Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiran qalası — Kiran şəhərinin xarabalığı olan Xarabagilan abidəsini əhatə edən müxtəlif qala divarlarıdır. Müdafiə divarlarının qalıqları hazırda təntənəli görünüşə malik olmaqla böyük şəhər xarabalığında xüsusi atmosfer yaradır.
| Kiran qalası | |
|---|---|
 Kiran qalasının bürclərindən biri | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Ordubad |
| Yerləşir | Kələntər Dizə |
| Vəziyyəti | xarabalıqları qalır |
| İstinad nöm. | 52 |
| Kateqoriya | Yaşayış yeri |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
Kiran qalasının ən əhəmiyyətli hissəsi sitadeldir. Təbii baxımdan əlverişli ərazidə salınmasına baxmayaraq, sitadel möhtəşəm qala divarları və qüllələrlə əhatə olunmuşdur.Şərq qala divarı şəhər məhəllələrindən əhəmiyyətli dərəcədə aralı inşa edilmişdir. O, bir tərəfdən sitadelin yerləşdiyi təpənin ətəyinə tərəf uzanaraq dərin yarğan ərazisindən keçidi məhdudlaşdırır.
Sitadelin müdafiə sistemində əhəmiyyətli rol oynamış qüllələrindən yeddisi dövrümüzə çatmışdır. Həmin qüllələrdən dördü dördbucaqlı, üçü isə dairəvi formaya malikdir. Kiran qalasının qismən yaxşı saxlanılmış şərq divarları isə 540 metr uzunluğa və altı qülləyə malikdir.
Təsviri
Kiran qalasının sitadel hissəsi qismən yaxşı saxlanmışdır. Şəhərin cənub və cənub-şərq hissələrini əhatə edən qala divarları, həmçinin su tərəfdən olan müdafiə səddləri qənaətbəxş halda dövrümüzə çatmışdır. Bunlarla yanaşı Xarabagilan yaxınlığında gözətçi məntəqəsi rolunu oynamış kiçik qalaların da qalıqları vardır.
Kiran qalasının ən əhəmiyyətli hissəsi sitadeldir. Təbii baxımdan əlverişli ərazidə salınmasına baxmayaraq, sitadel möhtəşəm qala divarları və qüllələrlə əhatə olunmuşdur. Sitadel divarlarının ümumi uzunluğu 600 metrdən artıqdır. Bəzi yerlərdə bu divarlardan 16-17 sıraya qədər hörgü saxlanmışdır ki, bu da ümumilikdə 2 metrə yaxın hündürlük deməkdir.
Qala divarlarının inşası zamanı eni 0.3-0.4 metrə çatan nazik düzbucaqlı formalı plitələrdən istifadə edilmişdir. B. İbrahimov Kiran qalasının hündürlüyünün 4-5 metrə çatdığını qeyd edir. Müasir dövrdə qala divarlarının daxılmış hissələrinin materialları xaricdən və daxildən divarların ətrafına yığılmaqla, şəhər ərazisindəki çöküntülərin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir.
Şərq qala divarı şəhər məhəllələrindən əhəmiyyətli dərəcədə aralı inşa edilmişdir. O, bir tərəfdən sitadelin yerləşdiyi təpənin ətəyinə tərəf uzanaraq dərin yarğan ərazisindən keçidi məhdudlaşdırır. 170-180 metr hündürlükdə yerləşən sitadel də öz növbəsində qala divralarının davamı kimi çıxış edərək müdafiəni möhkəmləndirir.
Şərq divarı yarğanı kəsərkən həm də şəhəri su ilə təmin edən böyük hövzənin şimal divarını formalaşdırır. Su təpələr istiqamətində yuxarı qalxaraq sıldırım enişlərə qədər çatırdı və buna görə də, həmin enişlərin yuxarı hissəsində daşdan daha bir müdafiə divarı inşa edilmişdir. Beləliklə də, şəhərə hücum etməyi planlaşdıran düşmən qüvvələr hətta hündür qala divarını keçib böyük su hövzəsini üzə bilsələr belə, növbəti əzəmətli qala divarı ilə qarşılaşmalı idilər.
