Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Köpəkbalıqları (lat. Selachimorpha) — Qığırdaqlı balıqların dəstəüstü. Bura 8 müasir dəstə, 20 fəsilə və 350-yə yaxın növ daxildir. Bundan başqa dəstəüstünə 4 nəsli kəsilmiş dəstə də daxildir.
| Köpəkbalığı | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Sinif: Yarımsinif: İnfrasinif: Dəstəüstü: Selachimorpha | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Təxminən 400 milyon ildir ki, köpək balıqları mövcuddurlar. Bədənində sümük əvəzinə qığırdaq olan bu balıqlar suda çox çevik hərəkət edirlər. Akulaların həyat tərzi çox müxtəlifdir, əksəriyyəti yırtıcıdır, balıqla qidalanır, yalnız balina-akula və nəhəng akula plankton yeyəndir; az miqdarda olsa da bentosla qidalanan növləri də var. Qidalanmada qoxu bilmənin əhəmiyyəti böyükdür. Akulalar qana qarşı daha çox həssasdır, insan üçün də təhlükəlidir. İnsana hücum edən akulalardan pələngi akulanı, ağ akulanı, çəkici akulanı, qumluq akulalarını göstərmək olar. 50 növə yaxın akulanın insana hücum etməsi güman edilir, 29 növün isə hücumu rəsmi qeyd edilib. Milli muzeyin qeydiyyatına görə 1970-ci illərdə Amerikada 1410 akula hücumu qeydə alınıb, bunun 477-ci insan ölümü ilə nəticələnib.
Akulalar dəniz balıqlarıdır. Bəziləri şirin sularda da girir, digərləri şirin suların daimi sakinləridir. Əsasən isti sevən. elə buan görə də Dünya okeanının tropik və subtropik sularında daha çox rast gələn akulaların çox az qismi soyuq sularda rast gəlir. Akulalar okeanın həm sahillərində, həm də pelegial hissələrində daha çox olurlar. Qütb akulası 1000 m və daha çox dərinliyi gedə bilir. Mişarburun akula, ağ akula, tülkü akula yumurtadiridoğan; qütb akulası. pişik akula yumurtaqoyan; katran akula, siyənək akula, mavi akula diridoğandır. Bəzuilərinin rüşeyminin inkişafı iki ilə qədər davam edir. Akulalar az nəsil verən balıqlardır. Məsələn: siyənək akulanın cəmi 3 balası olur; ən yüksəkn məhsuldar olan qütb akulasının yumurtalarının sayı 500-ə qədərdir.
Hazırda bütün dünyada 350 növ köpək balığı vardır, bunlardan ancaq 8 növü təhlükəlidir. Ən böyük köpək balığı 20 metr uzunluğunda Rhincodon typis, ən kiçiyi isə 20 sm uzunluğunda Etmopterus peryyi-dir. Böyük köpək balıqları böyüklüyünə baxmayaraq mikroskopik canlılarla qidalanırlar. Köpək balıqlarının çoxalması 3 formada olur:
- Ovipar - balıqlarda olduğu kimi döllənmiş yumurtanı xaricə buraxırlar.
- Vivipar - balalarını bədənində daşıyırlar.
- Ovovivipar - döllənmiş yumurtanı bədəndə gəzdirir, vaxtı tamam olduqda xaricə buraxır.
İybilmə və eşitmə köpək balıqlarında güclü inkişaf etmişdir. Onlar qan iyini 3 km-dən hiss edirlər. Ən zəif səsləri duyurlar, gəldiyi yolu təyin edə bilirlər. Hansı ki, insan su altında səsi təyin edir, lakin gəldiyi yolu təyin edə bilmir.
Köpək balıqlarının ən əhəmiyyətli duyğu orqanı isə "Lorenzini ampul" deyilən elektroreseptor hüceyrələrdir. Bunlar başda yerləşir, 1 mm-lik kanallarla xaricə açılırlar.
