Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kolanı tayfası — Azərbaycanda yaşayan tayfa. Bəzilərinə görə türk tayfası, bəzilərinə görə isə kürd və türklərdən ibarətdir. Kolanıların yaşadığı Ağdam, Ağdərə, Kəlbəcər, Şirvan, Naxçıvan və İrəvan bölgələrinə aid 19-cu əsrə aid bütün siyahıyaalmalarda Kolanı kəndlərin əhalisi istisnasız olaraq milliyətcə tatar (azərbaycanlı), danışdığı dil tatar (Azərbaycan dili), din İslam-şiə olaraq qeydiyyata alınmışdır.
Etimologiyası
Tədqiqatçıların mülahizəsinə görə, Kol, Kül, Gül qədim türklərdə "böyük" mənasında işlənmiş (məsələn, Kül Təgin-Gül Tigin, Kol Erki), bu söz toplum anlamında isə "çoxluq, böyük, el" mənalarını ifadə edir. Güman edilir ki, "kul, kol" tayfa adı olaraq işlənmiş, "an" şəkilçisini isə "yaşayış yeri" mənasında izah etmək daha düzgündür. Köçdükləri yeni yerlərdə "Kol, Kul tayfasının yaşadığı yer" mənasında işlənən "Kolan, Kulan" toponiminə mənsubiyyət bildirən "lı" şəkilçisi də əlavə olunaraq bu yerə aid olan tayfanı xarakterizə etmişdir. Yəni, "Kolan, Kulan yaşayış yerindən olanlar". Mülahizələrə görə adın əsli Kolanlı olmuş, dildə "Kolannı" kimi də işlənmiş, sonradan yazıya köçürüldükdə bir "n" hərfi də düşərək Kolanı yazılmışdır. Azərbaycan ərazisində bu tayfanın adı ilə bağlı bir çox toponimlər mövcud olmuşdur.
Tarixi
Orta əsrlərə aid mənbələrdə Anadoluda, Kilis ərazisində oğuzların bayat qoluna bağlı hesab edilən Kolanlu tayfasının yaşadığının əks olunması, Kolanı tayfasının oğuzların bir qolu olan qarapapaqlara aid edilməsi, Qazax-Borçalı bölgəsində yaşamış Qarapapaq tayfası barədə araşdırmada bu tayfanın qolları içərisində Kolanıların da adı qeyd olunması, Kolanlıların oğuz tayfalarının üstünlük təşkil etdiyi Qaraqoyunlu tayfa ittifaqının tərkibində olması, Türkiyənin Yozqat vilayətində yerləşən Kolanlı kəndi sakinlərinin türkmən-oğuz mənşəli hesab olunması, Anadolu ərazisində yaşamış oğuz tayfa ittifaqına daxil olmuş tayfalardan birinin Kolanşam türkmənləri adlandırılması, bu tayfanın adı ilə bağlı olduğunu güman edilən Golan yer adının Türkmənistanın şimalında, Daş Oğuz (Dış Oğuz) vilayətində yerləşməsi, XVI əsrdə Anadoluda, Sivasda oğuzlarla bağlı olduğu irəli sürülən Kayı-Kolan kənd adının olması əsasında bu fikrə gəlmək olur, lakin bəzi tədqiqatçılar bu tayfanı bulqar, peçeneq, kəngərli və digər türk tayfalarına da aid edirlər. Kolanlılarla bağlı aşağıdakı faktlar — Qarabağ Kolanılarında olmuş Qaraqoyunlu Mirzəxanlı obası, İğdır vilayətinin tarixi sakinləri olan Kolanlıların Qaraqoyunlu hesab olunması və eyniadlı ərazidə yaşaması, Vedi bölgəsində Kolanılarının yaşadığı Xınıt Qaraqoyunlu kənd adı, Şahbuz rayonunun Kolanı kəndi yaxınlığında tapılmış Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu mədəniyyətinə aid edilən daş qoç fiqurları və s. onların XIV–XV əsrlərdə əsasən oğuz boylarından ibarət olmuş Qaraqoyunlu tayfa ittifaqına daxil olduqlarını göstərir. Kolanı tayfası içərisində Qoyunlu, Qara, Qaralar, Qaravənd qollarının olduğu da bu sahədə diqqəti çəkən faktlardır. Əlavə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Fərman Kərimzadə "Xudafərin körpüsü" romanında Vedi mahalında olan bir sıra kəndlərlə yanaşı, Kolanı kəndinin də Qaraqoyunlular tərəfindən salındığını bildirir.
