Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ümumi iqisadi göstəricilər
Regionun neft çıxaran başqa ölkələri kimi Küveyt də ötən əsrin 70-ci illərinin enerji böhranının «bəhrəsindən» öz xeyrinə istifadə edə bilmişdir. Neftin qiymətinin kəskin surətdə qalxması bu ölkənin «iqtisadi-sosial taleyini» əsaslı surətdə dəyişdirmiş, milli təsərrüfatın ləng inkişafı qısa müddətdə onun sürətli artımı ilə əvəz olunmuşdur.
Gildən tikilmiş orta əsr şəhər və kəndlərinin yerində bir neçə il ərzində çoxmərtəbəli yaşayış evləri, bank, mehmanxana və digər inzibati binaları olan müasir şəhərlər salınmışdır. Şəhərlərdə ən müasir texnika və texnologiya ilə təchiz olunmuş neft emalı və neft-kimya müəssisələri, sement zavodları, su təmizləyici qurğular, müxtəlif məişət malları istehsal edən müəssisələr, məktəblər, xəstəxanalar və s. tikilmişdir. Ölkədə kənd təsərrüfatı plantasiyaları genişləndirilmiş, yaxın vaxtlara qədər karvan yollarının keçdiyi səhralarda müasir və geniş avtomobil magistralları çəkilmiş, dəniz və hava limanları təkmilləşdirilmişdir.
Küveyt iqtisadiyyatı
1989-cu ildə ölkədə gündəlik neft hasilatı 230 min ton, onun satışından əldə edilən gəlir isə 9250 mln. dollar təşkil etmişdir. Küveytin İraq tərəfindən işğal edilməsi və sonradan azadlıq uğrunda gedən müharibənin nəticələri (1990-1992) ölkənin iqtisadiyyatına, xüsusilə onun neft sənayesinə (neft buruqlarının yandırılması, boru kəmərlərinin partladılması, neft anbarlarının, neft emalı zavodlarının dağıdılması və s.) olduqca böyük ziyan vurmuşdur. 1990-cı ildə ölkədə orta gündəlik neft hasilatı 130 min tona enmiş, yəni 1989-cu il səviyyəsindən 37 faiz azalmış, neftdən əldə edilən gəlir isə 6850 mln. dollara enmişdir. 1991-ci ilin ortalarından xarici şirkətlərin fəal iştirakı ilə ölkədə neft sənayesi və təsərrüfatın digər sahələrinin bərpası üzrə işlərə başlanılmış və qısa müddətdə əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bərpa işlərinin həyata keçirilməsi üçün 8,5-10 mlrd. dollar vəsait və iki-üç il vaxt lazım olmuşdur.
Artıq 1992-ci ilin axırında ölkədə neft hasilatı 1989-cu ilin səviyyəsinə çatmışdır. Dağıdılmış iqtisadiyyatın bərpası üçün Küveyt xarici kredit almağa məcbur olmuşdur. Bu krediti Küveyt İran körfəzi dövlətlərinin əməkdaşlıq Şurasının üzvləri olan ölkələrdən, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-dən almışdır.
Küveytin milli təsərrüfatının inkişaf xüsusiyyətləri neft ixrac edən digər ölkələrin əlamətlərinə oxşardır. Bu ölkədə də başlıca kapital iqtisadiyyatın daxili inkişafı hesabına deyil, neft ixracatı nəticəsində əldə edilən vəsait hesabına formalaşır. Müstəqillik əldə etdikdən sonra dövlət bu vəsaitlərdən müştərək müəssisələrinin yaradılması üçün fəal istifadə edir. İran körfəzinin başqa əmirliklərində olduğu kimi Küveyt də sürətlə sənayeləşdirməyə və iqtisadi strukturunun mürəkkəbləşdirilməsinə daha çox fikir verir. Belə təsərrüfat mexanizminin yaradılmasında məqsəd «neft erasının» başa çatmasından sonra ölkənin tələbatını təmin edə bilən milli iqtisadiyyatı formalaşdırmaqdadır.
Öz planlarını həyata keçirmək üçün, yəni əsaslı sənaye sahələrinin tikintisi, infrastrukturun yaradılması, ixtisaslı milli kadrların hazırlanması və s. üçün Küveyt Qərb şirkətlərinin köməyindən geniş istifadə edir və onlar ilə birlikdə müştərək müəssisələr yaradır.
Xarici sahibkarlara bu və yaxud başqa müəssisə səhmlərinin yalnız 49%-nə şərik olmaq imkanı verilir. Bununla yanaşı Küveyt neft ixracatından əldə etdiyi olduqca böyük vəsaitin hamısını ölkənin daxili iqtisadiyyatında istifadə etmək imkanına qadir deyil. Buna görə də əldə etdiyi kapitalın getdikcə böyük hissəsini faydalı şəraitdə Qərb ölkələrinin iqtisadiyyatına və banklarına yönəldir.
Ölkənin milli sərvəti olan neftdən gələn gəlirin yerli küveytlilər arasında eyni miqdarda paylaşdırılması prinsipi qəbul olunmuşdur.
İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzim olunması ön plana çəkilir. Ümumdaxili Məhsulun təqribən 75%-i dövlət bölməsində əldə edilir.
Emaledici sənaye, tikinti, ticarət və bank əməliyyatının isə payı xeyli dərəcədə artmışdır. Küveyt iqtisadiyyatının başlıca xüsusiyyəti ölkədə bol və ucuz enerjinin, böyük investisiya imkanlarının olması, həmçinin yerli əmək ehtiyatlarının çatışmamasıdır. Küveytdə ÜDM-un 54 faizi sənayenin, 45 faizi xidmət sahələrinin, 1 faizə yaxını isə kənd təsərrüfatının payına düşür.
Küveytin xarici iqtisadi əlaqələri
Xaricə yönəldilən kapitaldan və oradakı avuarlarından ölkə əhəmiyyətli dərəcədə valyuta əldə edir və neft ixracatından «asılılığı» keçdikcə zəifləyir. Ümumi daxili məhsulun formalaşmasında neft sənayesinin əvvəlki kimi başlıca rol oynamasına baxmayaraq, son on ildə onun payı bir qədər azalmışdır.
Sənaye
Sənayenin aparıcı sahələri. Ölkə iqtisadiyyatının və onun maliyyə gəlirinin əsasını neft sənayesi təşkil edir. Neft yataqlarının ötən əsrin 30-cu illərində kəşf edilməsinə baxmayaraq, onun hasilatına yalnız 1946-cı ildə başlanılmışdır. Neft çıxarılması, nəql edilməsi və satılması hələ 1934-cü ildə yaradılan ABŞ və İngiltərə kapitalının nəzarəti altında olan «Küveyt oyl Kompani» şirkətinin əlində idi. 1948-ci ildə ABŞ-nin «Aminoyl» şirkəti «Birtərəf bölgə» də və Küveytə məxsus bir sıra adalarda neft kəşfiyyatı və çıxarılması işlərinə başlayır. 1960-cı ildən milli «Küveyt neşnl petroleum kompani» şirkəti yaradılır. Ölkədə neft çıxarılması və onun ixracatı üzərinə dövlət nəzarəti tədricən artır. Ölkənin siyasi müstəqillik əldə etdiyi onillikdə neft hasilatı tədricən artmış və 1972-ci ildə ən yüksək səviyyəsinə (165 mln. ton) çatmışdır. Neft hasilatının artması nəinki onun böyük ehtiyatı, həm də onun əlverişli təbii-geoloji şəraiti (səthə yaxın yerləşməsi, buruqların fontan vurması, yəni neftin yığılma məntəqələrinə boru kəmərləri vasitəsilə öz-özünə axması və s.) və bununla da hasilahatın maya dəyərinin olduqca aşağı olması ilə izah olunur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, ölkədə fəaliyyət göstərən xarici neft şirkətləri başlıca olaraq daha zəngin yataqları istismar etməyə cəhd göstərirdilər. Bu da az vəsait sərf etmək və zəruri texniki tədbirləri həyata keçirmədən neft hasilatını artırmağa imkan verirdi.