Kiran şəhərinin birinci məhəlləsi və sitadel arasında da ensiz yarğan vardır. Yarğanın hər iki tərəfi sıldırım qayalılardan ibarət olsa da, birinci məhəllə tərəfdən yarğan boyunca həm də qüllələrlə möhkəmləndirilmiş qala divarları inşa edilmişdir. Bu divarlar Kiran qalasının cənub-şərq hissəsini təşkil edir. Həmin divarların yalnız xarabalıqları dövrümüzə çatmışdır. Cənub-şərq divarını möhkəmləndirən qüllələrdən yalnız şimal tərəfdə yerləşən iki ədəd qüllənin aşağı hissələri dövrümüzə çatmışdır. Onlardan biri dairəvi, digəri isə xaçvari formaya malikdir. Qüllələrin hər ikisinin inşasında sarımtıl-qırmızı daşlardan istifadə olunmuş və hər iki qüllə 8-9 sıra (ümumi hündürlük 1.7-1.8 metr) hündürlükdə dövrümüzə çatmışdır.
Şəhərin cənub tərəfi ciddi dağıntılara məruz qaldığına görə bu hissədəki tikililər, o cümlədən qala divarları haqqında məlumat mövcud deyil. Qərb və cənub-qərb tərəfdən isə Kiran sıldırım dağlıq ərazi ilə əhatə olunmuşdur. Şimal tərəfdən şəhər keçilməz dağlarla əhatə olunduğuna görə, bu hissədə qala divarları tikilməmiş, sadəcə, təpələr ətrafında qüllələr ucaldılması ilə kifayətlənilmişdir. Lakin, sıldırımlı enişlərin aşağı hissələrində qala divarları tikilmişdir. Beləliklə də, Kiran şəhəri iki qatlı, sitadel isə üç qatlı qala divarlarına malik olmuşdur.
Qüllələri
Sitadelin müdafiə sistemində əhəmiyyətli rol oynamış qüllələrindən yeddisi dövrümüzə çatmışdır. Həmin qüllələrdən dördü dördbucaqlı, üçü isə dairəvi formaya malikdir. Sitadel yerləşən təpənin daha dayaz yamaclarında inşa edilmiş əlavə müdafiə divarları, təbii baxımdan müdafiəsi zəif olan hissələri keçilməz edir. Bu müdafiə divarları da eyniylə sitadel divarlarının inşası zamanı istifadə edilmiş divarlardan hörülmüşdür.
Kiran qalasının qismən yaxşı saxlanılmış şərq divarları 540 metr uzunluğa və altı qülləyə malikdir. Şərq divarlarının müxtəlif hissələri yerləşdiyi ərazidən asılı olaraq müxtəlif qalınlığa malikdir. Məsələn, yarğanın dərin hissəsini qapayaraq su hövzəsi üçün sədd rolunu oynayan divarın qalınlığı 15.4 metrə çatır. Ümumilikdə divarların minimal qalınlığı 2 metrə yaxındır.
Şərq divarının altı qülləsindən biri altıbucaqlı, qalan beş qüllə isə dairəvi formaya malikdir. Altıbucaqlı qüllə sitadelin yerləşdiyi təpənin yamacında yerləşir. Şərq divarının bütün qüllələrinin təməli daşdan, yuxarı hissələri isə hörülmüşdür. Ən künc şərq qülləsi kiçik yüksəklikdə yerləşir. Həmin qüllə digərlərindən hörgüdə çiy kərpic və daş sıralarının növbələşməsi ilə fərqlənir. Həmçinin həmin qüllənin digərlərinə nisbətən daha yaxşı saxlanması da diqqəti cəlb edir. Qüllələrin xarabalığının hündürlüyü 8 metrə yaxındır.
Gözətçi məntəqələri
Xarabagilanın yaxınlığında vaxtilə Kiran qalasının forpostları kimi inşa edilmiş bir neçə kiçik qalanın da xarabalıqları vardır. Onlardan ən yaxşı saxlanılanı Araz çayının sağ sahilində - Cənubi Azərbaycan ərazisində yerləşir. Naxçıvan ərazisindən həmin qalanın qüllələrlə möhkəmləndirilmiş divarları və qaladaxili tikililərin xarabalıqları görünür. Qalanın divarları Kiran qalasının şərq divarını xatırladır. B. İbrahimov bu qalanın Kirana cənubdan ola biləcək hücumların qarşısını almaq üçün inşa olunmasını ehtimal edir. Bu qalada saxlanan yerləşdirilən qarnizon müharibə zamanı ilk zərbəni qəbul edərək Kirana döyüş hazırlığı üçün vaxt qazandıra və şəhərin mühasirə ediləcəyi halda arxadan düşmən üçün təhlükə yarada bilərdi.