Kolanı tayfası haqda erməni mənbələrində məlumatlar:
"Kolanı türk tayfasıdır. Qəddar baxışları, qaniçən gözləri, çiyinlərində silah, bellərində xəncərlər var. Onlar qısa məsafə döyüşçüsü deyillər. Qurbanlarından aldıqlarından narazı qalaraq kilsə və monastırlara hücum edərək onları öldürürdülər. Müqəddəs Yelisey Alilərinin qətli buna misaldır. Bundan əlavə, alman ilxıçı Wildman da bu tayfanın qurbanı oldu."
Kolanı tayfası içərisində qol və tirə adları
Kolanı tayfası içərisində qol və tirə adları: Qaravənd (Qərvənd, Qarıbənd, Gərravənd, Gərəkvənd, Qaralar, Qara, Qaralı, Qaraoğlanlı), Şeyxavənd (Şıxavənd, İsxavənd, Şəxavənd, Şeyxli, Şıxlar), Köçərli, Goran (Coran, Goranlı, Göranlı), Dəmirli, Çıraqlı, Türəni (Turanı), Ağsaqlı (Axsaqlı), Həzili, Osallı, Lolaylı (Lolayı), Pirəvənd (Pirəvəd, Papirəvənd), Şadılı (Şidli, Sədli), Alataxtalı, Borravənd, Qaramanlı, Qoyunlu, Vəkəli, Dirəvərlər, Zamanlı, Sədirli, Mirzəxanlı, Bəylər və başqaları bu qol və tirələrdəndir. Şirvanda Goran (Osallı, Bəgalılı, Bəylər, Lolaylı, İsgəndərli, Əsədli, Şükürlü və b. tirə və obaları), Pirəvənd (Borravənd, Xırda Pirəvənd, Abbasalılı, Ağarzalı və başqa), Alataxta (Həzili, Babalı, Zeynallı, Zülfüqarlı, Sadıqlı), Qaraoğlanlı (Tahirli) təbəhləri var. Axsaqlılar içərisində Qurbanlı tirəsi vardır. Kolanı tayfasının əsasən Qarabağ və Şirvan-Muğan qollarına aid olan "vənd" sonluğu türk tayfalarına məxsus şəkilçi olub, Cavanşir tayfasının qolları içərisində, bulqar tayfalarında işlənmişdir.
İstinadlar
- . 2016-01-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-20.
- Şükürbəyli, Faiq. "Kolanı-qədim türk tayfası". Ədalət (az.) (46). səh. 14. 2022-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-08.
İ. Şopen belə hesab edir ki, kolanı kürd və türklərdən ibarət tayfadır.
- Кавказский календарь на 1855 год 48s.
- "Negu Hayastani, 1885, N 65, p. 3 (in Arm).
Mənbə
- Abbasoğlu B. Kolanı-Şəhidlər yurdu. Bakı: Səda,1997, 175 s.
- Azərbaycan Sovet Ensklopediyası, V c. Bakı, Azərbaycan SSR Dövlət Nəşriyyatı, 1981, 592 s.
- Azərbaycan toponimləri. Ensiklopedik lüğət. Bakı: NPB, 1999, 588 s.
- Bağırov A. N. Naxçıvan oykonimləri. Bakı: Nurlan, 2008, 336 s.
- Bağırov A. N Naxçıvan toponimlərinin linqivistik xüsusiyyətləri. Bakı: Elm, 2002, 287 s.
- Baxşəliyev V. Naxçıvanın qədim tayfalarının mənəvi mədəniyyəti. Bakı: Elm, 2004, 320 s.