Küveyt öz təbii sərvətlərinin tam sahibi olandan sonra, hökumət bir tərəfdən neft hasilatının azaldılmasına, digər tərəfdən isə xam neftin ixracatının neft məhsulları ilə əvəz edilməsinə yönəldilən siyasət aparmışdır. Nəticədə 1973-cü ildən 1987-ci ilə qədər neft hasilatı bir qədər azalmışdır. Neft ixracatının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına baxmayaraq, dünya bazarında neftin qalxması ilə əlaqədar onun ixracatından əldə edilən gəlir artmışdır. Ölkədə hər il təqribən 100 mln. ton neft hasil olunur. Məlumdur ki, dünya bazarında xam neftin qiyməti, neft məhsullarına nisbətən 4-5 dəfə ucuzdur. Bununla əlaqədar Küveyt neft ixracatın dan əldə etdiyi vəsaitin əhəmiyyətli hissəsini ölkə neftinin emalı və neft-kimya sənayesinin yaradılmasına istiqamətləndirmişdir. Ölkənin ilk neft təmizləmə müəssisəsi 1949-cu ildə Mina əl-Əhmədi şəhərində tikilmişdir. 1986-cı ildə bu müəssisənin istehsalat gücü xeyli genişləndirilmişdir. 1958-ci ildə Mina-Abdulla və 1968-ci ildə Əş-Şüeyb neft emalı zavodu tikilmişdir.
Küveytdə fəaliyyətdə olan neft emalı müəssisələrinin ümumi gücü 45 mln. tondur. Neft emalı zavodları avtomobil, təyyarə, mühərrik yanacaqları, bir sıra sürtkü yağları və s. istehsal edir. Başqa sözlə desək, yüksəkkeyfiyyətli texnika və müasir texnologiya ilə təchiz edilən neft emalı müəssisələri təbii xammalı kompleks şəkildə emal edir.
Təbii qaz Küveytin ikinci mühüm sərvətidir və əsasən neftlə birgə çıxarılır. Qaz istehsalı 1961-ci ildə 0,98 mlrd. kub m-dən 2003-cü ildə 11,0 mlrd. kub m-ə çatdırılmışdır. Qazı «Küveyt oyl kompani» və «Arabiyen Oyl» şirkətləri çıxarır. Mina əl-Əhmədi, Əş-Şüeyb, Mina-Abdulla şəhərlərindəki emal müəssisələrində istehsal olunan propan, butan, mayeləşdirilmiş qaz əsasən ixrac olunur.
Emaledici sənayedə neft-kimya, xüsusilə inkişaf etmişdir. Bu sahə başlıca olaraq ölkənin dövlət bölməsi çərçivəsində yaradılmış və inkişaf etməkdə davam edir. Ötən əsrin 70-ci illərində dünya bazarında neftin qiymətinin qalxmasından sonra neft-kimya sənayesi daha sürətlə inkişaf etmişdir. İlk növbədə Əş-Şüeyb və Mina əl-Əhmədidə fəaliyyət göstərən neft-kimya müəssisələri yenidən qurulmuş və yeni müəssisələr tikilmişdir. Bu müəssisələrdə xammal kimi əsasən tərkibində etan və propan olan neftlə yanaşı çıxan qaz, həm də neft emalı nəticəsində əldə edilən qazdan istifadə olunur.
Küveytin iqlim şəraitinin xüsusiyyətləri, yəni tarixən mövcud olan içməli «su qıtlığı» ölkədə iqtisadiyyatın xüsusi sahəsinin – dəniz suyunun təmizlənməsi üzrə təmizləyici qurğular ölkə iqtisadiyyatının mühüm sahəsidir. İlk su təmizləyici qurğu 1950-ci ildə Mina əlƏhmədidə, sonralar isə əş-Şüeyb və əş-Şüveyxdə tikilmişdir. Ölkənin paytaxtında həm də çirkab suların təmizlənməsi üçün dörd zavod fəaliyyət göstərir. Çirkab sular təmizləndikdən sonra onlardan əkin sahələrininin suvarılmasında, landşaftın yaşıllaşdırılmasında geniş istifadə edilir. Təmizləyici qurğuların sayının və gücünün artırılması elektrik enerji istehsalı ilə sıx əlaqədardır.
1970-ci ilə qədər Küveytdə elektrik enerjisi neft və qaz əsasında işləyən istilik elektrik stansiyalarında istehsal olunurdu.
1970-ci ildən isə su təmizlənərkən elektrik enerjisi alınmasına başlanılmışdır. Hazırda ölkədə hər il 19-20 mlrd. kv / saat elektrik enerjisi istehsal olunur.
Son illər ölkədə günəş enerjisinə maraq artır. 1980-ci ildə Sülaybitəhdə günəş enerjisi ilə işləyən elektrik stansiyası yaradılmışdır. Enerjinin bu növü Küveytin iqlim şəraiti üçün, xüsusilə, əlverişlidir. Hesablamalara görə ölkə ərazisinin cəmi 1,0%-ində günəş enerjisinin toplanması (akkumulyasiyası) hər birinin gücü 1 min MVT olan onlarla elektrik stansiyalarına bərabər olardı.
İqtisadiyyatın sürətli inkişafı, sənayeləşdirilmə, kənd əhalisininin şəhərlərə köçməsi, şəhərlərin genişləndirilməsi və yeni şəhərlərin salınması, infrastruktur sahələrinin yaradılması milli tikinti sənayesinin yaradılmasına və sürətli inkişafına səbəb olmuşdur. Ölkədə həyata keçirilən tikinti işləri, xüsusilə şəhər tikintilərinin, liman təsərrüfatının genişləndirilməsi, yaşayış məntəqələri yerləşən sahil bölgəsinin yenidən qurulması, yeni sənaye obyektlərinin tikintisi və s. həddindən artıq tikinti materialları tələb edir ki, bunu da nə yerli istehsal, nə də idxal hesabına ödəmək mümkün deyildi. Buna görə də ölkə tikinti materialları istehsalını gücləndirmək məqsədi ilə tikinti sənayesinin inkişafına daha böyük miqdirda vəsait ayırmağa məcbur olmuşdur. Xüsusilə İraq-Küveyt müharibəsində dağıdılmış Küveyt şəhərlərinin bərpası üçün daha çox tikinti materialları tələb olunmuşdur. Bu məqsədlə qonşu ərəb ölkələri, xüsusilə BƏƏ Küveytə tikinti materialları ixracatını artırmışdır.
