Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
İnternet (internus — daxili və inter — arasında; Internet — şəbəkə) — TCP/IP protokolu istifadə edərək müxtəlif qurğuları birləşdirən qarşılıqlı bağlanmış kompüter şəbəkələrinin qlobal sistemi, şəbəkəsidir. Bu qlobal şəbəkəyə bir birilə optik, elektron, wifi və digər vasitələr ilə qlobal və ya lokal şəkildə bağlanmış şəxsi, biznes, hökumət, təhsil və s. şəbəkələr daxildir. "İnternet" sözü ilk dəfə olaraq 1990-cı ildə kəşf olunub. 1994-cü ildə ilk dəfə olaraq İnternetdən elektron kommersiya məqsədilə istifadəyə başlanılıb.
Müasir dövrdə İnterneti aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar:
- hökumət təsisatları, universitetlər, şirkətlər və multimedia formasında (mətndən tutmuş videotəsvirə və səslərə kimi) elektron xidmətləri təklif edən digər təşkilatları – çoxsaylı şəbəkələri birləşdirən nəhəng ümumdünya elektron şəbəkəsi;
- kompüter rabitə kanalı;
- tutumlu ixtisaslaşmış informasiya serverlərinə çıxışı mümkün edən və elektron poçtu təmin edən qlobal kompüter şəbəkəsi;
- bütün dünyada milyonlarla kompüteri vahid informasiya sisiteminə birləşdirilən, elmi bilgilərin, işgüzar, əyləncəli və b. məlumatların azad mübadiləsi üçün ən geniş imkanlara malik olan qlobal kompüter şəbəkəsi. Məsələn, internet səhifələrində yer alan materiallar, internetə qoşulmaq, internet vasitəsilə məktublaşmaq.
1958-ci ildə SSRİ-nin kosmosa ilk süni peyki buraxması ABŞ-ni müasir texnologiyaların inkişafını sürətləndirməyə sövq etdi. Bu məqsədlə yaradılmış xüsusi tədqiqat agentliyi olan DARPA yerüstü məlumat ötürülməsinin sürətləndirilməsi yönündə tədqiqatlara başladı. Bunun üçün ilk öncə ABŞ-də yerləşən bütün radarların vahid şəbəkədə birləşdirilməsi işinə başlanıldı. Bunun üçün müxtəlif məntəqələrdə, Pentaqonda, Hərbi Hava Qüvvələri, Hava Hücümundan Müdafiə bazalarında və digər məntəqələrdə yerləşən kompüterləri vahid şəbəkədə birləşdirmək lazım idi. Bu işi görmək üçün ABŞ-nin ən yaxşı kompüter mütəxəssisləri bir araya gətirildi. Uzun illər davam edən gərgin əmək və çoxlu tədqiqatlardan sonra 29 oktyabr 1969-cu ildə Kaliforniya Universitetindəki laboratoriyaların birində alimlər iki kompüteri vahid sistemdə birləşdirə bildilər.
Bu tarix İnternetin dünyada ilk dəfə meydana gəldiyi tarix hesab olunur. Artıq 1971-ci ildə 15 müxtəlif obyektlərdə olan kompüterləri vahid şəbəkədə birləşdirmək mümkün olmuşdu. Bu sistemin adı ilk illər ARPANET olmuşdu. 1972-ci ildə ARPANET vasitəsilə elektron məktub göndərilməsinə imkan verən program yaradıldı. İlk dəfə olaraq @ işarəsi elektron poçt ünvanlarında işlədilməyə başlandı və 1980-ci ildə bu işarə Beynalxalq standart kimi təsdiqləndi. 1973-1974-cü illərdə protokolu meydana çıxdı. TCP/İP protokolları ARPANET-in əsas qurucularından olan Robert Ken və Vindon Serf tərəfindən təklif olunub. TCP/İP protokolu 2 rabitə protokolundan ibarətdir: ötürməyə nəzarət protokolu – verilənlərin ötürülməsinə nəzarət edən protokol və internet protokolu . 1980-ci ildə DNS yaradıldı. 1985-ci ildə ABŞ milli elm fonduna məxsus NSFNET – Milli elm fondu şəbəkəsi yaradıldı. Həmin ildə ilk dəfə olaraq 56 kb/saniyə sürətilə informasiya ötürülməsinin üsulu tapıldı. Növbəti ildə isə informasiya ötürülməsi üçün 1,5 Mb sürət əldə edildi. Lakin ilk illərdə bu sürəti qlobal olaraq hər yerdə deyil, yalnız laboratoriya daxilində tətbiq etmək olurdu.
Şəbəkə vasitəsilə kompüterlərdə olan çoxlu sayda sənədlərdən hamı eyni vaxtda istifadə edə bilməsi üçün 1989-1990-cı illərdə www sistemi yaradıldı. Tim Berners-Li hiper mətnli sənədlər texnologiyasını yaratdı. "Ser" titulu qazanan Tim Berners-Li 2004-cü ildə 15 il öncəki kəşfinə görə Beynalxalq Fond tərəfindən milyon avro məbləğində pul mükafatı qazanıb. İnternetin qloballaşması 1988-1989-cu illərə təsadüf edir. Bu illərdə Kanada, Fransa, Almaniya və 1992-ci ildə Böyük Britaniya və Latviya NSFNET vasitəsilə internetə qoşuldular. Azərbaycanda isə İnternet 1993-cü ildən inkişaf etməyə başlamışdır.
