Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mariya Marqarita Kirx (alm. Maria Margaretha Kirch, 25 fevral 1670 – 29 dekabr 1720) —Alman astronomu.
| Mariya Marqarita Kirx | |
|---|---|
| alm. Maria Margaretha Kirch | |
| Doğum tarixi | 25 fevral 1670 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 29 dekabr 1720(50 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | astronom |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
1670-ci ildə Almaniyanın Leypsiq şəhərində anadan olmuşdur. Rahib olan atası qadınların təhsil almasının vacibliyinə inanırdı və bu səbəbdən öz qızına çox erkən yaşdan etibarən müəllimlik edir. Atasının ölümündən sonra Mariyanın təhsili ilə əmisi məşğul olur.
Mariya kiçik yaşlarında astronomiyaya maraq göstərməyə başlayır. Gənclik illərində astronomiya ilə əlaqəsini gücləndirmək üçün ailəvi tanış olduğu astronom Kristofer Arnoldun köməkçisi və şagirdi olur.
Arnold vasitəsiylə Mariya dövrünün ən məşhur alman astronomlarından biri olan Qotfrid Kirxlə tanış olur. Aralarındakı 30 illik yaş fərqinə baxmayaraq, onlar 1692-ci ildə ailə qururlar. Beləliklə, o, astronomiya karyerasına başlamış olur. 1700-cü ildə Berlin Elmlər Akademiyası qurulur və Mariyanın həyat yoldaşı akademiyanın astronomiya bölməsi üzrə təyin edilir, Mariya özü isə rəsmi olmadan Qotfridə çalışmalarında kömək edir. Onların 4 övladı dünyaya gəlir və onların hər biri valideynlərinin yolunu gedərək astronomiya çalışmalarına qoşulurlar.
Mariya qadın olduğu üçün universitetdə astronomiya üzrə geniş çalışması mümkün olmur. Onun dövründə əksər astronomlar universitet təhsili almamışdılar və bu sahədəki praktiki çalışmalar rəsmi quruluşların xaricində həyata keçirilirdi. Nə Kristofer Arnold, nə də Qotfrid Kirx universitet təhsili almışdılar. Evlənmədən əvvəl Kirx Mariyanın təhsilini Arnolddan təslim alsa da, həqiqətdə şagirdi Mariya ustasına bərabər bir səviyyəyə gəlib çatmışdı.
Berlin Elmlər Akademiyasında Mariya və Qotfrid birlikdə işləyirdilər. Mariya hər axşam saat 9-dan sonra göy üzünü izləyirdi. Birlikdə çalışmaları ilə Ayın mərhələlərini, Günəşin batmasını, tutulmasını və digər planetlərin qarşılıqlı mövqelərini hesablayaraq təqvimlər və almanaxlar hazırlamışdılar. Onların bu çalışmaları xüsusi ilə də təqvimlərin satışından gələn gəlirlər akademiya üçün böyük bir maddi qaynaq yaratmışdı.
1702-ci ildə Mariya hələ məlum olmayan bir quyruqlu ulduz (kometa) kəşf etdi: 1702 kometası (C/1702H). Kometanın kəşfini Qotfrid yayımlayır və məqaləsində Mariyadan heç bəhs etmir. Bunun səbəbini özünün Akademiyanın rəsmi astronomu olması, həyat yoldaşının isə orada qeyri-rəsmi çalışdığını və bunu daha əvvəl açıq bildirməməsi səbəbi ilə Akademiyanın ona qarşı reaksiyasından qorxması kimi izah edir, lakin Qotfrid səhvini düzəldərək 1710-cu ildə kometanın kəşfinin həyat yoldaşına aid olduğunu açıqlayır.
Mariyanın uğuru qeyri-rəsmi olsa da geniş bir şəkildə qəbul edilir. O, Akademiyanın rəhbəri Leybnitslə təcrübələri haqqında aktiv yazışır. 1709-cu ildə Leybnits Prussiya kraliçasına yazır ki, "Onun uğurları ədəbiyyatda görünməsə də, astronomiya təhsilinin ən dərinlərində yer almaqdadır".
1710-cu ildə Mariyanın həyat yoldaşı Qotfrid Kirx vəfat edir və Akademya Mariya ilə əlaqəsini kəsir. Mariyanın qadın olması onun Akademiyada işlərini davam etdirməsinə əngəl olur. Akademiya digər institutlar tərəfindən lağa qoyulacağından ehtiyat edir, hətta rəhbər Leybnits də Mariyanı qorumaqda aciz qalmışdı.
