Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kayseri qalası — Kayseridə yerləşən Türkiyənin önəmli qalalarından biridir.
| Kayseri qalası | |
|---|---|
| Kayseri kalesi | |
 | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Şəhər | Kayseri |
| Yerləşir | Kayseri ili |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Kayseri tarixin hər dövründə əhəmiyyətini qorumuş, coğrafi və strateji mövqeyi etibarilə böyük axınlara və işğallara məruz qalmış bir şəhərdir.
Kayserinin bu xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif tayfalar və dövlətlər buranın müdafiəsi üçün bir çox tədbir almışdılar. Bu tədbirlərdən ən əhəmiyyətlisi bu gün şəhər mərkəzində yerləşən Kayseri qalasıdir. Şəhər içində Kayseri qala divarları və qalası geniş bir sahəyə malikdir. Kayseri qala divarları haqqında ilk məlumat Roma İmperatoru III Gordian zamanında (E.ə. 238-244) aid olan sikkələrdə tapılmışdır. İkinci məlumat isə, VI əsrin ilk yarısına aiddir. Bizanslı tarixçi Procopius Kayserinin quruluşunda tikilmiş olan divarın, bir-birindən uzaq təpələri, bağları, otlaqları çevirdiyini və şəhərin evlərinin buraları dolmadığını Bizans İmperatoru Justinianın (527-565) şəhəri qorumaq üçün keçmişə nisbətən daha dar tikdirdiyini, yəni əsas divarı azaltdığını bildirmişdir. Bu iki sənəd və qeydə görə Kayseri qala divarları ilk olaraq III əsrin ortalarında inşa edilmiş VI əsrin ortalarında daraldılmış və təmir edilmişdir. Qala divarların bu gün qalan hissələrinin hansılarının Roma, hansılarının Bizansa aid olduğu mövzusunda qəti bir qeydiyyat tapılmamışdır. Qala günümüzə qədər varlığını qoruyan sonradan edilən əlavələri, tarixçilərin orta əsr - deyə adlandırdıqları bir dövrün memarlıq nümunəsidir. XIV əsrdə tikilmişdir. Şəhər mərkəzində iç qala və onu əhatə edən qala divarların əmələ gətirdiyi xarici qala olmaq üzrə iki qala yerləşməkdədir.
Qala
Xarici qala
Kayseri şəhərinin tarixi xarici qalasında bu gün bəzi parçalar ayaqda durmaqla bərabər bir çox hissələri ancaq izlərini işarə edəcək vəziyyətdə qalıb viran olmuştur. Sivas qapısı, Kiçiqapı və Boyaqçı qapısı kimi strukturlarının ancaq yerlərində adları gedir. Bu tikililər yox olmuş vəziyyətdədir. Xarici qalanın Respublika meydanı qarşısından qərbə, Düvenönünə doğru uzanan bir qolundan bəzi zaman qala divarları ilə bürc hissələri hələ də qalmaqdadır. Düvenönü tin bürcündən şərq istiqamətinə doğru bucaq və dönüşlər edərək Boyaqçı qapısı, Kiçi qapısı və Sıx bürc qapısına doğru uzanan qala divar və bürcləri sırasının bir çox hissələri sağlam olmaq üzrə Sivas qapısı, Yeni qapı yerlərindən keçərək daxili qalaya bağlandığı qəbul edilir. Ancaq son zamanlarda aparılan tədqiqatlar nəticəsində Xarici qala divarları Yoğun bürcdən qərbə dönür. Xan məscidi nə doğru davam edir. Buradan isə hara qayıtdığı bilinməməkdədir. Kayseri şəhərinin tarixi qalasında xarici hissənin divar və bürclərində struktur etibarilə fərqli əməllər vardır. İç qaladan, Düvenönünə və Yoğun bürcə doğru uzanan qala divar və bürclərin arxaları (içləri) ayaq, tonoz və kəmərli yüksək tutulmuş bədən divarları mərhələli olaraq yaradılmışdır. Düvenönü ilə Yoğun bürclü qapı arasında sur, divar və bürcləri, çılpaq divar və ağır gövdəli müəssisələr halındadır. Bu tikiliş forması xarici qalanın, Türk çağından başqa quruluş və struktur şəklini də anlatmaqdadır. Kənar qala divarları bu gün yox deyiləcək qədər qalığı qalmış vəziyyətdədir. Bundan dolayı kifayət qədər məlumat mövcud deyil.
İç qala
İç qala bu gün başlı başına qala kimi dayanan və tarixi tərkibində geniş varlıqlar daşıyan qalanın daxili hissəsidir. İç qala Səlcuqlu sultanlarından I Əlaəddin Keyqubad tərəfindən 1224-cü ildə böyük bir təmirdən keçirilib. Qalanın tikiliş tarixinin daha qədimə Bizans dövrünə aparanlar da vardır. Tikildiyindən bəri ticarət yüksək olan şəhərdə, tacirlər, zənginlər oturduğu üçün həmişə işğal orduları Kayseriyə göz dikmişdir.
