Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Makkartizm (1940-1950) — ABŞ-də Soyuq müharibənin təsiri nəticəsində özünü göstərən, adamlara "gözünün üstündə qaşın var" deməklə, kommunist olmaqda günahlandırılaran və 1940-cı illərin sonu 1950-ci illərin əvvəlinə qədər davam edən "fikri teorem" idi.
Bu teoremin yaradıcısı Makkarti idi. Cozef Raymond Makkarti (14 noyabr 1908 – 2 may 1957) 1947-1957-ci illər arasında Viskonsin əyaləti Respublikaçı partiyasının senatoru idi. Bu illər eyni zamanda "İkinci Qırmızı Qorxu Günləri" də adlanır.
Makkartizm termini ilk dəfə olaraq Herbert Blok tərəfindən işlədilmişdi və 29 mart 1950-ci ildə Washington Post qəzetində dərc edilmiş bir karikatura ilə başladı.
Makkartizmin əsasları
İkinci dünya müharibəsindən sonra SSRİ-nin 1949-cu ildə ilk atom bombası sınağını keçirməsi, eyni ildə Çində Mao Tszedunun hakimiyyətə gəlməsi, 1950-ci ildə baş verən Koreya müharibəsi, Amerikanın iki sovet ölkəsi – Çin və Şimali Koreya ilə münasibətlərinin pozulması ABŞ-yə kommunizmin heç də zəif olmadığını göstərdi. Julios və Ethel Rosenborgun atom bombasının sirlərinin SSRİ-yə verdikləri üçün əvvəl tutulub sonra edam olunması Makkatizm dəyirmanına su tökdü…
Cozef MakKarti səhnəyə ilk dəfə 19 fevral 1950-ci ildə Lincoln günündə Qərbi Virciniyadakı Wheeling Respublikaçı Qadınlar Klubununda etdiyi çıxışı ilə çıxdı. Buradakı çıxışında Xarici İşlər Nazirliyində işləyən kommunistlərin adlarının olduğunu iddia edən bir sənəd təqdim etdi. Burada etdiyi çıxışda o, iştirakçılara: "Əlimdə Xarici İşlər Nazirliyində Komunist Partiyasının üzvü olan, ancaq hələ də burada işləyən və ölkənin xarici siyasətini müəyyənləşdirən 205 adamın adı var". 19 fevral 1950-ci ildə etdiyi 6 saatlıq çıxışında dövlətin çox önəmli orqanlarında işləyən 80-ə qədər vəzifəli şəxsin kommunist olduğunu və Harri Trumenin buna qarşı bir tədbiri olmadığını söylədi. Bununla da Amerika özünün "kommunizmdən qurtaracaq qəhrəmanını" tapdı. Bu çıxışdan sonra Makkarti bütün KİV-nin diqqətini öz üzərinə çəkdi və bütün siyasi kariyerini komunistlərə əks bir siyasətlə keçirdi.
Komitələr, istintaqlar, Makkartizmin qara siyahısı
İkinci dünya müharibəsinin başlamasi ilə ABŞ-də Sovet casuslarının gizli təxribat planları kütləvi hal almağa başladi və bunun nəticəsi olaraq 29 iyun 1940-ci ildə Amerika konqresi- Amerikada hökumət çevrilişini müdafiə etməyə və bunun təbliğatını etməyin cinayet olmasi barədə qanun qebul etdi. Fikir azadlığını məhdudlaşdıran bu qanun Amerika Komunist Partiyasını nişan alırdı.
Amerikaçı Olmayan Fəaliyyətlər Komitesi (HUAC-The House Un-American Activities Committee) kommunistlərə qarşı yaradılmış ən aktiv qurum idi. Senatda Makkartinin başçılıq etdiyi Alt Komitə fəaliyyət göstərirdi. Ortalıqda kommunist və digər şübhəli bağlantıları olan təşkilatlarla bağlı çoxlu siyahısı var idi. Amma maraqlısı bu idi ki, bu siyahılarda istinad edilənlərin günahların heç birisi isbatlanmadı, Amerika xalqı bir müddət sonra aldadıldığnı başa düşdü. Təbii ki, cəsur səslər ortaya çıxdıqdan sonra…
Hədəfdə ən çox Hollivud işçiləri, özəlliklə ssenari yazanlar, rejissorlar və aktyorlar dururdu. Əvvəlcə 41 sol fikirli komunist Hollivud işçiləri ifadı üçün mühakimə edildilər. Onlardan Kommunist Partiyaya üzv olub olmadıqları, üzvdilərsə digərlərinin adlarını verməyi tələb edirdilər. Suallara cavab verməyi rədd edənlər ya həbs olunur, ya da sürgünə getmek məcburiyyətində qalırdılar. Lakin "komunist olan" həmkarlarının adlarını verənlər işlərinə qaldıqaları yerdən davam edirdilər. Hollivudun işçiləri sorğulananlar içində daha çox idi. Bunun əsas səbəbi çəkdikləri kinolarla onlar kommunizmi daha rahat yaya bilərdilər. Orson Welles kimi rejissorlar çəkdikləri filmlərə görə (bunlar daha çox kommunizm istiqamətli filmlər idi) Makkartinin siyahısında ön sıralarda yer alırdı. Makkartinin qəzəbinə uğrayıb işlərini itirənlər arasında Bertolt Brect, Charlie Chaplin, Arthur Miller, Pete Seeger kimi tanınmış Hollivud simaları var idi.
