Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kumo-Manıç çökəkliyi (rus. Кумо-Манычская впадина) — Ergeninskaya və Stavropol alçaq dağlıqlarını ayıran dar ovalıq. Geoloji keçmişdə Qara və Xəzər dənizlərini birləşdirən qədim boğazdır. Hazırda Kuban-Priazovskaya və Xəzər ovalıqlarını birləşdirir. Kumo-Manıç ovalığı və Kumo-Manıç bərzəxi kimi də tanınır.
| Kumo-Manıç çökəkliyi | |
|---|---|
| rus. Кумо-Манычская впадина | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 20 m |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Rusiya |
| | |
| | |
Eni 20–30 km (mərkəzi hissədə 1–2 km-ə qədər), uzunluğu 500 km-dən çoxdur. Asiya ilə Avropa arasında sərhəd çəkmə seçimlərindən biri də Kumo-Manıç çökəkliyi boyunca uzanır.
17–15 min il əvvəl Novoevsin hövzəsi Manıç-Kerç kanalı vastəsi ilə Erkən Xvalın hövzəsi ilə əlaqələnirdi.
Relyefi və geoloji quruluşu
Kumo-Manıç çökəkliyi tektonik mənşəlidir və çökəklikdə yerləşir. Tarixi İskit lövhəsinin platforma örtüyünün meydana gəlməsinin başlanğıcına qədər davam etmişdir. Çökəkliyin mənfi quruluşu Perm-Triasdakı (təxminən 250 milyon il əvvəl) ovalıq şəklində relyefdə ifadə edilmişdir. Son təbaşir dövründə strukturlar sıx şəkildə su altında qalmış və dənizlə örtülmüşdür. Yenidən canlanma Orta və Üst Pliyosende baş verir. Yəni 2–3 milyon il əvvəl relyef quruluşu olaraq yenidən meydana gəlir.
Manıç çökəkliyi mərkəzi hissəsində ən yüksək hündürlüyə çatır (təxminən Divnoe kəndindən Zunda Tolqa kəndinə qədər), lakin bu səviyyə dəniz səviyyəsindən yalnız 20 metrdən bir qədər yuxarı qalxır.
Hidroqrafiya
Kumo-Manyç çökəkliyinin hidroqrafik şəbəkəsi nisbətən zəif inkişaf etmişdir. Çay şəbəkəsinin çox hissəsi 0,2–0,3 km/km² sıxlıqdadır. 1932-ci ilə qədər çökəkliyin hidroqrafik şəbəkəsi daha çox təbii idi və su obyektləri çaylar, göllər və az sayda gölməçələrlə təmsil olunurdu. Hövzənin əsas çayları birincisi Azov dənizi hövzəsinə, digəri isə Xəzərə məxsus olan Qərbi və Şərqi Manıçdır. Bu çayların bu dövr üçün bir xüsusiyyəti, az su miqdarı və Kalaus çayının iki tərəfə ayrılması idi. Onun axını həm Qərbi, həm də Şərqi Manıça gedirdi. 1960-cı illərə qədər suyun böyük hissəsi Şərqi Manıça axırdı. 1932–1940-cı illərə qədər Qərbi Maniç, 1969-cu ilə qədər Şərqi Maniç quru illərdə və hətta orta su miqdarı olan illərdə bir neçə ayda qurumuş və qışda donaraq bir-biri ilə əlaqəsiz uzanmalar zəncirinə çevrilmişdir. Çaylardakı su yüksək dərəcədə minerallaşmış, duzlarla doymuş və şoranlaşmışdı. Bənzər proseslər göllərdə də qeyd olunurdu.
20-ci əsrdə Manıç çökəkliyinin hidravlik sistemi insan tərəfindən dəyişdirildi: Qərbi Manıçda (Proletarskoe, Veselovskoe və Ust-Manıç) və Şərqi Manıçdakı Çoqray su anbarı qurulur. Yüksək axın və duzsuzlaşma təmin etmək üçün Don və Kuban çaylarının suyu bir neçə əsas kanal vasitəsilə Manıça axıdılır. Su anbarlarının əmələ gəldiyi çay vadilərində həm kiçik, həm də böyük göllər su altında qalır. Kalaus çayının mənsəbində, bu çayın Şərqi Manıça axınını dayandıran bir bənd tikilir.
Kumo-Manıç çökəkliyinin hidroqrafik şəbəkəsinin bir xüsusiyyəti sıx kanallar, paylayıcılar, drenajlar və kollektorlar şəbəkəsidir. Onların əksəriyyəti quraq çöl bölgələrinin suvarılması, həmçinin Qərbi Manıç çayında naviqasiyanı təmin etmək üçün qurulmuşdur.
İstinadlar
- "Приток реки Дон — Маныч". tihiy-don-river.narod.ru (rus). 2012-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-02-29.
