Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Camphora (lat. Camphora) — bitkilər aləminin dəfnəçiçəklilər dəstəsinin dəfnəkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Camphora | ||||
|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Camphora | ||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| ||||
| ||||
Tarixi və yayılması
Kamforanın vətəni Şərqi Asiya, Çinin cənub və cənub-qərb rayonları, Tayvan, Yapon adaları — Ryukyu, Kyu-syu, Sikoku, Xansyu və Koreyanın Çedjuda adası hesab olunur. Tayvanda dəniz səviyyəsindən 500-2000 metr, Xondo adasında isə 850 metrə qədər yüksəklikdə bitir. Cənubi Afrikada, Kanar adalarında, Madaqaskarda, Avstraliyada, Avropanın cənub rayonlarında və Şimali Amerikanın cənub şərq rayonlarında təbii şəkildə yayılmışdır.
Kamfora ağacından kamfora yağı və kamfora Çində və Yaponiyada bizim eranın doqquzuncu yüzilliyində alınmışdır. Asiyada isə ondan hələ qədim zamanlardan həvəsə gətirici vasitə kimi istifadə edilirdi. Ərəblər isə artıq on birinci yüzillikdə kamforadan müxtəlif tibbi məqsədlər üçün istifadə edirdilər.Kamfora yağı birinci dəfə Avropaya 1676-cı ildə gətirilib və Hollandiyada əkilmişdir.1910-cu ildən başlayaraq Almaniya qeyri-təbii yolla kamfora istehsal etməyə başladı. 1920-ci illərdə kamfora kefləndirici vasitə kimi istifadə olunurdu.
Kamforanın sənaye plantasiyaları Hindistanda, Malay arxipelaqı adalarında, cənubi - şərqi Asiya ölkələrində, Avstraliyada, Yaponiyada, cənubi və şimali Afrikada, Cənubi Avropada (Fransa, İtaliya) Cənubi Amerikada (Braziliya) Filippin, Antil və Qərbi Hind adalarında salınmışdır. Kommersiya məqsədli kamfora plantasiyaları isə Tayvanda, Hindistanda və Gürcüstanda daha çoxdur. Kamfora ağacı Rusiyaya Qafqazın Qara dəniz sahillərinə XVIII əsrin 60-cı illərində gətirilmişdir. Sonrakı bir neçə onilliklər ərzində sahil boyu park və bağlarda həmişəyaşıl dekorativ ağac kimi əkilib-becərilmişdir. Sənaye miqyasında çoxaldılmasına isə XIX əsrin 20-ci illərindən başlanılmışdır. Gən cə şəhərindəki "xan bağı"nın ərazisində 70-ci illərin ortalarına qədər 2 ədəd kamfora ağacı mömcud olmuş, sonralar isə baxımsızlıq ucundan quruyub məhv olmuşdur.
Əhəmiyyəti və istifadəsi
Kamfora ağacının xırdalanmış oduncağı, kökü və budaqlarından su baxarı vasitəsilə (distillə yolu ilə) efir yağı çıxarılır. Bu yağ bir qədər qaldıqdan və soyuduqdan sonra 90%-ə yaxın kamfora ayrılır. Distillə üsulu ilə alınmış xam efir yağı müxtəlif tərkib hissələrinə (fraksiyalara) ayrılır. Bunlardan tərkibində safrol olan qəhvəyi, kamfora yağı texnikada, təbii tibbi kamfora tibdə, ağ kamfora yağı isə aromaterepiyada işlədilir. Kamfora yağı (tibbi preparat) təbii kamforalı efir yağından çox kəskin fərqlənir. Kamfora ağacının yarpaqları, meyvəsi və kamfora yağı onun psixoaktiv hissələri (orqanları) hesab edilir. Kamfora yağının daxilə qəbulu və dozası müxtəlifdir. Hesab olunur ki, 10 qr-a qədər kamfora yaxşı məstedici effekt verir. Lakin, hər bir fərd üçün bu norma müxtəlif təsirə malik ola bilər.10-20 qram arasında kamfora qəbul etmək ciddi zəhərlən məyə səbəb ola bilər. Hindistanda və Nepalda kamfora yağı daha çox beteldən (qara bibər) və badamdan (buxur) hazırlanan saqqızların tərkibinə stimullaşdırıcı kimi əla və edilir. Yaponiyada və Cənubi Hindistanda kamfora ağacı dini ayinlər zamanı yandırılan ətirli qatranın (buxurun, ladanın) əsas komponenti hesab edilir. Kamfora və kamfora yağı bu gün Amazon samanlarının dini mərasimlərində də işlədilir. Yaponiyada kamfora dəfnəsindən ənənəvi rəqs festivallarında ayin maskaları kəsilib düzəldilir.
