Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ludilər sülaləsi — 1451-1526-cı illər arasında Dehli sultanlığında hökm sürən bir Əfqan xanədanı.
Tarixi
Qurucusu, bir öncəki xanədan olan Sultan Məhəmməd şahın Sirhind valisi Bəhlul Ludidir. Əfqanların Gilzay qəbiləsinə mənsub olan Ludilər, Qurlu Sultanı Muizzüddin Məhəmməd zamanında (1203-1206) ordunun yüksək qədəmələrinə gətirildilər; Dehli sultanı Məmlük xanədanından Sultan Qiyasəddin Balaban da (1246-1266) onları Hindlilərə qarşı sərhəd bölgələrinə yerləşdirdi. 1341-ci ildə Məlikşah Ludi adlı bir komandanın öndərliyində ayaklanarak Multanda hakimiyət quran Ludilər, bu tarixdən etibarən Şimali Hindistanın təsirli güclərindən biri halına gəldilər. Seyyidlər xanədanının qurucusu Xızır xan (1414-1421), Tuğluqlulara qarşı verdiyi mücadilə sırasında büyük yararlılıklar göstərən Sultan Şah adlı Ludi komandanını İslam xan ünvanıyla Sirhind valiliyinə gətirdi. İslam xan Ludi, yenə Xızır xanın cagirdarlarından olan və bir savaşda ölən qardaşı Məlik Kalanın oğlu Bəhlulu himayəsinə aldı və onu qızıyla evləndirdi; daha sonra da öz oğlu olmasına baxmayaraq güvən duyduğu Bəhlulu vəliəhd təyin etdi (1431). Bununla birlikdə İslam xanın ölümü üzərinə torpaqlar oğlu Qütub xan, qardaşı Məlik Firuz və Bəhlul arasında bölüşdürüldü. Bəhlul əmisiylə birlikdə Qütub xana və onları Sirhinddən çıxarmaq istəyən Seyyid Sultanı Məhəmməd şaha qarşı cəbhə təşkil etdi. Ancaq Məhəmməd şahın əsgərləri aparılan savaşda bu cəbhəni dağıtdılar. Pəncaba çəkilən Bəhlul, bir neçə il içərisində yenidən bir ordu quraraq Seyyidlərin son hökmdarı Əlaəddin Aləm şahın ordularını məğlub etdi və Sirhindi təkrar ələ keçirərək bölgəyə hakim olub (1440) “xan-i xənan” ünvanını aldı.
1440-cü illərdə Dehlinin gittikçə artan bir şiddəttə Malva Sultanlığının təhdidi altında kalması üzərinə Alaəddin Aləm Şah, Dehlinin yönətimini vəziri Hamid Xana bırakarak Bədauna gitti və burayı başşəhir yaptı. Ancak aslında Bəhlul-i Ludinin adamı olan Vəzir Hamid Xan onu şəhrə davət ətti və Bəhlulün Dehliyi də ələ gəçirməsindən sonra Sultan Alaəddin tahttan çəkildi; böyləcə Dehli Sultanlığında Ludilər dönəmi başladı (1451).
Kısa sürədə, Dehli civarında bağımsız harəkət ətmə çabasında olan Hindu və müslüman güç mərkəzlərini hakimiyəti altına almayı başaran Bəhlul, Timurun 1398dəki saldırılarından bəri kəndini toparlayamayan Dehliyi imar ətti və yənidən alimlər, sanatkarlar, sufilər için bir mərkəz halinə gətirdi. Aynı zamanda hakimiyəti altındaki topraklarda əkonomik rəfah və istikrar sağlayarak harap vaziyəttə bulunan pək çok yərləşim biriminin canlılık kazanmasına imkan vərdi. Diğər taraftan onun Dehli tahtına oturmasını kabullənəməyən Şarki Sultanı Mahmud ilə 1452də başlayan savaşlar Mahmudun haləfləriylə də sürdürüldü. 1487də son Şarki sultanı Hüsəyin Şah bozguna uğratıldı və Jaunpur ələ gəçirildi. Təsis ədilən içtimai və idari yapılanmada gəniş çəvrələrin təmsilciləri konumunda olan əşrafa özəl önəm vərildi. Bu arada Bəhlul, Əfqanlara qarşı Horasan asıllı kimsələri və diğər kumandanları yüksək məvkilərə gətirərək dəngə sağladı. Bunu yaparkən də kəndisinə qarşı sadakatsizliğini hissəttiği kişiləri cəzalandırdı. Ancaq onun istibdad içərisində keçən otuz səkkiz illik hakimiyyət dönəmi eyni zamanda bir inkişaf və rifah dönəmi oldu.
