Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kuhgiluyə bəylərbəyliyi — Səfəvilər dövlətinə bağlı bölgələrdən biri.
| Əyalət | |||
| Kuhgiluyə bəylərbəyliyi | |||
|---|---|---|---|
| |||
| | |||
| Rəsmi dilləri | Fars dili, lur dili | ||
| Bəylərbəyi | |||
| • 1505 | Mənsur bəy Avşar (ilk) | ||
 |  | |||||||||
Səfəvilər dövlətinin bayrağı və gerbi | ||||||||||
Tarixi
Kuhgiluyə əyalətini Avşarlar idarə edirdilər.
B. Nikitine Kuhgiluyə qrupu haqqında yazır: «Kuhgiliyə qrupunda olan Ağaçəri, Bavi və Jaki olaraq adlandırılan üç büyük boyu özəlliklə ayırır. Bunlardan ilkinin yapay olaraq oluştuğu düşünülür. Kuhgili qrupunu meydana gətirən doqquz qəbilənin dördü Türkdür və Afşar, Begdeli, Çagatay ve Karabağlı olarak adlandırılırlar». Faruq Sümer Kuhgiluyə qrupunu təşkil edən avşar oymaqları haqqında yazır: «Kuhgiluyə avşarının mühüm bir qisminin gündüzlü və araşlı oymaqları təşkil edirdi. Ehtimal ki, araşlı bir yer adıdır. Hazırda Şuştər yörəsində yaşayan gündüzlülər Kuhgiluyədəki gündüzlü avşarların törəmələridir.
Kuhgiluyədəki gündüzlü avşarların bir bölüyü sonralar Xorasanda Abivərd dolaylarına, digər bir bölüyü isə bir qrup avşarla bərabər Urmiyə bölgəsinə göndərilmişdir». Faruq Sümer Kuhgiluyə avşarlarının başçıları ilə bağlı özəl bir araşdırma aparıb. Faruq Sümer daha sonra yazır: «Daha əvvəl də deyildiyi kimi, Avşar Mənsur bəy Uzun Həsən bəyin hələ ağqoyunluların başçısı olmazdan əvvəl onun yaxın nökərləri (yoldaşı) arasında idi. Qüvvətli bir ehtimala görə, Mənsur bəy Suriya avşarların mənsub idi. Həsən bəyə sədaqətlə xidmət etdikdən sonra İran fəth olunanda tabeliyindəki avşarlarla bu ölkəyə gəlmiş və Kuhgiluyə valisi təyin olmuşdu.
Uzun Həsən bəyin oğlu Fars valisi Xəlil mirzənin 1467-ci ildə təşkil etdiyi rəsmi keçiddə (yasalda) Mənsur bəy də öz əsgəri birliyi ilə iştirak eləmişdi. Mənsur bəyin Otluqbeli (paytaxt) müharibəsində iştirakına dair Rumlu Həsən bəyin sözlərinə inanmaq müşküldür. 1497-ci ildə ağqoyunlu taxtına ələ keçirmək üçün hərəkətə keçən Məhəmmədi mirzə Şirazı Pörnək Qasım bəyin əlindən alaraq Mənsur bəyə vermişdi. Pörnək Qasım bəy Azərbaycan hakimi ağqoyunlu Əlvənd və onun bəylərbəyisi Ibə sultan tərəfindən Farsa göndərilsə də, avşarlar onu məğlub etmiş, hətta Qasım bəyi əsir almışdılar. Məhəmmədi mirzənin Piri bəy adlı avşar bəyi vardı ki, o, Məhəmmədi mirzə ilə Sultan Murad bəy arasında baş verən bir döyüşdə ölmüşdür. Mənsur bəyi sonra İraqi-Əcəmə və Farsa hakim olan Ağqoyunlu Sultan Murad bəyin, 907-ci ildə isə Farsı idarə edən ağqoyunlu Əbülfət bəyin xidmətində olduğunu görürük. Az sonra Şah Ismayıl qızılbaş türk oymaqlarının başında ağqoyunlu hakimiyyətinə son qoyaraq Səfəvi dövlətinin qurmuşdur. Mənsur bəy də bir çox digər ağqoyunlu bəyləri kimi gənc qızılbaş hökmdarına itaət etdiyini bildirmiş və 911-ci ildə (1505) Fars valisi təyin olunmuşdur. Lakin Mənsur bəyin valiliyi çox az müddət davam etmiş, onun tutduğu vəzifə Xəlil sultan titulu ilə zülqədər (dulqədir) boyundan Sarışeyxli oymağının rəisi Əhməd bəyə verilmişdir.
