Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Marağa rəsədxanası — Elxan Hülakü xanın əmri himayəsi və alim astronom Nəsirəddin Tusi rəhbərliyi ilə yaradılmış astronomik rəsədxana. İranın Şərqi Azərbaycan ostanındakı Marağa şəhərində yerləşən rəsədxana 1259-cu ildə yaradılmışdır.YUNESKO 2009-cu ili "Marağa Rəsədxanası" ili adlandırıb. Bu tikili 1985-ci ildə İranın milli abidələri siyahısında qeydə alınıb və son illərdə dünya irsində qeydiyyata alınması üçün bu tarixi binanın dirçəldilməsi nəzərdə tutulub.
Tarixi
Keçmiş əsrlərin yadigarı, dünyanın hər zaman diqqət mərkəzində olan Marağa rəsədxanası 1259–1271-ci ildə yaradılmışdır. Rəsədxana Misirdən Çinə qədər geniş bir ərazinin görkəmli alimlərini öz ətrafına toplayaraq, həmin dövrün bütün elmləri ilə məşğul olduğu üçün, bir növ akademiyanı əvəz edirdi. Rəsədxana haqqında məlumat verən əsərlərdə qeyd olunduğuna görə, onun memarı Fəxrələddin Əhməd ibn Osman Mərağeyi olmuşdur. Həmin dövrdə rəsədxanada planetlərin şəkilləri, dairələr, 12 bürcün təsviri, yer üzünün, adalar və dənizlərin xəritəsi, coğrafi en və uzunluq ölçülərinin olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Təxminən 52 il fəaliyyət göstərən Marağa rəsədxanası 600 ildən sonra, XIX əsrin ortalarında tədqiq olunmağa başlanılmışdır. Rəsədxanada işləmiş alimlərin sayı haqqında hələlik dəqiq məlumat yoxdur. Lakin "Rövzətüssəfa"nın müəllifi Mirxond, Əbqa / Abaqa xan tərəfindən Xacə Nəsirəddinin şagirdlərindən yüz nəfərinin mükafatlandırılması barədə məlumat verir.
Marağa rəsədxanasının banisi görkəmli Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusi olmuşdur. Nəsirəddin Tusi rəsədxana qurmaq haqqında çoxdan fikirləşirdi. Bir ildən də az bir müddətdə o, rəsədxananın tikiləcəyi yeri müəyyənləşdirir, eyni zamanda astronomik cihazlar hazırlayır, müxtəlif şəhərlərdən burada yaradılacaq kitabxana üçün qiymətli kitablar əldə edir və rəsədxanada araşdırmalar aparmaq üçün dünyanın bir çox ölkəsindən alimlər dəvət edir. Tusi özü "Zici-İlxani" (İlxanilərin astronomik cədvəlləri) adlı əsərində bu barədə belə yazır: "Hülaku xanın ətraf vilayətlərdən astronomik müşahidələr apara bilən alimləri çağırmağı tələb etdi: Dəməşqdən Müvəidəddin Ordini, Mosuldan Fəxrəddin Marağayini, Tiflisdən Fəxrəddin İxlatini, Qəzvindən Nəcməddin Dəbiranini". Digər qaynaqlardan isə dövrün ən tanınmış alimlərindən Qütbəddin Şirazi, Şəmsəddin Şirvani, Cəmaləddin əz-Zeydi Buxari, Fao Mun-çi və digərlərinin də Marağa rəsədxanasında çalışdıqları məlum olur. Burada bir məsələyə də toxunmaq maraqlı olardı. Görkəmli Azərbaycan siyasi xadimi və tarixçisi Rəşidəddinin öz salnamələrində yazdığına görə həmin dövrdə Camaəddin Buxariyəyə də Pekində rəsədxana qurmaq tapşırılmışdı. Lakin o, bu tapşırığın öhdəsindən gələ bilmirdi. Nəhayət, Çin alimi Fao Mun-çi ilə birlikdə Marağaya gəlib, Nəsirəddinlə məsləhətləşmələr apardıqdan və rəsədxana tikintisi üçün zəruri olan alətlərin cizgilərini əldə etdikdən sonra Pekində də işlər başa çatdırılır.