1976-cı ildə Sumbatan-Dizə (müasir Sabirkənd) kəndi ərazisindəki 350-360 metr hündürlüyə malik Düz adlı sahədə Kiran qalasının müşahidə məntəqəsi tədqiq edilmişdir. Müşahidə məntəqəsi dağın üçbucaq formalı şərq tərəfində yerləşməklə üçbucaqlı formaya malik üç otaq və qala divarlarından ibarətdir. Divarlar düşmənin bu ərazidən Kiran qalası istiqamətində irəliləyə biləcəyi yeganə yolu kəsir. 2.4 metr qalınlığa malik olan qala divarının şərq qurtaracağında 2 metr enə malik qapı yerləşir. Qapının hər iki tərəfində 3 metr daxilə, 0.9 metr isə xaricə olan çıxışlar yerləşir.
Müşahidə qalaçasından ətraf ərazilərə geniş mənzərənin açılması, onun strateji əhəmiyyətini dəfələrlə artırır. Digər ətraf qalaçalar kimi o da, təhlükə olacağı halda alov (gecə vaxtı) və tüstü (gündüz vaxtı) ilə bu haqqda xəbər verməli idi. Aydındır ki, bu müşahidə məntəqəsindən Kiran qalası ilə yanaşı həm də Əlincə qalasına məlumat ötürülmüş, ordan isə xəbər Naxçıvanqalaya çatdırılmışdır. Beləliklə hücum zamanı yüz kilometrlərlə ölçülən dağlıq ərazidə 10-15 dəqiqə ərzində məlumat yaymaq mümkün olmuşdur.Azərbaycan ərazisində oxşar müdafiə sistemi orta əsr Beyləqan şəhərinin nümunəsində tədqiq edilmişdir.
İstinadlar
- Ибрагимов, 2000. səh. 34
- Ибрагимов, 2000. səh. 35
- Ибрагимов, 2000. səh. 36
- Ибрагимов, 2000. səh. 37
- Ахмедов, Г.М. Средневековый город Байлакан. Баку. 74.
Ədəbiyyat
- Ибрагимов, Б.И. Средневековый город Киран (Ответственный редактор доктор исторических наук, профессор С.А.Плетнева). 2000: Московская типография № 12. Баку-Москва.
[[Fayl:|link=Portal:Naxçıvan|24x24px|alt=П:]] portalı portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kiran qalasi Kiran seherinin xarabaligi olan Xarabagilan abidesini ehate eden muxtelif qala divarlaridir Mudafie divarlarinin qaliqlari hazirda tenteneli gorunuse malik olmaqla boyuk seher xarabaliginda xususi atmosfer yaradir Kiran qalasiKiran qalasinin burclerinden biriOlke AzerbaycanSeher OrdubadYerlesir Kelenter DizeVeziyyeti xarabaliqlari qalirAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 52KateqoriyaYasayis yeriEhemiyyetiDunya ehemiyyetli Kiran qalasinin en ehemiyyetli hissesi sitadeldir Tebii baximdan elverisli erazide salinmasina baxmayaraq sitadel mohtesem qala divarlari ve qullelerle ehate olunmusdur Serq qala divari seher mehellelerinden ehemiyyetli derecede arali insa edilmisdir O bir terefden sitadelin yerlesdiyi tepenin eteyine teref uzanaraq derin yargan erazisinden kecidi mehdudlasdirir Sitadelin mudafie sisteminde ehemiyyetli rol oynamis qullelerinden yeddisi dovrumuze catmisdir Hemin qullelerden dordu dordbucaqli ucu ise dairevi formaya malikdir Kiran qalasinin qismen yaxsi saxlanilmis serq divarlari ise 540 metr uzunluga ve alti qulleye malikdir TesviriKiran qalasinin sitadel hissesi qismen yaxsi saxlanmisdir Seherin cenub ve cenub serq hisselerini ehate eden qala divarlari hemcinin su terefden olan mudafie seddleri qenaetbexs halda dovrumuze catmisdir Bunlarla yanasi Xarabagilan yaxinliginda gozetci menteqesi rolunu oynamis kicik qalalarin da qaliqlari vardir Kiran qalasinin en ehemiyyetli hissesi sitadeldir Tebii baximdan elverisli erazide salinmasina