Ağqoyunluların yüksəliş, tənəzzül və nəhayət süqutuna şahid olan, axırda isə qızılbaş tacını geyən avşar Mənsur bəyin ölüm tarixi bilinmir.
941-ci ildən (1534) əvvəl Kuhgiluyə valisi olan Əlvənd xan hər halda Mənsur bəyin oğlu idi. Şahrux sultandan sonra Kuhgiluyəyə 965-ci ildə Rüstəm xan təyin edilmişdir. Ondan sonra burada Xəlil xanı görürük ki, o da Mənsur bəyin soyundan idi. Xəlil xan 10.000 avşara sərkərdəlik edirdi. Xəlil xan və oğlu Rüstəm bəy 1580-ci ildə (988-ci ildə) Düzməcə İsmayıl tərəfindən öldürüldükdə Kuhgiluyə valiliyinə Xəlilin qardaşı oğlu İskəndər xan təyin olundu. O, Farsdakı zülqədərlilərin köməyi ilə Yalançı İsmayılı öldürsə də, özü Xəlil xanın kiçik oğlu Şahqulu bəy tərəfindən öldürülmüşdür. Lakin Şahqulu bəy də öz qohumu Əbdüllətif bəy oğlu Həsən bəyin müxalifəti ilə qarşılanmış, bir müddət hər ikisi Kuhgiluyədə düşmən kimi yaşamış, nəhayət Şahqulu xan 998-ci ildə Şirazda Həsən xan tərəfindən qətlə yetirilmişdir.
Daxili qarışıqlıqdan faydalalan Həsən xan Kuhgiluyəni bir müddət müstəqil idarə etdikdən sonra 1003-cü ildə (1596-1595) şahın əmri ilə xan tərəfindən qardaşı və oğulları ilə birlikdə Qəhqəhə qalasında həbs olunmuş və 1018-ci ilədək (1609-1610) burada qalmışlar.
Həmin il orada vaqe olan bir hadisədə şaha sədaqət göstərərək, bağışlanmış və qorçular sırasına qəbul olunmuşlar.
Kuhgiluyə valiliyinə Kazerun hakimi Əmir xan Avşar təyin edilmişdi.
Ancaq avşarlar Əmir xanı vali kimi tanımayaraq Xəlil xanın nəvəsi Əbülfət bəyi özlərinə başçı seçdilər. Şah Abbas avşarların bu itaətsizliyinə qəzəblənərək, Fars əyalətinə qul nəsildən Allahverdi xanı göndərdi. Allahverdi xan Farsa gələrək üsyankar avşarları cəzalandırdı və özü kimə qul nəslidən olan bir adamı Guhgiluyə valisi təyin etdikdən sonra geri qayıtdı».
İnzibati bölgüsü
| Azərbaycanca | Orjinal adı (farsca) | Qeydlər) |
|---|---|---|
| Dehdəşt | دهدشت | |
| Çəram | چرام | |
| Lendə | لنده | |
| Suq | سوق | |
| Dişmok | ديشموك | |
| Qala Rəisi | قلعه رئيسي | |
| كره شهبازي | ||
| راك | ||
| برديان | ||
| جاورده | ||
| چنگلوا | ||
| درغك | ||
| شوتاور | ||
| ايدنك | ||
| اسفندان | ||
| جان خاني |
Mahalları
Nahiyələri
Hakimləri
- Mənsur bəy Avşar
- Zeynal xan Şamlı
- Əlvənd xan Avşar (1534-?)
- Şahrux xan Avşar
- Xəlil xan Avşar (?-1580)
- İskəndər xan Avşar (1580-?)