Bu dövrdə tutulub bəziləri həbsə atılan və bəziləri də sürgünə göndərilən Hollivud Onluğunu xüsusi qeyd etmek lazimdır. Onlar Herbert Biberman, Lester Cole, Albert Maltz, Adrian Scott, Samuel Ornitz, Dalton Trumbo, Edward Dmitrik, Ring Lardner Jr., John Howard Lawson və Alvah Bessie idi.
Makkartizm əleyhinə tənqidlər
Günlər keçdikcə Makkartinin qurbanlarının sayı artdıqca artıq ona qarşı olanların da sayı durmadan artırdı. 1 iyun 1950-ci ildə Respublikaçı Senator Margaret Chase Smith senatda "Vicdan Deklarasyonu" adlı bir çıxış etdi. Makkartizmə açıq bir hücum olan bu çıxışda Smith "xarakter sui-qəsdlərinə" son verilməsini tənqidin, fərqli düşüncənin və inancları dilə gətirməyin Amerikan ruhunun özünü təşkil etdiyini söyləyərək "heç bir şey bilmədən hər şeydən şübhə duyan yanaşmaları" xərçəngli orqanlara bənzətdi. Respublikaçı Senator Wayne Morse, Irving M. Ives, Charles W. Tobey, Edward John Thye, George Aiken, ve Robert C. Hendrickson da Makkartiyə qarşı çıxdılar. Mediyadan anti-Makkarti səsləri eşidilməyə başlandı. 1950-ci illərin ən çox tanınan müxbirlərindən olan Elmer Davis də Makkartiyə qarşı çıxaraq bu sözləri dedi: "Makkartizm sadəcə məktəblərə, kolleclərə, kitabxanalar deyil düşünən və yazan bütün insanalara, qısacası düşünmə azdlığına qarşı olan bir terrordur".
9 mart 1954-cü ildə tanınmış CBS müxbiri Edward T. Murrow Makkarti haqqında tənqidi bir xəbər yayımladı. Yayımlanan görüntülərdə Makkartinin öz danışıqlarına sadiq qalmadığı göstərilirdi. Eyni ilin aprel ayında Ordu-Makkarti məhkəmələri başladı və ABC tərəfində canlı yayımlandı. Bu sayədə ictimaət Makkartinin mübahisəli taktiklərini və adamları necə sorğulamalarını gördü. Bir məhkəmədə Makkarti ordu başçısı Joseph Welchin vəkillik şirkətində-kommunizmə simpatiyası olmaqda günahlandırılan bir şirkətə üzv bir adamın çalışdığını deyincə Welchin Makkartiyə bu məşhur sözləri demişdir: "Cənab, sizdə heç tərbiyə hissi yoxdurmu? Sonunda siz də heç tərbiyə hissi qalmayıbmı?". Bu səhnə Makkartiyə qarşı geniş xalq kütləsini öz ətrafına topladı. Və qısa müddətdə Makkartinin politik kariyeri sona çatdı.
Terminin bugünkü istifadəsi. Nəticə
Hər nə qədər də Makkartizm Amerika tarixinin unudulmaq istənən səhifələrindən olmaq istəsə də, bu ölkədə anti-kommunizm tarixi və siyasəti hələ də mübahisə müvzusu olaraq qalmaqdadır. Makkartidən bu yana "Makkartizm" termini Amerikan dilində məmnun olunmayan, bir insanın milliyətçiliyinin təcavüzkar şəkildə sorğulanması, zəif iddialarla bir adam günahlandırılması, öz işinin daha yaxşı getməsi üçün başqalarını sədaqətsizlikdə günahlandırılması, milli təhlükəsizlik adına sivil hüquqların pozulması kimi işlənir.