Rəsədxana yaradılması külli məbləğdə pul qoyuluşu tələb edirdi və Hülaku xan bu işi öncə məqsədəuyğun saymırdı. Tanınmış tarixçi Hacı Xəlifə özünün "Dünya haqqında kitab"ında bununla əlaqədar baş verən hadisələri belə təsvir edir: "Xacə Nəsir Marağadakı astronomiya rəsədxanasının tikintisinə başlamaq üçün lazım gələn məbləği Hülakuyə deyəndə, o, məbləğin böyüklüyünə şübhə ilə soruşdu: "Yəni, ulduzlar haqqında elm belə faydalıdır ki, rəsədxanaya bu qədər pul xərcləyək"? Nəsir cavabında söylədi: "İzn verin, bir nəfər həmin dağa qalxıb, oradan boş bir tası yerə atsın, ancaq bunu elə etsin ki, heç kəs bilməsin". Belə də edirlər. Tas qayalara dəyə-dəyə qorxulu səslər çıxarır. Hülaku xanın ordusu vahiməyə düşür. Nəsirəddin isə bu zaman xanla birlikdə sakitcə oturub, qoşundakı vahiməni seyr edirdilər. Nəsirəddin xana deyir: "Hökmdar, biz qayalardan gələn səsin səbəbini bildiyimizdən sakitcə əyləşmişik. Qoşun isə bunu bilmədiyi üçün həyəcan içindədir. Əgər biz səmada baş verən hadisələrin mahiyyətini irəlicədən bilsək, yer üzündə həmişə belə rahatlıq hökm sürər". Nəsirəddinin sözləri Hülaku xanı elə inandırır ki, o, rəsədxananın tikintisinə razılıq verir və bu məqsədlə 20 min dinar pul ayırandır. Sonralar böyük alim rəsədxanada çalışan yüzdən artıq alimə həmişəlik donluq kəsilməsinə də nail olur. Bu məvacib Nəsirəddinin təşəbbüsü ilə vergilərdən yığılan vəsait hesabına ödənilirdi. Azərbaycanda başqa rəsədxanada da var.
Görülən işlər
Marağa rəsədxananın tikintisi 1259-cu ildə Marağa şəhərinin qərbindəki təpənin döşündə başlanır. Nəsirəddin rəsədxana binalarının layihələşdirilməsində və astronomik cihazların qurulmasında şəxsən iştirak edir. Görkəmli astronom və konstruktor Müəyyidəddin Ordubadi ilə birlikdə onlar rəsədxanada beş yeni, bir o qədər də köhnə konstruksiyalı astronomik cihaz quraşdırırlar. Yeni konstruksiyaları alimlərin özləri işləyib hazırlayır. Bundan başqa Marağa rəsədxanasında bir sıra astronomik məsələlərin həlli üçün zəruri sayılan, həmçinin tədris məqsədilə istifadə olunan yer və göy qlobusları da hazırlanırdı. Ordubadinin oğlu Məhəmməd tərəfindən hazırlanmış göy qlobuslarından biri bizim günlərə qədər çatmış və hal-hazırda Drezdendə saxlanır. Rəsədxananın nəzdində 400 min kitab saxlanan kitabxana və bu elmi mərkəzi kadrlarla təchiz etməkdən ötrü məktəb fəaliyyət göstərirdi. Maraqlı bu idi ki, rəsədxanada müsəlmanlarla birgə xristianlar, buddistlər, nestorianlar və iudaistlər də çalışırdı. Burada çalışanlar türk, fars, ərəb, monqol, çin, gürcü tatar, yəhudi və digər millətlərin nümayəndələri idilər. Tusinin rəsədxanası öz həcminə görə Şərqin bütün məşhur rəsədxanalarını geridə qoyurdu. Marağa rəsədxanasında çalışan əməkdaşların elmi fəaliyyəti və astronomik müşahidələri "Zici-İlxani" (İlxanilərin astronomik cədvəlləri) adlandırılan kollektiv əsərin yaranmasına gətirib çıxarmışdı. Bu cədvəllərin sonuncusu 1284-cü ildə, artıq Nəsirəddinin vəfatından sonra tərtib edilmişdi.
Cədvəllər
Cədvəllər dörd kitabdan ibarətdir. 1-ci kitabda yunan, fars, yəhudi, ərəb və türk təqvimləri təsvir olunur və bir təqvimdən digərinə keçməyin qaydaları göstərilirdi. İkinci kitab ulduzların hərəkətinə və onların ekliptik kordinatlarının yerləşməsinə həsr olunub. Elə burdaca sinus ha ha məncə də və tangenslərin cədvəlləri, habelə iki yüz əlli altı məntəqənin yerləşdiyi uzunlux və en dairəsi göstərilir. Nəsirəddin uzunluq dairəsinin ölçüsünü Qrinviçdən 34–35 dərəcə qərbdən götürərək, Cənubi Amerikanın şərq hissəsindən keçirir. Müasir alimlər buna əsaslanaraq, belə bir ehtimal irəli sürürlər ki, o dövrün astronom və coğrafiya mütəxəssisləri hələ Kolumbdan çox-çox qabaq Qərb yarımkürəsində sonralar Amerika adlandırılmış materikin varlığından xəbərdar imişlər. "Cədvəllər"in üçüncü və dördüncü kitabları astrologiya məsələlərinə həsr olunub.