- Богданов М. Н. Труды Арало-Каспийской экспедиции, Том 1. СП(б), 1875. С. 44
- Базелюк А. А. "Антропогенное изменение гидрографической сети Кумо-Манычской впадины : автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата географических наук" (PDF). hub.sfedu.ru (rus). 2018-01-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-02-29.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kumo Manic cokekliyi rus Kumo Manychskaya vpadina Ergeninskaya ve Stavropol alcaq dagliqlarini ayiran dar ovaliq Geoloji kecmisde Qara ve Xezer denizlerini birlesdiren qedim bogazdir Hazirda Kuban Priazovskaya ve Xezer ovaliqlarini birlesdirir Kumo Manic ovaligi ve Kumo Manic berzexi kimi de taninir Kumo Manic cokekliyirus Kumo Manychskaya vpadinaUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 20 mYerlesmesi46 19 00 sm e 42 52 00 s u Olke RusiyaKumo Manic cokekliyiKumo Manic cokekliyi Eni 20 30 km merkezi hissede 1 2 km e qeder uzunlugu 500 km den coxdur Asiya ile Avropa arasinda serhed cekme secimlerinden biri de Kumo Manic cokekliyi boyunca uzanir 17 15 min il evvel Novoevsin hovzesi Manic Kerc kanali vastesi ile Erken Xvalin hovzesi ile elaqelenirdi Relyefi ve geoloji qurulusuKumo Manic cokekliyi tektonik menselidir ve cokeklikde yerlesir Tarixi Iskit lovhesinin platforma ortuyunun meydana gelmesinin baslangicina qeder davam etmisdir Cokekliyin menfi qurulusu Perm Triasdaki texminen 250 milyon il evvel ovaliq seklinde relyefde ifade edilmisdir Son tebasir dovrunde strukturlar six sekilde su altinda qalmis ve denizle ortulmusdur Yeniden canlanma Orta ve Ust Pliyosende bas verir Yeni 2 3 milyon il evvel relyef qurulusu olaraq yeniden meydana gelir Manic cokekliyi merkezi hissesinde en yuksek hundurluye catir texminen Divnoe kendinden Zunda Tolqa kendine qeder lakin bu seviyye deniz seviyyesinden yalniz 20 metrden bir qeder yuxari qalxir HidroqrafiyaKumo Manyc cokekliyinin hidroqrafik sebekesi nisbeten zeif inkisaf etmisdir Cay sebekesinin cox hissesi 0 2 0 3 km km sixliqdadir 1932 ci ile qeder cokekliyin hidroqrafik sebekesi daha cox tebii idi ve su obyektleri caylar goller ve az sayda golmecelerle temsil olunurdu Hovzenin esas caylari birincisi Azov denizi hovzesine digeri ise Xezere mexsus olan Qerbi ve Serqi Manicdir Bu caylarin bu dovr ucun bir xususiyyeti az su miqdari ve Kalaus cayinin iki terefe ayrilmasi idi Onun axini hem Qerbi hem de Serqi Manica gedirdi 1960 ci illere qeder suyun boyuk hissesi Serqi Manica axirdi 1932 1940 ci illere qeder Qerbi Manic 1969 cu ile qeder Serqi Manic quru illerde ve hetta orta su miqdari olan illerde bir nece ayda qurumus ve qisda donaraq bir biri ile elaqesiz uzanmalar zencirine cevrilmisdir Caylardaki su yuksek derecede minerallasmis duzlarla doymus ve soranlasmisdi Benzer prosesler gollerde de qeyd olunurdu 20 ci esrde Manic cokekliyinin hidravlik sistemi insan terefinden deyisdirildi Qerbi Manicda Proletarskoe Veselovskoe ve Ust Manic ve Serqi Manicdaki Coqray su anbari qurulur Yuksek axin ve duzsuzlasma temin etmek ucun Don ve Kuban caylarinin suyu bir nece esas kanal vasitesile Manica axidilir Su anbarlarinin emele geldiyi cay vadilerinde hem kicik hem de boyuk goller su altinda qalir Kalaus cayinin mensebinde bu cayin Serqi Manica axinini dayandiran bir bend tikilir Kumo Manic cokekliyinin hidroqrafik sebekesinin bir xususiyyeti six kanallar paylayicilar drenajlar ve kollektorlar sebekesidir Onlarin ekseriyyeti quraq col bolgelerinin suvarilmasi hemcinin Qerbi Manic cayinda naviqasiyani temin etmek ucun qurulmusdur Istinadlar Pritok reki Don Manych tihiy don river narod ru rus 2012 01 10 tarixinde Istifade tarixi 2020 02 29 Bogdanov M N Trudy Aralo Kaspijskoj ekspedicii Tom 1 SP b 1875 S 44 Bazelyuk A A Antropogennoe izmenenie gidrograficheskoj seti Kumo Manychskoj vpadiny avtoreferat dissertacii na soiskanie uchenoj stepeni kandidata geograficheskih nauk PDF hub sfedu ru rus 2018 01 30 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 02 29