«Neft erasına» qədər yüngül və yeyinti sənayesinin əsasını çoxlu sayda kiçik müəssisələr və emalatxanalar təşkil edirdi. Bu müəssisələrin əksəriyyəti demək olar ki, şəhərlərdə, ilk növbədə paytaxt mahalında yerləşirdi. Ötən əsrin 70-ci illərində bu sahələrdə xüsusi bölmənin fəaliyyətini gücləndirmək üçün dövlət bir sıra tədbirlər həyata keçirmişdir. Məsələn, yüngül və yeyinti sənaye müəssisələrinin tikintisi üçün ayrılan torpaq sahələri güzəştli qiymətlə verilmiş, onlar üçün zəruri olan infrastruktur sahələrinin tikintisini dövlət öz üzərinə götürmüş, sahibkarları bəzi vergilərdən azad etmiş və onlara aşağı faizlə kredit vermişdir. Belə şəraitdə yüngül və yeyinti sənaye sahələrinin müəssisələrinin sayı sürətlə artmışdır. İndi ölkədə bir neçə iri toxuculuq və tikiş fabriki, dəri məmulatları, ayaqqabı istehsal edən müəssisə fəaliyyət göstərir.
Sintetik lif, polietilen, çit məhsulları istehsalı Küveytin yüngül sənayesinin yeni sahələridir. Yeyinti sənayesinin 400-dən artıq müəssisəsində un, çörək, şirniyyat, süd, spirtsiz içki, süni buz və dondurma və s. istehsal edilir.
Digər sənaye sahələri başlıca olaraq məişət metal məmulatları və ağac emalı müəssisələri, metal boru, şüşə, avtomobil şinləri, sabun, kağız, dəftərxana məmulatları istehsal edən müəssisələr ilə təmsil olunur. İrili-xırdalı belə müəssisələrin sayı bir neçə minə çatmışdır.
Ölkənin sənaye müəssisələrinin böyük əksəriyyəti sənayeləşdirilmiş Əş-Şüeyb bölgəsində cəmlənmişdir. Əş-Şüeyb sənaye bölgəsinin yaradılmasına ötən əsrin 60-cı illərində başlanmış və 70-ci illərinin ortalarında başa çatmışdır. Hazırda Əş-Şüeyb iki bölgədən – ümumi sahəsi 10 kv. km olan və paytaxtdan 44 km cənubda yerləşən Şərq (Əş-Şüeyb sənayeləşdirilmiş bölgə) və ümumi sahəsi 13 kv. km olan və paytaxtdan 50 km cənubda yerləşən Qərb (Mina əl-Əhmədi sənayeləşdirilmiş bölgə) hissələrdən ibarətdir.
Kənd təsərrüfatı
Kənd təsərrüfatının aparıcı sahələri. Ümummilli məhsulun cəmi 1 faizi bu sahənin payına düşür. Orta illik temperaturun yüksək olması, yağıntıların az düşməsi, suyun çatışmaması, qeyri-məhsuldar torpaqlar və tez-tez baş verən qum tufanları kənd təsərrüfatının inkişafında, xüsusilə, əkinçilikdə böyük maneələrdir. Şumluq torpaq sahələri ölkə ərazisinin cəmi 3 faizini təşkil edir.
Küveyt hökuməti ötən əsrin 60-cı illərində hidropon üsulla kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirməyə başlayır. Artıq ilk təcrübədən məlum oldu ki, bu yolla yetişdirilən tərəvəzin məhsuldarlığı adi yolla yetişdirilən tərəvəzə nisbətən yeddi dəfə yüksək olur, sudan istifadə isə yarıya qədər azalır. Küveytin iqlim şəraiti üçün isə bunun olduqca böyük əhəmiyyəti var. Yaponiya şirkətlərinin köməyi ilə ölkədə kənd təsərrüfatı sahəsində bir neçə dövlət ferması yaradılır. Bu təsərrüfatlarda pomidor, xiyar, kahı, çiyələk, gül becərilir. Yığılan pomidor, çiyələk ilk növbədə qonşu ərəb ölkələrinə ixrac edilir.
Küveyt və eləcə də, İran körfəzinin digər əmirlikləri qarşısında əlverişsiz iqlim şəraitində kənd təsərrüfatını iqtisadiyyatın faydalı sahəsinə çevirmək kimi mühüm məsələ durur. Bu məqsədlə ölkədə süni iqlim qurğuları ilə təchiz olunmuş, yüksək dərəcədə mexanikləşdirilmiş və avtomatlaşdırılmış dövlət eksperimental heyvandarlıq və quşçuluq fermaları yaradılmışdır. Bu nümunəvi fermalar özünü doğrultmuşdur. Kənd təsərrüfatının daima inkişaf etdirilməsi sayəsində ölkə, əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının 35 faizini ödəyir.
Müasir, yüksək səviyyədə təchiz olunmuş dövlət fermaları və plantasiyaları ilə yanaşı kənd təsərrüfatında ənənəvi vahə əkinçiliyi də mövcuddur. Vahə əkinçiliyi əl-Cəhra və əl-Əhmədi rayonlarındadır. Heyvandarlıq son vaxtlara qədər kənd təsərrüfatının çox geri qalmış ənənəvi sahəsi hesab olunurdu. Ekstensiv istiqamətdə olan bu sahədə bədəvilər dəvə, davar saxlamaqla məşğul olurdu. Neft istehsalına başlanılması, müasir nəqliyyat şəbəkəsinin yaradılması bədəvi təsərrüfatlarının əhəmiyyətini getdikcə itirir. Küveyt hökumətinin və xarici mütəxəssislərin köməyilə heyvandarlıqda müasir bölmə yaradılır.
Niderlanddan və Belçikadan məhsuldar cins inəklər gətirilir, dövlət fermalarında xırdabuynuzlu mal-qara inkişaf etdirilir. Ölkədə ət, süd, yun istehsalı artırılır. Quşçuluq fermalarının yaradılması əhalinin quş əti və yumurtaya olan tələbatının 60-65 faizinin ödənilməsinə səbəb olmuşdur.
Balıqçılıqla İran körfəzi sahillərində yaşayan əhali hələ qədimdən məşğuldur. Bu sahədə əhəmiyyətini tədricən itirməkdə olan ənənəvi bölmə ilə yanaşı müasir dövlət bölməsi də fəaliyyət göstərir. Dövlət bölməsi qüvvətli balıq ovu donanmasına, balıq emalı, süni buz istehsalı, hazır məhsulu qablaşdıran və saxlayan müasir müəssisələrə malikdir.
Nəqliyyat
Cəmi bir neçə on il əvvəl Küveytdə ənənəvi nəqliyyat növləri kimi quruda dəvə, dənizdə isə kiçik yelkənli «dou» gəmiləri üstünlük təşkil edirdi. Ölkənin nəqliyyat şəbəkəsinin əsasını karvan yolları təşkil edirdi. İkinci dünya müharibəsindən sonra neft hasilatının artımı, onun ixracat limanlarına daşınmasının zəruriliyi, xarici neft şirkətlərinin fəaliyyətinin genişlənməsi, iqtisadiyyatın inkişafı təcili olaraq müasir nəqliyyat və rabitə sisteminin yaradılmasını tələb etmişdir.