baxmayaraq sitadel mohtesem qala divarlari ve qullelerle ehate olunmusdur Sitadel divarlarinin umumi uzunlugu 600 metrden artiqdir Bezi yerlerde bu divarlardan 16 17 siraya qeder horgu saxlanmisdir ki bu da umumilikde 2 metre yaxin hundurluk demekdir Qala divarlarinin insasi zamani eni 0 3 0 4 metre catan nazik duzbucaqli formali plitelerden istifade edilmisdir B Ibrahimov Kiran qalasinin hundurluyunun 4 5 metre catdigini qeyd edir Muasir dovrde qala divarlarinin daxilmis hisselerinin materiallari xaricden ve daxilden divarlarin etrafina yigilmaqla seher erazisindeki cokuntulerin ehemiyyetli hissesini teskil edir Serq qala divari seher mehellelerinden ehemiyyetli derecede arali insa edilmisdir O bir terefden sitadelin yerlesdiyi tepenin eteyine teref uzanaraq derin yargan erazisinden kecidi mehdudlasdirir 170 180 metr hundurlukde yerlesen sitadel de oz novbesinde qala divralarinin davami kimi cixis ederek mudafieni mohkemlendirir Serq divari yargani keserken hem de seheri su ile temin eden boyuk hovzenin simal divarini formalasdirir Su tepeler istiqametinde yuxari qalxaraq sildirim enislere qeder catirdi ve buna gore de hemin enislerin yuxari hissesinde dasdan daha bir mudafie divari insa edilmisdir Belelikle de sehere hucum etmeyi planlasdiran dusmen quvveler hetta hundur qala divarini kecib boyuk su hovzesini uze bilseler bele novbeti ezemetli qala divari ile qarsilasmali idiler Kiran seherinin birinci mehellesi ve sitadel arasinda da ensiz yargan vardir Yarganin her iki terefi sildirim qayalilardan ibaret olsa da birinci mehelle terefden yargan boyunca hem de qullelerle mohkemlendirilmis qala divarlari insa edilmisdir Bu divarlar Kiran qalasinin cenub serq hissesini teskil edir Hemin divarlarin yalniz xarabaliqlari dovrumuze catmisdir Cenub serq divarini mohkemlendiren qullelerden yalniz simal terefde yerlesen iki eded qullenin asagi hisseleri dovrumuze catmisdir Onlardan biri dairevi digeri ise xacvari formaya malikdir Qullelerin her ikisinin insasinda sarimtil qirmizi daslardan istifade olunmus ve her iki qulle 8 9 sira umumi hundurluk 1 7 1 8 metr hundurlukde dovrumuze catmisdir Seherin cenub terefi ciddi dagintilara meruz qaldigina gore bu hissedeki tikililer o cumleden qala divarlari haqqinda melumat movcud deyil Qerb ve cenub qerb terefden ise Kiran sildirim dagliq erazi ile ehate olunmusdur Simal terefden seher kecilmez daglarla ehate olunduguna gore bu hissede qala divarlari tikilmemis sadece tepeler etrafinda qulleler ucaldilmasi ile kifayetlenilmisdir Lakin sildirimli enislerin asagi hisselerinde qala divarlari tikilmisdir Belelikle de Kiran seheri iki qatli sitadel ise uc qatli qala divarlarina malik olmusdur Qulleleri Sitadelin mudafie sisteminde ehemiyyetli rol oynamis qullelerinden yeddisi dovrumuze catmisdir Hemin qullelerden dordu dordbucaqli ucu ise dairevi formaya malikdir Sitadel yerlesen tepenin daha dayaz yamaclarinda insa edilmis elave mudafie divarlari tebii baximdan mudafiesi zeif olan hisseleri kecilmez edir Bu mudafie divarlari da eyniyle sitadel divarlarinin insasi zamani istifade edilmis divarlardan horulmusdur Kiran qalasinin qismen yaxsi saxlanilmis serq