Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hiperlup (eng.[hiːpɜːˈl̩up], az. hiper petlə— akerikalı kapitalist Elon Maks tərəfindən 2012-2013-cü illərdə təklif edilmiş vakum qatarı layihəsidir. Hal-hazırda reallaşdırılmamışdır. Layihənin həyata keçirilməsində Kaliforniaynın HTT (Dirk Alborn) və Hyperloop Tech (Şirvin Pişəvar) şirkətləri daha çox fəallıq nümayiş etdirirlər.
Tarix
"Alfa-versiya"nın yaradılması
Hiperlup ideyası, 2009-cu ildə ABŞ hökuməti tərəfindən təklif edilən "Kaliforniya sürət qatarı" layihəsinə cavab olaraq yaradılmışdır. Həmin layihənin Los-Anceles və San-Fransisko şəhərlərini birləşdirməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu layihə üzrə vaqonların hərəkət sürəti 200 mil/saat (322 km/saat), layihənin büdcəsi isə 68.4 mlrd dollar müəyyən edilmişdir. Bununla bağlı Elon Maks bildirmişdir ki, həmin "Kaliforniya sürət qatarı" layihəsi analoji layihələr arasında sürət baxımdan ən zəif, həmçinin hər milə düşən xərclərə görə ən bahalı olacaq.
Mask Hiperlup barədə ilk müsahibəsini 2012-ci ildə Sara Leysiyə vermişdir. O, söz vermişdir ki, yeni nəqliyyat vasitəsinin sürəti təyyarədən 2 dəfə, sürət qatarından isə 4 dəfə artıq olacaq və Los Ancelesdən San-Fransiskoya (561 km) cəmi otuz dəqiqəyə çatacaq. Sonralar Mask daha da irəli gedərək bildirmişdir ki, layihənin maya dəyəri "Kaliforniya sürət qatarı" layihəsindən on dəfə daha aşağı olacaq, yol-nəqliyyat hadisələrindən sığortalanmış olacaq, günəş enerjisi ilə çalışacaq və çox qısa intervallarla hərəkət edəcək. Nəhayət 2013-cü ilin avqustunda layihənin "alfe versiya"sı dərc edildi.
İdeyanın təsviri
İlkin konsepsiya (avqust 2013)
E.Mask öz ideyasını qatar, təyyarə, avtomobil və gəmidən sonrakı beşinci növ nəqliyyat kimi təqdim edir. Onun sözlərinə görə bu "Konkord", relsotron və aeroxokkey stolu arasında bir şeydir. Hiperlup dayaqlar üzərində yerləşən yerüstü boru və onun daxilində 480–1200 km/s (landşaftdan asılı olaraq) sürətlə 30 saniyəlik intervallarla hərəkət edən 25-30 metrlik nəqliyyat kapsullarından ibarətdir. Sistemin iki variantı nəzərdə tutulur:
- sərnişin variantı — daxili diametri 2.23m olan boru, 1.35 enində, 1.1 metr hündürlüyündə, ön proyeksiyası 1.4 kv. m. olan və hər birində 14 oturacaq yeri olan 2 sıra kapsul;
- sərnişin-yük (sərnişinlərə öz avmobilləri ilə minməyə imkan verir) — daxili diametri 3,3 m olan boru və ön proyeksiyası 1.4 kv. m. olan kapsul.
2013-cü ilin konsepsiyasının əsas özəlliyi layihənin maya dəyərinin azaldılmasına cəhd edilməsi hesab olunur. Buna görə də Mask vakum qatarı modelinə üstünlek verir. Bunun üstünlüyü odur ki, dayaqların titrəməsinin və havanın müqavimətinin aradan qaldırılmasına ehtiyac qalmır. Həmçinin sahibkar hesab edir ki, boruda mütləq vakumun yaradılması zəruri deyil. Boruda təyziqin 100 Pa (avtosfer təzyiqinin mində biri qədər) olması kifayətdir. 100 Padan artıq təzyiqin azaldılması sərfəli deyil və eksponensial xərcləri artırır. Eyni zamanda belə təzyiqin təmin edilməsi məqsədilə orta güclü nasoslardan istifadə etmək mümkündür. Borunu isə qalınlığı 20–25 mm olan adi poladdan hazırlamaq olar.