Əgər əvvəllər xarici şirkətlər yalnız neft hasilatına xidmət edən nəqliyyat şəbəkəsinin yaradılması ilə məşğul olurdularsa, artıq 50-60- cı illərdə Küveyt hökuməti milli təsərrüfat mexanizminin tərkib hissəsini təşkil edən nəqliyyat şəbəkəsinin yaradılmasına başlamışdır. Nəqliyyatın ayrı-ayrı növlərinə, xüsusilə avtomobil və dəniz nəqliyyatının inkişafına daha çox fikir verilmişdir. Bu dövr ərzində bir çox atomobil magistralları çəkilmiş, dəniz və hava limanları təkmilləşdirilmiş və yenidən tikilmişdir. Demək olar ki, dəniz ticarət və mülki hava donanması yenidən yaranmışdır.
Küveytdə dəmir yolu olmadığından avtomobil nəqliyyatı mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bərk örtüklü avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 3600 km-dir. Beynəlxalq əhəmiyyətli ən mühüm şose yolları: əl-Küveyt – Cəhra – Səfvan – Bəsrə (uz. 118 km), Mina əl-Əhmədi- Əş-Şüeyib – Əş-Şüveyx – Mina-Abdulla – Mina-Səud (uz. 107 km), Əl-Küveyt – Əs-Səlmi (uz. 95 km) istiqamətindədir.
Bu yollar ölkənin yaşayış məntəqələrini birləşdirməklə yanaşı qonşu ölkələrlə də (İraq, Səudiyyə Ərəbistanı) əlaqə yaradır. Əl-Küveyt –Bəsrə yolu vasitəsilə Bağdad, Dəməşq və Beyrut arasında olan magistrala çıxmaq mümkündür. Neft mədənləri rayonlarına xidmət edən Əl-Küveyt – Əl-Əhmədi – Burkan – Mina-Abdulla – Vəfra yollarının əhəmiyyəti böyükdür.
Dəniz nəqliyyatı əsasən xarici ticarətə xidmət edir. İdxalın 90, neft ixracatının 100%-i dəniz nəqliyyatının payına düşür. Küveyt qüvvətli milli dəniz donanması yaratmışdır. Ən mühüm dəniz ticarət limanları Əş-Şüveyx (paytaxt rayonunda), Əş-Şüeyb Umm-Qəsrdir.
İran – İraq və İraq – Küveyt münaqişələri ölkənin dəniz limanlarının yük dövriyyəsinin azalmasına səbəb olmuşdur. Buna baxmayaraq Küveyt hökuməti dəniz limanlarının (xüsusilə, Əş-Şüveyx, Əş-Şüeyb) inkişafına xüsusi fikir verir. Ölkənin iqtisadi həyatında Mina-Abdulla, Mina əl-Əhmədi, Mina Səud limanlarının da əhəmiyyəti böyükdür. Küveyt region ölkələri arasında ən iri dəniz ticarət donanmasına malikdir (ümumi su tutumu 3,4 mln. ton olan 100 gəmi).
Boru nəqliyyatı şəbəkəsi neft istehsalının inkişafı ilə əlaqədar sürətlə genişləndirilmişdir. Boru kəmərləri ölkənin neft və qaz yataqlarını limanlarla əlaqələndirir. Boru yollarının ümumi uzunluğu 880 km-dir. Raudateyn-əl-Əhmədi, Umm-Qudeyr – Əş-Şüeyb, Vəfra – Mina-Abdulla mühüm neft və qaz kəmərləridir. Münaqiş – Əl-Əhmədi, Burkan – Əl- Əhmədi, Məqva – əl-Əhmədi istiqamətində də boru kəmərləri vardır. Boru nəqliyyatı «Küveyt oyl kompani» şirkətinə məxsusdur.
Hava nəqliyyatı 1953-cü ildən müntəzəm fəaliyyət göstərir. 1962-ci ildə Küveyt hökuməti hava nəqliyyatı üzərində nəzarəti öz əlinə alır. 1980-cı ildə paytaxtda yeni təyyarə limanı istifadəyə verilmişdir. Yaxın Şərqdə ən mühüm hava nəqliyyatı mərkəzlərindən biri sayılır. Ölkədə 8 təyyarə meydanı var.
Xarici ticarət
Regionun başqa ölkələri kimi Küveyt də xarici ticarət əlaqələrindən çox asılıdır. 2003-cü ildə Küveyt ixracatının dəyəri 21,5 mlrd. idxalatın dəyəri isə 7 mlrd. ABŞ dolları olmuşdur. Xarici əlaqələr bir tərəfdən valyuta, digər tərəfdən isə müasir təsərrüfatın əsasını yaratmaq üçün zəruri olan maşın və avadanlıq əldə etməyin mənbəyini təşkil edir.
Uzun illərdir ki, Küveyt azad ticarət siyasəti aparır və olduqca aşağı gömrük vergisi təyin edir (orta hesabla idxal edilən məhsulun dəyərinin 4-5 faizi). Bir sıra məhsullar, məsələn təzə meyvə və tərəvəzin bəzi növləri, ət məhsulları, diri qaramal, hökumət müəssisələri tərəfindən sifariş verilən mallar (tikinti materiallarının bəzi növləri, istehsal məqsədi ilə maşın və avadanlıqlar, müxtəlif növ elektron hesablayıcı qurğular, yanğın söndürən maşınlar və s.) ölkəyə gömrük haqqı alınmadan daxil olur. Lakin yerli istehsal məhsulları ilə rəqabət apara biləcək bəzi idxal məhsullarına isə (şirniyyat, undan hazırlanmış məmulatlar, yuyucu tozlar, bəzi meyvə və tərəvəz, sərinləşdirici içkilər və s.) dəyərin 10-15 faizinə qədər vergi qoyulur.
Silah və sursat, partladıcı və narkotik maddələr (yerli əzcaçılıq sənayesi üçün zəruri olan maddələr istisna olmaqla), zəhər və zəhərli maddələr (ölkənin kənd təsərrüfatında istifadə olunanlardan başqa), spirtli içkilər, islam ənənəsinə, ölkənin dövlət quruluşuna və əhalinin mənəviyyatına ziyan vura bilən kino və vidiofilmlər, bu yönümlü çap məmulatları, donuz əti və ondan hazırlanmış müxtəlif məhsulların idxalı qadağan edilir.
Ölkənin ticarət əməliyyatı müvafiq xarici şirkətlər ilə bilavasitə əlaqə saxlayan milli şirkət və təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilir. Küveytin xarici ticarətinin əlamətdar xüsusiyyətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, idxalat dəyərinin artmasına baxmayaraq xarici ticarət dövriyyəsində 1961-ci ildən 2005-cü ilə qədər dəyərinə görə ixracat idxalatdan üstün olmuşdur.
Küveytin başlıca ixracat məhsulu yanacaqdır. Ayrı-ayrı illərdə ixracat gəlirinin 80 faizə qədəri neftin payına düşmüşdür. Yanacaq ixracatında neft məhsulları hesabına xam neftin payı xeyli aşağı düşmüşdür. Küveyt inkişaf etmiş ölkələr arasında – ən iri ticarət ortaqları Avropa İqtisadi Birliyinin üzvü olan ölkələr və Yaponiyadır. Qonşu ərəb ölkələri, xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı, Pakistan, Sinqapur, Filippin, Braziliya, Türkiyə, Hindistan və digər dövlətlərlə də ticarət əlaqələri saxlayır.
Pul vahidi
Ölkənin pul vahidi Küveyt dinarlarıdır.