Köpək balığı ova yaxınlaşdıqda qoxu və eşitmə ilkin rol oynayır. Ovu tapdıqda ətrafında cizgilər cızmağa başlayırlar. Ova doğru yaxınlaşdıqda gözləri qorunmaq məqsədilə geriyə doğru qıyılır, ayrıca qapaqla qapanırlar. Bundan sonra ətrafda ancaq elektroreseptor üzvlər fəaliyyət göstərirlər.
Köpək balığının bir sıra faydalı tərəfləri vardır. Onun qığırdağı xərçəng xəstəliyinin müalıcəsində istifadə olunur. Bu halda xərçəng tam müalıcə olunmasa da yayılmasının qarşısı alınır. Qığırdağın digər əhəmiyyəti onun artritlərdə, bakteriya, virus mənşəli infeksiyalarda istifadə olunmasıdır.
Köpək balığının bəzi növlərinin çox dərinliklərdə yaşaya bilməsinin sirrini axtaran alimlər bunu onun qara ciyərilə əlaqələndirirlər. Köpək balığının qara cıyərində squalene deyilən maddə vardır. Bu maddə yağlıdır, oksigeni asanlıqla çəkir və ehtiyac olunan toxumaya ötürülməsini asanlaşdırır. Bununla da immun sistemi güclənir.
Akulaların ətində sidik cövhəri çoxdur, ona görə də onların ətindən xoşagəlməz tam və iy hiss edilir. Belə əti təmizləmək üçün onu duzlu suda islatmaq məsləhətdir. Yaponiyada, Koreyada, İtaliyada akula əti yüksək qiymətləndirilir. son illərdə dünyada hər il 400 min sentner akula ovlanır. Bu cəhətdən yaponlar xüsusilə fərqlənir, akula ovunda birincilik onların tərəfindədir. Digər ölkələrdə ayrıca akula ovu demək olar ki, aparılmır, lakin tunes ovu zamanı bəzən akula da ovlanır.
Ağ akulada görmə
ovlarını gözləri ilə izləyərək tuturlar. İsti mərcan qayalıqlarında üzən bu canlılar ovlarını rahatlıqla görürlər ancaq soyuq okeanlarda akulaların soyuqdan görmə qabiliyyətlərinin zəifləyəcəyi düşünülür. Normal şəraitdə soyuq suyun təsirindən kimyəvi proseslər yavaşladığı üçün heyvanın gözlərinin sürətlə hərəkət edən ovunu izləməsi çox çətin olmalıdır. Ağ akulalar bu problemi bədən əzələlərinin istiliyini birbaşa gözlərə ötürərərk həll edirlər..
Elektrik cərəyanlarına həssas akulalar
Bütün canlılar istilikdən başqa elektrik də yayırlar. Quruda yaşayan canlılar bu cərəyanları hiss edə bilmir, çünki hava elektriki keçirmir. Ancaq suyun içində vəziyyət fərqlidir. Elektrik təbii keçirici olan suyun içinə axır. Bu səbəbdən, bu elektriki hiss edən bir canlı çox həssas duyğuya sahib olur. Akulalar da bu üstünlüyə sahib olan canlılardandır. Belə ki, sudakı bütün titrəyişləri, suyun temperaturundakı dəyişikliyi, duzluluq nisbətini və xüsusilə də hərəkət halındakı canlıların gətirib çıxardığı elektrik sahəsindəki kiçik dəyişiklikləri belə hiss edə bilirlər.
Akulaların bədənlərində içi jeleyə bənzər maddə ilə dolu çoxlu oyuq mövcuddur. Bu oyuqların əksəriyyəti akulanın başında yerləşir. Lorensini lampaları adlanan bu orqanlar mükəmməl elektrik qəbulediciləridir. Akulalar bu qəbuledicilərdən istifadə edərək ovlarını tapırlar. Bu orqanlar heyvanın başının uc hissəsinə və başın üstündə olan məsamələrə bağlı olub, çox həssas quruluşa malikdir. Belə ki, akulalar bir voltun 20 milyardda biri gücündəki cərəyanları belə hiss edirlər.