İnternet xidmətləri
Verilənlərin (informasiyanın) İnternetdən çağırılmasının bir çox üsulları vardır. İnternet xidmətləri adlanan bu üsullar aşağıdakılardır: WWW (World Wide Web) – ümumdünya hörümçək toru adlanıb, Internet vasitəsilə ötürülən sənədlərdən ibarətdir. E-mail və ya Elektron poçt (Electronic Mail) – elektron poçt ünvanı İnternet şəbəkəsinə daxil olmuş insanların bir-biri ilə əlaqə saxlamaqlarına şərait yaradır. FTP (File Transfer Protocol) – faylları ötürmə protokoludur. Burada faylların bir kompyüterdən digərinə otürülməsi reqlamentləşdirilir. Telekonferensiyalar (NetMeeting) – Microsoft NetMeeting proqramı vasitəsilə həyata keçirilir. Bu proqram uzaq məsafədə səs və video əlaqələrin təşkili, eləcə də İnternet vasitəsilə görüş və konferensiyaların keçirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Abonentlər arasındakı əlaqə xidmətinə aşağıdakılar daxildir: Telnet (uzaq məsafəyə müraciət) – ciddi mətn sistemidir. Onun köməyi ilə şəbəkəyə birləşdirilmiş istənilən kompyüterə daxil olmaq olar. WAİS (Wide Area Information Server) – qlobal informasiya serveridir. Bu proqram mətn sənədləri kolleksiyasını indeksləşdirir. Bu zaman mətni təşkil edən sözlərin indeks siyahısı yaradılır. WAİS axtarış serverində axtarış zamanı proqram təminatı axtardığınız açar sözünə uyğun bütün sənədləri seçir. WAİS Internetin digər əlavələrinə nisbətən daha populyardır. Usenet – kompüterlə diskussiya sistemidir. Usenetdə qeyddən keçmiş hər kəs Internetdə yerləşən hər hansı mövzu ətrafında minlərlə diskussiya qruplarına qoşula bilər. Hər bir qrupun içərisində müəyyən vaxt intervalında yüzlərlə xəbər (məqalə) yerləşir. Usenet xidmətini telekonfrans və ya elektron elanlar lövhəsi də adlandırırlar. Bu xidmət elektron poçta çox bənzəyir. IRC xidmət növü IRC server şəbəkəsi vasitəsilə insanlar arasında ünsiyyəti təmin edir. Ünsiyyət mətn formasında həyata keçirilir. ICQ xidməti 1996-cı ildə 4 İsrail mütəxəssisinin yaratdığı ICQ proqramı ilə fəaliyyətə başlamışdır və o bu gün ən geniş istifadə olunan elektron ünsiyyət vasitələrindən biridir. ICQ proqramı istifadəçilərə real vaxtda başqa istifadəçilərlə ünsiyyət aparmağa imkan verir. İnternet Phone və ya İP telefoniya xidmət növü səs vasitəsilə rabitəni təmin edir. Bu xidmət növü beynəlxalq telefon rabitəsinə görə rahat olduğundan beynəlxalq danışıq vasitəsi kimi son illər geniş istifadə olunmaqdadır.
İnternet protokolu – ünvan – dörd hissədən ibarət rəqəmlər kombinasiyası, məsələn 213.172.90.59 İnternetdə kompyüteri tanıdır (identifikasiya edir).
İnternet-marketinq – məqsədə çatmaq aləti kimi İnternetdən istifadə olunan marketinq fəaliyyətinin əsas istiqaməti. İnternet reklamı, şəbəkə vasitəsilə birbaşa satış, direct e-mail. PR tədbirləri (İnternetdəki İnternet-konfranslarda iştirak, relizelərin göndərilməsi və i. a.) və s.
İstifadəsi
İnternet istifadəçilərin "məlumatın saxlanması, paylaşması və rahat əldə olunması" istəkləri nəticəsində yaranmış bir texnologiyadır. Bu texnologiyanın köməyi ilə insanlar məlumatları rahat şəkildə əldə edə bilirlər. İnterneti bir məlumat dənizinə yaxud çox böyük kitabxanaya bənzədə bilərik.
İnternetin əsas xidmətləri Elektron poçt ( e-mail ), Telekonfranslar və nəhayət WWW - informasiya-sorğu verilənlər bazaları, hökumət sənədləri, kitabxana kataloqları və sair kimi çoxsaylı müxtəlif sənədlərdən ibarət olan hipermətn mühiti.
— İki və ya bir neçə kompüter verilənlər mübadiləsi məqsədilə bir birinə qoşulduqda kompüter şəbəkəsi yaranır.
— Bir təşkilatın kompüterlərini birləşdirən şəbəkəyə Lokal şəbəkə və ya LAN (Local Area Network) deyilir.