- Şahqulu xan Avşar (?-1590)
- Həsən xan Avşar
- Əmir xan Avşar
- Əbülfət xan Avşar
- Nağdı xan Şamlı
- Siyavuş bəy (1645-1649)
- Allahverdi xan (1649-?)
- Məhəmmədəli xan
- Aslan xan Dağıstani (1702-1708)
- Səfiqulu bəy
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, “Şuşa”, 2008, 352 səh.
İstinadlar
- B. Nikitin, Urmiya avşarları, Asiya jurnalı, 1929, CCXIV, səh.71.
- F. Sümer, Oğuzlar, Bakı, 1992,səh.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kuhgiluye beylerbeyliyi Sefeviler dovletine bagli bolgelerden biri EyaletKuhgiluye beylerbeyliyiBayraq Resmi dilleri Fars dili lur diliBeylerbeyi 1505 Mensur bey Avsar ilk Sefeviler dovletinin bayragi ve gerbiTarixiKuhgiluye eyaletini Avsarlar idare edirdiler B Nikitine Kuhgiluye qrupu haqqinda yazir Kuhgiliye qrupunda olan Agaceri Bavi ve Jaki olaraq adlandirilan uc buyuk boyu ozellikle ayirir Bunlardan ilkinin yapay olaraq olustugu dusunulur Kuhgili qrupunu meydana getiren doqquz qebilenin dordu Turkdur ve Afsar Begdeli Cagatay ve Karabagli olarak adlandirilirlar Faruq Sumer Kuhgiluye qrupunu teskil eden avsar oymaqlari haqqinda yazir Kuhgiluye avsarinin muhum bir qisminin gunduzlu ve arasli oymaqlari teskil edirdi Ehtimal ki arasli bir yer adidir Hazirda Suster yoresinde yasayan gunduzluler Kuhgiluyedeki gunduzlu avsarlarin toremeleridir Kuhgiluyedeki gunduzlu avsarlarin bir boluyu sonralar Xorasanda Abiverd dolaylarina diger bir boluyu ise bir qrup avsarla beraber Urmiye bolgesine gonderilmisdir Faruq Sumer Kuhgiluye avsarlarinin bascilari ile bagli ozel bir arasdirma aparib Faruq Sumer daha sonra yazir Daha evvel de deyildiyi kimi Avsar Mensur bey Uzun Hesen beyin hele agqoyunlularin bascisi olmazdan evvel onun yaxin nokerleri yoldasi arasinda idi Quvvetli bir ehtimala gore Mensur bey Suriya avsarlarin mensub idi Hesen beye sedaqetle xidmet etdikden sonra Iran feth olunanda tabeliyindeki avsarlarla bu olkeye gelmis ve Kuhgiluye valisi teyin olmusdu Uzun Hesen beyin oglu Fars valisi Xelil mirzenin 1467 ci ilde teskil etdiyi resmi kecidde yasalda Mensur bey de oz esgeri birliyi ile istirak elemisdi Mensur beyin Otluqbeli paytaxt muharibesinde istirakina dair Rumlu Hesen beyin sozlerine inanmaq muskuldur 1497 ci ilde agqoyunlu taxtina ele kecirmek ucun herekete kecen Mehemmedi mirze Sirazi Pornek Qasim beyin elinden alaraq Mensur beye vermisdi Pornek Qasim bey Azerbaycan hakimi agqoyunlu Elvend ve onun beylerbeyisi Ibe sultan terefinden Farsa gonderilse de avsarlar onu meglub etmis hetta Qasim beyi esir almisdilar Mehemmedi mirzenin Piri bey adli avsar beyi vardi ki o Mehemmedi mirze ile Sultan Murad bey arasinda bas veren bir doyusde olmusdur Mensur beyi sonra Iraqi Eceme ve Farsa hakim olan Agqoyunlu Sultan Murad beyin 907 ci ilde ise Farsi idare eden agqoyunlu Ebulfet beyin xidmetinde oldugunu goruruk Az sonra Sah Ismayil qizilbas turk oymaqlarinin basinda agqoyunlu