Mariya vəzifə üçün Krallıq Sarayına verdiyi ərizənin cavabını 18 ay gözləyir. Nəhayət, 1712-ci ildə ona rədd cavabı verilir. Bundan kədərlənən Mariya belə demişdi: "İndi qorxulu bir səhrada getdiyimi hiss edirəm, su yoxdur və qidalar da acıdır".
Mariya nəinki mənəvi zərbə almışdı, eyni zamanda artıq atasız qalmış 4 uşağın maddi vəziyyətini də düşünməli idi.
İşsiz qalan Mariya 1714-cü ilə qədər ailə dostları və bacarıqlı həvəskar astronom olan Baron Bernhard Frederik von Krosiqin xüsusi rəsədxanasında işləyir. 1716-cı ildə rus çarı Böyük Pyotrdan təklif alır. Ancaq təklifə müsbət cavab vermir, çünki təqvim hesablarını davam etdirmək üçün Berlində qalmağa qərar verir.
Taleyin oyunu ilə Mariyanın oğlu Kristfrid Akademiya rəsədxanasının direktoru təyin edilir və anası ilə bacısı Kristinanı katibə kimi yanında işə götürür. Mariya xüsusi çalışmalarını etsə də, bir müddət sonra həyat şəraiti onu astronomiyanı tərk etmək məcburiyyətində qoyur.
Beləliklə, Mariya Vinkelman-Kirx sadəcə dövrünün ən qabaqcıl, ən yaxşı tanınan astronomu olaraq qalmadı, eyni zamanda tarixdə quyruqlu ulduz (kometa) kəşf edən ilk qadın oldu. Dərin xəyal qırıqlığına baxmayaraq, kölgədə qalmış karyerası boyunca əhəmiyyətli elmi çalışmalarına davam etmiş və astromiyaya töhfələrini vermişdi.
Onun tanınmasında ən əhəmiyyətli işləri "Aurora Borealis üzərində izləmələri" (1707), "Günəşin Saturn və Venera ilə birləşməsi" (1709), yeni kometa kəşfinə dair məqalələri (1711) olmuşdur.
İstinadlar
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mariya Marqarita Kirx alm Maria Margaretha Kirch 25 fevral 1670 29 dekabr 1720 Alman astronomu Mariya Marqarita Kirxalm Maria Margaretha Kirch Dogum tarixi 25 fevral 1670 1670 02 25 Dogum yeri Leypsiq Saksoniya elektoratligi Muqeddes Roma imperiyasiVefat tarixi 29 dekabr 1720 1720 12 29 50 yasinda Vefat yeri Berlin PrussiyaFealiyyeti astronom Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati1670 ci ilde Almaniyanin Leypsiq seherinde anadan olmusdur Rahib olan atasi qadinlarin tehsil almasinin vacibliyine inanirdi ve bu sebebden oz qizina cox erken yasdan etibaren muellimlik edir Atasinin olumunden sonra Mariyanin tehsili ile emisi mesgul olur Mariya kicik yaslarinda astronomiyaya maraq gostermeye baslayir Genclik illerinde astronomiya ile elaqesini guclendirmek ucun ailevi tanis oldugu astronom Kristofer Arnoldun komekcisi ve sagirdi olur Arnold vasitesiyle Mariya dovrunun en meshur alman astronomlarindan biri olan Qotfrid Kirxle tanis olur Aralarindaki 30 illik yas ferqine baxmayaraq onlar 1692 ci ilde aile qururlar Belelikle o astronomiya karyerasina baslamis olur 1700 cu ilde Berlin Elmler Akademiyasi qurulur ve Mariyanin heyat yoldasi akademiyanin astronomiya bolmesi uzre teyin edilir Mariya ozu ise resmi olmadan Qotfride calismalarinda komek edir Onlarin 4 ovladi dunyaya gelir ve onlarin her biri valideynlerinin yolunu gederek astronomiya calismalarina qosulurlar Mariya qadin oldugu ucun universitetde astronomiya uzre genis calismasi mumkun olmur Onun dovrunde ekser astronomlar universitet tehsili almamisdilar ve bu sahedeki praktiki calismalar resmi quruluslarin xaricinde heyata kecirilirdi Ne Kristofer Arnold ne de Qotfrid