— Lokal şəbəkələri və fərdi istifadəçiləri birləşdirən şəbəkə Qlobal şəbəkə və ya WAN (Wide Area Network) adlanır.
— Lokal şəbəkəni (LAN) qlobal şəbəkə (WAN) ilə birləşdirən kompüter və bu kompüterdəki proqram təminatı şlyuz (Gateway) adlanır.
Qlobal şəbəkələri birləşdirən daha yüksək səviyyəli şəbəkə də mövcuddur. Bu şəbəkə İnternet adlanır. İnternet bütün dünya üzrə müxtəlif kompüterlər arasında ünsiyyət üçün imkan yaradan və informasiya mübadiləsini təmin edən şəbəkələr şəbəkəsidir.
Müxtəlif tipli, müxtəlif əməliyyat sistemli kompüterlərin belə bir ünsiyəti nəticəsində ortaya üyğunluq problemi çıxır. Bu problemi aradan qaldırmaq məqsədilə informasiya mübadiləsinin təşkili üçün vahid qaydalar, yəni vahid standart (protokol) işlənmişdir. Bu protokol - TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) - verilənlərin nəqlinə nəzarət/İnternet protokoludur.
İnternetə qoşulma ayrılmış kanal vasitəsilə və ya zəng etmə yolu ilə, yəni telefon xətti ilə həyata keçirilir. Ayrı-ayrı kompüterlərin ayrılmış kanal vasitəsilə və ya telefon xətti ilə şəbəkəyə qoşulması üçün nəzərdə tutulmuş qurğuya Modem (modulyator- demodulyator) deyilir.
Sizin İnternetə qoşulmanızı, məktublarınızın göndərilməsini, alınmasını və qorunub saxlanmasını təmin edən təşkilat internet-provayder adlanır. İnternet-provayder İnternetlə bağlı başqa xidmətlər də göstərir. İnternetdə sizin kompüterin identifikasiyası, yəni müəyyənləşdirilməsi üçün provayder tərəfindən ona IP-ünvan təyin edilir. IP-ünvan, hər birisi səkkiz ikilik rəqəmdən ibarət olan dörd qrupdan ibarətdir, və çox zaman onluq şəkildə yazılır. Məsələn: 255.255.100.123 . Burada axırıncı (dördüncü) rəqəmlər qrupu şəbəkədə kompüterin nömrəsini, üçüncü qrup isə şəbəkənin nömrəsini göstərir.
Rəqəmli nömrələri yadda saxlamaq çətin olduğundan domen adlarından istifadə olunur. Məsələn, www.elm.az Burada www(world wide web) elm domen .az isə birinci səviyyəli domendir. İnternetdə altdomenlər (subdomain) də mövcuddur. Məsələn en.wikipedia.org ünvanın bir şəkildən başqa şəklə çevirilməsi xüsusi Domen Adları xidməti (DNS - domain name service) tərəfindən yerinə yetirilir.
Göstərilən birinci səviyyəli, təşkilat domenləri mövcuddur:
- .com kommersiya ilə məşğul olan təşkilatlar
- .edu - təhsillə məşğul olan təşkilatlar
- .org - kommersiya ilə məşğul olmayan təşkilatlar
- .gov - hökumət təşkilatları
- .int - beynəlxalq təşkilatlar
- .net - şəbəkə xidmətləri göstərən təşkilatlar
Məsələn: www.azercell.com ; www.wikipedia.org. Birinci səviyyəli təşkilat domenlərindən başqa, kompüterin yerini müəyyənlaşdirən coğrafi domenlər də var.
Birinci səviyyəli coğrafi domenlərə nümunələr:
- .az - Azərbaycan
- .de - Almaniya
Məsələn: www.google.com
İnformasiyanın texniki vasitələrin köməyi ilə nəqli, saxlanması və işlənməsi zamanı, o, ikilik kod da, yəni sıfırlar və birlərin ardıcıllığı kimi təsvir edilir. İnformasiyanın ən kiçik ölçü vahidi bitdir. 1 bit - bir ikilik movqeyin daşıdığı informasiyanın miqdarıdır. 8 bit bir bayta bərabərdir.
1 bit = 1 dərəcə (0 və ya 1);
1 bayt = 8 bit;
1 Kbayt = 1024 bayt;
1 Mbayt = 1024 Kbayt; 1000 000 bayt = 106 bayt
1 Gbayt = 1024 Mbayt; 1000 000 000 bayt = 109 bayt
1 Tbayt = 1024 Gbayt. 1000 000 000 000 bayt = 1012 bayt
İnformasiyanın nəqli zamanı onun sürəti saniyədə bitlə və ya saniyədə impulsla (bod (boud)) ölçülür. yrryr
Hər ay İnternet kanalları ilə orta hesabla 30 Terabitdən artıq informasiya nəql edilir. Bu, hərəsi 700 səhifədən ibarət olan 30 million kitaba bərabərdir. Brauzer və ya Veb səyyah - Sizin kompüterdə işləyən və İnternet-səhifələrin axtarışına və baxılmasına imkan yaradan bir proqramdır. İnternetdən sizə və sizdən İnternetə informasiya göndərərkən, brauzer müştəri-server sxemindən istifadə edir. Bu sxemdə sizin kompüter - müştəri kimi, uzaqda yerləşən kompüter isə server kimi çıxış edir.
