Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd xan Həsənəli xan oğlu Ziyadlı-Qacar (?—?) — İrəvan xanlığının hakimi (1805–1806), Rus-İran savaşlarının iştirakçısı, Abbas mirzə Qovanlı-Qacarın şəxsi mühafizəsinin rəisi.
| Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacar | |
|---|---|
| Məhəmməd xan Həsənəli xan oğlu Ziyadlı-Qacar | |
 | |
| 1784 – 1805 | |
| Əvvəlki | Mehdiqulu xan |
| Sonrakı | Hüseynqulu xan Sərdar |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | İrəvan, Çuxursəəd bəylərbəyliyi, Səfəvilər dövləti |
| Atası | Həsənəli xan |
| Uşağı | Hüseynqulu xan |
| Ailəsi | Ziyadoğlular sülaləsi |
| Dini | islam |
| Rütbəsi | Ordu generalı (Sərdar) |
Həyatı
Məhəmməd xan Həsənəli xan oğlu İrəvan şəhərində doğulmuşdu. Ailə təlim-tərbiyəsi, saray təhsili almışdı. Onun gəncliyi haqqında mənbələr günümüzə çox az gəlib çatmışdır. Bəzi müəlliflər belə hesab edirlər ki, Məhəmməd xan İrəvan xanı Hüseynəli xanın gürcü qızından olan oğlu, Qulaməli xanın isə ögey qardaşıdır.
İrəvanda hakimiyyəti
Xan təyin edilməsi
1783-cü ildə hakimiyyətə gəlmiş Qulaməli xan, hakimiyyətə gəldiyi günlərdən təcrübəsiz və gənc olduğu üçün digər dövlətlərlə əlaqə saxlayırdı. Səkkiz aylıq hakimiyyətdə olan Qulaməli xan, 1784-cü ilin yayında sui-qəsd nəticəsində qətlə yetirildi. Beləliklə, xarici düşmənlərin İranda siyasi nüfuzu, nəzarəti itirmək istəməyən bir sıra güclərin və hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan yerli qruplaşmaların fəaliyyətinin nəticəsi olan bu sui-qəsd İrəvanda siyasi-sosial durumu daha da kəskinləşdirdi. Daxili və xarici durumda gərginlik artmaqda davam etdi.
Sui-qəsddən sonra İrəvan əhalisinin əksəriyyəti Qulaməli xanın 12 yaşlı qardaşı Məhəmmədi xan seçdi. Eyni zamanda bu hakim İrəvan əhalisinin seçdiyi yerli Qacarlar sülaləsinin sonuncu nümayəndəsi olmuşdu. Məhəmməd xan İrəvan taxtında ən uzun müddət oturan hakimlərdən biri olmuşdur. Məhəmməd xan azyaşlı olduğuna görə, hakimiyyətinin ilk illərində anasından, ona sadiq olan nüfuzlu əyanlardan asılı qalmış, Kartli-Kaxetiya çarlığına təzminat vermək məcburiyyətində qalmışdı.
Hakimiyyətinin ilk illəri
İrəvan taxtına sahib olan Məhəmməd xan ilk gündən ona müxalif olan qüvvələrin təzyiqi ilə üzləşdi. Qulaməli xanın ölümündən sonra İrəvan əhalisi iki dəstəyə bölünmüşdü. Birinci dəstə Məhəmməd xanın tərəfdarları idi. Bu dəstəni xoylu Əhməd xan dəstəkləyirdi. İkinci-müxalif qüvvənin başında isə makulu Əhməd sultan dururdu. Əhməd sultan İrəvan taxt-tacını ələ keçirmək üçün fürsət axtarırdı. Xalqın dəstəklədiyi Qulaməli xanın hakimiyyətə gəlməsi onun bu planını pozmuşdu. Lakin xanın öldürülməsi ilə Əhməd soltan yenidən taxta sahib olmaq niyyətinə düşdü. S.D.Burnaşov 1784-cü il iyulun 25-də yazdığı məktubların birində qeyd edir ki, Əhməd sultan İrəvanda ən nüfuzlu əyanlardan biridir və Arazın o tayında zəngin malikənələri var. O, planını həyata keçirmək üçün Kartli-Kaxetiya çarı ilə əlaqə saxlayırdı. II İrakli isə Mirzə Gürgenə tapşırmışdı ki, Əhməd sultana bildirsin ki, çar onun İrəvan xanlığının hakimi olmasına kömək edəcəkdir.
