Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalə . |
Dənizdə yaşayan heyvanlar üçün qitələr, qitələrdə yaşayanlar üçün isə dənizlər keçilməz coğrafi sədlərdir. İlk su heyvanı (xərçəng, balıq və s.) quruya çıxarıldıqda tələf olur, ilk quru heyvanları isə (kərtənkələ, quş, ceyran və s.) suyun altında uzun müddət qala bilməz. Soyuq iqlimdə yaşayan ağ ayı və pinqvin mülayim və isti iqlimə dözə bilmir. Eyni coğrafi ərazi daxilində hər bir bioloji növ özünün təkamül prosesində müəyyən yaşama şəraitinə uyğunlaşmışdır. Elə bir növ yoxdur ki, o hər cür ekoloji şəraitdə yaşaya bilsin. Ağacdələn, sincab və s. meşə heyvanı səhrada yaşaya bilməz, dəvə və sünbülqıran kimi səhra heyvanı da meşədə ola bilməz. Ceyran düzənlik heyvanıdır, o, dağda bərk qaçıb özünü qoruya bilmir, amma dağ keçisi üçün sıldırım qayalıqlar ən yaxşı yaşama yeridir. Hər bir heyvanın davranışı başqasından fərqli olur. Onlar özünəməxsus təbii komplekslər (birliklər) əmələ gətirməyə cəhd edir. Hər kompleksdə olan heyvanlar öz aralarında cütləşib nəsil verir. İllər keçir, növün daxilində müxtəliflik çoxalır. Deməli, heyvanların yayılması təbiətdəki coğrafi sədlərdən, konkret ekoloji şəraitdən və növü təşkil edən fərdlərin müxtəlifliyindən asılıdır.
Areal
Bioloji növün yaşaması üçün əlverişsiz olan şərait onun yayılmasını məhdudlaşdırır. Hər növün olduğu yeri xəritədə xüsusi xətlə dövrəyə alsaq, həmin növün yayılma sahəsi alınar. Növün yayılma sahəsinə onun arealı deyilir. Hər bir növ özünəməxsus areal daxilində formalaşır.
Bitki və heyvanların təbii qruplaşmaları. Botanikadan bilirsiniz ki, təbiətdə bitkilər xüsusi təbii qruplar əmələ gətirir, hər bir qrup müəyyən bitki növlərindən ibarət olur, lakin təbiətdə bitkilər tək yaşaya bilməz. Onlar fotosintez edib üzvi maddələr hazırlayır, heyvanlar onun hesabına yaşayır. Bitkiyeyən heyvanları da başqa heyvanlar yeyib dolanır. Deməli, bitkilər birbaşa və dolayı yollarla bütün heyvanların yaşaması üçün əvəzedilməzdir. Bundan başqa bitkilər heyvanların sığınacaq yeridir. Heyvanlar bitkilərin arasında soyuqdan və qızmar istidən qorunur, yırtıcılardan gizlənir, yuva tikib nəsil verir. Arı, kəpənək və kiçik quşlar bitkilərin çarpaz tozlanmasında iştirak edir. Bir sıra heyvanlar bitkilərin toxumunu yayır. Deməli, bitki heyvana, heyvan da bitkiyə lazımdır. Onların arasındakı əlaqələlərə görə təbii qrupları formalaşır. Ona görə hər hansı heyvan növü öz arealının hər yerində deyil, başqa növlərlə xüsusi qruplaşmalar əmələ gətirdiyi yerlərdə yaşaya bilir. Məsələn, qonur qurbağa və cəld kərtənkələnin arealı, demək olar ki, eynidir, lakin onların təbii qrupları ayrı olduğu üçün heç vaxt birlikdə təsadüf edilmir. Qurbağa rütubətli və kölgə yerlərdə, kərtənkələ isə quru sahələrdə olur. Qurbağa nəm yerlərdəki ağcaqanadları, hünüləri və başqa cücüləri, kərtənkələ isə quru sahədə olan böcəkləri yeyir. Ona görə qurbağa və kərtənkələ hər ikisi cücüyeyən olmasına baxmayaraq, onların arasında qida rəqabəti yoxdur və ya zəifdir.