Siz istifadəçi olduğunuz halda kompüterinizdəki müştəri proqramı (brauzer) server adlanan şəbəkə qovşağına qoşulur və ona informasiya almaq üçün sorğu göndərir. Serverdəki proqram, öz növbəsində, bu informasiyanı sizə göndərir və növbəti sorğunu gözləyir. Belə iş rejiminə On-line iş rejimi deyilir (On-line).
Çoxfunksiyalı bir proqram kimi brauzer avtonom rejimdə - İnternetə qoşulmadan - HTML- sənədlərə və GIF, JPG və ya JPEG formatlı şəkillərə baxmaq üçün istifadə olunur. Bu rejim Off-line iş rejimi adlanır.
Müxtəlif şirkətlər tərəfindən yaradılmış bir çox brauzerlər mövcuddur. Lakin bütün dünyada istifadəçilərin əksəriyyəti Microsoft şirkətinin Internet Explorer və yaxud Mozilla şirkətinin Firefox proqramların seçir.
Ümumdünya Torunun (WWW) əsasını lazımi sənədlərin ünvanlarını göstərən əlaqələr sistemi təşkil edir. Əlaqənin yaradılması texnologiyalarından asılılığı aradan qaldırmaq məqsədilə WWW üçün xüsusi ünvan sistemi URL yaradılmışdır. URL( universal ünvangöstəricisi ) sənədin adı ilə birgə ona çatma protokolunu da göstərir.
İstinada, yəni URL-ünvana müraciət etdikdə, sorğunun yerinə yetirilməsi 4 mərhələyə bölünür:
- Connection (Qoşulma)
- Request (Sorğu)
- Response (Cavab)
- Close (Əlaqənin kəsilməsi)
Birinci mərhələdə Web-müştəri serverlə əlaqə yaradmağa çalışır. Qoşulduqdan sonra, müştəri verilmiş protokola əsasən serverə axtarılan obyekt barəsində sorğu göndərir. Server sorğuya cavab tapan kimi bu cavabı müştəriyə ötürür. Bundan sonra əlaqə kəsilir və brauzer alınmış sənədləri əks etdirir. Bu proses HTTP-nin - hipermətnin köçürülməsi protokolunun əsasını təşkil edir.
Klaviaturada Enter düyməsini basın. Göstərilmiş ünvana əsasən Web-səhifə axtarılan zaman pəncərənin aşağısında yerləşən məlumat sətrində yüklənən səhifənin IP-ünvanı, sənədin adı və sair göstərilir. İstəsəniz, F11 düyməsini basmaqla səhifəni bütün ekran boyu aça bilərsiniz.
URL -ünvanlarala yanaşı əlaqə və ya hiperəlaqələrdən də istifadə olunur. Bu istinadlar adətən rəngli mətn, işarə, rəsm şəklində olur, çərçivəyə də alına bilər.
Səhifənin sol tərəfindəki mətnə diqqət yetirin. Şəkil və ya mətnin hiperistinad olub olmadığını yoxlamaq üçün mausun göstəricisini onun üzərinə gətirin. hiperistinadın üzərinə gətirildikdə göstərici görünüşünü dəyişərək, məsələn, əl şəklini ala bilər. Məlumat sətrində bu zaman istinadın URL-ünvanı göstərilir.
İstinaddan istifadə etmək üçün onun üzərində mausun düyməsini bir dəfə basmaq kifayətdir. Bu zaman istinadın işarə etdiyi Web-səhifənin axtarışı başlanır.
Web-səhifə demək olar ki bütün hallarda bir neçə əlaqəli HTML-sənəddən ibarət olur. Hiperəlaqələrlə və eləcə də vahid mövzu, müəllif və sairlə biri birinə bağlı olan bir qrup Web-səhifəyə Sayt (Site) deyilir.
İnternetdə Dil
İnformasiya resurslarına İnternetin istifadəçilərinin girişinin azadlığı dövlət sərhədləriylə və ya milli domenlərlə məhdudlaşdırılmır, amma dil sərhədləri mövcuddur. İngilis dili internetdə əsas üstünlüyə malik olan dildir. İkinci ən populyar dil çin dili, üçüncü isə ispan dilidir. Dil internetin dövlətlər, regionlar və birinci səviyyəli domenlərə görə bölünmə yanaşı tez-tez istifadə edilən bölünmə əlamətlərindən biridir.
Xidmətləri
|
|
Xüsusi qeydlər
- "Kommunikasiyalar üzrə dialoq, müzakirələr və konsensusun əldə olunmasını təşviq etdiyinə" görə İnternetin namizədliyi Nobel Sülh Mükafatı nominasiyası üzrə irəli sürülüb. "Nobel" sülh mükafatının alınması üçün Qlobal Şəbəkənin namizədliyini tanınmış "Wired" jurnalının İtaliyadakı nəşriyyatı irəli sürüb. Jurnal hesab edir ki, dünyada inqilab yaradan internet demokratiyanın yayılması istiqamətində mühüm rol oynaya bilib. Şəbəkənin namizədliyini 2003-cü ilin "Nobel" mükafatı laureatı Şirin Ebadi və onkologiya sahəsində tədqiqatları ilə tanınan italiyalı cərrah Umberto Veronezi dəstəkləyiblər. "Wired" Qlobal Şəbəkənin 2010-cu ilin sentyabr ayında keçiriləcək "Nobel" sülh mükafatına laureat kimi dəstəklənməsi üçün kampaniyaya da başlayıb.