Bu, böyük bir gücdür. Bunu bir nümunə ilə izah edək: evinizdəki batareyaları düşünün. 1.5 voltluq batareyaların ikisini bir-birindən 3000 kilometr uzağa qoysanız, akulalar bu batareyaların yaydığı cərəyanı hiss edəcəklər.
Bu məlumatlar akulaların fövqəladə kompleks bədən sistemlərinə sahib olduqlarını göstərir. Akulalardakı sistem və orqanların bir çoxu bir-biri ilə əlaqəlidir. Biri olmadan digəri funksiyalarını yerinə yetirə bilməz. Məsələn, elektrik cərəyanlarını qəbul edən sistemin hissələrindən biri belə olmasa, ya da hər hansı biri funksiyasını yerinə yetirməsə, Lorensini lampaları heç bir işə yaramaz.
Maraqlı məlumat
Amerikalı tədqiqatçılar uzun sürən araşdırmalardan sonra belə bir qənaətə gəlib ki, böyük ağ akulalar kimə və nəyə gəldi hücum etmirlər, onlar öz qurbanlarını izləyirlər. Məlum olub ki, bu köpək balıqları müxtəlif ov strategiyalarına məxsusdur, həmçinin öz səhvlərindən nəticə çıxarırlar. Ov zamanı ağ akulaların davranışları peşəkar qatillərin istifadə etdikləri üsullara bənzəyir.
Bu dəniz nəhəngləri təqribən 100 metrlikdə olan şikarlarına hücum edirlər. Ov adətən günün qaranlıq vaxtları, həm də ovun yaxınlığında başqa heyvanların yaxud akulaların olmadığı zaman həyata keçirilir.
Akulaların yeni xüsusiyyətləri aşkar edilib. Alimlər müəyyən edib ki, qəddar hesab olunan dişi akula əslində heç də deyildiyi kimi qəddar deyilmiş. Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, akulalar hələ bətnlərində körpələrini daşıyarkən onların qayğılarına qalır.
Qeyd edək ki, akulalar qığırdaqlı balıqlar qrupuna aid edilir. Buna baxmayaraq onların bəzi növləri körpələrini təbii yolla, yəni doğuşla dünyaya gətirir. Ana akula balasını dünyaya gətirdikdən dərhal sonra onu "həyatın ümidinə buraxır". Yeni tədqiqatın müəllifləri 30 il ərzində toranlıqsevən akulaların həyat fəaliyyətlərini öyrənib. Digər bir tədqiqatda isə alimlər balıqların müxtəlif inkişaf mərhələlərində onların qaraciyərlərinin ölçülərini öyrəniblər. Qaraciyər akulaların qidalanma maddələrinin mənbələri hesab olunur və balıqların üzmələri də məhz bundan asılı olur.
Alimlər təzə doğulan akulaların qaraciyərlərinin ölçüsünün bədənlərinin ölçüsündən asılı olaraq təxminən 20 faiz təşkil etdiyini müəyyən edib. Doğulduqdan bir neçə həftə sonra isə qaraciyərin ölçüsü 6 faizə kimi kiçilir.
Ən maraqlısı isə budur ki, akulalar dünyaya gələn kimi özlərinə qida tapmaq qabiliyyətinə malik olur. Böyümüş qaraciyər bala akulalara ovçuluq üsullarını mükəmməlləşdirənədək "davam gətirməyə" və acından ölməməyə kömək edir.
Təsnifatı
- Saqqallı akulakimilər (Orectolobiformes) dəstəsi
- Karxarinkimilər (Carcharhiniformes) dəstəsi
- Katrankimilər (Squaliformes) dəstəsi
- Lamnokimilər (Lamniformes) dəstəsi
- Çoxqəlsəməlikimilər (Hexanchiformes) dəstəsi
- Mişarburunkimilər () dəstəsi
- Müxtəlifdişlikimilər () dəstəsi
- () dəstəsi
- dəstəsi (nəsli kəsilib)
- dəstəsi (nəsli kəsilib)
- dəstəsi (nəsli kəsilib)
- dəstəsi (nəsli kəsilib)
Şəkillər
İstinadlar
- John Downer, Supernature, The Unseen Powers of Animals, Published by BBC Worldwide Mmm., London 1999, s. 146
- Marie-Sophie Germain, Science et Vie, No: 966, Mart 1998, s. 85-89
- John Downer, Supernature, The Unseen Powers of Animals, BBC Worldwide Mmm., London 1999, s. 17.
