Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüquq psixologiyası — psixologiyanın mühüm sahələrindən biri. İnsan tərəfindən hüquq normaları və davranış qaydalarının öyrənilməsini nəzərdən keçirir, hüquq sisteminin reallaşması ilə bağlı olan psixoloji məsələləri aydınlaşdırır. Onun məhkəmə psixologiyası, kriminal psixologiya, islah,əmək psixologiyası və s. bölmələri vardır. Psixologiya və hüquq elm sahəsi kimi 1960-cı illərdə yaranmağa başladı. Psixologiyanın prinsipləri və hüquqi tətbiqetməni özündə birləşdirən istənilən araşdırma hüquq psixologiyası sayılır.
Hüquq psixologiyasının predmeti
Hüquq psixologiyası iki mürəkkəb və çox sahəli elmlər sisteminin hüquq və psixologiya elmlərinin qovşağında meydana gəlmişdir.Bu elm sahələrini bir-birinə yaxınlaşdıran və qovuşduran ümumi cəhət onların hər ikisinin obyekti insanın rəftar və davranışı, daxili psixoloji aləmi fərdi psixoloji xüsusiyyətləri ilə əlaqədar olmasıdır. Elmin obyekti dedikdə, onun tədqiq etdiyi real gerçəklik nəzərdə tutulur.Lakin elmlər bir-birindən öyrəndikləri obyektə görə deyil predmentinə (mövzularına) görə fərqlənirlər.Bu cəhətdən hər bir elmin,o cümlədən insanı öyrənən elm sahələrinin elə özünəməxsus ayrıca predmeti var. Hüquq psixologiyası insanların psixi fəaliyyətinin hüquqla tənzim edilmə sahəsində qanunauyğunluqlarını və mexanizmlərini öyrənən elm sahəsidir. Əgər hüquq insanda hüquq pozma xassəsini əsas götürürsə, hüquq psixologiyası, ilk növbədə insanı hüquq pozuntusuna yol vermiş şəxs, şahid və zərərçəkmiş kimi tədqiq edir. Hüquq psixologiyasının mövzusunun spesifikliyi həmin halətlərin özünəməxsus cəhətlərini görməkdə və onların hüquqi əhəmiyyətini araşdırmaqda,bununla da həqiqətin üzə çıxarılmasına, yəni onun edilməsinə kömək etməkdədir. Hüquq pozuntularının hüquqi həqiqi subyektlərinin başqa sözlə, cinayi davranışın əsl törədicisini müəyyən etmək üçün adekvat yol və vasitələrdən, psixoloji təsir üsullarından yerində və düzgün istifadə etmək yollarını, eləcə də şəxsiyyətin fərdi psixoloji xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hüquqşünasın psixoloji mədəniyyəti ilk növbədə onun mənimsədiyi psixoloji biliklər kompleksində ifadə olunur. Bu öz tərkibində şəxsiyyət və fəaliyyət psixologiyasını, hüquq əməyinin psixologiyasını və ayrı-ayrı hüquq peşələrinin psixoloji xarakteriskasını, həmin biliklərdən ünsiyyət prosesində məharətlə istifadə edə bilmə qabiliyyət və vərdişlərini daxil edir. Bir sözlə, hüquq işçiləri bir sıra psixoloji keyfiyyətlərə malik olmalıdır. Bura ağlın və xarakterin çevikliyi, kəskin müşahidə qabiliyyəti, zəngin və dəqiq hafizə, özünü ələalma və dözüm, prinsipiallıq və ədalət və s. kimi zəruri psixoloji keyfiyyətlər daxildir. Hüquq psixologiyası elmi-praktik fənn olaraq "insan-hüquq" sisteminin psixoloji qanunauyğunluqlarını öyrənir və həmin sistemin səmərəliliyini yüksəltmək üçün tövsiyələr hazırlayır. Beləliklə hüquq psixologiyasının diqqət mərkəzində insan-hüquq sisteminin psixoloji problemləri dayanır.Yəni müasir anlamda hüquq psixologiyası şəxsiyyətin və fəaliyyətin hüquqi tənzim şəraitində müxtəlif psixoloji aspektlərini öyrənən elm sahəsidir.