Əlavə olaraq
Jim Carreyin baş rolda oynadığı və Peter Appleton adlı bir Hollivud ssenaristinin 2001-ci ildə çəkdiyi "The majestic" filmi, Amerika Əleyhinə Fəaliyyətlər Komitəsi tərəfindən hədəf olunan və kommunistlikdə günahlandırılıb qara siyahıya düşən adamlar haqqında danışır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Makkartizm 1940 1950 ABS de Soyuq muharibenin tesiri neticesinde ozunu gosteren adamlara gozunun ustunde qasin var demekle kommunist olmaqda gunahlandirilaran ve 1940 ci illerin sonu 1950 ci illerin evveline qeder davam eden fikri teorem idi Kommunist mudaxilesine qarsi olaraq Catechetical Gildiyasi Tehsil Cemiyyeti terfinden 1947 ilde hazirlanmis karikatura Bu teoremin yaradicisi Makkarti idi Cozef Raymond Makkarti 14 noyabr 1908 2 may 1957 1947 1957 ci iller arasinda Viskonsin eyaleti Respublikaci partiyasinin senatoru idi Bu iller eyni zamanda Ikinci Qirmizi Qorxu Gunleri de adlanir Makkartizm termini ilk defe olaraq Herbert Blok terefinden isledilmisdi ve 29 mart 1950 ci ilde Washington Post qezetinde derc edilmis bir karikatura ile basladi Makkartizmin esaslariIkinci dunya muharibesinden sonra SSRI nin 1949 cu ilde ilk atom bombasi sinagini kecirmesi eyni ilde Cinde Mao Tszedunun hakimiyyete gelmesi 1950 ci ilde bas veren Koreya muharibesi Amerikanin iki sovet olkesi Cin ve Simali Koreya ile munasibetlerinin pozulmasi ABS ye kommunizmin hec de zeif olmadigini gosterdi Julios ve Ethel Rosenborgun atom bombasinin sirlerinin SSRI ye verdikleri ucun evvel tutulub sonra edam olunmasi Makkatizm deyirmanina su tokdu Senator Joseph McCarthy Cozef MakKarti sehneye ilk defe 19 fevral 1950 ci ilde Lincoln gununde Qerbi Virciniyadaki Wheeling Respublikaci Qadinlar Klubununda etdiyi cixisi ile cixdi Buradaki cixisinda Xarici Isler Nazirliyinde isleyen kommunistlerin adlarinin oldugunu iddia eden bir sened teqdim etdi Burada etdiyi cixisda o istirakcilara Elimde Xarici Isler Nazirliyinde Komunist Partiyasinin uzvu olan ancaq hele de burada isleyen ve olkenin xarici siyasetini mueyyenlesdiren 205 adamin adi var 19 fevral 1950 ci ilde etdiyi 6 saatliq cixisinda dovletin cox onemli orqanlarinda isleyen 80 e qeder vezifeli sexsin kommunist oldugunu ve Harri Trumenin buna qarsi bir tedbiri olmadigini soyledi Bununla da Amerika ozunun kommunizmden qurtaracaq qehremanini tapdi Bu cixisdan sonra Makkarti butun KIV nin diqqetini oz uzerine cekdi ve butun siyasi kariyerini komunistlere eks bir siyasetle kecirdi Komiteler istintaqlar Makkartizmin qara siyahisiIkinci dunya muharibesinin baslamasi ile ABS de Sovet casuslarinin gizli texribat planlari kutlevi hal almaga basladi ve bunun neticesi olaraq 29 iyun 1940 ci ilde Amerika konqresi Amerikada hokumet cevrilisini mudafie etmeye ve bunun tebligatini etmeyin cinayet olmasi barede qanun qebul etdi Fikir azadligini mehdudlasdiran bu qanun Amerika Komunist Partiyasini nisan alirdi Amerikaci Olmayan Fealiyyetler Komitesi HUAC The House Un American Activities Committee kommunistlere qarsi yaradilmis en aktiv qurum idi Senatda Makkartinin basciliq etdiyi Alt Komite fealiyyet gosterirdi Ortaliqda kommunist ve diger subheli baglantilari olan teskilatlarla bagli coxlu siyahisi var idi Amma maraqlisi bu idi ki bu siyahilarda istinad edilenlerin gunahlarin hec birisi isbatlanmadi Amerika xalqi bir muddet sonra aldadildigni basa dusdu Tebii ki cesur sesler ortaya cixdiqdan sonra Hedefde en cox Hollivud iscileri ozellikle ssenari yazanlar rejissorlar ve aktyorlar dururdu Evvelce 41 sol fikirli komunist Hollivud iscileri ifadi ucun muhakime edildiler Onlardan Kommunist