Təbiətdə canlı birliklərin həyatı
Təbiətdə canlıların ətraf mühitlə və öz aralarında əlaqəyə girib əmələ gətirdiyi təbii qrup tutduğu sahəsinə və yaşamasına görə vəhdət təşkil edir. Çəmənlik, meşə, kolluq və bu kimi sahələrin hər birinin canlı qrupu sıx əlaqədə yaşayır. Yaşıl çəmənlikdə yazda arılar çiçəklərdən şirə (nektar) və tozcuq toplayır. Kəpənəklər çiçəyin şirəsini sorur, bitkilər üzərində yumurta qoyur. Onlardan çıxan tırtıllar bitkilərin yaşıl hissələri ilə qidalanır. Kəpənəkləri və onların tırtıllarını öz növbəsində quşlar və başqa cücüyeyən heyvanlar yeyir. Bitkilərin quruyub yerə tökülmüş çürüntüsünü soxulcanlar yeyir. Soxulcanı da qara-toyuq kimi quşlar tapıb yeyir. Xatırlayın ki, soxulcanlar torpağın qurucusudur.
Misallardan aydın olur ki, havada uçan quşlar qida zənciri vasitəsilə torpaqda yaşayan canlılardan asılı olur (soxulcan-çəmən bitkiləri-tırtıl-kəpənək-quş). Canlıların təbii birliklərində olan növlər bir-birinin sayını müəyyən balansda (müvazinətdə) saxlayır. Məsələn, çəmənlikdə cücülər azalanda quşlar kifayət qədər qida tapa bilmir, onların balası ac qalıb tələf olur. Quş olmayanda cücülər yaxşı şəraitə düşüb tez çoxalır. Belələiklə çəmənlikdə cücülərin və quşların sayı həmişə çoxalıb-azalmaqla müəyyən səviyyədə qalır.
İnsanın təbiətə təsiri
Cəmiyyətin inkişaf tarixinin ilk vaxtlarında insan təbii qüvvələrdən çox asılı olmuşdur. O vaxt adamlar böyük çətinliklə meşələri qırıb özlərinə əkin sahəsi təmizləyir və yırtıcı heyvanlardan qorunmağa çalışırdılar. Ona görə insanın təbiətə təsiri az idi. Yer üzərində əhalinin artması, ovçuluq, balıqçılıq, Kənd təsərrüfatı və sənayenin inkişafı nəticəsində insanın təbiətə təsiri durmadan çoxalmışdır. İqtisadiyyatın təbiətə təsiri texniki tərəqqi vasitəsilə qat-qat gücləndi, planetimizin siması kökündən dəyişdi. İndi ilkin təbii sahələr az qalıbdır.
İnsanın başqa canlılara təsiri iki yolla olur: birbaşa tələf etməklə və yaşama yerini dəyişdirməklə. Canlıların təbii birliklərində yaşayan növlərdən birini tələf etdikdə, başqa növlərin də həyatı pozulur. Məsələn, çəmənlikdə torpaq arılarının yuvasını dağıtdıqda həmin arılar ilə tozlanan bitkilər toxum verə bilmir və tədricən azalır. Bitkinin hesabına yaşayan cücülər yoxa çıxır, nəticədə, həşəratyeyən quşlar da azalır. Belə çəmənlikdə ot seyrəlir və qurumağa başlayır, torpaqda soxulcan azalır, çəmənlik tamam kasıblaşır, onun yerini bir neçə növ tikanlı koldan (mal yeməyən) ibarət bitkilər tutur. Bunu kəndlərin ətrafında, mal-qara örüşlərində və yolların kənarında görmək çətin deyildir.
Kənd təsərrüfatı və meşə bitkilərinin ziyanvericilərinə və xəstəliklərinə qarşı zəhərli kimyəvi maddələrlə mübarizə aparılması heyvanlar aləminə güclü təsir edir. Zəhərli kimyəvi maddələrdən istifadə edərkən səhlənkarlığa yol verilməsi və qayda-qanunun pozulması halları canlıların birliklərinə, son nəticədə insanın özünə boyük ziyan vurur. Sənaye tullantıları ətraf mühiti, yəni havanı, suyu və torpağı çirkləndirib yararsız edir, bəzən ölü bölgə əmələ gəlir ki, həmin yerlər səhradan da kasıb olur.