Uzun illər Kayseri əhalisinin yaşadığı qala içərisində 600 qədər ailənin məskunlaşdığı rəvayət edilir. Bu dövrdə qala içərisində bir neçə məhəllə mövcud idi. Qala şimaldan cənuba 800 metr, şərqdən qərbə 200 metr uzunluğundadır. 19 ədəd bürcü yerləşir. Bu bürclərin altından keşikçilər yolu keçir. İç qalanın biri şimal şərqində, digəri də Kazancılar bazarına baxan cənub qərbində iki ədəd qapısı yerləşir. Ancaq sonradan Cümhuriyyət meydanına baxan hissəsindən içəridəki inşaat üçün üçüncü bir qapı daha açılmışdır. Qalanın xarici ətrafında su arxları var idi ancaq son illərdə bu su xəndəkləri doldurularaq yaşıl sahə halına gəlmişdir. Kayseri coğrafi quruluşu etibarilə düz bir sahədədir, bu düzənlik içərisində qalanın bir az daha yüksək hissədə olması lazımdır. Kayseri şəhəri iç qalasında bu vəziyyətə qarşılıq qalanın əhatə etdiyi orta sahənin içində yüksək qüllə vəziyyətində, Dizdarlık kompleksinin yerləşəcəyi lüzumu ortaya çıxır. Türk Çağında aparılan geniş dəyişikliklər nəticəsində qalanın qala divar və bürcləri ilə qapı qurğuları lazımi ölçüsündə yükseltilmiştir. Bu gün quruluş möhkəm bir vəziyyətdə yerləşir. Bizans dövründə tikildiyi fərz edilən qala Anadolu Səlcuqlu Dövləti zamanında və I Əlaəddin Keyqubad dövründə bərpa olunmuşdur. Daha sonra Qaramanoğulları bəyliyi və Osmanlılar dövründə də bərpa olunaraq istifadə edilmişdir. İç qala 1950-ci illərdə tərəvəz bazarı kimi istifadə edilmiş, daha sonra iç hissəsinə kiçik dükanlar tikilib əsnaflara təsis edilmiş və ticarətə açılmışdır.
Cənub qapısı
Cənub qapısının önündə hücumu qarşısını alacaq bir mazğal gözə çarpmaktadır. Qapı oturuş planında; Bir qala qapısından çox xan və ya bazar qapısı vəziyyətindədir. Quruluş və memarlıq sitilində Türk çağı xüsusiyyətlərini daşıyır. Fon qalın quruluşda bir kütlə oturur. Girişdə ön hissəsində, yüksək kəmərli dərin oyuq var. Bu oyuq qapı qarşı qoruması üçün güvən verici deyildir. Qapı üstündə mərmər bloka işlənmiş iki sətir halında biri Fars dilində kitaba var.
Şərq qapısı
İç qalanın şərq və cənub küncünə yaxın qarışıq bir plan göstərən qapıdır. Türk quruluş dövründə memarlıq əlavə edilərək iç qalanın bu üzü zənginləşdirilmiş və dəbdəbəli bir şəkildə xarici şəhərə bağlanmışdır. Ümumi planda 10 və 11 saylı bürclər arasında iki gedişli bədən divarına açılmış iki girişi var. Daxili giriş qədim tipdə olub Bizans quruluş xarakterini göstərir. Bu daxili qapı biri şimalda (10), digəri cənubda (11) saylı bürcün arasında yer alır. Xaricə doğru ikinci giriş (orta giriş) bu iki bürcün qarşı bürclərini bir-birinə bağlamaq üçün və orta hissəsinə yaxın bir yerdə yaradılıb. Bu qapı tamamilə Türk quruluş dövrü xüsusiyyətlərini göstərir.
İç qala bürcləri
Qala bürclərinin sayını bəzi mənbələr 18, bəziləri isə 19 ədəd olduğunu bildirir. Mahmud Akok və Ali Yegenin mənbələrindən alınan qiymətlərə görə 18 ədəd bürc olduğu qəbul edilir. İç qala və kənar divarlarında və yerlərində düzbucaqlı planlı 18 ədəd bürc yerləşir. Bu bürclər bu gün ümumiyyətlə sağlam bir durumdadır. 3 metr uzunluğundakı divara söykənən bürclərin altından keşikçilər yolu geçməkdədir.Bürclərin böyük bir qismi qədim bürclərin əsasları üzərində oturan isə onlarda bir qismi tamamilə yenidən strategiyayla hesablara əsasən yaradılmışdır. Bədən divarlar isə, xarici faiz etibarilə tamamilə yeni tənzim qalığı halındadır. Şərq və şimal istiqamətlərin alt hissə daş sıralarında keçmişdən (yəni Bizanslı dövründən) qalan bəzi hörgülər görülür. Əsas hissə üzərindəki bütün yeniliklərin hamısı Türk quruluş dövründə bərpa olunmuşdur.
Bir nömrəli bürc
İç qalanın panel planının qərb-cənub guşəsində yerləşir. Qədim Bizans dövrü struktur vəziyyətini mühafizə edər vəziyyətdədir. Bürcün üst hissəsindəki ətraf divarları qədim quruluş formasındadır. Qat bölmələri qalın ağacı kiriş üzərində torpaq döşəmə olaraq keçirilmişdir. Bu xüsusiyyəti tamamilə Türk quruluş dövrü xüsusiyyəti göstərir.
İki nömrəli bürc
Bu bürc Türk quruluş dövrü inşasıdır. İçindəki, qədim Bizanslı dövründən qalma üçbucaq planlı bürc, arxa divar kimi qoyulmuşdur. İç qismi geniş bir boşluq halındadır. Vaxtilə buranın qat bölmələrinin ağac çatkılı olduqları ətraf divarlarda görünən kiriş başı oyuqlardan anlaşılır.