1489-cu ildə Bəhlulün ölümüylə başlayan taht mücadələsində Nizam Xan galip gəldi. İyi yətişmiş, yətənəkli askər kişiliğiylə tanınan Nizam Xan, İskəndər Şah unvanı ilə tahta çıktı və kısa zamanda Bəhlulün bıraktığı toprakları iki mislinə çıkararak bütün Kuzəy Hindistanı Bihar və Cxandəriyə kadar ələ gəçirdi. Sultanlığın iqtisadi, idari və siyasi yapısında da dəğişikliklər yapan İskəndər Şah, ciddi bir mərkəzi yönətim uygulayarak əyalətlərin muhasəbəsini sıkı dənətimə tabi tuttu və kurduğu istihbarat ağı ilə əyalətlərdə olup bitən hər şəyi takip ətti. Bu arada əşraf və kumandanların sadakatlərinin dəvamı için zaman zaman sərt tədbirlərə başvurdu. O dönəmin yazarlarından Rızkullah Müştakī bununla ilgili olarak, “İxanəti görülənlər ya idam ədilirlər ya da sultanlık topraklarından kovulurlardı” dəməktədir (bk. bibl). Sosyal kurumlara da önəm vərən İskəndər Şah ihtiyaç sahipləri için çəşitli vakıflar kurdu və aş əvləri açtı. İlim adamları, şairlər və sanatkarlar təşvik ədilip ödülləndirildi. Bu arada rəsmi dairələrdə Farsçadan başqa dil kullanılması yasaklanarak Hindu məmurlara kısa sürədə bu dili öğrənmələri məcburiyəti gətirildi. Kaynaklarda halka adil davranmaya gayrət göstərdiği ifadə ədilən İskəndər Şahın uzun saltanatı sırasında istikrar və əkonomik rəfahın yaygınlaştığı və təməl ihtiyaç maddələrinin təminində güçlük çəkilmədiği sık sık zikrədilən hususlardandır. Ayrıca şəhirləşmədə büyük gəlişmələr sağlandı; Agra, Sultanpur və Sikəndəra (İskəndər) Rao gibi birçok yəni şəhir kuruldu və idarə mərkəzi Dehlidən Agraya taşındı. Sultanlığın diğər bölgələrindən davət ədilən tüccarlar, alimlər və sanatkarlar burayı kısa zamanda önəmli bir ilim, idarə və ticarət mərkəzi halinə gətirdilər. Aynı dönəmdə yəni tarım alanları kazanma yolunda planlı gayrətlər sarfədildi. Tarımı gəliştirmək için köylülərə təşviklər vərildi, vərgilər azaltıldı və zoraki işçilik yasaklandı. Bu arada toprak sistəmində dəğişikliklər yapılarak bütün sultanlık araziləri halisə və ikta olarak ikiyə ayrıldı. Bu toprakların işlətimi yaygınlaştırıldı, yönətimi Divan-ı Vəzarət adıyla bir mərkəzdə birləştirildi.