Azərbaycanlı alim Nəsirəddin Tusinin yaratdığı Marağa rəsədxanası dünya tətbiqi astronomiya elminin inkişafında müstəsna rol oynamışdır.
İstinadlar
- "Marağa rəsədxanası". 2020-02-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-12-12.
- . 2014-04-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-12.
- "Dünyada ilk rəsədxananı öz dühası ilə quran insan". 2022-12-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-17.
- "Marağa rəsədxanasını kim tikdirdi". 2023-09-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-17.
- . 2015-11-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-12-12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Maraga resedxanasi Elxan Hulaku xanin emri himayesi ve alim astronom Nesireddin Tusi rehberliyi ile yaradilmis astronomik resedxana Iranin Serqi Azerbaycan ostanindaki Maraga seherinde yerlesen resedxana 1259 cu ilde yaradilmisdir YUNESKO 2009 cu ili Maraga Resedxanasi ili adlandirib Bu tikili 1985 ci ilde Iranin milli abideleri siyahisinda qeyde alinib ve son illerde dunya irsinde qeydiyyata alinmasi ucun bu tarixi binanin dirceldilmesi nezerde tutulub Maraga resedxanasiTarixiKecmis esrlerin yadigari dunyanin her zaman diqqet merkezinde olan Maraga resedxanasi 1259 1271 ci ilde yaradilmisdir Resedxana Misirden Cine qeder genis bir erazinin gorkemli alimlerini oz etrafina toplayaraq hemin dovrun butun elmleri ile mesgul oldugu ucun bir nov akademiyani evez edirdi Resedxana haqqinda melumat veren eserlerde qeyd olunduguna gore onun memari Fexreleddin Ehmed ibn Osman Merageyi olmusdur Hemin dovrde resedxanada planetlerin sekilleri daireler 12 burcun tesviri yer uzunun adalar ve denizlerin xeritesi cografi en ve uzunluq olculerinin oldugu mueyyenlesdirilmisdir Texminen 52 il fealiyyet gosteren Maraga resedxanasi 600 ilden sonra XIX esrin ortalarinda tedqiq olunmaga baslanilmisdir Resedxanada islemis alimlerin sayi haqqinda helelik deqiq melumat yoxdur Lakin Rovzetussefa nin muellifi Mirxond Ebqa Abaqa xan terefinden Xace Nesireddinin sagirdlerinden yuz neferinin mukafatlandirilmasi barede melumat verir Maraga resedxanasinin banisi gorkemli Azerbaycan alimi Nesireddin Tusi olmusdur Nesireddin Tusi resedxana qurmaq haqqinda coxdan fikirlesirdi Bir ilden de az bir muddetde o resedxananin tikileceyi yeri mueyyenlesdirir eyni zamanda astronomik cihazlar hazirlayir muxtelif seherlerden burada yaradilacaq kitabxana ucun qiymetli kitablar elde edir ve resedxanada arasdirmalar aparmaq ucun dunyanin bir cox olkesinden alimler devet edir Tusi ozu Zici Ilxani Ilxanilerin astronomik cedvelleri adli eserinde bu barede bele yazir Hulaku xanin etraf vilayetlerden astronomik musahideler apara bilen alimleri cagirmagi teleb etdi Demesqden Muveideddin Ordini Mosuldan Fexreddin Maragayini Tiflisden Fexreddin Ixlatini Qezvinden Necmeddin Debiranini Diger qaynaqlardan ise dovrun en taninmis alimlerinden Qutbeddin Sirazi Semseddin Sirvani Cemaleddin ez Zeydi Buxari Fao Mun ci ve digerlerinin de Maraga resedxanasinda calisdiqlari melum olur Burada bir meseleye de toxunmaq maraqli olardi Gorkemli Azerbaycan siyasi xadimi ve tarixcisi Resideddinin oz salnamelerinde yazdigina gore hemin dovrde Camaeddin Buxariyeye de Pekinde resedxana qurmaq tapsirilmisdi Lakin o bu tapsirigin ohdesinden gele bilmirdi Nehayet Cin alimi Fao Mun ci ile birlikde Maragaya gelib Nesireddinle meslehetlesmeler apardiqdan ve resedxana tikintisi ucun zeruri olan aletlerin cizgilerini elde etdikden sonra Pekinde de isler basa catdirilir Resedxana yaradilmasi kulli meblegde pul qoyulusu teleb edirdi ve Hulaku xan bu isi once meqsedeuygun saymirdi Taninmis tarixci Haci Xelife ozunun Dunya haqqinda kitab inda bununla elaqedar bas veren hadiseleri bele tesvir edir Xace Nesir Maragadaki astronomiya resedxanasinin tikintisine baslamaq ucun lazim gelen meblegi Hulakuye deyende o meblegin boyukluyune subhe ile sorusdu Yeni ulduzlar haqqinda