Dörd nömrəli bürc
Bu qala bürcü təməldən təpə dendanelerinə qədər Türk dövrü quruluşu bir təşkilatdır. Geniş bir iç mekabi var. Bu gün Kayseri Bələdiyyəsi tərəfindən bərpa olunaraq, dendanlı qat aşağı beton arma olaraq keçirilmişdir. Keçmişdə dörd mərtəbəli olan baza çəkmələrinin ağac çatkılı olduğu təxmin edilir. Bu bürcündə iç qalanın, şərq, cənub guşəsində (11 nömrəli) bürc kimi içə baxan üzü divarla bağlı olaraq edildiyi görülür.
Beş nömrəli bürc
İç qalanın şimal istiqamətində, 4 və 8 saylı bürclər arasında sıralanmış üç bürcdən ikisi 5 və 7 nömrələrlə eyni quruluşdadır. (7 saylı bürcü son illərdə bələdiyyə dəyişdirərək top atış yeri halına gətirmişdir). 5 saylı bürc alta düzbucaqlı bir qaydada olduğu halda, üstləri çox künclü və plan xüsusiyyəti göstərir. Bu bürc hissəsinin bütün Türk quruluş dövrü xüsusiyyəti göstərir.
Səkkiz nömrəli bürc
Şimal üzü suri ilə şərq əyri oturuş divarın küncündə yer alan bu bürc, xaricdən kvadrat plan mərkəzindədir. Böyüklüyü və sağlam duruşu hələ də ayaqdadır. Bürcün alt mərtəbələri tamamilə köhnə quruluş xüsusiyyətinə malikdir. Köhnə tərkibə aid divar hörgüsünün üz daşları daha iri ölçüdədir.
Doqquz nömrəli bürc
İç qalanın şərq divarı ortasında yer alan bu bürcün əsas ilə birinci mərtəbə təşkil edən hissələri, qədim tikili kimi görünür. Alt bölmələrinin üstü daş tonoz hörgülüdür.
On bir nömrəli bürc
Türk quruluş dövründən xarici qalayla əlaqəli bu hissəsində olması və yeni təsis olunan qapı ilə (giriş) əlaqədar olaraq qurulmuş olmalıdır. İçə doğru arxasında qədim dövrün tin bürcündən mazğallı bir hissəsi olmaqda və arxa divar kimi istifadə edilir.
Yuxarıya doğru ucaldılan əsas divarları, hər tərəf qapalı olaraq yaradılmışdır. İç qat bölmələri ağac materialıdır. İç qalanı əhatə edən qalın əsas divarlarından bürcün içinə ayrıca bir qapı ilə girilir. Üst qatlarda şərq və cənub istiqamətlərinə qeyd edən mazğal dişləri var. Ən yüksək mərtəbəyə qalxan pilləkən divar içinə yerləşdirilmiş, kargir pilləli olduğu kimi, ağac döşəməli mərtəbələr arasında ağacdan pilləkənlərin olması gərəyi var. Bu künc bürcü də, başqa bürclərə görə bir qüllə kimi yüksək tutulmuşdur.
On iki nömrəli bürc
Cənubi yüz qoruma divarının böyük miqyasda olan bürc biridir. Birinci mərtəbədə və orta qat divarının bir hissəsi köhnə tərkibdən qalanlardır. Orta qatın üç cəhətə vurğu edən dişli mazğalları Türk dövrünün tikilisidir. Bədən səviyyəsi və yüksək dendanlı hissələr tamamilə Türk quruluşunu təmsil edir.
On üçdən On yeddi nömrəyə qədər sadalanan bürclər
Cənubi əsas divarı üzərində sıralanan bu beş bürcün əsas qatlarının üstləri daş hörülmüş tonozlarla örtülüdür. Hamısı Türk quruluş dövrü binasıdır. Qalın bədən səviyyəsindən üstə düşən qatlarının içə baxan qisimləri açıq və divarsızdır. Qat bölmələri ağac materialdandır. Yan-yana sıralanan bürclərin olduqları hissədə, qədimdən üçbucaq planlı Bizans dövrü bürclərinin olduğunu yerində aparılan qazma zamanı aşkar edilmişdir.
Qala üzərində yerləşən kitabələr
İç qala və qala divarlarında Türk dövründən əvvələ aid hər hansı bir kitabə yoxdur. İç qalanın şimal istiqamətində olub "at meydanı" adı verilən yerin ayrıca bir sur ilə çevrilmiş yerləşdiyi qalıqlardan bilinir. Bu gün hərbi anbarın yerləşdiyi yerdə bu qala divarlarından qalan bir divar parçası üzərində dörd sətirdən ibarət kitabənin Dili belədir: "Bu mübarək quruluş, Keyhüsrevoğlu din və dünyanın şefi, fəthlər sahibi, dünya sultanlarının ağası, sultanların böyüyü möminlərin əmrinin depressiya, uca Sultan Keyqubadın dövründə 621-ci ildə (1224) tamamlanmışdır".
Hər nə qədər bu mətndə "bu qala" və ya "qüllə" və "kiçik qala" mənasına olaraq "bu bürc" kimi bir sözlə kitabənin nəyə aid olduğu açıqlanmamışsa da qalanın bərpa olunaraq və ya genişləndirilərək tikilişinə dair olduğu kifayət qədər açıqlanmışdır.