- Finlandiya hər bir insanın internetə çıxış hüququnu qanuniləşdirən ilk ölkədir. Belə ki, Finlandiyada istənilən insan üçün bu, qanunda nəzərdə tutulmuş hüquq sayılır. Qanun 2010-cu il iyulun 1-dən etibarən internet-provayderlərin üzərinə bütün vətəndaşlara genişzolaqlı internetə çıxışı təmin etmək öhdəliyi qoyub.
İstinadlar
- . 2010-02-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-02-04.
- . 2010-07-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-02.
Ədəbiyyat
- İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
- Əliquliyev R.. Şükürlü S., Kazımova S. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.
Xarici keçidlər
- https://azertag.az/xeber/internetin_yaranmasi_tarixinden-1771699 (#bare_url_missing_title). 2021-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 25.05.2024.
- "Ana səhifə - IKT". ict.az. 2024-05-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-25.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Internet internus daxili ve inter arasinda Internet sebeke TCP IP protokolu istifade ederek muxtelif qurgulari birlesdiren qarsiliqli baglanmis komputer sebekelerinin qlobal sistemi sebekesidir Bu qlobal sebekeye bir birile optik elektron wifi ve diger vasiteler ile qlobal ve ya lokal sekilde baglanmis sexsi biznes hokumet tehsil ve s sebekeler daxildir Internet sozu ilk defe olaraq 1990 ci ilde kesf olunub 1994 cu ilde ilk defe olaraq Internetden elektron kommersiya meqsedile istifadeye baslanilib Muasir dovrde Interneti asagidaki kimi xarakterize etmek olar hokumet tesisatlari universitetler sirketler ve multimedia formasinda metnden tutmus videotesvire ve seslere kimi elektron xidmetleri teklif eden diger teskilatlari coxsayli sebekeleri birlesdiren neheng umumdunya elektron sebekesi komputer rabite kanali tutumlu ixtisaslasmis informasiya serverlerine cixisi mumkun eden ve elektron poctu temin eden qlobal komputer sebekesi butun dunyada milyonlarla komputeri vahid informasiya sisitemine birlesdirilen elmi bilgilerin isguzar eylenceli ve b melumatlarin azad mubadilesi ucun en genis imkanlara malik olan qlobal komputer sebekesi Meselen internet sehifelerinde yer alan materiallar internete qosulmaq internet vasitesile mektublasmaq 1958 ci ilde SSRI nin kosmosa ilk suni peyki buraxmasi ABS ni muasir texnologiyalarin inkisafini suretlendirmeye sovq etdi Bu meqsedle yaradilmis xususi tedqiqat agentliyi olan DARPA yerustu melumat oturulmesinin suretlendirilmesi yonunde tedqiqatlara basladi Bunun ucun ilk once ABS de yerlesen butun radarlarin vahid sebekede birlesdirilmesi isine baslanildi Bunun ucun muxtelif menteqelerde Pentaqonda Herbi Hava Quvveleri Hava Hucumundan Mudafie bazalarinda ve diger menteqelerde yerlesen komputerleri vahid sebekede birlesdirmek lazim idi Bu isi gormek ucun ABS nin en yaxsi komputer mutexessisleri bir araya getirildi Uzun iller davam eden gergin emek ve coxlu tedqiqatlardan sonra 29 oktyabr 1969 cu ilde Kaliforniya Universitetindeki laboratoriyalarin birinde alimler iki komputeri vahid sistemde birlesdire bildiler Bu tarix Internetin dunyada ilk defe meydana geldiyi tarix hesab olunur Artiq 1971 ci ilde 15 muxtelif obyektlerde olan komputerleri vahid sebekede birlesdirmek mumkun olmusdu Bu sistemin adi ilk iller ARPANET olmusdu 1972 ci ilde ARPANET vasitesile elektron mektub gonderilmesine imkan veren program yaradildi Ilk defe olaraq isaresi elektron poct unvanlarinda isledilmeye baslandi ve 1980 ci ilde bu isare Beynalxalq standart kimi tesdiqlendi 1973 1974 cu illerde protokolu meydana cixdi TCP IP protokollari ARPANET in esas qurucularindan olan Robert Ken ve Vindon Serf terefinden teklif olunub TCP IP protokolu 2 rabite protokolundan ibaretdir oturmeye nezaret protokolu verilenlerin oturulmesine nezaret eden protokol ve internet protokolu 1980 ci ilde DNS yaradildi 1985 ci ilde ABS milli elm fonduna mexsus NSFNET Milli elm fondu sebekesi yaradildi Hemin ilde ilk defe olaraq 56 kb saniye suretile informasiya oturulmesinin usulu tapildi Novbeti ilde ise informasiya oturulmesi ucun 1 5 Mb suret elde edildi Lakin ilk illerde bu sureti qlobal olaraq her yerde deyil yalniz laboratoriya daxilinde tetbiq etmek olurdu Sebeke vasitesile komputerlerde olan coxlu sayda senedlerden hami eyni vaxtda istifade ede bilmesi ucun 1989 1990 ci illerde www sistemi yaradildi Tim Berners Li hiper metnli senedler texnologiyasini yaratdi Ser titulu qazanan Tim Berners Li 2004 cu ilde 15 il onceki kesfine gore Beynalxalq Fond terefinden milyon avro mebleginde pul mukafati qazanib Internetin qloballasmasi 1988 1989 cu illere tesaduf edir Bu illerde Kanada Fransa Almaniya ve 1992 ci ilde Boyuk Britaniya ve Latviya NSFNET vasitesile internete qosuldular Azerbaycanda ise Internet 1993 cu ilden inkisaf etmeye baslamisdir Internet xidmetleriVerilenlerin informasiyanin Internetden cagirilmasinin bir cox usullari vardir Internet xidmetleri adlanan bu usullar asagidakilardir WWW World Wide Web umumdunya horumcek toru adlanib Internet vasitesile oturulen senedlerden ibaretdir E mail ve ya Elektron poct Electronic Mail elektron poct unvani Internet sebekesine daxil olmus insanlarin bir biri ile elaqe saxlamaqlarina serait yaradir FTP File Transfer Protocol fayllari oturme protokoludur Burada fayllarin bir kompyuterden digerine oturulmesi reqlamentlesdirilir Telekonferensiyalar NetMeeting Microsoft NetMeeting proqrami vasitesile heyata kecirilir Bu proqram uzaq mesafede ses ve video elaqelerin teskili elece de Internet vasitesile gorus ve konferensiyalarin kecirilmesi ucun nezerde tutulmusdur Abonentler arasindaki elaqe xidmetine asagidakilar daxildir Telnet uzaq mesafeye muraciet ciddi metn sistemidir Onun komeyi ile sebekeye birlesdirilmis istenilen kompyutere daxil olmaq olar WAIS Wide Area Information Server qlobal informasiya serveridir Bu proqram metn senedleri kolleksiyasini indekslesdirir Bu zaman metni teskil eden sozlerin indeks siyahisi yaradilir WAIS axtaris serverinde axtaris zamani proqram teminati axtardiginiz acar sozune uygun butun senedleri secir WAIS Internetin diger elavelerine nisbeten daha populyardir Usenet komputerle diskussiya sistemidir Usenetde qeydden kecmis her kes Internetde yerlesen her hansi movzu etrafinda minlerle diskussiya qruplarina qosula biler Her bir qrupun icerisinde mueyyen vaxt intervalinda yuzlerle xeber meqale yerlesir Usenet xidmetini telekonfrans ve ya elektron elanlar lovhesi de adlandirirlar Bu xidmet elektron pocta cox benzeyir IRC xidmet novu IRC server sebekesi vasitesile insanlar arasinda unsiyyeti temin edir Unsiyyet metn formasinda heyata kecirilir ICQ xidmeti 1996 ci ilde 4 Israil mutexessisinin yaratdigi ICQ proqrami ile fealiyyete baslamisdir ve o bu gun en genis istifade olunan elektron unsiyyet vasitelerinden biridir ICQ proqrami istifadecilere real vaxtda basqa istifadecilerle unsiyyet aparmaga imkan verir Internet Phone ve ya IP telefoniya xidmet novu ses vasitesile rabiteni temin edir Bu xidmet novu beynelxalq telefon rabitesine gore rahat oldugundan beynelxalq danisiq vasitesi kimi son iller genis istifade olunmaqdadir Internet protokolu unvan dord hisseden ibaret reqemler kombinasiyasi meselen 213 172 90 59 Internetde kompyuteri tanidir identifikasiya edir Internet marketinq meqsede catmaq aleti kimi Internetden istifade olunan marketinq fealiyyetinin esas istiqameti Internet reklami sebeke vasitesile birbasa satis direct e mail PR tedbirleri Internetdeki Internet konfranslarda istirak relizelerin gonderilmesi ve i a ve s IstifadesiInternet istifadecilerin melumatin saxlanmasi paylasmasi ve rahat elde olunmasi istekleri neticesinde yaranmis bir texnologiyadir Bu texnologiyanin komeyi ile insanlar melumatlari rahat sekilde elde ede bilirler Interneti bir melumat denizine yaxud cox boyuk kitabxanaya benzede bilerik Internetin esas xidmetleri Elektron poct e mail Telekonfranslar ve nehayet WWW informasiya sorgu verilenler bazalari hokumet senedleri kitabxana kataloqlari ve sair kimi coxsayli muxtelif senedlerden ibaret olan hipermetn muhiti Iki ve ya bir nece komputer verilenler mubadilesi meqsedile bir birine qosulduqda komputer sebekesi yaranir Bir teskilatin komputerlerini birlesdiren sebekeye Lokal sebeke ve ya LAN Local Area Network deyilir Lokal sebekeleri ve ferdi istifadecileri birlesdiren sebeke Qlobal sebeke ve ya WAN Wide Area Network adlanir Lokal sebekeni LAN qlobal sebeke WAN ile birlesdiren