Buna baxmayaraq layihə ilə nəzərdə tutulumuş sürət təmin edildikdə, nəqliyyat vasitəsi istənilən halda qarşıdan gələn hava kütləsi ilə üzləşir. Mask həmin hava kütləsindən hava yastığı kimi istifadə etməyi düşünür. Kapsulun önündə yerləşdirilmiş sərinkeş hava kütləsini aşağıda doğru istiqamətləndirməlidir. Vakun şəraitində hava yastığının yaradılması məqsədilə təzyiqin 9.4 kPa olması kifayət edir. Bunun üçün saniyədə cəmi 200 q hava vurulması tələb edilir. Bununla da Maks daha baha başa gələn maqnit yastıqlarının tətbiqindən imtina edir.
Kapsula xətti elektrik mühərriki vasitəsilə hərəkətə gəitirilir. Stator olaraq 15 m uzunluğunda alüminium reys nəzərdə tutulur. Bu reys hər 110 kmdan bir yerləşdirilir. Hər kapsulda rotor yerləşdiriləcək və tələb edilən güc 100 kVt-dır. Kapsulun hərəkəti üçün tələb edilən elektrik enerjisinin günəş batareyalarından əldə edilməsi nəzərdə tutulur. Sistem üçün 21 MVt enerji tətləb edilir, lakin batareyalar 57 Mvt enerji formalaşdıracaqlar. Stator həm sürətlənmə, həm də tormozlama funksiyasını yerinə yetirdiyinə görə, kapsuıun kinetik enerjisi də elektrik enerjisinə çevrilir. Artıq qalan enerjinin satışından ildə 25 mln dollar vəsait əldə edilməsi planlaşdırılır ki, bu da istismar xərclərinin maliyyələşdirilməsi üçün əlavə maliyyə mənbəyidir. Nəticədə birtərəfli biletin qiyməti 20 dollar, layihənin ümumi dəyəri 7.8 mlrd dollar, layihənin özünü ödəmə müddəti isə 20 ildir.
Qəza hallarına qarşı aşağıdakı tədbirlər nəzərdə tutulur:
- kapsulun önündə sərinkeşin arxasında elektrik kompressoru yerləşdir. Borudakı germetiklik pozulduqda o göyərtədə olan sıxılmış havanı toplamalıdır (bu zaman balonların 585 °C-yə qədər qızması qaçılmazdır. Onların su ilə soyudulması planlaşdırılır. Hər səfər zamanı 400 kq su tələb edilir);
- sarğıya 1.5 tonluq akkumulyator yerləşdirilir, onun enerjisi 45 dəqiqəliyə kifayət edir. Bu da növbəti dayanacağa çatmağa kifayət edir.
Modelləşdirmənin nəticələri
2013-cü ildə Ansys şirkətinin əməkdaşlarının apardığı kompüter modelləşdirilməsinin nəticələri göstərdi ki, layihənin tətbiqi mümkündür, lakin təkmilləşdirilməsi tələb olunur və aşağıdakılar təklif edilir:
- kapsulanın formasını daha sirvi olmalıdır;
- kapsulanın yuxarı hissəsinin soyudulması tələb edilir;
- kapsulun ox ətrafında fırlanmasının qarşısı alınmalıdır.
Həmin ilin noyabrında The MathWorks şirkətinin əməkdaşı Qay Rulo (ing. Guy Rouleau) öz şəxsi modelləşdirməsinin nəticələrini açıqlamış və bildirmişdir ki, Loc-Anceles və San-Frasisko arasındakı yolda sürətin 1220 km/s -a çatdırılması mümkün olmayacaq. 2015-ci ilin yanvarında Amerika aeronavtika və astronavtika institutunun illik konfransında "Nasa Glenn REsearch Center"ın əməkdaşları OpenMDAO proqramı vasitəsilə aparılan modelləşdirmənin nəticələrini açıqladılar. Bildirildi ki, borunun diametri 2 dəfə artırılmalıdır və kapsulıun üst hissəsinin qızacağı ilə bağlı ehtimallar şişirdilmişdir.
2015 ci ilin yayında İllinoys universitetinin tələbələri Hiperlupun işçi modelini 1:24 nisbətində hazırladılar və kapsulun sürətinin 3 m/s-ə kimi çatdırılması mümkün oldu.