Yenə Sultan I Əlaəddin Keyqubad dövrünə aid başqa bir kitabədə isə qalanın xaricində olub at meydanı adlanan yerə nazir bürcün üzərindədir. İki sətir halında yerləşən Səlcuqilər xətlə yazılan kitabədə nə tarix, nə də çox məlumat vardır. Alaeddin Keyqubad çox vaxt Kayseri də yaşadığı və qalada təmir etdirdiyinə görə adı keçən hökmdar tərəfindən tikdirdiyi söylənə bilər. İç qalanın şərq ikinci qapısının iç tərəfində 0.50x0.50 metr ölçüdə Ərəbcə üç sətirlik bir kitaba yerləşir. M. Çayırdağ tərəfindən oxunan bu kitabədə "Dulqədiroğlu Nasıreddin Mehmedin oğlu böyük Əmir Hüsam Həsən tərəfindən 814-cü ildə tikilib" yazılıb. Bu kitabənin viran edilən bir neçə sözü oxunmayıb. "H. 814/m.1411" ildə Dulkadirlilərin əlinə Kayseri Qalası Dulkadiroğlu Nəsrəddin Mehmedin oğlu Həsən Bəy tərəfindən təmir edilmiştir. Karamanoğulları dövrünə aid olub iç qalanın cənuba doğru açılan qismini üzərində yerləşən mərmər lövhə üzərinə yazılmış iki sətirlik kitabə, Farsca olub 1466-cı ildə qalanın II Mehmedin əmri ilə Karamanoğlu Pirametin təmir etdirdiyi görülür. İkinci kitabənin olduğu mərmər lövhə cənub şərq qülləsindədir. Kitabə: "Murad Xanın oğlu Mehmed bu mübarək qalanı inşa edib. Memar Yəhya" ifadəsi var olub kitabənin nöqsanlı olması ehtimal edilir.
İç qalanın cənub qapısının qərbində 0.75x0.60 metr ölçüdə Ərəbcə dörd sətirlik kitabənin sonunda bir qismi yox olmuşdur. Kitabədə: "Dəlalət edən Türklər, Kəbənin dağıntı kimi Kayseri Qalasını və xalqını istila etdilər. Davudun oğlu böyük Əmir Şeyx Çələbi çıxdı "insanlarının xətalarını əfv edən, kinini susduran". vaxtında təmir oldu. Allah mülkünü davamlı eləsin. Əziz Şeyx Çələbi nin oğlu Dəmir". Yazılmışdır. Buna görə Davud oğlu Şeyx Çələbi Kayserini işğalçılardan geri alaraq təmir etdirmişdir. Ona bu xidmətində Şeyx Çələbinin oğlu Dəmir də yardım etmişdir. Kitabənin itən qismində Karamanoğlu Mehmed yazır olmalıdır.
Qala Məscidi Şərifi
İç qala adlandırılan qalanın içində yer alan mətn bir məsciddir. Quruluş tərzi dörd kəmər ilə bir günbəz üzərində inşa edilmiş və evkaf idarəsində "Fateh Məscidi Şərifi" adı qeydiyyatdadır. Qala məscidi XV əsrdə Fateh Sultan Mehmet tərəfindən tikdirilmişdir. Gedik Əhməd Paşanın nəzarətində şəxsən Fateh Sultan Mehmetin fərmanı ilə tikilmişdir. Kayseri qalası 1467-ci ildə Qaramanoğulları bəyliyi Osmanlılara keçdiyi zaman məscid əvəzinə "Karamanoğlu Məscid-i Şərifi" adında xarab vəziyyətdə bir məscid yerləşirdi. Bu vəziyyətə görə məscidin tikiliş tarixi XV əsrin son rübünə təsadüf edir. Məscid daha sonra 1711, 1778, 1886 və son olaraq da 1990-cı ildə təmir edilmişdir.
Kayseri qalasının tikilmə dövrləri
Kayseri tarixi iç qalası başlıca iki hissədən meydana gəlir.
Birinci dövr: Kayseri orta əsrlər (Bizanslı) quruluşu ilə birlikdə və ona bağlı olaraq təsis olunmuşdur. İlk quruluşda hərbi məqsədlərə görə bir obyekt ikən, şəhərin genişlənməsi ilə iç qalada bəzi yeniliklər düşünülmüştür.
İkinci dövr: Tamamilə Türk suverenlik çağlarını əhatə edir. Anadolu Səlcuqlu Sultanlığı dövründə Kayseri şəhəri müəssisələrində geniş bir dəyişiklik düşünülməmişdir. Əl dəyişmələr zamanı ortaya çıxan xarabalıqlar təmir edilmiş və yeni istəyə görə kiçik bəzi dəyişikliklər edilmişdir. Türk quruluş dövründə qala və qalanın istifadə olunma məqsədləri da dəyişərək xarici şəhər suları qismən etinasızlıq edilmiş iç qala də bu çağda Anadolu şəhər və qəsəbələrində olduğu kimi başlı başına bir təminat yeri olaraq möhkəmləndirilmişdir.
İstinadlar
- SATOĞLU, Kayseri Ansiklopedisi, s.239
- Turizm Envanteri,Kayseri il Turizm Müdürlüğü Yayınları, s.13
- AKOK, Karseri Şehri Tarihi iç Kalesi,s.5
- AKOK, Kayseri Şehri Tarih iç Kalesi, s.6
- YEYEN, Kayseri’de Tarihi Eserler, s.82
- Turizm Envanteri,Kayseri il Turizm Müdürlüğü Yayınları, s.1
- Kayseri Valiliği,Cumhuriyetin 75. yılında Kayseri, s.171
- AKOK, Kayseri Şehri Tarih iç Kalesi, s.9
- AKOK, Kayseri Şehri Tarih iç Kalesi, s.11
- AKOK, Kayseri Şehri Tarih iç Kalesi, s.12
- KURU ÇAKMAKOĞLU, Fatih' ten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri' de Türk Devri Mimarisi, s.26
- EDHEM, Kayseri Şehri s.68
- Kayseri Sancağının Topoğrafyası s.35
- KURU ÇAKMAKOĞLU,Fatih' ten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri' de Türk Devri Mimarisi, s.27
- Kayseri Sancağının Topoğrafyası s.36
- Ali-İmran, 3:134.