Partiyaya uzv olub olmadiqlari uzvdilerse digerlerinin adlarini vermeyi teleb edirdiler Suallara cavab vermeyi redd edenler ya hebs olunur ya da surgune getmek mecburiyyetinde qalirdilar Lakin komunist olan hemkarlarinin adlarini verenler islerine qaldiqalari yerden davam edirdiler Hollivudun iscileri sorgulananlar icinde daha cox idi Bunun esas sebebi cekdikleri kinolarla onlar kommunizmi daha rahat yaya bilerdiler Orson Welles kimi rejissorlar cekdikleri filmlere gore bunlar daha cox kommunizm istiqametli filmler idi Makkartinin siyahisinda on siralarda yer alirdi Makkartinin qezebine ugrayib islerini itirenler arasinda Bertolt Brect Charlie Chaplin Arthur Miller Pete Seeger kimi taninmis Hollivud simalari var idi Bu dovrde tutulub bezileri hebse atilan ve bezileri de surgune gonderilen Hollivud Onlugunu xususi qeyd etmek lazimdir Onlar Herbert Biberman Lester Cole Albert Maltz Adrian Scott Samuel Ornitz Dalton Trumbo Edward Dmitrik Ring Lardner Jr John Howard Lawson ve Alvah Bessie idi Makkartizm eleyhine tenqidlerGunler kecdikce Makkartinin qurbanlarinin sayi artdiqca artiq ona qarsi olanlarin da sayi durmadan artirdi 1 iyun 1950 ci ilde Respublikaci Senator Margaret Chase Smith senatda Vicdan Deklarasyonu adli bir cixis etdi Makkartizme aciq bir hucum olan bu cixisda Smith xarakter sui qesdlerine son verilmesini tenqidin ferqli dusuncenin ve inanclari dile getirmeyin Amerikan ruhunun ozunu teskil etdiyini soyleyerek hec bir sey bilmeden her seyden subhe duyan yanasmalari xercengli orqanlara benzetdi Respublikaci Senator Wayne Morse Irving M Ives Charles W Tobey Edward John Thye George Aiken ve Robert C Hendrickson da Makkartiye qarsi cixdilar Mediyadan anti Makkarti sesleri esidilmeye baslandi 1950 ci illerin en cox taninan muxbirlerinden olan Elmer Davis de Makkartiye qarsi cixaraq bu sozleri dedi Makkartizm sadece mekteblere kolleclere kitabxanalar deyil dusunen ve yazan butun insanalara qisacasi dusunme azdligina qarsi olan bir terrordur 9 mart 1954 cu ilde taninmis CBS muxbiri Edward T Murrow Makkarti haqqinda tenqidi bir xeber yayimladi Yayimlanan goruntulerde Makkartinin oz danisiqlarina sadiq qalmadigi gosterilirdi Eyni ilin aprel ayinda Ordu Makkarti mehkemeleri basladi ve ABC terefinde canli yayimlandi Bu sayede ictimaet Makkartinin mubahiseli taktiklerini ve adamlari nece sorgulamalarini gordu Bir mehkemede Makkarti ordu bascisi Joseph Welchin vekillik sirketinde kommunizme simpatiyasi olmaqda gunahlandirilan bir sirkete uzv bir adamin calisdigini deyince Welchin Makkartiye bu meshur sozleri demisdir Cenab sizde hec terbiye hissi yoxdurmu Sonunda siz de hec terbiye hissi qalmayibmi Bu sehne Makkartiye qarsi genis xalq kutlesini oz etrafina topladi Ve qisa muddetde Makkartinin politik kariyeri sona catdi Terminin bugunku istifadesi NeticeHer ne qeder de Makkartizm Amerika tarixinin unudulmaq istenen sehifelerinden olmaq istese de bu olkede anti kommunizm tarixi ve siyaseti hele de mubahise muvzusu olaraq qalmaqdadir Makkartiden bu yana Makkartizm termini Amerikan dilinde memnun olunmayan bir insanin milliyetciliyinin tecavuzkar sekilde sorgulanmasi zeif iddialarla bir adam gunahlandirilmasi oz isinin daha yaxsi getmesi ucun basqalarini sedaqetsizlikde gunahlandirilmasi milli tehlukesizlik adina sivil huquqlarin pozulmasi kimi islenir Elave olaraqJim Carreyin bas rolda oynadigi ve Peter Appleton adli bir Hollivud ssenaristinin 2001 ci ilde cekdiyi The majestic filmi Amerika Eleyhine Fealiyyetler Komitesi terefinden hedef olunan ve kommunistlikde gunahlandirilib qara siyahiya dusen adamlar haqqinda danisir