İskəndər Şahın 1517də ölümündən sonra tahta İbrahim-i Ludi gəçti; fakat əşraf və əmirlər onu topraklarını kardəşi Cəlal Şah ilə paylaşmaya zorladılar. Baskıya dayanamayan gənc sultan əski Şarki topraklarını Cəlalə vərdi. Ancak bunun hər ikisinə də zararı olabiləcəğini açıklayarak kardəşini bu paylaşmadan vazgəçirməyə çalıştı; Cəlal kabul ətməyincə güçlü bir ordu ilə üzərinə yürüdü. Cəlal isə İbrahimin qarşısına çıkmadı və onun yokluğundan faydalanarak başşəhir Agrayı kuşattı; İbrahim gəri dönüncəyə kadar şəhri düşürəməyincə çarəsiz kalıp Gəvaliyar racasına sığındı. İbrahim Gəvaliyara bir ordu göndərdi və Malva Sultanlığına sığınmak amacıyla yola çıkmış olan Cəlal yakalandı; diğər taraftan Gəvaliyar racası da Ludi Sultanlığının hakimiyətini tanıdı. Bu olaylar sırasında İbrahim bazı kumandanlarının sadakatindən şüphələnərək onları cəzalandırıp mərkəzdən uzaklaştırdı. Gələcəklərindən əmin olamayan bu kumandanlar Biharda Dərya Xan Numaninin ətrafında İbrahimə qarşı bir birlik oluşturdular. Bu sırada Hindistanda ilərləməsini sürdürən Babür şahı durdurmakta ihmalindən şüphələnilən Lahor Valisi Dəvlət Xan Dehliyə çağrılınca isyan ədərək Sultan İbrahimin amcası Aləm Xanı Gucərattan gətirtip Alaüddin unvanıyla yəni Ludi sultanı ilan ətti; aynı zamanda Babür ilə anlaşıp İbrahimə qarşı ittifak kurdu və Babürü Dehli tahtını ələ gəçirməyə kışkırttı. 1526da yapılan Panipat savaşında Babür, müttəfiklərinin də dəstəğiylə Sultan İbrahimi bozguna uğrattı. Böyləcə Hindistan tarihinin başlıca dönüm noktalarından biri olan bu zafərlə Ludi xanədanının yönətimindəki Dehli Sultanlığı yıkıldı və yərinə bütün Kuzəy Hindistanı kapsayan Babürlü İmparatorluğu kuruldu. Bu savaş, Babürlü ordusunun Kuzəy Hindistanda ilk dəfa top kullanmış olmasından dolayı da önəmlidir.
Ludilər dönəmi Hindistan tarihində, Timurun bıraktığı dağınıklık və düzənsizliğin yavaş yavaş ortadan kalktığı nisbi bir istikrar dönəmi olarak yərini almıştır. Özəlliklə Sirhind bölgəsində bulunan Ludi türbələriylə diğər bazı mimari əsərləri hala ayaktadır.
Həmçinin bax
 | Monarx, sülalə və ya onların nümayəndələri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ludiler sulalesi 1451 1526 ci iller arasinda Dehli sultanliginda hokm suren bir Efqan xanedani Hindistan 1525 ci ilTarixiQurucusu bir onceki xanedan olan Sultan Mehemmed sahin Sirhind valisi Behlul Ludidir Efqanlarin Gilzay qebilesine mensub olan Ludiler Qurlu Sultani Muizzuddin Mehemmed zamaninda 1203 1206 ordunun yuksek qedemelerine getirildiler Dehli sultani Memluk xanedanindan Sultan Qiyaseddin Balaban da 1246 1266 onlari Hindlilere qarsi serhed bolgelerine yerlesdirdi 1341 ci ilde Meliksah Ludi adli bir komandanin onderliyinde ayaklanarak Multanda hakimiyet quran Ludiler bu tarixden etibaren Simali Hindistanin tesirli guclerinden biri halina geldiler Seyyidler xanedaninin qurucusu Xizir xan 1414 1421 Tugluqlulara qarsi verdiyi mucadile sirasinda buyuk yararliliklar gosteren Sultan Sah adli Ludi komandanini Islam xan unvaniyla Sirhind valiliyine getirdi Islam xan Ludi yene Xizir xanin cagirdarlarindan olan ve bir savasda olen qardasi Melik Kalanin oglu Behlulu himayesine aldi ve onu qiziyla evlendirdi daha sonra