hakimiyyetine son qoyaraq Sefevi dovletinin qurmusdur Mensur bey de bir cox diger agqoyunlu beyleri kimi genc qizilbas hokmdarina itaet etdiyini bildirmis ve 911 ci ilde 1505 Fars valisi teyin olunmusdur Lakin Mensur beyin valiliyi cox az muddet davam etmis onun tutdugu vezife Xelil sultan titulu ile zulqeder dulqedir boyundan Sariseyxli oymaginin reisi Ehmed beye verilmisdir Agqoyunlularin yukselis tenezzul ve nehayet suqutuna sahid olan axirda ise qizilbas tacini geyen avsar Mensur beyin olum tarixi bilinmir 941 ci ilden 1534 evvel Kuhgiluye valisi olan Elvend xan her halda Mensur beyin oglu idi Sahrux sultandan sonra Kuhgiluyeye 965 ci ilde Rustem xan teyin edilmisdir Ondan sonra burada Xelil xani goruruk ki o da Mensur beyin soyundan idi Xelil xan 10 000 avsara serkerdelik edirdi Xelil xan ve oglu Rustem bey 1580 ci ilde 988 ci ilde Duzmece Ismayil terefinden olduruldukde Kuhgiluye valiliyine Xelilin qardasi oglu Iskender xan teyin olundu O Farsdaki zulqederlilerin komeyi ile Yalanci Ismayili oldurse de ozu Xelil xanin kicik oglu Sahqulu bey terefinden oldurulmusdur Lakin Sahqulu bey de oz qohumu Ebdulletif bey oglu Hesen beyin muxalifeti ile qarsilanmis bir muddet her ikisi Kuhgiluyede dusmen kimi yasamis nehayet Sahqulu xan 998 ci ilde Sirazda Hesen xan terefinden qetle yetirilmisdir Daxili qarisiqliqdan faydalalan Hesen xan Kuhgiluyeni bir muddet musteqil idare etdikden sonra 1003 cu ilde 1596 1595 sahin emri ile xan terefinden qardasi ve ogullari ile birlikde Qehqehe qalasinda hebs olunmus ve 1018 ci iledek 1609 1610 burada qalmislar Hemin il orada vaqe olan bir hadisede saha sedaqet gostererek bagislanmis ve qorcular sirasina qebul olunmuslar Kuhgiluye valiliyine Kazerun hakimi Emir xan Avsar teyin edilmisdi Ancaq avsarlar Emir xani vali kimi tanimayaraq Xelil xanin nevesi Ebulfet beyi ozlerine basci secdiler Sah Abbas avsarlarin bu itaetsizliyine qezeblenerek Fars eyaletine qul nesilden Allahverdi xani gonderdi Allahverdi xan Farsa gelerek usyankar avsarlari cezalandirdi ve ozu kime qul nesliden olan bir adami Guhgiluye valisi teyin etdikden sonra geri qayitdi Inzibati bolgusuAzerbaycanca Orjinal adi farsca Qeydler Dehdest دهدشتCeram چرامLende لندهSuq سوقDismok ديشموكQala Reisi قلعه رئيسيكره شهبازيراكبرديانجاوردهچنگلوادرغكشوتاورايدنكاسفندانجان خانيMahallariNahiyeleriHakimleriMensur bey Avsar Zeynal xan Samli Elvend xan Avsar 1534 Sahrux xan Avsar Xelil xan Avsar 1580 Iskender xan Avsar 1580 Sahqulu xan Avsar 1590 Hesen xan Avsar Emir xan Avsar Ebulfet xan Avsar Nagdi xan Samli Siyavus bey 1645 1649 Allahverdi xan 1649 Mehemmedeli xan Aslan xan Dagistani 1702 1708 Sefiqulu beyMenbeEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 352 seh IstinadlarB Nikitin Urmiya avsarlari Asiya jurnali 1929 CCXIV seh 71 F Sumer Oguzlar Baki 1992 seh Hemcinin baxGunduzlu oymagi Kohgiluye ve Boyer Ehmed ostaniXarici kecidler