- Bəndəliyev N. S. Dağlıq Şirvanın toponimləri. Bakı: Elm, 2009, 352 s.
- Ələkbərli Ə. Y. Qədim türk oğuz yurdu — "Ermənistan" Bakı: Sabah, 1994.
- Ələkbərli Ə. Y. Qərbi Azərbaycan, I cild, Bakı, Ağrıdağ, 2000, 562 səhifə.
- Fərzəlibəyli Ş. F. Naxçıvanın XVII–XIX əsrlər tarixinə dair qiymətli sənədlər / Naxçıvan, Bakı: Elm, 1999, s. 79–94
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kolani tayfasi Azerbaycanda yasayan tayfa Bezilerine gore turk tayfasi bezilerine gore ise kurd ve turklerden ibaretdir Kolanilarin yasadigi Agdam Agdere Kelbecer Sirvan Naxcivan ve Irevan bolgelerine aid 19 cu esre aid butun siyahiyaalmalarda Kolani kendlerin ehalisi istisnasiz olaraq milliyetce tatar azerbaycanli danisdigi dil tatar Azerbaycan dili din Islam sie olaraq qeydiyyata alinmisdir EtimologiyasiTedqiqatcilarin mulahizesine gore Kol Kul Gul qedim turklerde boyuk menasinda islenmis meselen Kul Tegin Gul Tigin Kol Erki bu soz toplum anlaminda ise coxluq boyuk el menalarini ifade edir Guman edilir ki kul kol tayfa adi olaraq islenmis an sekilcisini ise yasayis yeri menasinda izah etmek daha duzgundur Kocdukleri yeni yerlerde Kol Kul tayfasinin yasadigi yer menasinda islenen Kolan Kulan toponimine mensubiyyet bildiren li sekilcisi de elave olunaraq bu yere aid olan tayfani xarakterize etmisdir Yeni Kolan Kulan yasayis yerinden olanlar Mulahizelere gore adin esli Kolanli olmus dilde Kolanni kimi de islenmis sonradan yaziya kocuruldukde bir n herfi de duserek Kolani yazilmisdir Azerbaycan erazisinde bu tayfanin adi ile bagli bir cox toponimler movcud olmusdur TarixiOrta esrlere aid menbelerde Anadoluda Kilis erazisinde oguzlarin bayat qoluna bagli hesab edilen Kolanlu tayfasinin yasadiginin eks olunmasi Kolani tayfasinin oguzlarin bir qolu olan qarapapaqlara aid edilmesi Qazax Borcali bolgesinde yasamis Qarapapaq tayfasi barede arasdirmada bu tayfanin qollari icerisinde Kolanilarin da adi qeyd olunmasi Kolanlilarin oguz tayfalarinin ustunluk teskil etdiyi Qaraqoyunlu tayfa ittifaqinin terkibinde olmasi Turkiyenin Yozqat vilayetinde yerlesen Kolanli kendi sakinlerinin turkmen oguz menseli hesab olunmasi Anadolu erazisinde yasamis oguz tayfa ittifaqina daxil olmus tayfalardan birinin Kolansam turkmenleri adlandirilmasi bu tayfanin adi ile bagli oldugunu guman edilen Golan yer adinin Turkmenistanin simalinda Das Oguz Dis Oguz vilayetinde yerlesmesi XVI esrde Anadoluda Sivasda oguzlarla bagli oldugu ireli surulen Kayi Kolan kend adinin olmasi esasinda bu fikre gelmek olur lakin bezi tedqiqatcilar bu tayfani bulqar peceneq kengerli ve diger turk tayfalarina da aid edirler Kolanlilarla bagli asagidaki faktlar Qarabag Kolanilarinda olmus Qaraqoyunlu Mirzexanli obasi Igdir vilayetinin tarixi sakinleri olan Kolanlilarin Qaraqoyunlu hesab olunmasi ve eyniadli erazide yasamasi Vedi bolgesinde Kolanilarinin yasadigi Xinit Qaraqoyunlu kend adi Sahbuz rayonunun Kolani kendi yaxinliginda tapilmis Qaraqoyunlu