Ölkədə milli maliyyə sisteminin əsası müstəqillik əldə olunduqdan sonra qoyulmuşdur. 1961-ci iln 13 mayında dinar ölkənin qanuni pul vahidi kimi təsdiq edilmişdir. Dövlət büdcəsi gəlirinin 90 faizə qədərini ənənəvi olaraq neft və neft məhsulları ixracatından əldə edilən vəsait təşkil edir. Küveyt neftdən gələn gəlirin bir hissəsini ənənəvi olaraq Qərb ölkələrindən qiymətli kağız almağa sərf etmiş və onların banklarında saxlamışdır. 1974-cü ildən başlayaraq Küveyt kapitalının bir hissəsi Qərb dövlətlərinin sənaye, kənd təsərrüfatı və s. infrastruktur sahələrində istifadə edilməsinə istiqamətləndirilir.
Ədəbiyyat
- Soltanova H.B., Məmmədov C.A. Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası (dərslik). Bakı , Bakı Universiteti, 2008.
İstinadlar
- A.Ş.Şəkərəliyev. Dünya iqtisadiyyatı və beynəlxalq iqtisadi münasibətlər. B., 1999
- Dünyamalı Vəliyev, Aqil Əsədov “Beynəlxalq İqtisadiyyat” , Bakı , 2012.
- Веснин В.Р., Цыпин И.С. Мировая экономика. М.: Проспект, 2009. 248 с.
- Социально-экономическая география зарубежного мира, М.: Крон-Пресс, 1998, 592 с.
- . Кудров В.М. Мировая экономика. М.: БЕК, 2004, 464 с.
- . N.R.Quliyev, M.M.Mahmudov “Beynəlxalq Maliyyə Münasibətləri”, Bakı,2011.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kuveyt seher siluetiUmumi iqisadi gostericilerRegionun neft cixaran basqa olkeleri kimi Kuveyt de oten esrin 70 ci illerinin enerji bohraninin behresinden oz xeyrine istifade ede bilmisdir Neftin qiymetinin keskin suretde qalxmasi bu olkenin iqtisadi sosial taleyini esasli suretde deyisdirmis milli teserrufatin leng inkisafi qisa muddetde onun suretli artimi ile evez olunmusdur Gilden tikilmis orta esr seher ve kendlerinin yerinde bir nece il erzinde coxmertebeli yasayis evleri bank mehmanxana ve diger inzibati binalari olan muasir seherler salinmisdir Seherlerde en muasir texnika ve texnologiya ile techiz olunmus neft emali ve neft kimya muessiseleri sement zavodlari su temizleyici qurgular muxtelif meiset mallari istehsal eden muessiseler mektebler xestexanalar ve s tikilmisdir Olkede kend teserrufati plantasiyalari genislendirilmis yaxin vaxtlara qeder karvan yollarinin kecdiyi sehralarda muasir ve genis avtomobil magistrallari cekilmis deniz ve hava limanlari tekmillesdirilmisdir Kuveyt iqtisadiyyati1989 cu ilde olkede gundelik neft hasilati 230 min ton onun satisindan elde edilen gelir ise 9250 mln dollar teskil etmisdir Kuveytin Iraq terefinden isgal edilmesi ve sonradan azadliq ugrunda geden muharibenin neticeleri 1990 1992 olkenin iqtisadiyyatina xususile onun neft senayesine neft buruqlarinin yandirilmasi boru kemerlerinin partladilmasi neft anbarlarinin neft emali zavodlarinin dagidilmasi ve s olduqca boyuk ziyan vurmusdur 1990 ci ilde olkede orta gundelik neft hasilati 130 min tona enmis yeni 1989 cu il seviyyesinden 37 faiz azalmis neftden elde edilen gelir ise 6850 mln dollara enmisdir 1991 ci ilin ortalarindan xarici sirketlerin feal istiraki ile olkede neft senayesi ve teserrufatin diger sahelerinin berpasi uzre islere baslanilmis ve qisa muddetde ehemiyyetli nailiyyetler elde edilmisdir Berpa islerinin heyata kecirilmesi ucun 8 5 10 mlrd dollar vesait ve iki uc il vaxt lazim olmusdur Artiq 1992 ci ilin axirinda olkede neft hasilati 1989 cu ilin seviyyesine catmisdir Dagidilmis iqtisadiyyatin berpasi ucun Kuveyt xarici kredit almaga mecbur olmusdur Bu krediti Kuveyt Iran korfezi dovletlerinin emekdasliq Surasinin uzvleri olan olkelerden xususile Seudiyye Erebistani ve BEE den almisdir Kuveytin milli teserrufatinin inkisaf xususiyyetleri neft ixrac eden diger olkelerin elametlerine oxsardir Bu olkede de baslica kapital iqtisadiyyatin daxili inkisafi hesabina deyil neft ixracati neticesinde elde edilen vesait hesabina formalasir Musteqillik elde etdikden sonra dovlet bu vesaitlerden musterek muessiselerinin yaradilmasi ucun feal istifade edir Iran korfezinin basqa emirliklerinde oldugu kimi Kuveyt de suretle senayelesdirmeye ve iqtisadi strukturunun murekkeblesdirilmesine daha cox fikir verir Bele teserrufat mexanizminin yaradilmasinda meqsed neft erasinin basa catmasindan sonra olkenin telebatini temin ede bilen milli iqtisadiyyati formalasdirmaqdadir Oz planlarini heyata kecirmek ucun yeni esasli senaye sahelerinin tikintisi infrastrukturun yaradilmasi ixtisasli milli kadrlarin hazirlanmasi ve s ucun Kuveyt Qerb sirketlerinin komeyinden genis istifade edir ve onlar ile birlikde musterek muessiseler yaradir Kuveyt seher de Kuveyt fond birjasi Xarici sahibkarlara bu ve yaxud basqa muessise sehmlerinin yalniz 49 ne serik olmaq imkani verilir Bununla yanasi Kuveyt neft ixracatindan elde etdiyi olduqca boyuk vesaitin hamisini olkenin daxili iqtisadiyyatinda istifade etmek imkanina qadir deyil Buna gore de elde etdiyi kapitalin getdikce boyuk hissesini faydali seraitde Qerb olkelerinin iqtisadiyyatina ve banklarina yoneldir Olkenin milli serveti olan neftden gelen gelirin yerli kuveytliler arasinda eyni miqdarda paylasdirilmasi prinsipi qebul olunmusdur Iqtisadiyyatin dovlet terefinden tenzim olunmasi on plana cekilir Umumdaxili Mehsulun teqriben 75 i dovlet bolmesinde elde edilir Emaledici senaye tikinti ticaret ve bank emeliyyatinin ise payi xeyli derecede artmisdir Kuveyt iqtisadiyyatinin baslica xususiyyeti olkede bol ve ucuz enerjinin boyuk investisiya imkanlarinin olmasi hemcinin yerli emek ehtiyatlarinin catismamasidir Kuveytde UDM un 54 faizi senayenin 45 faizi xidmet sahelerinin 1 faize yaxini ise kend teserrufatinin payina dusur Kuveytin xarici iqtisadi elaqeleriXarice yoneldilen kapitaldan ve oradaki avuarlarindan olke ehemiyyetli derecede valyuta elde edir ve neft ixracatindan asililigi kecdikce zeifleyir Umumi daxili mehsulun formalasmasinda neft senayesinin evvelki kimi baslica rol