Tədqiqat metodları
Hüquq psixologiyasında hüquq elminin xə psixologiyanın müxtəlif metodlarından geniş istifadə olunur.Bu metodları təqiqatın məqsədindən asılı olaraq da təsnif edirlər.
Elmi idrak metodları
Bu metodun köməyi ilə hüquq ilə tənzimlənən insan münasibətlərinin psixoloji qanunauyğunluqları öyrənilir, eyni zamanda cinayətkarlığın proflilaktikası ilə bağlı cinayətkarlıqla mübarizə aparan praktik işçilər üçün elmi cəhətdən əsaslandırılmış tövsiyələr verilir.
- Dialektik metod- Özündə yeni biliklərin əldə edilməsini, onların yoxlanılmasını və praktikada tətbiqini birləşdirir. Bu metod bütün tədqiqat metodlarını vahid sistemdə birləşdirir.
- Ümumi elmi metodlar- Bu metodların spesifikliyi ondadır ki, onlar əksər elmlərdə, o cümlədən hüquq psixologiyasında da tətbiq edilir. Bu metodun köməyi ilə hüquq psixologiyasının obyekt və predmentini, konkret şəxslərin, hüquqşünasın,qanunpozanın psixologiyasını dərk etmək mümkündür.
- Struktur metod- Bu metodun köməyi ilə hüquqi şüurun, cinayətkar qrupun fəaliyyətinin psixoloji tərəfini öyrənmək mümkündür.
- Kibernetik metod- Hüquq psixologiyasında kibernetik metod hüquqi davranışın psixoloji tərəfinə professional hüquq fəaliyyətinə konkret cinayətkarın şəxsiyyətinə aid böyük bir informasiyanı işləmək, elmi fərziyə irəli sürmək, müxtəlif insan qruplarında psixoloji tədqiqat aparmaq nəzəri məsələləri həll etmək imkanı verir.
- Riyazi metod- Psixi təzahürləri kəmiyyətcə ifadə etmək imkanı verir. Riyazi metodun köməyi ilə psixi prosesləri riyazi simvollarla təsvir etmək konkret psixoloji hüquqi təzahürləri modelləşdirmək mümkündür.
- Modelləşdirmə metodu- Bu metod hüquq praktikası üçün əhəmiyyətlidir. Belə ki, qanun pozuntularınınn predmentinin, yerinin, nəticələrinin nəzəri təhlili şahidin, zərərçəkmişin, təqsirləndirilən şəxsin xüsusiyyətlərinin məntiqi modelinin əsasında tədqiq edilir.
- Tarixi metod-Hüquq psixologiyasında bu metodun köməyi ilə cinayətkarın şəxsiyyətinin mərhələ-mərhələ inkişafı, fərdi və sosial hüquqi şüur, hüquqazidd davranışın xüsusiyyətləri öyrənilir, müşahidə edilir.
- Xüsusi elmi metodlar- Analiz, sintez, müqayisə, təsnifat və ya sistemləşdirmə, ümumiləşdirmə,mücərrədləşdirmə, konkretləşdirmə
Şəxsiyyətə psixoloji təsir metodları
Bu metodlar cinayətkar fəaliyyətinin proflaktikası cinayətlərin açılması və onların səbəblərinin aydınlaşdırılması, cinayətkarların islahı,cəzaçəkmə müəssisələrindən çıxdıqdan sonra onların normal həyat şəraitinə adaptasiyasını təmin etmək məqsədi daşıyır. Bu metod psixologiyanın elmi metodlarına əsaslanır və kriminalistika, kriminologiya və s. elm sahələri ilə sıx bağlıdır.
- İnformasiyanın verilməsi- Əvvəlcədən toplanılmış və ümumiləşdirilmiş informasiya respondent tərəfindən qavranılaraq işlənir və qiymətləndirilir,yalnız sonra həmin şəxsin iradi emosional,intellektual sahəsinə təsir edir.Bu metodlardan müxtəlif məqsədlərlə qanunpozana,şahidə onun unutduqlarını yada salmağa kömək etmək məqsədilə istifadə olunur.