komputer ve bu komputerdeki proqram teminati slyuz Gateway adlanir Qlobal sebekeleri birlesdiren daha yuksek seviyyeli sebeke de movcuddur Bu sebeke Internet adlanir Internet butun dunya uzre muxtelif komputerler arasinda unsiyyet ucun imkan yaradan ve informasiya mubadilesini temin eden sebekeler sebekesidir Muxtelif tipli muxtelif emeliyyat sistemli komputerlerin bele bir unsiyeti neticesinde ortaya uygunluq problemi cixir Bu problemi aradan qaldirmaq meqsedile informasiya mubadilesinin teskili ucun vahid qaydalar yeni vahid standart protokol islenmisdir Bu protokol TCP IP Transmission Control Protocol Internet Protocol verilenlerin neqline nezaret Internet protokoludur Internete qosulma ayrilmis kanal vasitesile ve ya zeng etme yolu ile yeni telefon xetti ile heyata kecirilir Ayri ayri komputerlerin ayrilmis kanal vasitesile ve ya telefon xetti ile sebekeye qosulmasi ucun nezerde tutulmus qurguya Modem modulyator demodulyator deyilir Sizin Internete qosulmanizi mektublarinizin gonderilmesini alinmasini ve qorunub saxlanmasini temin eden teskilat internet provayder adlanir Internet provayder Internetle bagli basqa xidmetler de gosterir Internetde sizin komputerin identifikasiyasi yeni mueyyenlesdirilmesi ucun provayder terefinden ona IP unvan teyin edilir IP unvan her birisi sekkiz ikilik reqemden ibaret olan dord qrupdan ibaretdir ve cox zaman onluq sekilde yazilir Meselen 255 255 100 123 Burada axirinci dorduncu reqemler qrupu sebekede komputerin nomresini ucuncu qrup ise sebekenin nomresini gosterir Reqemli nomreleri yadda saxlamaq cetin oldugundan domen adlarindan istifade olunur Meselen www elm az Burada www world wide web elm domen az ise birinci seviyyeli domendir Internetde altdomenler subdomain de movcuddur Meselen en wikipedia org unvanin bir sekilden basqa sekle cevirilmesi xususi Domen Adlari xidmeti DNS domain name service terefinden yerine yetirilir Gosterilen birinci seviyyeli teskilat domenleri movcuddur com kommersiya ile mesgul olan teskilatlar edu tehsille mesgul olan teskilatlar org kommersiya ile mesgul olmayan teskilatlar gov hokumet teskilatlari int beynelxalq teskilatlar net sebeke xidmetleri gosteren teskilatlar Meselen www azercell com www wikipedia org Birinci seviyyeli teskilat domenlerinden basqa komputerin yerini mueyyenlasdiren cografi domenler de var Birinci seviyyeli cografi domenlere numuneler az Azerbaycan de Almaniya Meselen www google com Informasiyanin texniki vasitelerin komeyi ile neqli saxlanmasi ve islenmesi zamani o ikilik kod da yeni sifirlar ve birlerin ardicilligi kimi tesvir edilir Informasiyanin en kicik olcu vahidi bitdir 1 bit bir ikilik movqeyin dasidigi informasiyanin miqdaridir 8 bit bir bayta beraberdir 1 bit 1 derece 0 ve ya 1 1 bayt 8 bit 1 Kbayt 1024 bayt 1 Mbayt 1024 Kbayt 1000 000 bayt 106 bayt 1 Gbayt 1024 Mbayt 1000 000 000 bayt 109 bayt 1 Tbayt 1024 Gbayt 1000 000 000 000 bayt 1012 bayt Informasiyanin neqli zamani onun sureti saniyede bitle ve ya saniyede impulsla bod boud olculur yrryr Her ay Internet kanallari ile orta hesabla 30 Terabitden artiq informasiya neql edilir Bu heresi 700 sehifeden ibaret olan 30 million kitaba beraberdir Brauzer ve ya Veb seyyah Sizin komputerde isleyen ve Internet sehifelerin axtarisina ve baxilmasina imkan yaradan bir proqramdir Internetden size ve sizden Internete informasiya gondererken brauzer musteri server sxeminden istifade edir Bu sxemde sizin komputer musteri kimi uzaqda yerlesen komputer ise server kimi cixis edir Siz istifadeci oldugunuz halda komputerinizdeki musteri proqrami brauzer server adlanan sebeke qovsagina qosulur ve ona informasiya almaq ucun sorgu gonderir Serverdeki proqram oz novbesinde bu informasiyani size gonderir ve novbeti sorgunu gozleyir Bele is rejimine On line is rejimi deyilir On line Coxfunksiyali bir proqram kimi brauzer avtonom rejimde Internete qosulmadan HTML senedlere ve GIF JPG ve ya JPEG formatli sekillere baxmaq ucun istifade olunur Bu rejim Off line is rejimi adlanir Muxtelif sirketler terefinden yaradilmis bir cox brauzerler movcuddur Lakin butun dunyada istifadecilerin ekseriyyeti Microsoft sirketinin Internet Explorer ve yaxud Mozilla sirketinin Firefox proqramlarin