oynamasina baxmayaraq son on ilde onun payi bir qeder azalmisdir SenayeSenayenin aparici saheleri Olke iqtisadiyyatinin ve onun maliyye gelirinin esasini neft senayesi teskil edir Neft yataqlarinin oten esrin 30 cu illerinde kesf edilmesine baxmayaraq onun hasilatina yalniz 1946 ci ilde baslanilmisdir Neft cixarilmasi neql edilmesi ve satilmasi hele 1934 cu ilde yaradilan ABS ve Ingiltere kapitalinin nezareti altinda olan Kuveyt oyl Kompani sirketinin elinde idi 1948 ci ilde ABS nin Aminoyl sirketi Birteref bolge de ve Kuveyte mexsus bir sira adalarda neft kesfiyyati ve cixarilmasi islerine baslayir 1960 ci ilden milli Kuveyt nesnl petroleum kompani sirketi yaradilir Olkede neft cixarilmasi ve onun ixracati uzerine dovlet nezareti tedricen artir Olkenin siyasi musteqillik elde etdiyi onillikde neft hasilati tedricen artmis ve 1972 ci ilde en yuksek seviyyesine 165 mln ton catmisdir Neft hasilatinin artmasi neinki onun boyuk ehtiyati hem de onun elverisli tebii geoloji seraiti sethe yaxin yerlesmesi buruqlarin fontan vurmasi yeni neftin yigilma menteqelerine boru kemerleri vasitesile oz ozune axmasi ve s ve bununla da hasilahatin maya deyerinin olduqca asagi olmasi ile izah olunur Nezere almaq lazimdir ki olkede fealiyyet gosteren xarici neft sirketleri baslica olaraq daha zengin yataqlari istismar etmeye cehd gosterirdiler Bu da az vesait serf etmek ve zeruri texniki tedbirleri heyata kecirmeden neft hasilatini artirmaga imkan verirdi Kuveyt oz tebii servetlerinin tam sahibi olandan sonra hokumet bir terefden neft hasilatinin azaldilmasina diger terefden ise xam neftin ixracatinin neft mehsullari ile evez edilmesine yoneldilen siyaset aparmisdir Neticede 1973 cu ilden 1987 ci ile qeder neft hasilati bir qeder azalmisdir Neft ixracatinin ehemiyyetli derecede azalmasina baxmayaraq dunya bazarinda neftin qalxmasi ile elaqedar onun ixracatindan elde edilen gelir artmisdir Olkede her il teqriben 100 mln ton neft hasil olunur Melumdur ki dunya bazarinda xam neftin qiymeti neft mehsullarina nisbeten 4 5 defe ucuzdur Bununla elaqedar Kuveyt neft ixracatin dan elde etdiyi vesaitin ehemiyyetli hissesini olke neftinin emali ve neft kimya senayesinin yaradilmasina istiqametlendirmisdir Olkenin ilk neft temizleme muessisesi 1949 cu ilde Mina el Ehmedi seherinde tikilmisdir 1986 ci ilde bu muessisenin istehsalat gucu xeyli genislendirilmisdir 1958 ci ilde Mina Abdulla ve 1968 ci ilde Es Sueyb neft emali zavodu tikilmisdir Kuveytde fealiyyetde olan neft emali muessiselerinin umumi gucu 45 mln tondur Neft emali zavodlari avtomobil teyyare muherrik yanacaqlari bir sira surtku yaglari ve s istehsal edir Basqa sozle desek yuksekkeyfiyyetli texnika ve muasir texnologiya ile techiz edilen neft emali muessiseleri tebii xammali kompleks sekilde emal edir Tebii qaz Kuveytin ikinci muhum servetidir ve esasen neftle birge cixarilir Qaz istehsali 1961 ci ilde 0 98 mlrd kub m den 2003 cu ilde 11 0 mlrd kub m e catdirilmisdir Qazi Kuveyt oyl kompani ve Arabiyen Oyl sirketleri cixarir Mina el Ehmedi Es Sueyb Mina Abdulla seherlerindeki emal muessiselerinde istehsal olunan propan butan mayelesdirilmis qaz esasen ixrac olunur Emaledici senayede neft kimya xususile inkisaf etmisdir Bu sahe baslica olaraq olkenin dovlet bolmesi cercivesinde yaradilmis ve inkisaf etmekde davam edir Oten esrin 70 ci illerinde dunya bazarinda neftin qiymetinin qalxmasindan sonra neft kimya senayesi daha suretle inkisaf etmisdir Ilk novbede Es Sueyb ve Mina el Ehmedide fealiyyet gosteren neft kimya muessiseleri yeniden qurulmus ve yeni muessiseler tikilmisdir Bu muessiselerde xammal kimi esasen terkibinde etan ve propan olan neftle yanasi cixan qaz hem de neft emali neticesinde elde edilen qazdan istifade olunur Kuveytin iqlim seraitinin xususiyyetleri yeni tarixen movcud olan icmeli su qitligi olkede iqtisadiyyatin xususi sahesinin deniz suyunun temizlenmesi uzre temizleyici qurgular olke iqtisadiyyatinin muhum sahesidir Ilk su temizleyici qurgu 1950 ci ilde Mina elEhmedide sonralar ise es Sueyb ve es Suveyxde tikilmisdir Olkenin paytaxtinda hem de cirkab sularin temizlenmesi ucun dord zavod fealiyyet gosterir Cirkab sular temizlendikden sonra onlardan ekin sahelerininin suvarilmasinda landsaftin yasillasdirilmasinda genis istifade edilir Temizleyici qurgularin sayinin ve gucunun artirilmasi elektrik enerji istehsali ile six elaqedardir 1970 ci ile qeder Kuveytde elektrik enerjisi neft ve qaz esasinda isleyen istilik elektrik stansiyalarinda istehsal olunurdu 1970 ci ilden ise su temizlenerken elektrik enerjisi alinmasina baslanilmisdir Hazirda olkede her il 19 20 mlrd kv saat elektrik enerjisi istehsal olunur Son iller olkede gunes enerjisine maraq artir 1980 ci ilde Sulaybitehde gunes enerjisi ile isleyen elektrik stansiyasi yaradilmisdir Enerjinin bu novu Kuveytin iqlim seraiti ucun xususile elverislidir Hesablamalara gore olke erazisinin cemi 1 0 inde gunes enerjisinin toplanmasi akkumulyasiyasi her birinin gucu 1 min MVT olan onlarla elektrik stansiyalarina beraber olardi Iqtisadiyyatin suretli inkisafi senayelesdirilme kend ehalisininin seherlere kocmesi seherlerin genislendirilmesi ve yeni seherlerin salinmasi infrastruktur sahelerinin yaradilmasi milli tikinti senayesinin yaradilmasina ve suretli inkisafina sebeb olmusdur Olkede heyata kecirilen tikinti isleri xususile seher tikintilerinin liman teserrufatinin genislendirilmesi yasayis menteqeleri yerlesen sahil bolgesinin yeniden qurulmasi yeni senaye obyektlerinin tikintisi ve s heddinden artiq tikinti materiallari teleb edir ki bunu da ne yerli istehsal ne de idxal hesabina odemek mumkun deyildi Buna gore de olke tikinti materiallari istehsalini guclendirmek meqsedi ile tikinti senayesinin inkisafina daha boyuk miqdirda vesait ayirmaga