Kirx universitet tehsili almisdilar Evlenmeden evvel Kirx Mariyanin tehsilini Arnolddan teslim alsa da heqiqetde sagirdi Mariya ustasina beraber bir seviyyeye gelib catmisdi Berlin Elmler Akademiyasinda Mariya ve Qotfrid birlikde isleyirdiler Mariya her axsam saat 9 dan sonra goy uzunu izleyirdi Birlikde calismalari ile Ayin merhelelerini Gunesin batmasini tutulmasini ve diger planetlerin qarsiliqli movqelerini hesablayaraq teqvimler ve almanaxlar hazirlamisdilar Onlarin bu calismalari xususi ile de teqvimlerin satisindan gelen gelirler akademiya ucun boyuk bir maddi qaynaq yaratmisdi 1702 ci ilde Mariya hele melum olmayan bir quyruqlu ulduz kometa kesf etdi 1702 kometasi C 1702H Kometanin kesfini Qotfrid yayimlayir ve meqalesinde Mariyadan hec behs etmir Bunun sebebini ozunun Akademiyanin resmi astronomu olmasi heyat yoldasinin ise orada qeyri resmi calisdigini ve bunu daha evvel aciq bildirmemesi sebebi ile Akademiyanin ona qarsi reaksiyasindan qorxmasi kimi izah edir lakin Qotfrid sehvini duzelderek 1710 cu ilde kometanin kesfinin heyat yoldasina aid oldugunu aciqlayir Mariyanin uguru qeyri resmi olsa da genis bir sekilde qebul edilir O Akademiyanin rehberi Leybnitsle tecrubeleri haqqinda aktiv yazisir 1709 cu ilde Leybnits Prussiya kralicasina yazir ki Onun ugurlari edebiyyatda gorunmese de astronomiya tehsilinin en derinlerinde yer almaqdadir 1710 cu ilde Mariyanin heyat yoldasi Qotfrid Kirx vefat edir ve Akademya Mariya ile elaqesini kesir Mariyanin qadin olmasi onun Akademiyada islerini davam etdirmesine engel olur Akademiya diger institutlar terefinden laga qoyulacagindan ehtiyat edir hetta rehber Leybnits de Mariyani qorumaqda aciz qalmisdi Mariya vezife ucun Kralliq Sarayina verdiyi erizenin cavabini 18 ay gozleyir Nehayet 1712 ci ilde ona redd cavabi verilir Bundan kederlenen Mariya bele demisdi Indi qorxulu bir sehrada getdiyimi hiss edirem su yoxdur ve qidalar da acidir Mariya neinki menevi zerbe almisdi eyni zamanda artiq atasiz qalmis 4 usagin maddi veziyyetini de dusunmeli idi Issiz qalan Mariya 1714 cu ile qeder aile dostlari ve bacariqli heveskar astronom olan Baron Bernhard Frederik von Krosiqin xususi resedxanasinda isleyir 1716 ci ilde rus cari Boyuk Pyotrdan teklif alir Ancaq teklife musbet cavab vermir cunki teqvim hesablarini davam etdirmek ucun Berlinde qalmaga qerar verir Taleyin oyunu ile Mariyanin oglu Kristfrid Akademiya resedxanasinin direktoru teyin edilir ve anasi ile bacisi Kristinani katibe kimi yaninda ise goturur Mariya xususi calismalarini etse de bir muddet sonra heyat seraiti onu astronomiyani terk etmek mecburiyyetinde qoyur Belelikle Mariya Vinkelman Kirx sadece dovrunun en qabaqcil en yaxsi taninan astronomu olaraq qalmadi eyni zamanda tarixde quyruqlu ulduz kometa kesf eden ilk qadin oldu Derin xeyal qiriqligina baxmayaraq kolgede qalmis karyerasi boyunca ehemiyyetli elmi calismalarina davam etmis ve astromiyaya tohfelerini vermisdi Onun taninmasinda en ehemiyyetli isleri Aurora Borealis uzerinde izlemeleri 1707 Gunesin Saturn ve Venera ile birlesmesi 1709 yeni kometa kesfine dair meqaleleri 1711 olmusdur IstinadlarMaktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 Xarici kecidler