- İnandırma metodu- Bu metoddan şəxsin baxış və münasibətini dəyişmək məqsədilə istifadə edilir.Bu metodun məqsədi qanunpozanın mənəvi və hüquqi şüuruna təsir etmək,törətmiş olduğu əmələ münasibətini dəyişmək,hüquqazidd davranışı ləngitməkdir.
- Refleksiya metodu-Şəxsin özünüanalizi,öz davranışı haqda düşünməsi nəzərdə tutulur. Bu zaman hər hüquq işçisi özünü fikrən qanunpozanın yerinə qoyur onun əməllərini təhlil edir,nəticə çıxarır.O cinayətkarın davranışını,xarakterini və ya həmin situasiyada cinayətkar qrupun davranış xarakterini müəyyən etməyə çalışır.
- Fikri məsələnin qoyulması- Bu metodun tətbiqi sualların qoyulması ilə bağlıdır. Adətən baş vermiş hadisə ilə bağlı bu şəxsdə 2 variant olur. Həqiqi və yanlış uydurma. Lakin psixoloji metod mürəkkəbləşdikcə onlar qarışır. Bu zaman təsir aşağıdakı yolla həyata keçirilir. Sualların qoyulması,fikri sualların istiqaməti
- Emosional eksperiment-Bu zaman cinayətkara gözlənilmədən cinayətin hazırlanması,törənməsi,gizlədilən məqamlarına aid obyektlər göstərilir və cinayətkarın reaksiyası qanun pozuntusunun açılmasına yardım edə bilər.
Məhkəmə-psixoloi ekspertizasının metodları
Bu metodların məqsədi ekspert psixoloqlar tərəfindən keçirilən tədqiqatın obyektivliyini təmin etməkdən ibarətdir.
- Cinayət işinin materiallarının təhlili
- Anamnestik(tərcümeyi-hal) metod
- Müşahidə və eksperiment metodları
- Psixoloji xüsusiyyətlərin öyrənilməsi metodları(psixi proses və xassələrin öyrənilməsi metodları)
Xarici keçidlər
- Ümumi psixologiya. Prof. S. İ. Seyidov və prof. M. Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə. 2018-07-12 at the Wayback Machine
- Hüquq pozuntusu
Həmçinin bax
İstinadlar
- Psycholegal Scholarship's Contribution to False Consciousness About Injustice 2022-01-24 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Huquq psixologiyasi psixologiyanin muhum sahelerinden biri Insan terefinden huquq normalari ve davranis qaydalarinin oyrenilmesini nezerden kecirir huquq sisteminin reallasmasi ile bagli olan psixoloji meseleleri aydinlasdirir Onun mehkeme psixologiyasi kriminal psixologiya islah emek psixologiyasi ve s bolmeleri vardir Psixologiya ve huquq elm sahesi kimi 1960 ci illerde yaranmaga basladi Psixologiyanin prinsipleri ve huquqi tetbiqetmeni ozunde birlesdiren istenilen arasdirma huquq psixologiyasi sayilir Huquq psixologiyasiHuquq psixologiyasinin predmetiHuquq psixologiyasi iki murekkeb ve cox saheli elmler sisteminin huquq ve psixologiya elmlerinin qovsaginda meydana gelmisdir Bu elm sahelerini bir birine yaxinlasdiran ve qovusduran umumi cehet onlarin her ikisinin obyekti insanin reftar ve davranisi daxili psixoloji alemi ferdi psixoloji xususiyyetleri ile elaqedar olmasidir Elmin obyekti dedikde onun tedqiq etdiyi real gerceklik nezerde tutulur Lakin elmler bir birinden oyrendikleri obyekte gore deyil predmentine movzularina gore ferqlenirler Bu cehetden her bir elmin o cumleden insani oyrenen elm sahelerinin ele ozunemexsus ayrica predmeti var Huquq psixologiyasi insanlarin psixi fealiyyetinin huquqla tenzim edilme sahesinde qanunauygunluqlarini ve mexanizmlerini oyrenen elm sahesidir Eger huquq insanda huquq pozma xassesini