Əslində II İrakli İrəvanda baş verən hadisələrdən istifadə edərək nüfuzunu möhkəmləndirmək qərarına gəlmişdi. İrəvanda vəziyyət gərginləşdikdə İshaq paşa Xoy hakimi ilə əlaqəyə girərək, onu burada olan hadisələrə müdaxilə etməyə çağırdı. Nəticədə, Əhməd xan nümayəndəsi Mirzə Əbdülhəsəni, İshaq paşa isə xəzinədarı Rizvan ağanı Məhəmməd xanın adına yazılmış fərman və məktubla İrəvana göndərdi. Onların səyi nəticəsində əhali arasında iğtişaş yatırılmış və dinclik yaranmışdı. II İrakli tərəfindən göndərilən Mirzə Gürgen 70–80 süvari ilə İrəvana daxil olanda gec idi. Bu səbəbdən çarın adamları Tiflisə geri qayıtmağa məcbur oldular. Mirzə Gürgen isə bir neçə nəfərlə İrəvanda qalmışdı.
İrəvanda baş verən qarşıdurmada Məhəmməd xanın tərəfdarları qələbə çaldılar. Nəticədə, Osmanlı tərəfdarlarının köməyi ilə müxalif qüvvələr məğlub oldu.
Məhəmməd xanın II İraklidən asılılığının güclənəcəyindən ehtiyat edən Osmanlı sarayı təcili tədbirlər görməyə başlamışdı. Sultan Əbdülhəmid Məhəmməd xana fərman göndərərək, onu digər Azərbaycan xanları ilə birləşərək, gürcü-rus qüvvələrinə qarşı mübarizəyə çağırırdı.
İrəvan xanlığının Osmanlı dövləti ilə yaxınlaşması rus-gürcü siyasətinə ağır zərbə vura bilərdi. Buna görə II İrakli İrəvana iki min nəfərlik qoşun göndərdi. O.P.Markovanın yazdığına görə, İrəvan xanı tələsik axalsıxlı Süleyman paşaya bildirdi ki, o, II İrakliyə tabe olacaqdır. Bununla da tərəflər arasındakı gərginlik müvəqqəti olaraq sakitləşdi.
Sultan 1784-cü ilin payızında İbrahim Əfəndinin başçılığı altında 60 nəfərdən ibarət yeni nümayəndə heyətini Cənubi Qafqaza göndərdi. İbrahim Əfəndi Cənubi Qafqaza gələrkən sultan fərmanı ilə yanaşı Azərbaycan xanları və Dağıstan hakimlərinə çoxlu pul və hədiyyələr gətirmişdi. Fərmanda sultan bütün Cənubi Qafqaz müsəlmanlarını Rusiya təcavüzü qarşısında birləşməyə və müqəddəs müharibəyə hazır olmağa çağırırdı.
Maraqlı fakt
Tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: "Məhəmməd xanı Tiflisə aparan zaman bir neçə gün Şuşa qalasında saxladılar. Məhəmməd xan Qacar nücabalarından olub, qısaboylu, seyrəksaqqalı, qamətcə kiçik bir adam idi. Çox iri atı vardı. At üstündə balaca bir uşaq kimi görünərdi. Abbas mirzə оnun süstlüyünü və qalanı əldən verməsini nəzərə alaraq, yüksək mənsəbdən məhrum etdi və həmin mənsəbi sərdar Əmir xanın böyük oğluna verdi. Abbas mirzənin bacısı Məhəmməd xanın arvadı idi. О, bacısını Məhəmməd xandan boşatdırıb dedi: — Qalanı düşmənə verən bir adam mənimlə arvad qohumu ola bilməz."
İstinadlar
- Elçin Qarayev.s.90.
- Yaqub Mahmudov.s.180.
- Fuad Əliyev, Urfan Həsənov.s.110.
- Elçin Qarayev.s.91.
- Elçin Qarayev.s.92.
- Elçin Qarayev.s.93.
- Yaqub Mahmudov.s.266.
- Fuad Əliyev, Urfan Həsənov.s.111.
- Elçin Qarayev.s.95.
- Qarabağnamələr. II kitab. Bakı: Yazıçı, 1989, səh.86.
Ədəbiyyat
- Ənvər Çingizoğlu. Qacarlar və Qacar kəndi. Bakı: "Şuşa", 2008, 334 səh.
- Yaqub Mahmudov. İrəvan xanlığı (Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi). A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. Bakı: 2010
- Fuad Əliyev, Urfan Həsənov. İrəvan xanlığı. Bakı: Şərq- Qərb, 2007, 144 səh.
- Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən (XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında). Bakı: Mütərcim, 2016, 544 səh.
Həmçinin bax
- Azərbaycan xanlarının siyahısı
- İrəvan xanlığı
- Qacarlar
- Ziyadlı oymağı
- Məhəmmədhəsən xan Sərdar İrəvani
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed xan Heseneli xan oglu Ziyadli Qacar Irevan xanliginin hakimi 1805 1806 Rus Iran savaslarinin istirakcisi Abbas mirze Qovanli Qacarin sexsi muhafizesinin reisi Mehemmed xan Ziyadli QacarMehemmed xan Heseneli xan oglu Ziyadli QacarIrevan xanliginin X xani1784 1805EvvelkiMehdiqulu xanSonrakiHuseynqulu xan SerdarSexsi melumatlarDogum yeri Irevan Cuxurseed beylerbeyliyi Sefeviler dovletiAtasi Heseneli xanUsagi Huseynqulu xanAilesi Ziyadoglular sulalesiDini islamRutbesi Ordu generali Serdar HeyatiMehemmed xan Heseneli xan oglu Irevan seherinde dogulmusdu Aile telim terbiyesi saray tehsili almisdi Onun gencliyi haqqinda menbeler gunumuze cox az gelib catmisdir Bezi muellifler bele hesab edirler ki Mehemmed xan Irevan xani Huseyneli xanin gurcu qizindan olan oglu Qulameli xanin ise ogey qardasidir Irevanda hakimiyyetiXan teyin edilmesi 1783 cu ilde hakimiyyete gelmis Qulameli xan hakimiyyete geldiyi gunlerden tecrubesiz ve genc oldugu ucun diger dovletlerle elaqe saxlayirdi Sekkiz ayliq hakimiyyetde olan Qulameli xan 1784 cu ilin yayinda sui qesd neticesinde qetle yetirildi Belelikle xarici dusmenlerin Iranda siyasi nufuzu nezareti itirmek istemeyen bir sira guclerin ve hakimiyyet ugrunda mubarize aparan yerli qruplasmalarin fealiyyetinin neticesi olan bu sui qesd Irevanda siyasi sosial durumu daha da keskinlesdirdi Daxili ve xarici durumda gerginlik artmaqda davam etdi Sui qesdden sonra Irevan ehalisinin ekseriyyeti Qulameli xanin 12 yasli qardasi Mehemmedi xan secdi Eyni zamanda bu hakim Irevan ehalisinin secdiyi yerli Qacarlar sulalesinin sonuncu numayendesi olmusdu Mehemmed xan Irevan taxtinda en uzun muddet oturan hakimlerden biri olmusdur Mehemmed xan azyasli olduguna gore hakimiyyetinin ilk illerinde anasindan ona sadiq olan nufuzlu eyanlardan asili qalmis Kartli Kaxetiya carligina tezminat vermek mecburiyyetinde qalmisdi Hakimiyyetinin ilk illeri Irevan taxtina sahib olan Mehemmed xan ilk gunden ona muxalif olan quvvelerin tezyiqi ile uzlesdi Qulameli xanin olumunden sonra Irevan ehalisi iki desteye bolunmusdu Birinci deste Mehemmed xanin terefdarlari idi Bu desteni xoylu Ehmed xan destekleyirdi Ikinci muxalif quvvenin basinda ise makulu Ehmed sultan dururdu Ehmed sultan Irevan taxt tacini ele kecirmek ucun furset axtarirdi Xalqin desteklediyi Qulameli xanin hakimiyyete gelmesi onun bu planini pozmusdu Lakin xanin oldurulmesi ile Ehmed soltan yeniden taxta sahib olmaq niyyetine dusdu S D Burnasov 1784 cu il iyulun 25 de yazdigi mektublarin birinde qeyd edir ki Ehmed sultan Irevanda en nufuzlu eyanlardan biridir ve Arazin o tayinda zengin malikeneleri var O planini heyata kecirmek ucun Kartli Kaxetiya cari ile elaqe saxlayirdi II Irakli ise Mirze Gurgene tapsirmisdi ki Ehmed sultana bildirsin ki car onun Irevan xanliginin hakimi olmasina komek edecekdir Eslinde II Irakli Irevanda bas veren hadiselerden istifade ederek nufuzunu mohkemlendirmek