divarlari 540 metr uzunluga ve alti qulleye malikdir Serq divarlarinin muxtelif hisseleri yerlesdiyi eraziden asili olaraq muxtelif qalinliga malikdir Meselen yarganin derin hissesini qapayaraq su hovzesi ucun sedd rolunu oynayan divarin qalinligi 15 4 metre catir Umumilikde divarlarin minimal qalinligi 2 metre yaxindir Serq divarinin alti qullesinden biri altibucaqli qalan bes qulle ise dairevi formaya malikdir Altibucaqli qulle sitadelin yerlesdiyi tepenin yamacinda yerlesir Serq divarinin butun qullelerinin temeli dasdan yuxari hisseleri ise horulmusdur En kunc serq qullesi kicik yukseklikde yerlesir Hemin qulle digerlerinden horgude ciy kerpic ve das siralarinin novbelesmesi ile ferqlenir Hemcinin hemin qullenin digerlerine nisbeten daha yaxsi saxlanmasi da diqqeti celb edir Qullelerin xarabaliginin hundurluyu 8 metre yaxindir Gozetci menteqeleriXarabagilanin yaxinliginda vaxtile Kiran qalasinin forpostlari kimi insa edilmis bir nece kicik qalanin da xarabaliqlari vardir Onlardan en yaxsi saxlanilani Araz cayinin sag sahilinde Cenubi Azerbaycan erazisinde yerlesir Naxcivan erazisinden hemin qalanin qullelerle mohkemlendirilmis divarlari ve qaladaxili tikililerin xarabaliqlari gorunur Qalanin divarlari Kiran qalasinin serq divarini xatirladir B Ibrahimov bu qalanin Kirana cenubdan ola bilecek hucumlarin qarsisini almaq ucun insa olunmasini ehtimal edir Bu qalada saxlanan yerlesdirilen qarnizon muharibe zamani ilk zerbeni qebul ederek Kirana doyus hazirligi ucun vaxt qazandira ve seherin muhasire edileceyi halda arxadan dusmen ucun tehluke yarada bilerdi 1976 ci ilde Sumbatan Dize muasir Sabirkend kendi erazisindeki 350 360 metr hundurluye malik Duz adli sahede Kiran qalasinin musahide menteqesi tedqiq edilmisdir Musahide menteqesi dagin ucbucaq formali serq terefinde yerlesmekle ucbucaqli formaya malik uc otaq ve qala divarlarindan ibaretdir Divarlar dusmenin bu eraziden Kiran qalasi istiqametinde irelileye bileceyi yegane yolu kesir 2 4 metr qalinliga malik olan qala divarinin serq qurtaracaginda 2 metr ene malik qapi yerlesir Qapinin her iki terefinde 3 metr daxile 0 9 metr ise xarice olan cixislar yerlesir Musahide qalacasindan etraf erazilere genis menzerenin acilmasi onun strateji ehemiyyetini defelerle artirir Diger etraf qalacalar kimi o da tehluke olacagi halda alov gece vaxti ve tustu gunduz vaxti ile bu haqqda xeber vermeli idi Aydindir ki bu musahide menteqesinden Kiran qalasi ile yanasi hem de Elince qalasina melumat oturulmus ordan ise xeber Naxcivanqalaya catdirilmisdir Belelikle hucum zamani yuz kilometrlerle olculen dagliq erazide 10 15 deqiqe erzinde melumat yaymaq mumkun olmusdur Azerbaycan erazisinde oxsar mudafie sistemi orta esr Beyleqan seherinin numunesinde tedqiq edilmisdir IstinadlarIbragimov 2000 seh 34 Ibragimov 2000 seh 35 Ibragimov 2000 seh 36 Ibragimov 2000 seh 37 Ahmedov G M Srednevekovyj gorod Bajlakan Baku 74 EdebiyyatIbragimov B I Srednevekovyj gorod Kiran Otvetstvennyj redaktor doktor istoricheskih nauk professor S A Pletneva 2000 Moskovskaya tipografiya 12 Baku Moskva Fayl link Portal Naxcivan 24x24px alt P Naxcivan portali Memarliq portali Tarix portali