- [1][ölü keçid]
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s.125.
- Əbdürrəhmanov Y.Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 224 s.178.
- Abbasov H.S ,Hacıyev R.V.İxtiologiya. Bakı,2007,səh 326.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kopekbaliqlari lat Selachimorpha Qigirdaqli baliqlarin desteustu Bura 8 muasir deste 20 fesile ve 350 ye yaxin nov daxildir Bundan basqa desteustune 4 nesli kesilmis deste de daxildir KopekbaligiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerSinif Qigirdaqli baliqlarYarimsinif YastiqelsemelilerInfrasinif Desteustu SelachimorphaBeynelxalq elmi adiSelachimorpha Joseph S Nelson 1994Sekil axtarisiITIS 159787NCBI 119203EOL 46559672FW 218949 Texminen 400 milyon ildir ki kopek baliqlari movcuddurlar Bedeninde sumuk evezine qigirdaq olan bu baliqlar suda cox cevik hereket edirler Akulalarin heyat terzi cox muxtelifdir ekseriyyeti yirticidir baliqla qidalanir yalniz balina akula ve neheng akula plankton yeyendir az miqdarda olsa da bentosla qidalanan novleri de var Qidalanmada qoxu bilmenin ehemiyyeti boyukdur Akulalar qana qarsi daha cox hessasdir insan ucun de tehlukelidir Insana hucum eden akulalardan pelengi akulani ag akulani cekici akulani qumluq akulalarini gostermek olar 50 nove yaxin akulanin insana hucum etmesi guman edilir 29 novun ise hucumu resmi qeyd edilib Milli muzeyin qeydiyyatina gore 1970 ci illerde Amerikada 1410 akula hucumu qeyde alinib bunun 477 ci insan olumu ile neticelenib Akulalar deniz baliqlaridir Bezileri sirin sularda da girir digerleri sirin sularin daimi sakinleridir Esasen isti seven ele buan gore de Dunya okeaninin tropik ve subtropik sularinda daha cox rast gelen akulalarin cox az qismi soyuq sularda rast gelir Akulalar okeanin hem sahillerinde hem de pelegial hisselerinde daha cox olurlar Qutb akulasi 1000 m ve daha cox derinliyi gede bilir Misarburun akula ag akula tulku akula yumurtadiridogan qutb akulasi pisik akula yumurtaqoyan katran akula siyenek akula mavi akula diridogandir Bezuilerinin ruseyminin inkisafi iki ile qeder davam edir Akulalar az nesil veren baliqlardir Meselen siyenek akulanin cemi 3 balasi olur en yuksekn mehsuldar olan qutb akulasinin yumurtalarinin sayi 500 e qederdir Hazirda butun dunyada 350 nov kopek baligi vardir bunlardan ancaq 8 novu tehlukelidir En boyuk kopek baligi 20 metr uzunlugunda Rhincodon typis en kiciyi ise 20 sm uzunlugunda Etmopterus peryyi dir Boyuk kopek baliqlari boyukluyune baxmayaraq mikroskopik canlilarla qidalanirlar Kopek baliqlarinin coxalmasi 3 formada olur Ovipar baliqlarda oldugu kimi dollenmis yumurtani xarice buraxirlar Vivipar balalarini bedeninde dasiyirlar Ovovivipar dollenmis yumurtani bedende gezdirir vaxti tamam olduqda xarice buraxir Iybilme ve esitme kopek baliqlarinda guclu inkisaf etmisdir Onlar qan iyini 3 km den hiss edirler En zeif sesleri duyurlar geldiyi yolu teyin ede bilirler Hansi ki insan su altinda sesi teyin edir lakin geldiyi yolu teyin ede bilmir Kopek baliqlarinin en ehemiyyetli duygu orqani ise Lorenzini ampul deyilen elektroreseptor huceyrelerdir Bunlar basda yerlesir 1 mm lik kanallarla