mecbur olmusdur Xususile Iraq Kuveyt muharibesinde dagidilmis Kuveyt seherlerinin berpasi ucun daha cox tikinti materiallari teleb olunmusdur Bu meqsedle qonsu ereb olkeleri xususile BEE Kuveyte tikinti materiallari ixracatini artirmisdir Neft erasina qeder yungul ve yeyinti senayesinin esasini coxlu sayda kicik muessiseler ve emalatxanalar teskil edirdi Bu muessiselerin ekseriyyeti demek olar ki seherlerde ilk novbede paytaxt mahalinda yerlesirdi Oten esrin 70 ci illerinde bu sahelerde xususi bolmenin fealiyyetini guclendirmek ucun dovlet bir sira tedbirler heyata kecirmisdir Meselen yungul ve yeyinti senaye muessiselerinin tikintisi ucun ayrilan torpaq saheleri guzestli qiymetle verilmis onlar ucun zeruri olan infrastruktur sahelerinin tikintisini dovlet oz uzerine goturmus sahibkarlari bezi vergilerden azad etmis ve onlara asagi faizle kredit vermisdir Bele seraitde yungul ve yeyinti senaye sahelerinin muessiselerinin sayi suretle artmisdir Indi olkede bir nece iri toxuculuq ve tikis fabriki deri memulatlari ayaqqabi istehsal eden muessise fealiyyet gosterir Sintetik lif polietilen cit mehsullari istehsali Kuveytin yungul senayesinin yeni saheleridir Yeyinti senayesinin 400 den artiq muessisesinde un corek sirniyyat sud spirtsiz icki suni buz ve dondurma ve s istehsal edilir Diger senaye saheleri baslica olaraq meiset metal memulatlari ve agac emali muessiseleri metal boru suse avtomobil sinleri sabun kagiz defterxana memulatlari istehsal eden muessiseler ile temsil olunur Irili xirdali bele muessiselerin sayi bir nece mine catmisdir Olkenin senaye muessiselerinin boyuk ekseriyyeti senayelesdirilmis Es Sueyb bolgesinde cemlenmisdir Es Sueyb senaye bolgesinin yaradilmasina oten esrin 60 ci illerinde baslanmis ve 70 ci illerinin ortalarinda basa catmisdir Hazirda Es Sueyb iki bolgeden umumi sahesi 10 kv km olan ve paytaxtdan 44 km cenubda yerlesen Serq Es Sueyb senayelesdirilmis bolge ve umumi sahesi 13 kv km olan ve paytaxtdan 50 km cenubda yerlesen Qerb Mina el Ehmedi senayelesdirilmis bolge hisselerden ibaretdir Kend teserrufatiKend teserrufatinin aparici saheleri Umummilli mehsulun cemi 1 faizi bu sahenin payina dusur Orta illik temperaturun yuksek olmasi yagintilarin az dusmesi suyun catismamasi qeyri mehsuldar torpaqlar ve tez tez bas veren qum tufanlari kend teserrufatinin inkisafinda xususile ekincilikde boyuk maneelerdir Sumluq torpaq saheleri olke erazisinin cemi 3 faizini teskil edir Kuveyt hokumeti oten esrin 60 ci illerinde hidropon usulla kend teserrufati mehsullari yetisdirmeye baslayir Artiq ilk tecrubeden melum oldu ki bu yolla yetisdirilen terevezin mehsuldarligi adi yolla yetisdirilen tereveze nisbeten yeddi defe yuksek olur sudan istifade ise yariya qeder azalir Kuveytin iqlim seraiti ucun ise bunun olduqca boyuk ehemiyyeti var Yaponiya sirketlerinin komeyi ile olkede kend teserrufati sahesinde bir nece dovlet fermasi yaradilir Bu teserrufatlarda pomidor xiyar kahi ciyelek gul becerilir Yigilan pomidor ciyelek ilk novbede qonsu ereb olkelerine ixrac edilir Kuveyt ve elece de Iran korfezinin diger emirlikleri qarsisinda elverissiz iqlim seraitinde kend teserrufatini iqtisadiyyatin faydali sahesine cevirmek kimi muhum mesele durur Bu meqsedle olkede suni iqlim qurgulari ile techiz olunmus yuksek derecede mexaniklesdirilmis ve avtomatlasdirilmis dovlet eksperimental heyvandarliq ve qusculuq fermalari yaradilmisdir Bu numunevi fermalar ozunu dogrultmusdur Kend teserrufatinin daima inkisaf etdirilmesi sayesinde olke ehalinin erzaq mehsullarina olan telebatinin 35 faizini odeyir Muasir yuksek seviyyede techiz olunmus dovlet fermalari ve plantasiyalari ile yanasi kend teserrufatinda enenevi vahe ekinciliyi de movcuddur Vahe ekinciliyi el Cehra ve el Ehmedi rayonlarindadir Heyvandarliq son vaxtlara qeder kend teserrufatinin cox geri qalmis enenevi sahesi hesab olunurdu Ekstensiv istiqametde olan bu sahede bedeviler deve davar saxlamaqla mesgul olurdu Neft istehsalina baslanilmasi muasir neqliyyat sebekesinin yaradilmasi bedevi teserrufatlarinin ehemiyyetini getdikce itirir Kuveyt hokumetinin ve xarici mutexessislerin komeyile heyvandarliqda muasir bolme yaradilir Niderlanddan ve Belcikadan mehsuldar cins inekler getirilir dovlet fermalarinda xirdabuynuzlu mal qara inkisaf etdirilir Olkede et sud yun istehsali artirilir Qusculuq fermalarinin yaradilmasi ehalinin qus eti ve yumurtaya olan telebatinin 60 65 faizinin odenilmesine sebeb olmusdur Baliqciliqla Iran korfezi sahillerinde yasayan ehali hele qedimden mesguldur Bu sahede ehemiyyetini tedricen itirmekde olan enenevi bolme ile yanasi muasir dovlet bolmesi de fealiyyet gosterir Dovlet bolmesi quvvetli baliq ovu donanmasina baliq emali suni buz istehsali hazir mehsulu qablasdiran ve saxlayan muasir muessiselere malikdir NeqliyyatCemi bir nece on il evvel Kuveytde enenevi neqliyyat novleri kimi quruda deve denizde ise kicik yelkenli dou gemileri ustunluk teskil edirdi Olkenin neqliyyat sebekesinin esasini karvan yollari teskil edirdi Ikinci dunya muharibesinden sonra neft hasilatinin artimi onun ixracat limanlarina dasinmasinin zeruriliyi xarici neft sirketlerinin fealiyyetinin genislenmesi iqtisadiyyatin inkisafi tecili olaraq muasir neqliyyat ve rabite sisteminin yaradilmasini teleb etmisdir Eger evveller xarici sirketler yalniz neft hasilatina xidmet eden neqliyyat sebekesinin yaradilmasi ile mesgul olurdularsa artiq 50 60 ci illerde Kuveyt hokumeti milli teserrufat mexanizminin terkib hissesini teskil eden neqliyyat sebekesinin yaradilmasina baslamisdir Neqliyyatin ayri ayri novlerine xususile avtomobil ve deniz neqliyyatinin inkisafina daha cox fikir verilmisdir Bu dovr erzinde bir cox atomobil magistrallari cekilmis deniz ve hava limanlari tekmillesdirilmis ve yeniden