elm bele faydalidir ki resedxanaya bu qeder pul xercleyek Nesir cavabinda soyledi Izn verin bir nefer hemin daga qalxib oradan bos bir tasi yere atsin ancaq bunu ele etsin ki hec kes bilmesin Bele de edirler Tas qayalara deye deye qorxulu sesler cixarir Hulaku xanin ordusu vahimeye dusur Nesireddin ise bu zaman xanla birlikde sakitce oturub qosundaki vahimeni seyr edirdiler Nesireddin xana deyir Hokmdar biz qayalardan gelen sesin sebebini bildiyimizden sakitce eylesmisik Qosun ise bunu bilmediyi ucun heyecan icindedir Eger biz semada bas veren hadiselerin mahiyyetini ireliceden bilsek yer uzunde hemise bele rahatliq hokm surer Nesireddinin sozleri Hulaku xani ele inandirir ki o resedxananin tikintisine raziliq verir ve bu meqsedle 20 min dinar pul ayirandir Sonralar boyuk alim resedxanada calisan yuzden artiq alime hemiselik donluq kesilmesine de nail olur Bu mevacib Nesireddinin tesebbusu ile vergilerden yigilan vesait hesabina odenilirdi Azerbaycanda basqa resedxanada da var Gorulen islerMaraga resedxananin tikintisi 1259 cu ilde Maraga seherinin qerbindeki tepenin dosunde baslanir Nesireddin resedxana binalarinin layihelesdirilmesinde ve astronomik cihazlarin qurulmasinda sexsen istirak edir Gorkemli astronom ve konstruktor Mueyyideddin Ordubadi ile birlikde onlar resedxanada bes yeni bir o qeder de kohne konstruksiyali astronomik cihaz qurasdirirlar Yeni konstruksiyalari alimlerin ozleri isleyib hazirlayir Bundan basqa Maraga resedxanasinda bir sira astronomik meselelerin helli ucun zeruri sayilan hemcinin tedris meqsedile istifade olunan yer ve goy qlobuslari da hazirlanirdi Ordubadinin oglu Mehemmed terefinden hazirlanmis goy qlobuslarindan biri bizim gunlere qeder catmis ve hal hazirda Drezdende saxlanir Resedxananin nezdinde 400 min kitab saxlanan kitabxana ve bu elmi merkezi kadrlarla techiz etmekden otru mekteb fealiyyet gosterirdi Maraqli bu idi ki resedxanada muselmanlarla birge xristianlar buddistler nestorianlar ve iudaistler de calisirdi Burada calisanlar turk fars ereb monqol cin gurcu tatar yehudi ve diger milletlerin numayendeleri idiler Tusinin resedxanasi oz hecmine gore Serqin butun meshur resedxanalarini geride qoyurdu Maraga resedxanasinda calisan emekdaslarin elmi fealiyyeti ve astronomik musahideleri Zici Ilxani Ilxanilerin astronomik cedvelleri adlandirilan kollektiv eserin yaranmasina getirib cixarmisdi Bu cedvellerin sonuncusu 1284 cu ilde artiq Nesireddinin vefatindan sonra tertib edilmisdi CedvellerCedveller dord kitabdan ibaretdir 1 ci kitabda yunan fars yehudi ereb ve turk teqvimleri tesvir olunur ve bir teqvimden digerine kecmeyin qaydalari gosterilirdi Ikinci kitab ulduzlarin hereketine ve onlarin ekliptik kordinatlarinin yerlesmesine hesr olunub Ele burdaca sinus ha ha mence de ve tangenslerin cedvelleri habele iki yuz elli alti menteqenin yerlesdiyi uzunlux ve en dairesi gosterilir Nesireddin uzunluq dairesinin olcusunu Qrinvicden 34 35 derece qerbden goturerek Cenubi Amerikanin serq hissesinden kecirir Muasir alimler buna esaslanaraq bele bir ehtimal ireli sururler ki o dovrun astronom ve cografiya mutexessisleri hele Kolumbdan cox cox qabaq Qerb yarimkuresinde sonralar Amerika adlandirilmis materikin varligindan xeberdar imisler Cedveller in ucuncu ve dorduncu kitablari astrologiya meselelerine hesr olunub Azerbaycanli alim Nesireddin Tusinin yaratdigi Maraga resedxanasi dunya tetbiqi astronomiya elminin inkisafinda mustesna rol oynamisdir Istinadlar Maraga resedxanasi 2020 02 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 12 12 2014 04 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 12 12 Dunyada ilk resedxanani oz duhasi ile quran insan 2022 12 21 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 17 Maraga resedxanasini kim tikdirdi 2023 09 19 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 17 2015 11 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 12 12