xarice acilirlar Kopek baligi ova yaxinlasdiqda qoxu ve esitme ilkin rol oynayir Ovu tapdiqda etrafinda cizgiler cizmaga baslayirlar Ova dogru yaxinlasdiqda gozleri qorunmaq meqsedile geriye dogru qiyilir ayrica qapaqla qapanirlar Bundan sonra etrafda ancaq elektroreseptor uzvler fealiyyet gosterirler Kopek baliginin bir sira faydali terefleri vardir Onun qigirdagi xerceng xesteliyinin mualicesinde istifade olunur Bu halda xerceng tam mualice olunmasa da yayilmasinin qarsisi alinir Qigirdagin diger ehemiyyeti onun artritlerde bakteriya virus menseli infeksiyalarda istifade olunmasidir Kopek baliginin bezi novlerinin cox derinliklerde yasaya bilmesinin sirrini axtaran alimler bunu onun qara ciyerile elaqelendirirler Kopek baliginin qara ciyerinde squalene deyilen madde vardir Bu madde yaglidir oksigeni asanliqla cekir ve ehtiyac olunan toxumaya oturulmesini asanlasdirir Bununla da immun sistemi guclenir Akulalarin etinde sidik covheri coxdur ona gore de onlarin etinden xosagelmez tam ve iy hiss edilir Bele eti temizlemek ucun onu duzlu suda islatmaq meslehetdir Yaponiyada Koreyada Italiyada akula eti yuksek qiymetlendirilir son illerde dunyada her il 400 min sentner akula ovlanir Bu cehetden yaponlar xususile ferqlenir akula ovunda birincilik onlarin terefindedir Diger olkelerde ayrica akula ovu demek olar ki aparilmir lakin tunes ovu zamani bezen akula da ovlanir Ag akulada gormeovlarini gozleri ile izleyerek tuturlar Isti mercan qayaliqlarinda uzen bu canlilar ovlarini rahatliqla gorurler ancaq soyuq okeanlarda akulalarin soyuqdan gorme qabiliyyetlerinin zeifleyeceyi dusunulur Normal seraitde soyuq suyun tesirinden kimyevi prosesler yavasladigi ucun heyvanin gozlerinin suretle hereket eden ovunu izlemesi cox cetin olmalidir Ag akulalar bu problemi beden ezelelerinin istiliyini birbasa gozlere oturererk hell edirler Elektrik cereyanlarina hessas akulalarButun canlilar istilikden basqa elektrik de yayirlar Quruda yasayan canlilar bu cereyanlari hiss ede bilmir cunki hava elektriki kecirmir Ancaq suyun icinde veziyyet ferqlidir Elektrik tebii kecirici olan suyun icine axir Bu sebebden bu elektriki hiss eden bir canli cox hessas duyguya sahib olur Akulalar da bu ustunluye sahib olan canlilardandir Bele ki sudaki butun titreyisleri suyun temperaturundaki deyisikliyi duzluluq nisbetini ve xususile de hereket halindaki canlilarin getirib cixardigi elektrik sahesindeki kicik deyisiklikleri bele hiss ede bilirler Akulalarin bedenlerinde ici jeleye benzer madde ile dolu coxlu oyuq movcuddur Bu oyuqlarin ekseriyyeti akulanin basinda yerlesir Lorensini lampalari adlanan bu orqanlar mukemmel elektrik qebuledicileridir Akulalar bu qebuledicilerden istifade ederek ovlarini tapirlar Bu orqanlar heyvanin basinin uc hissesine ve basin ustunde olan mesamelere bagli olub cox hessas qurulusa malikdir Bele ki akulalar bir voltun 20 milyardda biri gucundeki cereyanlari bele hiss edirler Bu boyuk bir gucdur Bunu bir numune ile izah edek evinizdeki batareyalari dusunun 1 5 voltluq batareyalarin ikisini bir birinden 3000 kilometr uzaga qoysaniz akulalar bu batareyalarin yaydigi cereyani