esas gotururse huquq psixologiyasi ilk novbede insani huquq pozuntusuna yol vermis sexs sahid ve zerercekmis kimi tedqiq edir Huquq psixologiyasinin movzusunun spesifikliyi hemin haletlerin ozunemexsus cehetlerini gormekde ve onlarin huquqi ehemiyyetini arasdirmaqda bununla da heqiqetin uze cixarilmasina yeni onun edilmesine komek etmekdedir Huquq pozuntularinin huquqi heqiqi subyektlerinin basqa sozle cinayi davranisin esl toredicisini mueyyen etmek ucun adekvat yol ve vasitelerden psixoloji tesir usullarindan yerinde ve duzgun istifade etmek yollarini elece de sexsiyyetin ferdi psixoloji xususiyyetlerinin nezere alinmasi xususi ehemiyyet kesb edir Huquqsunasin psixoloji medeniyyeti ilk novbede onun menimsediyi psixoloji bilikler kompleksinde ifade olunur Bu oz terkibinde sexsiyyet ve fealiyyet psixologiyasini huquq emeyinin psixologiyasini ve ayri ayri huquq peselerinin psixoloji xarakteriskasini hemin biliklerden unsiyyet prosesinde meharetle istifade ede bilme qabiliyyet ve verdislerini daxil edir Bir sozle huquq iscileri bir sira psixoloji keyfiyyetlere malik olmalidir Bura aglin ve xarakterin cevikliyi keskin musahide qabiliyyeti zengin ve deqiq hafize ozunu elealma ve dozum prinsipialliq ve edalet ve s kimi zeruri psixoloji keyfiyyetler daxildir Huquq psixologiyasi elmi praktik fenn olaraq insan huquq sisteminin psixoloji qanunauygunluqlarini oyrenir ve hemin sistemin semereliliyini yukseltmek ucun tovsiyeler hazirlayir Belelikle huquq psixologiyasinin diqqet merkezinde insan huquq sisteminin psixoloji problemleri dayanir Yeni muasir anlamda huquq psixologiyasi sexsiyyetin ve fealiyyetin huquqi tenzim seraitinde muxtelif psixoloji aspektlerini oyrenen elm sahesidir Tedqiqat metodlariHuquq psixologiyasinda huquq elminin xe psixologiyanin muxtelif metodlarindan genis istifade olunur Bu metodlari teqiqatin meqsedinden asili olaraq da tesnif edirler Elmi idrak metodlari Bu metodun komeyi ile huquq ile tenzimlenen insan munasibetlerinin psixoloji qanunauygunluqlari oyrenilir eyni zamanda cinayetkarligin proflilaktikasi ile bagli cinayetkarliqla mubarize aparan praktik isciler ucun elmi cehetden esaslandirilmis tovsiyeler verilir Dialektik metod Ozunde yeni biliklerin elde edilmesini onlarin yoxlanilmasini ve praktikada tetbiqini birlesdirir Bu metod butun tedqiqat metodlarini vahid sistemde birlesdirir Umumi elmi metodlar Bu metodlarin spesifikliyi ondadir ki onlar ekser elmlerde o cumleden huquq psixologiyasinda da tetbiq edilir Bu metodun komeyi ile huquq psixologiyasinin obyekt ve predmentini konkret sexslerin huquqsunasin qanunpozanin psixologiyasini derk etmek mumkundur Struktur metod Bu metodun komeyi ile huquqi suurun cinayetkar qrupun fealiyyetinin psixoloji terefini oyrenmek mumkundur Kibernetik metod Huquq psixologiyasinda kibernetik metod huquqi davranisin psixoloji terefine professional huquq fealiyyetine konkret cinayetkarin sexsiyyetine aid boyuk bir informasiyani islemek elmi ferziye ireli surmek muxtelif insan qruplarinda psixoloji tedqiqat aparmaq nezeri meseleleri hell etmek imkani verir Riyazi metod Psixi tezahurleri kemiyyetce ifade etmek imkani verir Riyazi metodun komeyi ile psixi