- KURU ÇAKMAKOĞLU,Fatih' ten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri' de Türk Devri Mimarisi, s.28
- 16.yy. Başlarında Kayseri s.31
- ERKİLETLİOĞLU, Osmanlılar Zamanında Kayseri
- YEYEN, Kayseri’de Tarihi Eserler. s.83
- AKOK, Kayseri Şehri Tarih iç Kalesi, s.17
Xarici keçidlər
- 1999 yılında Kayseri Kalesi' nin surlarının çökmesi sonucu meydana gelen kaza haberi 2007-02-11 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kayseri qalasi Kayseride yerlesen Turkiyenin onemli qalalarindan biridir Kayseri qalasiKayseri kalesi38 43 12 sm e 35 29 24 s u Olke TurkiyeSeher KayseriYerlesir Kayseri iliKayseri qalasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiKayseri tarixin her dovrunde ehemiyyetini qorumus cografi ve strateji movqeyi etibarile boyuk axinlara ve isgallara meruz qalmis bir seherdir Kayserinin bu xususiyyetlerine gore muxtelif tayfalar ve dovletler buranin mudafiesi ucun bir cox tedbir almisdilar Bu tedbirlerden en ehemiyyetlisi bu gun seher merkezinde yerlesen Kayseri qalasidir Seher icinde Kayseri qala divarlari ve qalasi genis bir saheye malikdir Kayseri qala divarlari haqqinda ilk melumat Roma Imperatoru III Gordian zamaninda E e 238 244 aid olan sikkelerde tapilmisdir Ikinci melumat ise VI esrin ilk yarisina aiddir Bizansli tarixci Procopius Kayserinin qurulusunda tikilmis olan divarin bir birinden uzaq tepeleri baglari otlaqlari cevirdiyini ve seherin evlerinin buralari dolmadigini Bizans Imperatoru Justinianin 527 565 seheri qorumaq ucun kecmise nisbeten daha dar tikdirdiyini yeni esas divari azaltdigini bildirmisdir Bu iki sened ve qeyde gore Kayseri qala divarlari ilk olaraq III esrin ortalarinda insa edilmis VI esrin ortalarinda daraldilmis ve temir edilmisdir Qala divarlarin bu gun qalan hisselerinin hansilarinin Roma hansilarinin Bizansa aid oldugu movzusunda qeti bir qeydiyyat tapilmamisdir Qala gunumuze qeder varligini qoruyan sonradan edilen elaveleri tarixcilerin orta esr deye adlandirdiqlari bir dovrun memarliq numunesidir XIV esrde tikilmisdir Seher merkezinde ic qala ve onu ehate eden qala divarlarin emele getirdiyi xarici qala olmaq uzre iki qala yerlesmekdedir QalaXarici qala 1897 ci il Kayseri qalasi Kayseri seherinin tarixi xarici qalasinda bu gun bezi parcalar ayaqda durmaqla beraber bir cox hisseleri ancaq izlerini isare edecek veziyyetde qalib viran olmustur Sivas qapisi Kiciqapi ve Boyaqci qapisi kimi strukturlarinin ancaq yerlerinde adlari gedir Bu tikililer yox olmus veziyyetdedir Xarici qalanin Respublika meydani qarsisindan qerbe Duvenonune dogru uzanan bir qolundan bezi zaman qala divarlari ile burc hisseleri hele de qalmaqdadir Duvenonu tin burcunden serq istiqametine dogru bucaq ve donusler ederek Boyaqci qapisi Kici qapisi ve Six burc qapisina dogru uzanan qala divar ve burcleri sirasinin bir cox hisseleri saglam olmaq uzre Sivas qapisi Yeni qapi yerlerinden kecerek daxili qalaya baglandigi qebul edilir Ancaq son zamanlarda aparilan tedqiqatlar neticesinde Xarici qala divarlari Yogun burcden qerbe donur Xan mescidi ne dogru davam edir Buradan ise hara qayitdigi bilinmemekdedir Kayseri seherinin tarixi qalasinda xarici hissenin divar ve burclerinde struktur etibarile ferqli emeller vardir Ic qaladan Duvenonune ve Yogun burce dogru uzanan qala divar ve burclerin arxalari icleri ayaq tonoz ve kemerli yuksek tutulmus beden divarlari merheleli olaraq yaradilmisdir Duvenonu ile Yogun burclu qapi arasinda sur divar ve burcleri cilpaq divar ve agir govdeli muessiseler halindadir Bu tikilis formasi xarici qalanin Turk cagindan basqa qurulus ve struktur seklini de anlatmaqdadir Kenar qala divarlari bu gun yox deyilecek qeder qaligi qalmis veziyyetdedir Bundan dolayi kifayet qeder melumat movcud deyil Ic qala Ic qala bu gun basli basina qala kimi dayanan ve tarixi terkibinde genis varliqlar dasiyan qalanin daxili hissesidir Ic qala Selcuqlu sultanlarindan I Elaeddin Keyqubad terefinden 1224 cu ilde boyuk bir temirden kecirilib Qalanin tikilis tarixinin daha qedime Bizans dovrune aparanlar da vardir Tikildiyinden beri ticaret yuksek olan seherde tacirler zenginler oturdugu ucun hemise isgal ordulari Kayseriye goz dikmisdir Uzun iller Kayseri ehalisinin yasadigi qala icerisinde 600 qeder ailenin meskunlasdigi revayet edilir Bu dovrde qala icerisinde bir nece mehelle movcud idi Qala simaldan cenuba 800 metr serqden qerbe 200 metr uzunlugundadir 19 eded burcu yerlesir Bu burclerin altindan kesikciler yolu kecir Ic qalanin biri simal serqinde digeri de Kazancilar bazarina baxan cenub qerbinde iki eded qapisi yerlesir Ancaq sonradan Cumhuriyyet meydanina baxan hissesinden icerideki insaat ucun ucuncu bir qapi daha acilmisdir Qalanin xarici etrafinda su arxlari var idi ancaq son illerde bu su xendekleri doldurularaq yasil sahe halina gelmisdir Kayseri cografi qurulusu etibarile duz bir sahededir bu duzenlik icerisinde qalanin bir az daha yuksek hissede olmasi lazimdir Kayseri seheri ic qalasinda bu veziyyete qarsiliq qalanin ehate etdiyi orta sahenin icinde yuksek qulle veziyyetinde Dizdarlik kompleksinin yerleseceyi luzumu ortaya cixir Turk Caginda aparilan genis deyisiklikler neticesinde qalanin qala divar ve burcleri ile qapi qurgulari lazimi olcusunde yukseltilmistir Bu gun qurulus mohkem bir veziyyetde yerlesir Bizans dovrunde tikildiyi ferz edilen qala Anadolu Selcuqlu Dovleti zamaninda ve I Elaeddin Keyqubad dovrunde berpa olunmusdur Daha sonra Qaramanogullari beyliyi ve Osmanlilar dovrunde de berpa olunaraq istifade edilmisdir Ic qala 1950 ci illerde terevez bazari kimi istifade edilmis daha sonra ic hissesine kicik dukanlar tikilib esnaflara tesis edilmis ve ticarete acilmisdir Cenub qapisi Cenub qapisinin onunde hucumu qarsisini alacaq bir mazgal goze carpmaktadir Qapi oturus planinda Bir qala qapisindan cox xan ve ya bazar qapisi veziyyetindedir Qurulus ve memarliq sitilinde Turk cagi xususiyyetlerini dasiyir Fon qalin qurulusda bir kutle oturur Girisde on hissesinde yuksek kemerli derin oyuq var Bu oyuq qapi qarsi qorumasi ucun guven verici deyildir Qapi ustunde mermer bloka islenmis iki setir halinda biri Fars dilinde kitaba var Serq qapisi Ic qalanin serq ve cenub kuncune yaxin qarisiq bir plan gosteren qapidir Turk qurulus dovrunde memarliq elave edilerek ic qalanin bu uzu zenginlesdirilmis ve debdebeli bir sekilde xarici sehere baglanmisdir Umumi planda 10 ve 11 sayli burcler arasinda iki gedisli beden divarina acilmis iki girisi var Daxili giris qedim tipde olub Bizans qurulus xarakterini gosterir Bu daxili qapi biri simalda 10 digeri cenubda 11 sayli burcun arasinda yer alir Xarice dogru ikinci giris orta giris bu iki burcun qarsi burclerini bir birine baglamaq ucun ve orta hissesine yaxin bir yerde yaradilib Bu qapi tamamile Turk qurulus dovru xususiyyetlerini gosterir Ic qala burcleri Qala burclerinin sayini bezi menbeler 18 bezileri ise 19 eded oldugunu bildirir Mahmud Akok ve Ali Yegenin menbelerinden alinan qiymetlere gore 18 eded burc oldugu qebul edilir Ic qala ve kenar divarlarinda ve yerlerinde duzbucaqli planli 18 eded burc yerlesir Bu burcler bu gun umumiyyetle saglam bir durumdadir 3 metr uzunlugundaki divara soykenen burclerin altindan kesikciler yolu gecmekdedir Burclerin boyuk bir qismi qedim burclerin esaslari uzerinde oturan ise onlarda bir qismi tamamile yeniden strategiyayla hesablara esasen yaradilmisdir Beden divarlar ise xarici faiz etibarile tamamile yeni tenzim qaligi halindadir Serq ve simal istiqametlerin alt hisse das siralarinda kecmisden yeni Bizansli dovrunden qalan bezi horguler gorulur Esas hisse uzerindeki butun yeniliklerin hamisi Turk qurulus dovrunde berpa olunmusdur Bir nomreli burc Ic qalanin panel planinin qerb cenub gusesinde yerlesir Qedim Bizans dovru struktur veziyyetini muhafize eder veziyyetdedir Burcun ust hissesindeki etraf divarlari qedim qurulus formasindadir Qat bolmeleri qalin agaci kiris uzerinde torpaq doseme olaraq kecirilmisdir Bu xususiyyeti tamamile Turk qurulus dovru xususiyyeti gosterir Iki nomreli burc Bu burc Turk qurulus dovru insasidir Icindeki qedim Bizansli dovrunden qalma ucbucaq planli burc arxa divar kimi qoyulmusdur Ic qismi genis bir bosluq halindadir Vaxtile buranin qat bolmelerinin agac catkili olduqlari etraf divarlarda gorunen kiris basi oyuqlardan anlasilir Dord nomreli burc Bu qala burcu temelden tepe dendanelerine qeder Turk dovru qurulusu bir teskilatdir Genis bir ic mekabi var Bu gun Kayseri Belediyyesi terefinden berpa olunaraq dendanli qat asagi beton arma olaraq kecirilmisdir Kecmisde dord mertebeli olan baza cekmelerinin agac catkili oldugu texmin edilir Bu burcunde ic qalanin serq cenub gusesinde 11 nomreli burc kimi ice baxan uzu divarla bagli olaraq edildiyi gorulur Bes nomreli burc Ic qalanin simal istiqametinde 4 ve 8 sayli burcler arasinda siralanmis uc burcden ikisi 5 ve 7 nomrelerle eyni qurulusdadir 7 sayli burcu son illerde belediyye deyisdirerek top atis yeri halina getirmisdir 5 sayli burc alta duzbucaqli bir qaydada oldugu halda ustleri cox kunclu ve plan xususiyyeti gosterir Bu burc hissesinin butun Turk qurulus dovru xususiyyeti gosterir Sekkiz nomreli burc Simal uzu suri ile serq eyri oturus divarin kuncunde yer alan bu burc xaricden kvadrat plan merkezindedir Boyukluyu ve saglam durusu hele de ayaqdadir Burcun alt mertebeleri tamamile kohne qurulus xususiyyetine malikdir Kohne terkibe aid divar horgusunun uz daslari daha iri olcudedir Doqquz nomreli burc Ic qalanin serq divari ortasinda yer alan bu burcun esas ile birinci mertebe teskil eden hisseleri qedim tikili kimi gorunur Alt bolmelerinin ustu das tonoz horguludur On bir nomreli burc Turk qurulus dovrunden xarici qalayla elaqeli bu hissesinde olmasi ve yeni tesis olunan qapi ile giris elaqedar olaraq qurulmus olmalidir Ice dogru arxasinda qedim dovrun tin burcunden mazgalli bir hissesi olmaqda ve arxa divar kimi istifade edilir Yuxariya dogru ucaldilan esas divarlari her teref qapali olaraq yaradilmisdir Ic qat bolmeleri agac materialidir Ic qalani ehate eden qalin esas divarlarindan burcun icine ayrica bir qapi ile girilir Ust qatlarda serq ve cenub istiqametlerine qeyd eden mazgal disleri var En yuksek mertebeye qalxan pilleken divar icine yerlesdirilmis kargir pilleli oldugu kimi agac dosemeli mertebeler arasinda agacdan pillekenlerin olmasi gereyi var Bu kunc burcu de basqa burclere gore bir qulle kimi yuksek tutulmusdur On iki nomreli burc Cenubi yuz qoruma divarinin boyuk miqyasda olan burc biridir Birinci mertebede ve orta qat divarinin bir hissesi kohne terkibden qalanlardir Orta qatin uc cehete vurgu eden disli mazgallari Turk dovrunun tikilisidir Beden seviyyesi ve yuksek dendanli hisseler tamamile Turk qurulusunu temsil edir On ucden On yeddi nomreye qeder sadalanan burcler Cenubi esas divari uzerinde siralanan bu bes burcun esas qatlarinin ustleri das horulmus tonozlarla ortuludur Hamisi Turk qurulus dovru binasidir Qalin beden seviyyesinden uste dusen qatlarinin ice baxan qisimleri aciq ve divarsizdir Qat bolmeleri agac materialdandir Yan yana siralanan burclerin olduqlari hissede qedimden ucbucaq planli Bizans dovru burclerinin oldugunu yerinde aparilan qazma zamani askar edilmisdir Qala uzerinde yerlesen kitabeler Axsam vakti Kayseri qalasi Ic qala ve qala divarlarinda Turk dovrunden evvele aid her hansi bir kitabe yoxdur Ic qalanin simal istiqametinde olub at meydani adi verilen yerin ayrica bir sur ile cevrilmis yerlesdiyi qaliqlardan bilinir Bu gun herbi anbarin yerlesdiyi yerde bu qala divarlarindan qalan bir divar parcasi uzerinde dord setirden ibaret kitabenin Dili beledir Bu mubarek qurulus Keyhusrevoglu din ve dunyanin sefi fethler sahibi dunya sultanlarinin agasi sultanlarin boyuyu mominlerin emrinin depressiya uca Sultan Keyqubadin dovrunde 621 ci ilde 1224 tamamlanmisdir Her ne qeder bu metnde bu qala ve ya qulle ve kicik qala menasina olaraq bu burc kimi bir sozle kitabenin neye aid oldugu aciqlanmamissa da qalanin berpa olunaraq ve ya genislendirilerek tikilisine dair oldugu kifayet qeder aciqlanmisdir Yene Sultan I Elaeddin Keyqubad dovrune aid basqa bir kitabede ise qalanin xaricinde olub at meydani adlanan yere nazir burcun uzerindedir Iki setir halinda yerlesen Selcuqiler xetle yazilan kitabede ne tarix ne de cox melumat vardir Alaeddin Keyqubad cox vaxt Kayseri de yasadigi ve qalada temir etdirdiyine gore adi kecen hokmdar terefinden tikdirdiyi soylene biler Ic qalanin serq ikinci