da oz oglu olmasina baxmayaraq guven duydugu Behlulu veliehd teyin etdi 1431 Bununla birlikde Islam xanin olumu uzerine torpaqlar oglu Qutub xan qardasi Melik Firuz ve Behlul arasinda bolusduruldu Behlul emisiyle birlikde Qutub xana ve onlari Sirhindden cixarmaq isteyen Seyyid Sultani Mehemmed saha qarsi cebhe teskil etdi Ancaq Mehemmed sahin esgerleri aparilan savasda bu cebheni dagitdilar Pencaba cekilen Behlul bir nece il icerisinde yeniden bir ordu quraraq Seyyidlerin son hokmdari Elaeddin Alem sahin ordularini meglub etdi ve Sirhindi tekrar ele kecirerek bolgeye hakim olub 1440 xan i xenan unvanini aldi 1440 cu illerde Dehlinin gittikce artan bir siddette Malva Sultanliginin tehdidi altinda kalmasi uzerine Alaeddin Alem Sah Dehlinin yonetimini veziri Hamid Xana birakarak Bedauna gitti ve burayi bassehir yapti Ancak aslinda Behlul i Ludinin adami olan Vezir Hamid Xan onu sehre davet etti ve Behlulun Dehliyi de ele gecirmesinden sonra Sultan Alaeddin tahttan cekildi boylece Dehli Sultanliginda Ludiler donemi basladi 1451 Kisa surede Dehli civarinda bagimsiz hareket etme cabasinda olan Hindu ve musluman guc merkezlerini hakimiyeti altina almayi basaran Behlul Timurun 1398deki saldirilarindan beri kendini toparlayamayan Dehliyi imar etti ve yeniden alimler sanatkarlar sufiler icin bir merkez haline getirdi Ayni zamanda hakimiyeti altindaki topraklarda ekonomik refah ve istikrar saglayarak harap vaziyette bulunan pek cok yerlesim biriminin canlilik kazanmasina imkan verdi Diger taraftan onun Dehli tahtina oturmasini kabullenemeyen Sarki Sultani Mahmud ile 1452de baslayan savaslar Mahmudun halefleriyle de surduruldu 1487de son Sarki sultani Huseyin Sah bozguna ugratildi ve Jaunpur ele gecirildi Tesis edilen ictimai ve idari yapilanmada genis cevrelerin temsilcileri konumunda olan esrafa ozel onem verildi Bu arada Behlul Efqanlara qarsi Horasan asilli kimseleri ve diger kumandanlari yuksek mevkilere getirerek denge sagladi Bunu yaparken de kendisine qarsi sadakatsizligini hissettigi kisileri cezalandirdi Ancaq onun istibdad icerisinde kecen otuz sekkiz illik hakimiyyet donemi eyni zamanda bir inkisaf ve rifah donemi oldu 1489 cu ilde Behlulun olumuyle baslayan taht mucadelesinde Nizam Xan galip geldi Iyi yetismis yetenekli asker kisiligiyle taninan Nizam Xan Iskender Sah unvani ile tahta cikti ve kisa zamanda Behlulun biraktigi topraklari iki misline cikararak butun Kuzey Hindistani Bihar ve Cxanderiye kadar ele gecirdi Sultanligin iqtisadi idari ve siyasi yapisinda da degisiklikler yapan Iskender Sah ciddi bir merkezi yonetim uygulayarak eyaletlerin muhasebesini siki denetime tabi tuttu ve kurdugu istihbarat agi ile eyaletlerde olup biten her seyi takip etti Bu arada esraf ve kumandanlarin sadakatlerinin devami icin zaman zaman sert tedbirlere basvurdu O donemin yazarlarindan Rizkullah Mustaki bununla ilgili olarak Ixaneti gorulenler ya idam edilirler ya da sultanlik topraklarindan kovulurlardi demektedir bk bibl Sosyal kurumlara da onem veren Iskender Sah ihtiyac sahipleri icin cesitli vakiflar kurdu ve as evleri acti Ilim adamlari sairler ve sanatkarlar tesvik edilip odullendirildi Bu arada resmi dairelerde Farscadan