prosesleri riyazi simvollarla tesvir etmek konkret psixoloji huquqi tezahurleri modellesdirmek mumkundur Modellesdirme metodu Bu metod huquq praktikasi ucun ehemiyyetlidir Bele ki qanun pozuntularininn predmentinin yerinin neticelerinin nezeri tehlili sahidin zerercekmisin teqsirlendirilen sexsin xususiyyetlerinin mentiqi modelinin esasinda tedqiq edilir Tarixi metod Huquq psixologiyasinda bu metodun komeyi ile cinayetkarin sexsiyyetinin merhele merhele inkisafi ferdi ve sosial huquqi suur huquqazidd davranisin xususiyyetleri oyrenilir musahide edilir Xususi elmi metodlar Analiz sintez muqayise tesnifat ve ya sistemlesdirme umumilesdirme mucerredlesdirme konkretlesdirmeSexsiyyete psixoloji tesir metodlari Bu metodlar cinayetkar fealiyyetinin proflaktikasi cinayetlerin acilmasi ve onlarin sebeblerinin aydinlasdirilmasi cinayetkarlarin islahi cezacekme muessiselerinden cixdiqdan sonra onlarin normal heyat seraitine adaptasiyasini temin etmek meqsedi dasiyir Bu metod psixologiyanin elmi metodlarina esaslanir ve kriminalistika kriminologiya ve s elm saheleri ile six baglidir Informasiyanin verilmesi Evvelceden toplanilmis ve umumilesdirilmis informasiya respondent terefinden qavranilaraq islenir ve qiymetlendirilir yalniz sonra hemin sexsin iradi emosional intellektual sahesine tesir edir Bu metodlardan muxtelif meqsedlerle qanunpozana sahide onun unutduqlarini yada salmaga komek etmek meqsedile istifade olunur Inandirma metodu Bu metoddan sexsin baxis ve munasibetini deyismek meqsedile istifade edilir Bu metodun meqsedi qanunpozanin menevi ve huquqi suuruna tesir etmek toretmis oldugu emele munasibetini deyismek huquqazidd davranisi lengitmekdir Refleksiya metodu Sexsin ozunuanalizi oz davranisi haqda dusunmesi nezerde tutulur Bu zaman her huquq iscisi ozunu fikren qanunpozanin yerine qoyur onun emellerini tehlil edir netice cixarir O cinayetkarin davranisini xarakterini ve ya hemin situasiyada cinayetkar qrupun davranis xarakterini mueyyen etmeye calisir Fikri meselenin qoyulmasi Bu metodun tetbiqi suallarin qoyulmasi ile baglidir Adeten bas vermis hadise ile bagli bu sexsde 2 variant olur Heqiqi ve yanlis uydurma Lakin psixoloji metod murekkeblesdikce onlar qarisir Bu zaman tesir asagidaki yolla heyata kecirilir Suallarin qoyulmasi fikri suallarin istiqameti Emosional eksperiment Bu zaman cinayetkara gozlenilmeden cinayetin hazirlanmasi torenmesi gizledilen meqamlarina aid obyektler gosterilir ve cinayetkarin reaksiyasi qanun pozuntusunun acilmasina yardim ede biler Mehkeme psixoloi ekspertizasinin metodlari Bu metodlarin meqsedi ekspert psixoloqlar terefinden kecirilen tedqiqatin obyektivliyini temin etmekden ibaretdir Cinayet isinin materiallarinin tehlili Anamnestik tercumeyi hal metod Musahide ve eksperiment metodlari Psixoloji xususiyyetlerin oyrenilmesi metodlari psixi proses ve xasselerin oyrenilmesi metodlari Xarici kecidlerUmumi psixologiya Prof S I Seyidov ve prof M E Hemzeyevin elmi redaktorlugu ile 2018 07 12 at the Wayback Machine Huquq pozuntusuHemcinin baxHuquq PsixologiyaIstinadlarPsycholegal Scholarship s Contribution to False Consciousness About Injustice 2022 01 24 at the Wayback Machine