollandlarla iş birliyi içində hökm sürməyə davam etdi.
İstinadlar
- T. S. Raffles, The History of Java, London, 1830, II, 3.
- T. W. Arnold, İntişar-ı İslam Tarixi (trc. M. Halil Halid), İstanbul, 1343, s. 394–397, 404–406.
- C. A. O. van Niəuwenhuijze, Aspects of Islam in Post-Colonial Indonesia, The Hague, 1958, s. 42.
- C. Geertz, The Religion of Java, London, 1960, s. 11, 40–41.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mataram sultanligi 1575 ci ilde qurulan ve 1755 ci iledek heyat suren Yava adasindaki musteqil bir muselman dovleti Mataram sultanligiBayraqResmi dilleri Yava diliIdareetme formasi konstitusiyali monarxiya Irsi monarxiyaValyuta Dinar DirhemTelefon kodu 62TarixiIslama bagliliq Hindu medeniyyetini menimsemis olan Macapahit hakimlerine qarsi bir qorunma vasitesi olaraq ortaya cixinca Islami cevre bir anda genisledi Simal sahilleri xalqi da Islamiyeti qebul etdi ve silaha sarilaraq Macapahitlere qarsi savasdi 1520 ci illerde y Demak sultani Raden Patah son Macapahit hakimine qarsi zefer elde ederek Hindu hakimiyyetine son verdi Islamiyetin musteqilliye catmaqda onemli bir unsur teskil etdiyinin anlasilmasi uzerine onceki donemde hakim sinfi teskil edenler durumlarini qorumaq ucun Islamiyeti qebul etmek mecburiyyetinde qaldilar Belece yeni duzende ozlerine bir yer ederek sosial heyatdaki kohne durumlarini qismen de olsa qoruya bildiler XVI esrin sonlarina dogru Orta Yava bolgesinde Mataram sultanligi adiyla genis bir siyasi guc ortaya cixdi 1575 Bu yeni dovlet Yava simal sahili Islam dovletleri kimi tamamile Islami bir dovlet goruntusu vermedi Mataram hakimleri muselman olmaqla birlikde onlarin hakimiyyetinde qedim Hindu Macapahit kralligi doneminden qalma bir sira siyasi unsurlerin izlerini gormek mumkundur Mataram sultanligi hakimiyyetinde qedim doneme aid Macapahit hakim ve aristokratlari fealiyetlerini surdurduler Mataram huquq sistemi simal sahili dovletlerindeki kimi Qurani esaslara deyil enenevi Yava huquq nizamininin agirligini qorudugu bir sisteme dayanirdi Bununla beraber bu sistemin Islami esaslardan cox uzaq oldugu da soylenemez Sunan Giri kimi dini liderler Madura ve Molukkalar arasinda boyuk bir nufuza sahibdiler Mataram hakimi Sultan Agung 1613 1646 1628 ci ilde Sunan Girinin gucunu yoxlamaq ucun herekete kecdi ve onu meglub ederek esir aldi Bundan sonra Sultan Agung dini liderlere qarsi mubarizesini davam etdirdi Simalda olan limanlardan Lasem 1616 Tuban 1618 Qresik 1622 Surabaya 1625 ile Madura adasinin 1627 Sultan Agung terefinden isgal ve texribi Yavanin xarici ticaretini ve deniz neqliyyatina menfi yonde tesir etdi Avropali mustemlekecilerden hollandlarla Ingilis ve danimarkalilar bu durumdan cox istifade etdiler Hollandlar 1619 cu ilde qedim Sunda Kalapa ve ya Cakartanin oldugu yerde Bataviayi qurarak Mataram hakiminin erazisinde ticari ve idari bir merkez elde etmis oldular Bu tarixden sonra ne 1631 ci ilden beri Yavanin qerbinde musteqil bir sultanliq olan bentemliler ne de mataramlilar onlari bu torpaqlardan cixara bildiler Bu arada hollandlar ticari bir sirket kimi gorunen feqet bir cox siyasi fealiyetleri olan Birlesik Serqi Hindistan Sirketini Vereenigde Oostindische Compagnie fealiyete kecirdiler Sultan Agungdan sonra gelen oglu Susuhunan I Amangkurat 1645 1677 atasinin yolunu teqib ederek simal sahili dovletlerinin dini liderlerini qilincdan kecirdi ve belece Mataram Orta Yava sultanligi siyasi nufuzunda bosluq dogurdugu iddiasiyla bu muselman dovletlere qarsi da tam bir dusmen kesildiyini gostermis oldu Mataram liderleri ozlerinin Macapahit dovletinin bir davami olduqlarini soylemeye basladilar Ancaq bu donemde de Islama qatilanlar coxaldi ve Islam medeniyyeti Hind Yava kulturu yaninda tesirliyini qorudu Yene bu illerde Islam dusunce tarixi icinde yerini alan vehdet i vucud axini da ozunu gosterdi Burada Islam aleminin diger bolgelerindekilerden ferqli bir sekilde ortaya cixan bu aximda Hind felsefi gorusunun izlerine rastlandi ve neticede Yavadaki velilerden biri olan Seyx Siti Jenar qarisdirici ve inanc pozucu fikirlerinden dolayi edam edildi gercek Islam eqidesini oyretmek uzere de Orta Yava kendlerine irsad ucun din adamlari gonderildi Bu arada Mataram hakimleri tenkid edilmeye baslandilar buna gore I Amangkurat atasi Sultan Agung kimi Serqi Yavadaki muselmanlara qarsi basqi ve hetta tenkil hereketlerine girisdi Bunun neticesinde Serqi Yavada muselmanlarin haqlarini mudafie ucun Madura sahzadesi Trunajaya basciliginda usyanlar meydana geldi I Amangkuratin olumu uzerine yerine kecen oglu Susuhunan II Amangkurat 1677 1703 atasi kimi hollandlarla is birliyi quraraq getdikce inkisaf eden muselman hereketini yatirma caba calismalari icine girdi ve onlarin yardimiylaugur qazandi Bu yardima qarsi olaraq hollandalara Pasisir limanlarinin idaresi buraxildi ve II Amangkurat mustemlekeci hollandlarla is birliyi icinde hokm surmeye davam etdi IstinadlarT S Raffles The History of Java London 1830 II 3 T W Arnold Intisar i Islam Tarixi trc M Halil Halid Istanbul 1343 s 394 397 404 406 C A O van Nieuwenhuijze Aspects of Islam in Post Colonial Indonesia The Hague 1958 s 42 C Geertz The Religion of Java London 1960 s 11 40 41