qerarina gelmisdi Irevanda veziyyet gerginlesdikde Ishaq pasa Xoy hakimi ile elaqeye girerek onu burada olan hadiselere mudaxile etmeye cagirdi Neticede Ehmed xan numayendesi Mirze Ebdulheseni Ishaq pasa ise xezinedari Rizvan agani Mehemmed xanin adina yazilmis ferman ve mektubla Irevana gonderdi Onlarin seyi neticesinde ehali arasinda igtisas yatirilmis ve dinclik yaranmisdi II Irakli terefinden gonderilen Mirze Gurgen 70 80 suvari ile Irevana daxil olanda gec idi Bu sebebden carin adamlari Tiflise geri qayitmaga mecbur oldular Mirze Gurgen ise bir nece neferle Irevanda qalmisdi Irevanda bas veren qarsidurmada Mehemmed xanin terefdarlari qelebe caldilar Neticede Osmanli terefdarlarinin komeyi ile muxalif quvveler meglub oldu Mehemmed xanin II Irakliden asililiginin gucleneceyinden ehtiyat eden Osmanli sarayi tecili tedbirler gormeye baslamisdi Sultan Ebdulhemid Mehemmed xana ferman gondererek onu diger Azerbaycan xanlari ile birleserek gurcu rus quvvelerine qarsi mubarizeye cagirirdi Irevan xanliginin Osmanli dovleti ile yaxinlasmasi rus gurcu siyasetine agir zerbe vura bilerdi Buna gore II Irakli Irevana iki min neferlik qosun gonderdi O P Markovanin yazdigina gore Irevan xani telesik axalsixli Suleyman pasaya bildirdi ki o II Irakliye tabe olacaqdir Bununla da terefler arasindaki gerginlik muveqqeti olaraq sakitlesdi Sultan 1784 cu ilin payizinda Ibrahim Efendinin basciligi altinda 60 neferden ibaret yeni numayende heyetini Cenubi Qafqaza gonderdi Ibrahim Efendi Cenubi Qafqaza gelerken sultan fermani ile yanasi Azerbaycan xanlari ve Dagistan hakimlerine coxlu pul ve hediyyeler getirmisdi Fermanda sultan butun Cenubi Qafqaz muselmanlarini Rusiya tecavuzu qarsisinda birlesmeye ve muqeddes muharibeye hazir olmaga cagirirdi Maraqli faktTarixci Mirze Yusif Qarabagi yazir Mehemmed xani Tiflise aparan zaman bir nece gun Susa qalasinda saxladilar Mehemmed xan Qacar nucabalarindan olub qisaboylu seyreksaqqali qametce kicik bir adam idi Cox iri ati vardi At ustunde balaca bir usaq kimi gorunerdi Abbas mirze onun sustluyunu ve qalani elden vermesini nezere alaraq yuksek mensebden mehrum etdi ve hemin mensebi serdar Emir xanin boyuk ogluna verdi Abbas mirzenin bacisi Mehemmed xanin arvadi idi O bacisini Mehemmed xandan bosatdirib dedi Qalani dusmene veren bir adam menimle arvad qohumu ola bilmez IstinadlarElcin Qarayev s 90 Yaqub Mahmudov s 180 Fuad Eliyev Urfan Hesenov s 110 Elcin Qarayev s 91 Elcin Qarayev s 92 Elcin Qarayev s 93 Yaqub Mahmudov s 266 Fuad Eliyev Urfan Hesenov s 111 Elcin Qarayev s 95 Qarabagnameler II kitab Baki Yazici 1989 seh 86 EdebiyyatEnver Cingizoglu Qacarlar ve Qacar kendi Baki Susa 2008 334 seh Yaqub Mahmudov Irevan xanligi Rusiya isgali ve ermenilerin Simali Azerbaycan torpaqlarina kocurulmesi A A Bakixanov adina Tarix Institutu Baki 2010 Fuad Eliyev Urfan Hesenov Irevan xanligi Baki Serq Qerb 2007 144 seh ISBN 978 9952 34 166 9 Elcin Teymur oglu Qarayev Azerbaycanin Irevan bolgesinin tarixinden XVII yuzilliyin sonu XIX yuzilliyin ortalarinda Baki Mutercim 2016 544 seh Hemcinin baxVikimenbede Muellif Mehemmed xan Ziyadli Qacar ile elaqeli melumatlar var Azerbaycan xanlarinin siyahisi Irevan xanligi Qacarlar Ziyadli oymagi Mehemmedhesen xan Serdar Irevani