Təbii yayılması
Tayvan adası daxil olmaqla Cənubi və Cənubi-Qərbi Çində, Koreyada-Kvelpart, Yaponiyada-Xando, Sikoku və Kyusyu adalarında bitir.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 20 m-ə çatan, böyük, gözəl, həmişəyaşıl ağacdır. Vətənində 1000 ilə qədər yaşayır. Qabığı açıq və ya tünd boz rəngdə olub, çatlıdır. Cavan budaqları yaşıl, çılpaq və hamardır. Yarpaqları yumurtavari, bəzən ellipsşəklində, 7-10 sm uzunluqda və 4-5 sm enində, ucu sivri, tamkənarlı, dərivari, üstdən parlaq yaşıl, altdan açıq yaşıl və ya göyümtül, 3 damarlı, 2-3 sm uzunluqda saplağa malikdir. Çiçəkləri ikicinsli, xırda olub, iri olmayan, süpürgəvari çiçək qrupuna toplanmışdır. Erkəkcikləri 9 ədəd olub, 3 dairə üzrə yerləşmişdir, staminodilər isə 3 ədəd olub, dördüncü dairəni təşkil edir. Tozcuğu 4 yuvalı, yumurtacığı biryuvalıdır. May-iyul aylarda çiçəkləyir. Meyvəsi şar formalı, tünd göy və ya qaramtıl rəngdə, 7-12 mm enində, qoxulu, ətli-şirəli hissəsi olan çəyirdəkdir. Toxumların endospermi yoxdur. Meyvəsi noyabr ayında yetişir.
Ekologiyası
Günəşli və rütubətli ərazilərdə, gillicə və qumluca torpaqlarda yaxşı bitir. Qış sərt keçdikdə ağacların torpaqüstü hissəsi məhv olur, yazda isə kötükdən yenidən pöhrə verir.
Azərbaycanda yayılması
Lənkəran və Astarada park və bağlarda dekorativ bitki kimi əkilə bilər.
İstifadəsi
Kafur ağacının bütün hissələrində kafur yağı vardır. Bitkinin bütün hissələri yoluxucu xəstəliklərin müalicəsi, Çində və Yaponiyada kafur yağının alınması üçün istifadə edilir.
Sinonimləri
Heterotipik sinonimləri
- Parthenoxylon Blume
Növləri
- (H.Lév.) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (J.Li) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (H.W.Li) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (Merr.) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- Camphora glandulifera (Wall.) Nees
- (A.Chev.) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (Hayata) K.F.Chung & C.L.Hsieh
- (Gamble) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (Hayata) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (H.W.Li) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (H.W.Li) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- Camphora officinarum Boerh. ex Fabr.
- Camphora parthenoxylon (Jack) Nees
- Camphora philippinensis (Merr.) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (Diels) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (H.G.Ye & F.G.Wang) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (K.M.Lan) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (Hand.-Mazz.) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
- (Kosterm.) Y.Yang, Bing Liu & Zhi Yang
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Camphora lat Camphora bitkiler aleminin defnecicekliler destesinin defnekimiler fesilesine aid bitki cinsi CamphoraElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad MaqnolidlerDeste DefneciceklilerFesile DefnekimilerCins CamphoraBeynelxalq elmi adiCamphora Fabr 1759Sekil axtarisiTarixi ve yayilmasiKamforanin veteni Serqi Asiya Cinin cenub ve cenub qerb rayonlari Tayvan Yapon adalari Ryukyu Kyu syu Sikoku Xansyu ve Koreyanin Cedjuda adasi hesab olunur Tayvanda deniz seviyyesinden 500 2000 metr Xondo adasinda ise 850 metre qeder yukseklikde bitir Cenubi Afrikada Kanar adalarinda Madaqaskarda Avstraliyada Avropanin cenub rayonlarinda ve Simali Amerikanin cenub serq rayonlarinda tebii sekilde yayilmisdir Kamfora agacindan kamfora yagi ve kamfora Cinde ve Yaponiyada bizim eranin doqquzuncu yuzilliyinde alinmisdir Asiyada ise ondan hele qedim zamanlardan hevese getirici vasite kimi istifade edilirdi Erebler ise artiq on birinci yuzillikde kamforadan muxtelif tibbi meqsedler ucun istifade edirdiler Kamfora yagi birinci defe Avropaya 1676 ci ilde getirilib ve Hollandiyada ekilmisdir 1910 cu ilden baslayaraq Almaniya qeyri tebii yolla kamfora istehsal etmeye basladi 1920 ci illerde kamfora keflendirici vasite kimi istifade olunurdu Kamforanin senaye plantasiyalari Hindistanda Malay arxipelaqi adalarinda cenubi serqi Asiya olkelerinde Avstraliyada Yaponiyada cenubi ve simali Afrikada Cenubi Avropada Fransa Italiya Cenubi Amerikada Braziliya Filippin Antil ve Qerbi Hind adalarinda salinmisdir Kommersiya meqsedli kamfora plantasiyalari ise Tayvanda Hindistanda ve Gurcustanda daha coxdur Kamfora agaci