qapisinin ic terefinde 0 50x0 50 metr olcude Erebce uc setirlik bir kitaba yerlesir M Cayirdag terefinden oxunan bu kitabede Dulqediroglu Nasireddin Mehmedin oglu boyuk Emir Husam Hesen terefinden 814 cu ilde tikilib yazilib Bu kitabenin viran edilen bir nece sozu oxunmayib H 814 m 1411 ilde Dulkadirlilerin eline Kayseri Qalasi Dulkadiroglu Nesreddin Mehmedin oglu Hesen Bey terefinden temir edilmistir Karamanogullari dovrune aid olub ic qalanin cenuba dogru acilan qismini uzerinde yerlesen mermer lovhe uzerine yazilmis iki setirlik kitabe Farsca olub 1466 ci ilde qalanin II Mehmedin emri ile Karamanoglu Pirametin temir etdirdiyi gorulur Ikinci kitabenin oldugu mermer lovhe cenub serq qullesindedir Kitabe Murad Xanin oglu Mehmed bu mubarek qalani insa edib Memar Yehya ifadesi var olub kitabenin noqsanli olmasi ehtimal edilir Ic qalanin cenub qapisinin qerbinde 0 75x0 60 metr olcude Erebce dord setirlik kitabenin sonunda bir qismi yox olmusdur Kitabede Delalet eden Turkler Kebenin daginti kimi Kayseri Qalasini ve xalqini istila etdiler Davudun oglu boyuk Emir Seyx Celebi cixdi insanlarinin xetalarini efv eden kinini susduran vaxtinda temir oldu Allah mulkunu davamli elesin Eziz Seyx Celebi nin oglu Demir Yazilmisdir Buna gore Davud oglu Seyx Celebi Kayserini isgalcilardan geri alaraq temir etdirmisdir Ona bu xidmetinde Seyx Celebinin oglu Demir de yardim etmisdir Kitabenin iten qisminde Karamanoglu Mehmed yazir olmalidir Qala Mescidi Serifi Ic qala adlandirilan qalanin icinde yer alan metn bir mesciddir Qurulus terzi dord kemer ile bir gunbez uzerinde insa edilmis ve evkaf idaresinde Fateh Mescidi Serifi adi qeydiyyatdadir Qala mescidi XV esrde Fateh Sultan Mehmet terefinden tikdirilmisdir Gedik Ehmed Pasanin nezaretinde sexsen Fateh Sultan Mehmetin fermani ile tikilmisdir Kayseri qalasi 1467 ci ilde Qaramanogullari beyliyi Osmanlilara kecdiyi zaman mescid evezine Karamanoglu Mescid i Serifi adinda xarab veziyyetde bir mescid yerlesirdi Bu veziyyete gore mescidin tikilis tarixi XV esrin son rubune tesaduf edir Mescid daha sonra 1711 1778 1886 ve son olaraq da 1990 ci ilde temir edilmisdir Kayseri qalasinin tikilme dovrleriKayseri tarixi ic qalasi baslica iki hisseden meydana gelir Birinci dovr Kayseri orta esrler Bizansli qurulusu ile birlikde ve ona bagli olaraq tesis olunmusdur Ilk qurulusda herbi meqsedlere gore bir obyekt iken seherin genislenmesi ile ic qalada bezi yenilikler dusunulmustur Ikinci dovr Tamamile Turk suverenlik caglarini ehate edir Anadolu Selcuqlu Sultanligi dovrunde Kayseri seheri muessiselerinde genis bir deyisiklik dusunulmemisdir El deyismeler zamani ortaya cixan xarabaliqlar temir edilmis ve yeni isteye gore kicik bezi deyisiklikler edilmisdir Turk qurulus dovrunde qala ve qalanin istifade olunma meqsedleri da deyiserek xarici seher sulari qismen etinasizliq edilmis ic qala de bu cagda Anadolu seher ve qesebelerinde oldugu kimi basli basina bir teminat yeri olaraq mohkemlendirilmisdir IstinadlarSATOGLU Kayseri Ansiklopedisi s 239 Turizm Envanteri Kayseri il Turizm Mudurlugu Yayinlari s 13 AKOK Karseri Sehri Tarihi ic Kalesi s 5 AKOK Kayseri Sehri Tarih ic Kalesi s 6 YEYEN Kayseri de Tarihi Eserler s 82 Turizm Envanteri Kayseri il Turizm Mudurlugu Yayinlari s 1 Kayseri Valiligi Cumhuriyetin 75 yilinda Kayseri s 171 AKOK Kayseri Sehri Tarih ic Kalesi s 9 AKOK Kayseri Sehri Tarih ic Kalesi s 11 AKOK Kayseri Sehri Tarih ic Kalesi s 12 KURU CAKMAKOGLU Fatih ten Osmanli Donemine Kadar Kayseri de Turk Devri Mimarisi s 26 EDHEM Kayseri Sehri s 68 Kayseri Sancaginin Topografyasi s 35 KURU CAKMAKOGLU Fatih ten Osmanli Donemine Kadar Kayseri de Turk Devri Mimarisi s 27 Kayseri Sancaginin Topografyasi s 36 Ali Imran 3 134 KURU CAKMAKOGLU Fatih ten Osmanli Donemine Kadar Kayseri de Turk Devri Mimarisi s 28 16 yy Baslarinda Kayseri s 31 ERKILETLIOGLU Osmanlilar Zamaninda Kayseri YEYEN Kayseri de Tarihi Eserler s 83 AKOK Kayseri Sehri Tarih ic Kalesi s 17Xarici kecidlerVikianbarda Kayseri qalasi ile elaqeli mediafayllar var 1999 yilinda Kayseri Kalesi nin surlarinin cokmesi sonucu meydana gelen kaza haberi 2007 02 11 at the Wayback Machine