basqa dil kullanilmasi yasaklanarak Hindu memurlara kisa surede bu dili ogrenmeleri mecburiyeti getirildi Kaynaklarda halka adil davranmaya gayret gosterdigi ifade edilen Iskender Sahin uzun saltanati sirasinda istikrar ve ekonomik refahin yayginlastigi ve temel ihtiyac maddelerinin temininde gucluk cekilmedigi sik sik zikredilen hususlardandir Ayrica sehirlesmede buyuk gelismeler saglandi Agra Sultanpur ve Sikendera Iskender Rao gibi bircok yeni sehir kuruldu ve idare merkezi Dehliden Agraya tasindi Sultanligin diger bolgelerinden davet edilen tuccarlar alimler ve sanatkarlar burayi kisa zamanda onemli bir ilim idare ve ticaret merkezi haline getirdiler Ayni donemde yeni tarim alanlari kazanma yolunda planli gayretler sarfedildi Tarimi gelistirmek icin koylulere tesvikler verildi vergiler azaltildi ve zoraki iscilik yasaklandi Bu arada toprak sisteminde degisiklikler yapilarak butun sultanlik arazileri halise ve ikta olarak ikiye ayrildi Bu topraklarin isletimi yayginlastirildi yonetimi Divan i Vezaret adiyla bir merkezde birlestirildi Iskender Sahin 1517de olumunden sonra tahta Ibrahim i Ludi gecti fakat esraf ve emirler onu topraklarini kardesi Celal Sah ile paylasmaya zorladilar Baskiya dayanamayan genc sultan eski Sarki topraklarini Celale verdi Ancak bunun her ikisine de zarari olabilecegini aciklayarak kardesini bu paylasmadan vazgecirmeye calisti Celal kabul etmeyince guclu bir ordu ile uzerine yurudu Celal ise Ibrahimin qarsisina cikmadi ve onun yoklugundan faydalanarak bassehir Agrayi kusatti Ibrahim geri donunceye kadar sehri dusuremeyince caresiz kalip Gevaliyar racasina sigindi Ibrahim Gevaliyara bir ordu gonderdi ve Malva Sultanligina siginmak amaciyla yola cikmis olan Celal yakalandi diger taraftan Gevaliyar racasi da Ludi Sultanliginin hakimiyetini tanidi Bu olaylar sirasinda Ibrahim bazi kumandanlarinin sadakatinden suphelenerek onlari cezalandirip merkezden uzaklastirdi Geleceklerinden emin olamayan bu kumandanlar Biharda Derya Xan Numaninin etrafinda Ibrahime qarsi bir birlik olusturdular Bu sirada Hindistanda ilerlemesini surduren Babur sahi durdurmakta ihmalinden suphelenilen Lahor Valisi Devlet Xan Dehliye cagrilinca isyan ederek Sultan Ibrahimin amcasi Alem Xani Gucerattan getirtip Alauddin unvaniyla yeni Ludi sultani ilan etti ayni zamanda Babur ile anlasip Ibrahime qarsi ittifak kurdu ve Baburu Dehli tahtini ele gecirmeye kiskirtti 1526da yapilan Panipat savasinda Babur muttefiklerinin de destegiyle Sultan Ibrahimi bozguna ugratti Boylece Hindistan tarihinin baslica donum noktalarindan biri olan bu zaferle Ludi xanedaninin yonetimindeki Dehli Sultanligi yikildi ve yerine butun Kuzey Hindistani kapsayan Baburlu Imparatorlugu kuruldu Bu savas Baburlu ordusunun Kuzey Hindistanda ilk defa top kullanmis olmasindan dolayi da onemlidir Ludiler donemi Hindistan tarihinde Timurun biraktigi daginiklik ve duzensizligin yavas yavas ortadan kalktigi nisbi bir istikrar donemi olarak yerini almistir Ozellikle Sirhind bolgesinde bulunan Ludi turbeleriyle diger bazi mimari eserleri hala ayaktadir Hemcinin bax Monarx sulale ve ya onlarin numayendeleri ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin