Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
ΛCDM (Lambda soyuq qaranlıq maddə) və ya Lambda-CDM modeli —kainatın lambda (yunan Λ) adlı qaranlıq enerji və soyuq qaranlıq maddə ilə əlaqəli kosmoloji sabitliyi olan Big Bang kosmoloji modelinin parametrləşdirilməsidir (qısaldılmış CDM). Tez-tez Big Bang kosmologiyasının standart modeli kimi adlandırılır, çünki bu, kosmosun aşağıdakı xüsusiyyətlərini yaxşı bir hesabla təmin edən ən sadə modeldir:
- kosmik mikrodalğalı fonun varlığı və quruluşu
- qalaktikaların paylanmasında geniş diametrli quruluş
- hidrogenin (deuterium daxil olmaqla), helyumun və lityumun bolluqları
- uzaq qalaktikalardan və supernovalardan işıqda müşahidə olunan kainatın sürətləndirən genişlənməsi
Model ümumi nisbilik kosmoloji miqyasda doğru çəki nəzəriyyəsidir. 1990-cı illərin sonlarında razılaşma kosmologiyası olaraq ortaya çıxdı, bir müddət sonra, kainatın fərqli müşahidə edilən xüsusiyyətləri bir-birinə qarşı çıxdı və kainatın enerji sıxlığının meydana gəlməsində bir fikir birliyi yox idi.
ΛCDM modeli cosmologic inflyasiya, kvintessensiya və kosmologiya sahəsindəki spekulyasiya və tədqiqatın mövcud sahələri olan digər elementləri əlavə etməklə genişləndirilə bilər.
Bəzi alternativ modellər ΛCDM modelinin fərziyyələrinə meydan oxuyur. Bunların nümunələri Nyuton dinamikasını dəyişmişdir, dəyişiklik çəkisi, kainatın maddə sıxlığında genişmiqyaslı varyasyon nəzəriyyələri və boş məkanın qeyri-invariantlığıdır.
Baxış.
Ən müasir kosmoloji modellər kosmoloji prinsipə əsaslanaraq, kainatdakı müşahidəçi mövqeyimizin qeyri-adi və ya xüsusi olmadığını bildirir; böyük miqyasda kainat bütün istiqamətlərdə (izotropiya) və hər yerdən (homojenliyə) eyni görünür.
Model, uzaqlıqdakı qalaktikalarrdan işıqda görkəmli spektral eniş və ya emissiya xətlərinin qırmızı sürüşməsi və supernova luminosity curves yüngül çöküntü zaman dilatasiyası kimi yaxşı sənədləşdirilmiş metrik sahə genişləndirilməsini ehtiva edir. Hər iki təsir elektromaqnit şüalanmasında bir Doppler köçürməsinə aid edilir, çünki genişlənən yer üzərində hərəkət edir. Bu genişlənmə paylaşılan qravitasiya təsiri altında olmayan obyektlər arasındakı məsafəni artırsa da, məkandakı obyektlərin (məsələn, qalaktikalar) ölçüsünü artırmaz. Həm də uzaq qalaktikalar bir-birindən işıq sürətindən böyük sürətlə geri çəkilməyə imkan verir; Yerli genişləndirmə işığın sürətindən daha azdır, lakin böyük məsafələrə qədər genişlənən genişlənmə kollektiv işıq sürətini aşa bilər.
Məktub Λ (lambda) hazırda kosmoloji sabitliyə malikdir və hazırda boşluqda cazibədar təsirlərə qarşı yerin sürətləndirilməsinin genişləndirilməsini izah etmək üçün boş yerlərdə vakuum enerjisi və ya qaranlıq enerji ilə əlaqələndirilir. Kosmoloji sabitliyi nisbilik ümumi nəzəriyyəsinə əsasən stress-enerji tensoruna kömək edən mənfi təzyiqə malikdir.
Çox böyük miqyaslı strukturlarda (qalaktikaların "düz" fırlanma qıvraları, qalaktikası qrupları tərəfindən işığın qravitasiya lensləşdirilməsi və qalaktikaların güclü kümelenməsi) müşahidə edilə bilməyən qravitasiya təsiri nəzərə alınmaq üçün qələmə alınmışdır müşahidə olunan maddələrin miqdarıdır. Soyuq qaranlıq maddə qeyri-baryonikdir, yəni proton və neytrondan başqa maddədən ibarətdir (elektronlar konvensiya ilə, baxmayaraq ki, elektronlar baryonlar deyildir); soyuq, yəni onun sürəti radiasiya-maddə bərabərliyinin dövründə işıq sürətindən daha azdır (beləliklə, neytronlar qeyri-baryonik deyil, soyuq deyil); dissipasisiz, yəni fotonların yayılması ilə sərinləşə bilməz; qaranlıq maddə hissəcikləri bir-biri ilə və digər hissəciklər ilə qarşılıqlı olaraq yalnız çəkisi və ehtimal zəif qüvvəsi ilə qarşılıqlı əlaqə yaradır. Qaranlıq maddə komponenti hazırda [2013] kainatın kütləvi enerji sıxlığının 26,8% -ni təşkil edir.
Qalan 4.9% [2013] atomları, kimyəvi elementləri, qaz və plazma kimi görünən bütün adi maddəni, görünür planetlərin, ulduzların və qalaktikaları menydana gəldiyini təşkil edir. Kainatdakı adi maddənin böyük əksəriyyəti görünməzdir, çünki qalaktikalar və kümeler içərisində görünən ulduzlar və qazlar, kainatın kütləvi enerji sıxlığına adi maddənin 10% -dən az hissəsini təşkil edir.
Həmçinin enerji sıxlığı kosmik mikrodalğalı fon rasionasında çox kiçik bir fraksiyanı (~ 0.01%) və reliktli neytronlarda 0.5% -dən çox olmamaqdadır. Bu gün çox kiçik olmasına baxmayaraq, bunlar köhnə keçmişdə daha vacibdir
Erkən kainat bir neçə yüz min il üçün isti (10,000 K-dan yuxarı) isti qaldı, bir qalıq kosmik mikrodalğalı fon və ya CMB, göyün bütün hissələrindən meydana gələn çox aşağı enerji radiasiya kimi təsbit edilə bilən bir dövlətdir. Kosmik inflyasiya və standart hissəcik fizikası olan "Big Bang" ssenari, kainatın davamlı genişlənməsinə, kainatdakı (hidrojen, helyum və lityum) daha yüngül elementlərin paylanması ilə izah edilən yeganə cari kosmoloji modeldir. CMB radiasiyasında dəqiqlik pozuntularının (anizotropiya) məkan toxumasıdır. Kosmik inflyasiya həmçinin SPK-da "üfüq problemi" ni həll edir; həqiqətən, kainatın müşahidə edilə bilən hissəcik ucağından daha böyük olduğunu ehtimal edir.
Model, Fridman-Lemaître-Robertson-Walker metrik, Friedmann tənlikləri və dövlətin kosmoloji tənlikləri, müşahidə oluna bilən kainatı inflyasiya dövründən indiki və gələcəkdən sonra izah etmək üçün istifadə edir.
İstinadlar
- Maeder, Andre (2017). "An Alternative to the ΛCDM Model: The Case of Scale Invariance". The Astrophysical Journal. 834 (2): 194. arXiv:1701.03964
- P. Kroupa, B. Famaey, K.S. de Boer, J. Dabringhausen, M. Pawlowski, C.M. Boily, H. Jerjen, D. Forbes, G. Hensler, M. Metz, "Local-Group tests of dark-matter concordance cosmology. Towards a new paradigm for structure formation" A&A 523, 32 (2010).
- Andrew Liddle. An Introduction to Modern Cosmology (2nd ed.). London: Wiley, 2003.
- Persic, Massimo; Salucci, Paolo (1992-09-01). "The baryon content of the Universe". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 258 (1): 14P–18P. arXiv:astro-ph/0502178
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Bolshoi Simulation (ing.)
- Cosmology tutorial/NedWright (ing.)
- Millennium Simulation (ing.)
- WMAP estimated cosmological parameters/Latest Summary (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin LCDM Lambda soyuq qaranliq madde ve ya Lambda CDM modeli kainatin lambda yunan L adli qaranliq enerji ve soyuq qaranliq madde ile elaqeli kosmoloji sabitliyi olan Big Bang kosmoloji modelinin parametrlesdirilmesidir qisaldilmis CDM Tez tez Big Bang kosmologiyasinin standart modeli kimi adlandirilir cunki bu kosmosun asagidaki xususiyyetlerini yaxsi bir hesabla temin eden en sade modeldir kosmik mikrodalgali fonun varligi ve qurulusu qalaktikalarin paylanmasinda genis diametrli qurulus hidrogenin deuterium daxil olmaqla helyumun ve lityumun bolluqlari uzaq qalaktikalardan ve supernovalardan isiqda musahide olunan kainatin suretlendiren genislenmesiAnimation of a Lambda CDM model universe cold dark matter plus cosmological constant with The universe is born in a Big Bang and expands forever This is a theoretical model which describes very well the present day evolution of our universe Model umumi nisbilik kosmoloji miqyasda dogru ceki nezeriyyesidir 1990 ci illerin sonlarinda razilasma kosmologiyasi olaraq ortaya cixdi bir muddet sonra kainatin ferqli musahide edilen xususiyyetleri bir birine qarsi cixdi ve kainatin enerji sixliginin meydana gelmesinde bir fikir birliyi yox idi LCDM modeli cosmologic inflyasiya kvintessensiya ve kosmologiya sahesindeki spekulyasiya ve tedqiqatin movcud saheleri olan diger elementleri elave etmekle genislendirile biler Bezi alternativ modeller LCDM modelinin ferziyyelerine meydan oxuyur Bunlarin numuneleri Nyuton dinamikasini deyismisdir deyisiklik cekisi kainatin madde sixliginda genismiqyasli varyasyon nezeriyyeleri ve bos mekanin qeyri invariantligidir Baxis En muasir kosmoloji modeller kosmoloji prinsipe esaslanaraq kainatdaki musahideci movqeyimizin qeyri adi ve ya xususi olmadigini bildirir boyuk miqyasda kainat butun istiqametlerde izotropiya ve her yerden homojenliye eyni gorunur Model uzaqliqdaki qalaktikalarrdan isiqda gorkemli spektral enis ve ya emissiya xetlerinin qirmizi surusmesi ve supernova luminosity curves yungul cokuntu zaman dilatasiyasi kimi yaxsi senedlesdirilmis metrik sahe genislendirilmesini ehtiva edir Her iki tesir elektromaqnit sualanmasinda bir Doppler kocurmesine aid edilir cunki genislenen yer uzerinde hereket edir Bu genislenme paylasilan qravitasiya tesiri altinda olmayan obyektler arasindaki mesafeni artirsa da mekandaki obyektlerin meselen qalaktikalar olcusunu artirmaz Hem de uzaq qalaktikalar bir birinden isiq suretinden boyuk suretle geri cekilmeye imkan verir Yerli genislendirme isigin suretinden daha azdir lakin boyuk mesafelere qeder genislenen genislenme kollektiv isiq suretini asa biler Mektub L lambda hazirda kosmoloji sabitliye malikdir ve hazirda bosluqda cazibedar tesirlere qarsi yerin suretlendirilmesinin genislendirilmesini izah etmek ucun bos yerlerde vakuum enerjisi ve ya qaranliq enerji ile elaqelendirilir Kosmoloji sabitliyi nisbilik umumi nezeriyyesine esasen stress enerji tensoruna komek eden menfi tezyiqe malikdir Cox boyuk miqyasli strukturlarda qalaktikalarin duz firlanma qivralari qalaktikasi qruplari terefinden isigin qravitasiya lenslesdirilmesi ve qalaktikalarin guclu kumelenmesi musahide edile bilmeyen qravitasiya tesiri nezere alinmaq ucun qeleme alinmisdir musahide olunan maddelerin miqdaridir Soyuq qaranliq madde qeyri baryonikdir yeni proton ve neytrondan basqa maddeden ibaretdir elektronlar konvensiya ile baxmayaraq ki elektronlar baryonlar deyildir soyuq yeni onun sureti radiasiya madde beraberliyinin dovrunde isiq suretinden daha azdir belelikle neytronlar qeyri baryonik deyil soyuq deyil dissipasisiz yeni fotonlarin yayilmasi ile serinlese bilmez qaranliq madde hissecikleri bir biri ile ve diger hissecikler ile qarsiliqli olaraq yalniz cekisi ve ehtimal zeif quvvesi ile qarsiliqli elaqe yaradir Qaranliq madde komponenti hazirda 2013 kainatin kutlevi enerji sixliginin 26 8 ni teskil edir Qalan 4 9 2013 atomlari kimyevi elementleri qaz ve plazma kimi gorunen butun adi maddeni gorunur planetlerin ulduzlarin ve qalaktikalari menydana geldiyini teskil edir Kainatdaki adi maddenin boyuk ekseriyyeti gorunmezdir cunki qalaktikalar ve kumeler icerisinde gorunen ulduzlar ve qazlar kainatin kutlevi enerji sixligina adi maddenin 10 den az hissesini teskil edir Hemcinin enerji sixligi kosmik mikrodalgali fon rasionasinda cox kicik bir fraksiyani 0 01 ve reliktli neytronlarda 0 5 den cox olmamaqdadir Bu gun cox kicik olmasina baxmayaraq bunlar kohne kecmisde daha vacibdir Erken kainat bir nece yuz min il ucun isti 10 000 K dan yuxari isti qaldi bir qaliq kosmik mikrodalgali fon ve ya CMB goyun butun hisselerinden meydana gelen cox asagi enerji radiasiya kimi tesbit edile bilen bir dovletdir Kosmik inflyasiya ve standart hissecik fizikasi olan Big Bang ssenari kainatin davamli genislenmesine kainatdaki hidrojen helyum ve lityum daha yungul elementlerin paylanmasi ile izah edilen yegane cari kosmoloji modeldir CMB radiasiyasinda deqiqlik pozuntularinin anizotropiya mekan toxumasidir Kosmik inflyasiya hemcinin SPK da ufuq problemi ni hell edir heqiqeten kainatin musahide edile bilen hissecik ucagindan daha boyuk oldugunu ehtimal edir Model Fridman Lemaitre Robertson Walker metrik Friedmann tenlikleri ve dovletin kosmoloji tenlikleri musahide oluna bilen kainati inflyasiya dovrunden indiki ve gelecekden sonra izah etmek ucun istifade edir IstinadlarMaeder Andre 2017 An Alternative to the LCDM Model The Case of Scale Invariance The Astrophysical Journal 834 2 194 arXiv 1701 03964 P Kroupa B Famaey K S de Boer J Dabringhausen M Pawlowski C M Boily H Jerjen D Forbes G Hensler M Metz Local Group tests of dark matter concordance cosmology Towards a new paradigm for structure formation A amp A 523 32 2010 Andrew Liddle An Introduction to Modern Cosmology 2nd ed London Wiley 2003 Persic Massimo Salucci Paolo 1992 09 01 The baryon content of the Universe Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 258 1 14P 18P arXiv astro ph 0502178 Hemcinin baxStandart ModelXarici kecidlerBolshoi Simulation ing Cosmology tutorial NedWright ing Millennium Simulation ing WMAP estimated cosmological parameters Latest Summary ing