Agqoyunlu medeniyyetine aid edilen das qoc fiqurlari ve s onlarin XIV XV esrlerde esasen oguz boylarindan ibaret olmus Qaraqoyunlu tayfa ittifaqina daxil olduqlarini gosterir Kolani tayfasi icerisinde Qoyunlu Qara Qaralar Qaravend qollarinin oldugu da bu sahede diqqeti ceken faktlardir Elave olaraq qeyd etmek lazimdir ki Ferman Kerimzade Xudaferin korpusu romaninda Vedi mahalinda olan bir sira kendlerle yanasi Kolani kendinin de Qaraqoyunlular terefinden salindigini bildirir Kolani tayfasi haqda ermeni menbelerinde melumatlar Kolani turk tayfasidir Qeddar baxislari qanicen gozleri ciyinlerinde silah bellerinde xencerler var Onlar qisa mesafe doyuscusu deyiller Qurbanlarindan aldiqlarindan narazi qalaraq kilse ve monastirlara hucum ederek onlari oldururduler Muqeddes Yelisey Alilerinin qetli buna misaldir Bundan elave alman ilxici Wildman da bu tayfanin qurbani oldu Kolani tayfasi icerisinde qol ve tire adlariKolani tayfasi icerisinde qol ve tire adlari Qaravend Qervend Qaribend Gerravend Gerekvend Qaralar Qara Qarali Qaraoglanli Seyxavend Sixavend Isxavend Sexavend Seyxli Sixlar Kocerli Goran Coran Goranli Goranli Demirli Ciraqli Tureni Turani Agsaqli Axsaqli Hezili Osalli Lolayli Lolayi Pirevend Pireved Papirevend Sadili Sidli Sedli Alataxtali Borravend Qaramanli Qoyunlu Vekeli Direverler Zamanli Sedirli Mirzexanli Beyler ve basqalari bu qol ve tirelerdendir Sirvanda Goran Osalli Begalili Beyler Lolayli Isgenderli Esedli Sukurlu ve b tire ve obalari Pirevend Borravend Xirda Pirevend Abbasalili Agarzali ve basqa Alataxta Hezili Babali Zeynalli Zulfuqarli Sadiqli Qaraoglanli Tahirli tebehleri var Axsaqlilar icerisinde Qurbanli tiresi vardir Kolani tayfasinin esasen Qarabag ve Sirvan Mugan qollarina aid olan vend sonlugu turk tayfalarina mexsus sekilci olub Cavansir tayfasinin qollari icerisinde bulqar tayfalarinda islenmisdir Istinadlar 2016 01 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 20 Sukurbeyli Faiq Kolani qedim turk tayfasi Edalet az 46 seh 14 2022 02 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 02 08 I Sopen bele hesab edir ki kolani kurd ve turklerden ibaret tayfadir Kavkazskij kalendar na 1855 god 48s Negu Hayastani 1885 N 65 p 3 in Arm MenbeAbbasoglu B Kolani Sehidler yurdu Baki Seda 1997 175 s Azerbaycan Sovet Ensklopediyasi V c Baki Azerbaycan SSR Dovlet Nesriyyati 1981 592 s Azerbaycan toponimleri Ensiklopedik luget Baki NPB 1999 588 s Bagirov A N Naxcivan oykonimleri Baki Nurlan 2008 336 s Bagirov A N Naxcivan toponimlerinin linqivistik xususiyyetleri Baki Elm 2002 287 s Baxseliyev V Naxcivanin qedim tayfalarinin menevi medeniyyeti Baki Elm 2004 320 s Bendeliyev N S Dagliq Sirvanin toponimleri Baki Elm 2009 352 s Elekberli E Y Qedim turk oguz yurdu Ermenistan Baki Sabah 1994 Elekberli E Y Qerbi Azerbaycan I cild Baki Agridag 2000 562 sehife Ferzelibeyli S F Naxcivanin XVII XIX esrler tarixine dair qiymetli senedler Naxcivan Baki Elm 1999 s 79 94