tikilmisdir Demek olar ki deniz ticaret ve mulki hava donanmasi yeniden yaranmisdir Kuveytde demir yolu olmadigindan avtomobil neqliyyati muhum ehemiyyete malikdir Berk ortuklu avtomobil yollarinin umumi uzunlugu 3600 km dir Beynelxalq ehemiyyetli en muhum sose yollari el Kuveyt Cehra Sefvan Besre uz 118 km Mina el Ehmedi Es Sueyib Es Suveyx Mina Abdulla Mina Seud uz 107 km El Kuveyt Es Selmi uz 95 km istiqametindedir Bu yollar olkenin yasayis menteqelerini birlesdirmekle yanasi qonsu olkelerle de Iraq Seudiyye Erebistani elaqe yaradir El Kuveyt Besre yolu vasitesile Bagdad Demesq ve Beyrut arasinda olan magistrala cixmaq mumkundur Neft medenleri rayonlarina xidmet eden El Kuveyt El Ehmedi Burkan Mina Abdulla Vefra yollarinin ehemiyyeti boyukdur Deniz neqliyyati esasen xarici ticarete xidmet edir Idxalin 90 neft ixracatinin 100 i deniz neqliyyatinin payina dusur Kuveyt quvvetli milli deniz donanmasi yaratmisdir En muhum deniz ticaret limanlari Es Suveyx paytaxt rayonunda Es Sueyb Umm Qesrdir Iran Iraq ve Iraq Kuveyt munaqiseleri olkenin deniz limanlarinin yuk dovriyyesinin azalmasina sebeb olmusdur Buna baxmayaraq Kuveyt hokumeti deniz limanlarinin xususile Es Suveyx Es Sueyb inkisafina xususi fikir verir Olkenin iqtisadi heyatinda Mina Abdulla Mina el Ehmedi Mina Seud limanlarinin da ehemiyyeti boyukdur Kuveyt region olkeleri arasinda en iri deniz ticaret donanmasina malikdir umumi su tutumu 3 4 mln ton olan 100 gemi Boru neqliyyati sebekesi neft istehsalinin inkisafi ile elaqedar suretle genislendirilmisdir Boru kemerleri olkenin neft ve qaz yataqlarini limanlarla elaqelendirir Boru yollarinin umumi uzunlugu 880 km dir Raudateyn el Ehmedi Umm Qudeyr Es Sueyb Vefra Mina Abdulla muhum neft ve qaz kemerleridir Munaqis El Ehmedi Burkan El Ehmedi Meqva el Ehmedi istiqametinde de boru kemerleri vardir Boru neqliyyati Kuveyt oyl kompani sirketine mexsusdur Hava neqliyyati 1953 cu ilden muntezem fealiyyet gosterir 1962 ci ilde Kuveyt hokumeti hava neqliyyati uzerinde nezareti oz eline alir 1980 ci ilde paytaxtda yeni teyyare limani istifadeye verilmisdir Yaxin Serqde en muhum hava neqliyyati merkezlerinden biri sayilir Olkede 8 teyyare meydani var Xarici ticaretRegionun basqa olkeleri kimi Kuveyt de xarici ticaret elaqelerinden cox asilidir 2003 cu ilde Kuveyt ixracatinin deyeri 21 5 mlrd idxalatin deyeri ise 7 mlrd ABS dollari olmusdur Xarici elaqeler bir terefden valyuta diger terefden ise muasir teserrufatin esasini yaratmaq ucun zeruri olan masin ve avadanliq elde etmeyin menbeyini teskil edir Uzun illerdir ki Kuveyt azad ticaret siyaseti aparir ve olduqca asagi gomruk vergisi teyin edir orta hesabla idxal edilen mehsulun deyerinin 4 5 faizi Bir sira mehsullar meselen teze meyve ve terevezin bezi novleri et mehsullari diri qaramal hokumet muessiseleri terefinden sifaris verilen mallar tikinti materiallarinin bezi novleri istehsal meqsedi ile masin ve avadanliqlar muxtelif nov elektron hesablayici qurgular yangin sonduren masinlar ve s olkeye gomruk haqqi alinmadan daxil olur Lakin yerli istehsal mehsullari ile reqabet apara bilecek bezi idxal mehsullarina ise sirniyyat undan hazirlanmis memulatlar yuyucu tozlar bezi meyve ve terevez serinlesdirici ickiler ve s deyerin 10 15 faizine qeder vergi qoyulur Silah ve sursat partladici ve narkotik maddeler yerli ezcaciliq senayesi ucun zeruri olan maddeler istisna olmaqla zeher ve zeherli maddeler olkenin kend teserrufatinda istifade olunanlardan basqa spirtli ickiler islam enenesine olkenin dovlet qurulusuna ve ehalinin meneviyyatina ziyan vura bilen kino ve vidiofilmler bu yonumlu cap memulatlari donuz eti ve ondan hazirlanmis muxtelif mehsullarin idxali qadagan edilir Olkenin ticaret emeliyyati muvafiq xarici sirketler ile bilavasite elaqe saxlayan milli sirket ve teskilatlar terefinden heyata kecirilir Kuveytin xarici ticaretinin elametdar xususiyyetlerinden biri de ondan ibaretdir ki idxalat deyerinin artmasina baxmayaraq xarici ticaret dovriyyesinde 1961 ci ilden 2005 cu ile qeder deyerine gore ixracat idxalatdan ustun olmusdur Kuveytin baslica ixracat mehsulu yanacaqdir Ayri ayri illerde ixracat gelirinin 80 faize qederi neftin payina dusmusdur Yanacaq ixracatinda neft mehsullari hesabina xam neftin payi xeyli asagi dusmusdur Kuveyt inkisaf etmis olkeler arasinda en iri ticaret ortaqlari Avropa Iqtisadi Birliyinin uzvu olan olkeler ve Yaponiyadir Qonsu ereb olkeleri xususile Seudiyye Erebistani Pakistan Sinqapur Filippin Braziliya Turkiye Hindistan ve diger dovletlerle de ticaret elaqeleri saxlayir Pul vahidiEsas meqale Kuveyt dinari Olkenin pul vahidi Kuveyt dinarlaridir Olkede milli maliyye sisteminin esasi musteqillik elde olunduqdan sonra qoyulmusdur 1961 ci iln 13 mayinda dinar olkenin qanuni pul vahidi kimi tesdiq edilmisdir Dovlet budcesi gelirinin 90 faize qederini enenevi olaraq neft ve neft mehsullari ixracatindan elde edilen vesait teskil edir Kuveyt neftden gelen gelirin bir hissesini enenevi olaraq Qerb olkelerinden qiymetli kagiz almaga serf etmis ve onlarin banklarinda saxlamisdir 1974 cu ilden baslayaraq Kuveyt kapitalinin bir hissesi Qerb dovletlerinin senaye kend teserrufati ve s infrastruktur sahelerinde istifade edilmesine istiqametlendirilir EdebiyyatSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 IstinadlarA S Sekereliyev Dunya iqtisadiyyati ve beynelxalq iqtisadi munasibetler B 1999 Dunyamali Veliyev Aqil Esedov Beynelxalq Iqtisadiyyat Baki 2012 Vesnin V R Cypin I S Mirovaya ekonomika M Prospekt 2009 248 s Socialno ekonomicheskaya geografiya zarubezhnogo mira M Kron Press 1998 592 s Kudrov V M Mirovaya ekonomika M BEK 2004 464 s N R Quliyev M M Mahmudov Beynelxalq Maliyye Munasibetleri Baki 2011 Xarici kecidlerVikianbarda Kuveyt iqtisadiyyati ile elaqeli mediafayllar var