Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həqiri Təbrizi (XV əsr, Təbriz) — XV-XVI əsr şairidir.
| Həqiri Təbrizi | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | XV əsr |
| Doğum yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
Həyatı
Həyatı, yaradıcılığı, ədəbi irsi haqqında məlumat olduqca azdır. Dünyaya gəlməsi haqqında dəqiq məlumat olmasa da, təqribən 1586-cı ildə qoca yaşlarında Təbrizdə öldürüldüyü qeyd olunur. Azərbaycan dilində ilk dəfə yazılmış "Leyli və Məcnun (Həqiri)" ən məşhur əsəridir.
"Leyli və Məcnun" əsəri
Yeganə əlyazma nüsxəsi İngiltərənin Britaniya muzeyində saxlanılır. AMEA-nın M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda bu əlyazmanın FS-8/3770 şifrəsi ilə saxlanan fotosurəti var. Bu əlyazma haqqında elm aləminə ilk məlumatı 1888-ci ildə görkəmli ingilis Şərqşünası Ç.Riyo vermişdir. Həqiri əsərin yazılma tarixini maddeyi-tarixlə qeyd etmişdir. Şair bunu əbcəd hesabı ilə aşağıdakı misralarda vermişdir.
İbtida qıldım beruzi-adinə
Söylədim həqq ismini bünyadinə
Adinə günü idi, şəhri rəcəb
Uşbu nəzmi eylədi könlüm tələb
Tarix ol dəm "za" idi, "lam"ü, "əlif",
Saəti-səd idi, əyyami şərif.
Verilən bənddən məlum olur ki, şair əsərini hicri tarixi ilə 931-ci ildə, rəcəb ayının adna axşamı günü yazmağa başlayıb. Sonda müəllif məsnəvinin həcmini də dəqiq verərək əsərin 2150 beytdən ibarət olduğunu və "Leyli və Məcnun" adlandırdığını qeyd edir.
N.Gəncəvinin "Leyli və Məcnun"əsəri ilə oxşar və fərqli cəhətləri
Həqiri də Nizami kimi “Leyli və Məcnun”u məsnəvi formasında qələmə almışdır. Nizami “Leyli və Məcnun”u məsnəvi formasında yazaraq ona digər nəzm şəkilləri əlavəetməmişdir. Ancaq Həqiri məsnəvidə qəzəllərdən, mürəbbelərdən istifadə etmiş və bununlaAzərbaycan ədəbiyyatında ilkə imza atmışdır. Digər anadilli “Leylivə Məcnun”larla müqayisə etsək görərik ki, Həqirinin “Leyli və Məcnun”u xalq ədəbiyyatına,folklara daha sıx şəkildə bağlıdır. Həqiri Nizamidən fərqli olaraq əsərində ənənəvi başlıqdan istifadə etməmişdir. Poema Allahın tərifi ilə başlansa da nət, minacat, sözün tərifi kimihissələrə çox az yer vermişdir. Bu hissədən sonra Həqiri də elə Nizami kimi əsərinə əsas motivlərdən biri olan uzun illərdirövlad həsrətiylə alışıb-yanan atanın təsviri, onun nəzir-niyaz paylaması və Uca Yaradanın onu övlad payı ilə müjdələməsi motivi ilə başlamışdır. Bu motiv isə hər iki şairin yaradıcılığının xalq ədəbiyyatıilə sıx bağlılığını göstərir. Poemanın bu hissəsində fərqli məqam ondan ibarətdir ki, Nizamidə Məcnunun atası ancaqoğul övladı diləyir, Həqiridə isə həm oğul, həm qız övladının arzusunda olur. Leylininatasına Bülhəsən, Məcnunun atasına isə Əznəsim adı verir ki, buna da nə Nizami, nə də şairəqədərki digər “Leyli və Məcnun”larda rast gəlinmir. Həqiri əsərin sujet xəttini təşkil edən hadisələr ardıcıllığını dəyişmişdir. “Belə ki, Nizamidə hadisələr Məcnunun atasının Leyliyə elçiliyə getməsi, Məcnunun Kəbə ziyarəti, Leyli qəbiləsininMəcnuna qəsd təşkil etməsi ardıcıllığı ilə verilirsə, Həqiri bunu əksinə sadaladığımız sonuncu başlıqdan əvvələ doğru verir. Həqiri məzmunca Nizami poemasından bəhrələnməklə yanaşı buradakı bəzi əhvalat vəhadisələri həm də ixtisar etmişdir. Məsələn, Həqirinin “Leyli və Məcnun”unda Məcnunun qarğa iləmülağatı, Qarının Məcnunu zəncirdə Leyli diyarına aparması, Məcnunun kəvakibə müraciəti səhnələrinə rast gəlinmir. Bundan başqa şair Məcnunun anası, dayısı Səlim Amiri, onun dalınca gələnBağdadlı şair Səlam, Zeynəb və. s obrazlar və onlarla bağlı epizodları da ixtisar etmişdir. Həqiriəsərinin sonluğunu tamamlayan hadisələrin təsvirində istifadə etdiyi motiv və epizodlara görə də Nizamidən xeyli fərqlənir. Nizamidə Leyli əri İbu Səlam öldükdən sonra Məcnunu öz evinə görüşədəvət edir. Həqiridə isə ərindən talağ alan Leyli Məcnunu altı ay gözlətməklə, onu sınaqdankeçirdikdən sonra onu bir dəvəyə mindirib özüylə şəhərə aparır. Aşiqini vəslə, sevgidən kam almağaçağırır.