Növbəti təkmilləşdirmələr
Hiperlup üzrə layihələrin tamamlanma mərhələsinə qədər hələ çox vaxt tələb olunur. HTT şirkəti hesab edir ki, hava yastıqlarının tətbiqi məqsədəuyğun deyil. Belə ki, onlar idarəetmədə çətinliklər yarada bilər. Bildirilir ki, maqnit levitasiyasının tətbiq edilməsi layihənin maya dəyəri xeyli arta bilər. Şirkətin hesablamalarına görə, hətta maqnit levitasiyası tətbiq edilməsə belə, layihənin maya dəyəri 7-16 mlrd dollar olacaq. Hiperloop Tech şirkəti isə layihənin yük daşınılması istiqamətinə kökləniblər. Lakin mütəxəssislər yük daşınılması üzrə varinatın özünü enerji ilə təmin edə bilməsinə şübhə ilə yanaşırlar.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hiperlup eng hiːpɜːˈl up az hiper petle akerikali kapitalist Elon Maks terefinden 2012 2013 cu illerde teklif edilmis vakum qatari layihesidir Hal hazirda reallasdirilmamisdir Layihenin heyata kecirilmesinde Kaliforniaynin HTT Dirk Alborn ve Hyperloop Tech Sirvin Pisevar sirketleri daha cox fealliq numayis etdirirler TarixElon Maks layihenin muellifi Dublin Web Summit 2013 Alfa versiya nin yaradilmasi Hiperlup ideyasi 2009 cu ilde ABS hokumeti terefinden teklif edilen Kaliforniya suret qatari layihesine cavab olaraq yaradilmisdir Hemin layihenin Los Anceles ve San Fransisko seherlerini birlesdirmesi nezerde tutulmusdur Bu layihe uzre vaqonlarin hereket sureti 200 mil saat 322 km saat layihenin budcesi ise 68 4 mlrd dollar mueyyen edilmisdir Bununla bagli Elon Maks bildirmisdir ki hemin Kaliforniya suret qatari layihesi analoji layiheler arasinda suret baximdan en zeif hemcinin her mile dusen xerclere gore en bahali olacaq Mask Hiperlup barede ilk musahibesini 2012 ci ilde Sara Leysiye vermisdir O soz vermisdir ki yeni neqliyyat vasitesinin sureti teyyareden 2 defe suret qatarindan ise 4 defe artiq olacaq ve Los Ancelesden San Fransiskoya 561 km cemi otuz deqiqeye catacaq Sonralar Mask daha da ireli gederek bildirmisdir ki layihenin maya deyeri Kaliforniya suret qatari layihesinden on defe daha asagi olacaq yol neqliyyat hadiselerinden sigortalanmis olacaq gunes enerjisi ile calisacaq ve cox qisa intervallarla hereket edecek Nehayet 2013 cu ilin avqustunda layihenin alfe versiya si derc edildi Ideyanin tesviriIlkin konsepsiya avqust 2013 Sisteminden xarici gurunusu Daminda gunes barareyalari yerlesdir E Mask oz ideyasini qatar teyyare avtomobil ve gemiden sonraki besinci nov neqliyyat kimi teqdim edir Onun sozlerine gore bu Konkord relsotron ve aeroxokkey stolu arasinda bir seydir Hiperlup dayaqlar uzerinde yerlesen yerustu boru ve onun daxilinde 480 1200 km s landsaftdan asili olaraq suretle 30 saniyelik intervallarla hereket eden 25 30 metrlik neqliyyat kapsullarindan ibaretdir Sistemin iki varianti nezerde tutulur sernisin varianti daxili diametri 2 23m olan boru 1 35 eninde 1 1 metr hundurluyunde on proyeksiyasi 1 4 kv m olan ve her birinde 14 oturacaq yeri olan 2 sira kapsul sernisin yuk sernisinlere oz avmobilleri ile minmeye imkan verir daxili diametri 3 3 m olan boru ve on proyeksiyasi 1 4 kv m olan kapsul 2013 cu ilin konsepsiyasinin esas ozelliyi layihenin maya deyerinin azaldilmasina cehd edilmesi hesab olunur Buna gore de Mask vakum qatari modeline ustunlek verir Bunun ustunluyu odur ki dayaqlarin titremesinin ve havanin muqavimetinin aradan qaldirilmasina ehtiyac qalmir Hemcinin sahibkar hesab edir ki boruda mutleq vakumun yaradilmasi zeruri deyil Boruda teyziqin 100 Pa avtosfer tezyiqinin minde biri qeder olmasi kifayetdir 100 Padan artiq tezyiqin azaldilmasi serfeli deyil ve eksponensial xercleri artirir Eyni zamanda bele tezyiqin temin edilmesi meqsedile orta guclu nasoslardan istifade etmek mumkundur Borunu ise qalinligi 20 25 mm olan adi poladdan hazirlamaq olar Sernisin kapsulunun qurulusu