Rusiyaya Qafqazin Qara deniz sahillerine XVIII esrin 60 ci illerinde getirilmisdir Sonraki bir nece onillikler erzinde sahil boyu park ve baglarda hemiseyasil dekorativ agac kimi ekilib becerilmisdir Senaye miqyasinda coxaldilmasina ise XIX esrin 20 ci illerinden baslanilmisdir Gen ce seherindeki xan bagi nin erazisinde 70 ci illerin ortalarina qeder 2 eded kamfora agaci momcud olmus sonralar ise baximsizliq ucundan quruyub mehv olmusdur Ehemiyyeti ve istifadesiKamfora agacinin xirdalanmis oduncagi koku ve budaqlarindan su baxari vasitesile distille yolu ile efir yagi cixarilir Bu yag bir qeder qaldiqdan ve soyuduqdan sonra 90 e yaxin kamfora ayrilir Distille usulu ile alinmis xam efir yagi muxtelif terkib hisselerine fraksiyalara ayrilir Bunlardan terkibinde safrol olan qehveyi kamfora yagi texnikada tebii tibbi kamfora tibde ag kamfora yagi ise aromaterepiyada isledilir Kamfora yagi tibbi preparat tebii kamforali efir yagindan cox keskin ferqlenir Kamfora agacinin yarpaqlari meyvesi ve kamfora yagi onun psixoaktiv hisseleri orqanlari hesab edilir Kamfora yaginin daxile qebulu ve dozasi muxtelifdir Hesab olunur ki 10 qr a qeder kamfora yaxsi mestedici effekt verir Lakin her bir ferd ucun bu norma muxtelif tesire malik ola biler 10 20 qram arasinda kamfora qebul etmek ciddi zeherlen meye sebeb ola biler Hindistanda ve Nepalda kamfora yagi daha cox betelden qara biber ve badamdan buxur hazirlanan saqqizlarin terkibine stimullasdirici kimi ela ve edilir Yaponiyada ve Cenubi Hindistanda kamfora agaci dini ayinler zamani yandirilan etirli qatranin buxurun ladanin esas komponenti hesab edilir Kamfora ve kamfora yagi bu gun Amazon samanlarinin dini merasimlerinde de isledilir Yaponiyada kamfora defnesinden enenevi reqs festivallarinda ayin maskalari kesilib duzeldilir Tebii yayilmasiTayvan adasi daxil olmaqla Cenubi ve Cenubi Qerbi Cinde Koreyada Kvelpart Yaponiyada Xando Sikoku ve Kyusyu adalarinda bitir Botaniki tesviriHundurluyu 20 m e catan boyuk gozel hemiseyasil agacdir Veteninde 1000 ile qeder yasayir Qabigi aciq ve ya tund boz rengde olub catlidir Cavan budaqlari yasil cilpaq ve hamardir Yarpaqlari yumurtavari bezen ellipsseklinde 7 10 sm uzunluqda ve 4 5 sm eninde ucu sivri tamkenarli derivari ustden parlaq yasil altdan aciq yasil ve ya goyumtul 3 damarli 2 3 sm uzunluqda saplaga malikdir Cicekleri ikicinsli xirda olub iri olmayan supurgevari cicek qrupuna toplanmisdir Erkekcikleri 9 eded olub 3 daire uzre yerlesmisdir staminodiler ise 3 eded olub dorduncu daireni teskil edir Tozcugu 4 yuvali yumurtacigi biryuvalidir May iyul aylarda cicekleyir Meyvesi sar formali tund goy ve ya qaramtil rengde 7 12 mm eninde qoxulu etli sireli hissesi olan ceyirdekdir Toxumlarin endospermi yoxdur Meyvesi noyabr ayinda yetisir EkologiyasiGunesli ve rutubetli erazilerde gillice ve qumluca torpaqlarda yaxsi bitir Qis sert kecdikde agaclarin torpaqustu hissesi mehv olur yazda ise kotukden yeniden pohre verir Azerbaycanda yayilmasiLenkeran ve Astarada park ve baglarda dekorativ bitki kimi ekile biler IstifadesiKafur agacinin butun hisselerinde kafur yagi vardir Bitkinin butun hisseleri yoluxucu xesteliklerin mualicesi Cinde ve Yaponiyada kafur yaginin alinmasi ucun istifade edilir SinonimleriHeterotipik sinonimleri Parthenoxylon BlumeNovleri H Lev Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang J Li Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang H W Li Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Merr Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Camphora glandulifera Wall Nees A Chev Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Hayata K F Chung amp C L Hsieh Gamble Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Hayata Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang H W Li Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang H W Li Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Camphora officinarum Boerh ex Fabr Camphora parthenoxylon Jack Nees Camphora philippinensis Merr Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Diels Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang H G Ye amp F G Wang Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang K M Lan Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Hand Mazz Y Yang Bing Liu amp Zhi Yang Kosterm Y Yang Bing Liu amp Zhi YangIstinadlarHemcinin bax