secir Umumdunya Torunun WWW esasini lazimi senedlerin unvanlarini gosteren elaqeler sistemi teskil edir Elaqenin yaradilmasi texnologiyalarindan asililigi aradan qaldirmaq meqsedile WWW ucun xususi unvan sistemi URL yaradilmisdir URL universal unvangostericisi senedin adi ile birge ona catma protokolunu da gosterir Istinada yeni URL unvana muraciet etdikde sorgunun yerine yetirilmesi 4 merheleye bolunur Connection Qosulma Request Sorgu Response Cavab Close Elaqenin kesilmesi Birinci merhelede Web musteri serverle elaqe yaradmaga calisir Qosulduqdan sonra musteri verilmis protokola esasen servere axtarilan obyekt baresinde sorgu gonderir Server sorguya cavab tapan kimi bu cavabi musteriye oturur Bundan sonra elaqe kesilir ve brauzer alinmis senedleri eks etdirir Bu proses HTTP nin hipermetnin kocurulmesi protokolunun esasini teskil edir Klaviaturada Enter duymesini basin Gosterilmis unvana esasen Web sehife axtarilan zaman pencerenin asagisinda yerlesen melumat setrinde yuklenen sehifenin IP unvani senedin adi ve sair gosterilir Isteseniz F11 duymesini basmaqla sehifeni butun ekran boyu aca bilersiniz URL unvanlarala yanasi elaqe ve ya hiperelaqelerden de istifade olunur Bu istinadlar adeten rengli metn isare resm seklinde olur cerciveye de alina biler Sehifenin sol terefindeki metne diqqet yetirin Sekil ve ya metnin hiperistinad olub olmadigini yoxlamaq ucun mausun gostericisini onun uzerine getirin hiperistinadin uzerine getirildikde gosterici gorunusunu deyiserek meselen el seklini ala biler Melumat setrinde bu zaman istinadin URL unvani gosterilir Istinaddan istifade etmek ucun onun uzerinde mausun duymesini bir defe basmaq kifayetdir Bu zaman istinadin isare etdiyi Web sehifenin axtarisi baslanir Web sehife demek olar ki butun hallarda bir nece elaqeli HTML senedden ibaret olur Hiperelaqelerle ve elece de vahid movzu muellif ve sairle biri birine bagli olan bir qrup Web sehifeye Sayt Site deyilir Internetde DilInformasiya resurslarina Internetin istifadecilerinin girisinin azadligi dovlet serhedleriyle ve ya milli domenlerle mehdudlasdirilmir amma dil serhedleri movcuddur Ingilis dili internetde esas ustunluye malik olan dildir Ikinci en populyar dil cin dili ucuncu ise ispan dilidir Dil internetin dovletler regionlar ve birinci seviyyeli domenlere gore bolunme yanasi tez tez istifade edilen bolunme elametlerinden biridir XidmetleriBloqlar Vikilayiheler hemcinin Vikipediya Sosial sebekeler Elektron poct Fayl gonderme sebekeleri Elektron odeme sistemleri IP telefon Cat Axtaris sistemleri Uzaqdan idareetmeXususi qeydler Kommunikasiyalar uzre dialoq muzakireler ve konsensusun elde olunmasini tesviq etdiyine gore Internetin namizedliyi Nobel Sulh Mukafati nominasiyasi uzre ireli surulub Nobel sulh mukafatinin alinmasi ucun Qlobal Sebekenin namizedliyini taninmis Wired jurnalinin Italiyadaki nesriyyati ireli surub Jurnal hesab edir ki dunyada inqilab yaradan internet demokratiyanin yayilmasi istiqametinde muhum rol oynaya bilib Sebekenin namizedliyini 2003 cu ilin Nobel mukafati laureati Sirin Ebadi ve onkologiya sahesinde tedqiqatlari ile taninan italiyali cerrah Umberto Veronezi destekleyibler Wired Qlobal Sebekenin 2010 cu ilin sentyabr ayinda kecirilecek Nobel sulh mukafatina laureat kimi desteklenmesi ucun kampaniyaya da baslayib Finlandiya her bir insanin internete cixis huququnu qanunilesdiren ilk olkedir Bele ki Finlandiyada istenilen insan ucun bu qanunda nezerde tutulmus huquq sayilir Qanun 2010 cu il iyulun 1 den etibaren internet provayderlerin uzerine butun vetendaslara geniszolaqli internete cixisi temin etmek ohdeliyi qoyub Istinadlar 2010 02 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 02 04 2010 07 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 07 02 EdebiyyatIsmayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s Eliquliyev R Sukurlu S Kazimova S Elmi fealiyyetde istifade olunan terminler Baki Informasiya Texnologiyalari 2009 201 s Xarici kecidlerhttps azertag az xeber internetin yaranmasi tarixinden 1771699 bare url missing title 2021 05 19 tarixinde Istifade tarixi 25 05 2024 Ana sehife IKT ict az 2024 05 23 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 25