Onde serinkes ve kompressor yerlesir Onun arxasinda 28 oturacaq yeri en arxada ise akkumultor yerlesdir Buna baxmayaraq layihe ile nezerde tutulumus suret temin edildikde neqliyyat vasitesi istenilen halda qarsidan gelen hava kutlesi ile uzlesir Mask hemin hava kutlesinden hava yastigi kimi istifade etmeyi dusunur Kapsulun onunde yerlesdirilmis serinkes hava kutlesini asagida dogru istiqametlendirmelidir Vakun seraitinde hava yastiginin yaradilmasi meqsedile tezyiqin 9 4 kPa olmasi kifayet edir Bunun ucun saniyede cemi 200 q hava vurulmasi teleb edilir Bununla da Maks daha baha basa gelen maqnit yastiqlarinin tetbiqinden imtina edir Kapsula xetti elektrik muherriki vasitesile herekete geitirilir Stator olaraq 15 m uzunlugunda aluminium reys nezerde tutulur Bu reys her 110 kmdan bir yerlesdirilir Her kapsulda rotor yerlesdirilecek ve teleb edilen guc 100 kVt dir Kapsulun hereketi ucun teleb edilen elektrik enerjisinin gunes batareyalarindan elde edilmesi nezerde tutulur Sistem ucun 21 MVt enerji tetleb edilir lakin batareyalar 57 Mvt enerji formalasdiracaqlar Stator hem suretlenme hem de tormozlama funksiyasini yerine yetirdiyine gore kapsuiun kinetik enerjisi de elektrik enerjisine cevrilir Artiq qalan enerjinin satisindan ilde 25 mln dollar vesait elde edilmesi planlasdirilir ki bu da istismar xerclerinin maliyyelesdirilmesi ucun elave maliyye menbeyidir Neticede birterefli biletin qiymeti 20 dollar layihenin umumi deyeri 7 8 mlrd dollar layihenin ozunu odeme muddeti ise 20 ildir Qeza hallarina qarsi asagidaki tedbirler nezerde tutulur kapsulun onunde serinkesin arxasinda elektrik kompressoru yerlesdir Borudaki germetiklik pozulduqda o goyertede olan sixilmis havani toplamalidir bu zaman balonlarin 585 C ye qeder qizmasi qacilmazdir Onlarin su ile soyudulmasi planlasdirilir Her sefer zamani 400 kq su teleb edilir sargiya 1 5 tonluq akkumulyator yerlesdirilir onun enerjisi 45 deqiqeliye kifayet edir Bu da novbeti dayanacaga catmaga kifayet edir Modellesdirmenin neticeleri 2013 cu ilde Ansys sirketinin emekdaslarinin apardigi komputer modellesdirilmesinin neticeleri gosterdi ki layihenin tetbiqi mumkundur lakin tekmillesdirilmesi teleb olunur ve asagidakilar teklif edilir kapsulanin formasini daha sirvi olmalidir kapsulanin yuxari hissesinin soyudulmasi teleb edilir kapsulun ox etrafinda firlanmasinin qarsisi alinmalidir Hemin ilin noyabrinda The MathWorks sirketinin emekdasi Qay Rulo ing Guy Rouleau oz sexsi modellesdirmesinin neticelerini aciqlamis ve bildirmisdir ki Loc Anceles ve San Frasisko arasindaki yolda suretin 1220 km s a catdirilmasi mumkun olmayacaq 2015 ci ilin yanvarinda Amerika aeronavtika ve astronavtika institutunun illik konfransinda Nasa Glenn REsearch Center in emekdaslari OpenMDAO proqrami vasitesile aparilan modellesdirmenin neticelerini aciqladilar Bildirildi ki borunun diametri 2 defe artirilmalidir ve kapsuliun ust hissesinin qizacagi ile bagli ehtimallar sisirdilmisdir 2015 ci ilin yayinda Illinoys universitetinin telebeleri Hiperlupun isci modelini 1 24 nisbetinde hazirladilar ve kapsulun suretinin 3 m s e kimi catdirilmasi mumkun oldu Novbeti tekmillesdirmeler Hiperlup uzre layihelerin tamamlanma merhelesine qeder hele cox vaxt teleb olunur HTT sirketi hesab edir ki hava yastiqlarinin tetbiqi meqsedeuygun deyil Bele ki onlar idareetmede cetinlikler yarada biler Bildirilir ki maqnit levitasiyasinin tetbiq edilmesi layihenin maya deyeri xeyli arta biler Sirketin hesablamalarina gore hetta maqnit levitasiyasi tetbiq edilmese bele layihenin maya deyeri 7 16 mlrd dollar olacaq Hiperloop Tech sirketi ise layihenin yuk dasinilmasi istiqametine koklenibler Lakin mutexessisler yuk dasinilmasi uzre varinatin ozunu enerji ile temin ede bilmesine subhe ile yanasirlar Istinadlar