Mənbə
- AHMET Koçak,(2006) “Hakıri Tebrizlinin “Leyla vü Mecnun”u”, İstanbul
- ARASLI, Nüşabə(1980) “Nizami və türk ədəbiyyatı”, Bakı, “Elm” nəşriyyatı
- KARTAL, Ahmet, (2001) “Türkce mesnevilerin tertip özellikleri”, Bilig XIX, sayı 69, özet
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-06-02.
- Atəmi Mirzəyev. XIII-XVI əsrlə anadilli Azərbaycan epik şeiri. Bakı: Avropa. 2017. səh. 190.
- İlahə Hacıyeva. HƏQIRI TƏBRIZININ "LEYLI VƏ MƏCNUN" MƏSNƏVISINDƏ NIZAMININ "LEYLI VƏ MƏCNUN"U ILƏ OXŞAR VƏ FƏRQLI MOTIVLƏR. Ankara: Turkish Studies İnternational Journal. 2015. səh. 493-512.
Xarici keçidlər
- Mahmudova, S.M., Həqiri Təbrizi və onun "Leyli və Məcnun" əsəri, Bakı: BDU Nəşriyyatı, 1998
- , Həqiri Təbrizi yaradıcılığında Quran rəvayətləri ilə bağlı mənalar // BDU ilahiyyat fakültəsinin Elmi məcmuəsi, Bakı, № 11, s. 359-376.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Heqiri Tebrizi XV esr Tebriz XV XVI esr sairidir Heqiri TebriziDogum tarixi XV esrDogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranFealiyyeti sairHeyatiHeyati yaradiciligi edebi irsi haqqinda melumat olduqca azdir Dunyaya gelmesi haqqinda deqiq melumat olmasa da teqriben 1586 ci ilde qoca yaslarinda Tebrizde oldurulduyu qeyd olunur Azerbaycan dilinde ilk defe yazilmis Leyli ve Mecnun Heqiri en meshur eseridir Leyli ve Mecnun eseriYegane elyazma nusxesi Ingilterenin Britaniya muzeyinde saxlanilir AMEA nin M Fuzuli adina Elyazmalar Institutunda bu elyazmanin FS 8 3770 sifresi ile saxlanan fotosureti var Bu elyazma haqqinda elm alemine ilk melumati 1888 ci ilde gorkemli ingilis Serqsunasi C Riyo vermisdir Heqiri eserin yazilma tarixini maddeyi tarixle qeyd etmisdir Sair bunu ebced hesabi ile asagidaki misralarda vermisdir Ibtida qildim beruzi adine Soyledim heqq ismini bunyadine Adine gunu idi sehri receb Usbu nezmi eyledi konlum teleb Tarix ol dem za idi lam u elif Saeti sed idi eyyami serif Verilen bendden melum olur ki sair eserini hicri tarixi ile 931 ci ilde receb ayinin adna axsami gunu yazmaga baslayib Sonda muellif mesnevinin hecmini de deqiq vererek eserin 2150 beytden ibaret oldugunu ve Leyli ve Mecnun adlandirdigini qeyd edir N Gencevinin Leyli ve Mecnun eseri ile oxsar ve ferqli cehetleri Heqiri de Nizami kimi Leyli ve Mecnun u mesnevi formasinda qeleme almisdir Nizami Leyli ve Mecnun u mesnevi formasinda yazaraq ona diger nezm sekilleri elaveetmemisdir Ancaq Heqiri mesnevide qezellerden murebbelerden istifade etmis ve bununlaAzerbaycan edebiyyatinda ilke imza atmisdir Diger anadilli Leylive Mecnun larla muqayise etsek gorerik ki Heqirinin Leyli ve Mecnun u xalq edebiyyatina folklara daha six sekilde baglidir Heqiri Nizamiden ferqli olaraq eserinde enenevi basliqdan istifade