hiss edecekler Bu melumatlar akulalarin fovqelade kompleks beden sistemlerine sahib olduqlarini gosterir Akulalardaki sistem ve orqanlarin bir coxu bir biri ile elaqelidir Biri olmadan digeri funksiyalarini yerine yetire bilmez Meselen elektrik cereyanlarini qebul eden sistemin hisselerinden biri bele olmasa ya da her hansi biri funksiyasini yerine yetirmese Lorensini lampalari hec bir ise yaramaz Maraqli melumatAmerikali tedqiqatcilar uzun suren arasdirmalardan sonra bele bir qenaete gelib ki boyuk ag akulalar kime ve neye geldi hucum etmirler onlar oz qurbanlarini izleyirler Melum olub ki bu kopek baliqlari muxtelif ov strategiyalarina mexsusdur hemcinin oz sehvlerinden netice cixarirlar Ov zamani ag akulalarin davranislari pesekar qatillerin istifade etdikleri usullara benzeyir Bu deniz nehengleri teqriben 100 metrlikde olan sikarlarina hucum edirler Ov adeten gunun qaranliq vaxtlari hem de ovun yaxinliginda basqa heyvanlarin yaxud akulalarin olmadigi zaman heyata kecirilir Akulalarin yeni xususiyyetleri askar edilib Alimler mueyyen edib ki qeddar hesab olunan disi akula eslinde hec de deyildiyi kimi qeddar deyilmis Aparilan arasdirmalar neticesinde melum olub ki akulalar hele betnlerinde korpelerini dasiyarken onlarin qaygilarina qalir Qeyd edek ki akulalar qigirdaqli baliqlar qrupuna aid edilir Buna baxmayaraq onlarin bezi novleri korpelerini tebii yolla yeni dogusla dunyaya getirir Ana akula balasini dunyaya getirdikden derhal sonra onu heyatin umidine buraxir Yeni tedqiqatin muellifleri 30 il erzinde toranliqseven akulalarin heyat fealiyyetlerini oyrenib Diger bir tedqiqatda ise alimler baliqlarin muxtelif inkisaf merhelelerinde onlarin qaraciyerlerinin olculerini oyrenibler Qaraciyer akulalarin qidalanma maddelerinin menbeleri hesab olunur ve baliqlarin uzmeleri de mehz bundan asili olur Alimler teze dogulan akulalarin qaraciyerlerinin olcusunun bedenlerinin olcusunden asili olaraq texminen 20 faiz teskil etdiyini mueyyen edib Dogulduqdan bir nece hefte sonra ise qaraciyerin olcusu 6 faize kimi kicilir En maraqlisi ise budur ki akulalar dunyaya gelen kimi ozlerine qida tapmaq qabiliyyetine malik olur Boyumus qaraciyer bala akulalara ovculuq usullarini mukemmellesdirenedek davam getirmeye ve acindan olmemeye komek edir TesnifatiSaqqalli akulakimiler Orectolobiformes destesi Karxarinkimiler Carcharhiniformes destesi Katrankimiler Squaliformes destesi Lamnokimiler Lamniformes destesi Coxqelsemelikimiler Hexanchiformes destesi Misarburunkimiler destesi Muxtelifdislikimiler destesi destesi destesi nesli kesilib destesi nesli kesilib destesi nesli kesilib destesi nesli kesilib Sekiller source source source source IstinadlarJohn Downer Supernature The Unseen Powers of Animals Published by BBC Worldwide Mmm London 1999 s 146 Marie Sophie Germain Science et Vie No 966 Mart 1998 s 85 89 John Downer Supernature The Unseen Powers of Animals BBC Worldwide Mmm London 1999 s 17 1 olu kecid EdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 125 Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 224 s 178 Abbasov H S Haciyev R V Ixtiologiya Baki 2007 seh 326 Hemcinin bax