etmemisdir Poema Allahin terifi ile baslansa da net minacat sozun terifi kimihisselere cox az yer vermisdir Bu hisseden sonra Heqiri de ele Nizami kimi eserine esas motivlerden biri olan uzun illerdirovlad hesretiyle alisib yanan atanin tesviri onun nezir niyaz paylamasi ve Uca Yaradanin onu ovlad payi ile mujdelemesi motivi ile baslamisdir Bu motiv ise her iki sairin yaradiciliginin xalq edebiyyatiile six bagliligini gosterir Poemanin bu hissesinde ferqli meqam ondan ibaretdir ki Nizamide Mecnunun atasi ancaqogul ovladi dileyir Heqiride ise hem ogul hem qiz ovladinin arzusunda olur Leylininatasina Bulhesen Mecnunun atasina ise Eznesim adi verir ki buna da ne Nizami ne de saireqederki diger Leyli ve Mecnun larda rast gelinmir Heqiri eserin sujet xettini teskil eden hadiseler ardicilligini deyismisdir Bele ki Nizamide hadiseler Mecnunun atasinin Leyliye elciliye getmesi Mecnunun Kebe ziyareti Leyli qebilesininMecnuna qesd teskil etmesi ardicilligi ile verilirse Heqiri bunu eksine sadaladigimiz sonuncu basliqdan evvele dogru verir Heqiri mezmunca Nizami poemasindan behrelenmekle yanasi buradaki bezi ehvalat vehadiseleri hem de ixtisar etmisdir Meselen Heqirinin Leyli ve Mecnun unda Mecnunun qarga ilemulagati Qarinin Mecnunu zencirde Leyli diyarina aparmasi Mecnunun kevakibe muracieti sehnelerine rast gelinmir Bundan basqa sair Mecnunun anasi dayisi Selim Amiri onun dalinca gelenBagdadli sair Selam Zeyneb ve s obrazlar ve onlarla bagli epizodlari da ixtisar etmisdir Heqirieserinin sonlugunu tamamlayan hadiselerin tesvirinde istifade etdiyi motiv ve epizodlara gore de Nizamiden xeyli ferqlenir Nizamide Leyli eri Ibu Selam oldukden sonra Mecnunu oz evine gorusedevet edir Heqiride ise erinden talag alan Leyli Mecnunu alti ay gozletmekle onu sinaqdankecirdikden sonra onu bir deveye mindirib ozuyle sehere aparir Asiqini vesle sevgiden kam almagacagirir MenbeAHMET Kocak 2006 Hakiri Tebrizlinin Leyla vu Mecnun u Istanbul ARASLI Nusabe 1980 Nizami ve turk edebiyyati Baki Elm nesriyyati KARTAL Ahmet 2001 Turkce mesnevilerin tertip ozellikleri Bilig XIX sayi 69 ozetIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Arxivlenmis suret 2021 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2017 06 02 Atemi Mirzeyev XIII XVI esrle anadilli Azerbaycan epik seiri Baki Avropa 2017 seh 190 Ilahe Haciyeva HEQIRI TEBRIZININ LEYLI VE MECNUN MESNEVISINDE NIZAMININ LEYLI VE MECNUN U ILE OXSAR VE FERQLI MOTIVLER Ankara Turkish Studies International Journal 2015 seh 493 512 Xarici kecidlerMahmudova S M Heqiri Tebrizi ve onun Leyli ve Mecnun eseri Baki BDU Nesriyyati 1998 Heqiri Tebrizi yaradiciliginda Quran revayetleri ile bagli menalar BDU ilahiyyat fakultesinin Elmi mecmuesi Baki 11 s 359 376