Heyvanların və bitkilərin təbii birliklərinin pozulması halları heç də hər yerdə həmişə zərurətdən irəli gəlmir. Ov heyvanlarının təbii ehtiyatının tükəməsi çox yerdə onların vəhşicəsinə (elmsiz, plansız) ovlanmasının nəticəsidir. Dünyada çoxlu quşun və məməli heyvanın nəslinin kəsilməsi qorxusu yaranmışdır (1000 növə qədər).
Əvvəlcə özünü təbiətdən qorumağa çalışan, sonra təbiət üzərində qələbə çalıb onu korlamış olan insan indi təbiəti qorumağa məcburdur. Əks halda təbiət insandan qisas ala bilər. Təbii komplekslərin pozulması insanı ərzaqsız qoymaqla kifayətlənmir. Milyon illərdə təkamülün sınağından çıxmış təbii kompleksləri insan pozanda bulaqlar və çaylar quruyur, onların yerində qısamüddətli dağıdıcı sellər əmələ gəlir, göllər və dənizlər dayazlaşır, meşələr və çəmənliklər quruyur, hər yeri toz basır, gözlənilməz xəstəliklər aləmi bürüyür. Ona görə təbiətin qorunmasında bütün dünya əhalisi iştirak edir.
Təbiətin qorunması ondan istifadə edilməsini dayandırmaq deyildir. Təbiət ondan istifadə edilərkən qorunur, yalnız qoruqlarda olan təbii birliklərin istifadəsi müəyyən müddət dayandırılır. Heyvanlar aləminin qorunması qarşısında bir neçə əsas vəzifə durur: insanın maddi və mənəvi həyatında heyvanların faydasını daimi saxlamaq; insanın heyvanlara birbaşa və dolayı yollarla zərərli təsirini aradan qaldırmaq; təbii birlikləri qoruyub saxlamaq üçün həyata keçirilən tədbirlərdə ardıcıllıq yaratmaq, heyvanlar aləminin qorunmasında elmin və beynəlxalq əməkdaşlığın fəal iştirakını təmin etmək. İnsan üçün hal-hazırkı əhəmiyyətindən asılı olmayaraq heç bir heyvan növünün nəslini tamam kəsməyə icazə verilmir.
1999-cu ildə "Azərbaycanda heyvanlar aləmi" haqqında Qanun qəbul edilmişdir. Həmin qanunun əsas tələbi respublikada heyvanlar aləminin müxtəlifliyini qoruyub saxlamaqdır. Bu, o deməkdir ki, heç bir növün nəslinin kəsilməsinə yol vermək olmaz. Heyvanlardan ağıllı istifadə edəndə onların ehtiyatı heç vaxt tükənmir. Məsələn, təbiətdə vəhşi toyuq ildə bir dəfə 12–14 yumurta qoyub kürt düşür, amma insan onu məcbur edir ki, gündə bir yumurta versin. Deməli, insan toyuğun daxili imkanlarını üzə çıxarmağa nail olur. Beləcə bütün heyyanları çox məhsuldar etmək olar. Bunun üçün elmin düzgün tətbiqi lazımdır. Elmi əsası olan ovçuluq təsərrüfatları heyvanlardan istifadə etməkdə və onların qorunmasında gələcəyi yaxşı olan tədbirlərdən biridir, lakin nəsli kəsilmək qorxusu yaranmış növlərə münasibət tamam başqadır. Belə növlərin ovlanması qadağan edilir, onlar süni şəiraitdə artırılıb təbiətə buraxılır, Qırmızı kitaba daxil edilir, yaşama yerləri yaxşılaşdırılır təbii vəziyyəti haqqında əhaliyə məlumat verilir. Qırmızı kitab beynəlxalq, ölkə və vilayətlər üzrə olur. Beynəlxalq qırmızı kitaba düşmüş növ hansı ölkədə varsa, onun Qırmızı kitabına mütləq daxil edilir. Öİkənin Qırmızı Kitabına düşmüş növ hansı vilayətdə yaşayırsa, onların da Qırmızı Kitabına daxil edilir. Qırmızı Kitaba elə növlər daxil edilir ki , təbiətdə sayı azaldığı üçün öz-özünü saxlaya bilmir. Kiçik bir ərazidə qalan və ya sayı durmadan azalan növlər də Qırmızı Kitaba daxil edilir.
Heyvanlar aləminin müxtəlifliyini saxlamaq üçün qoruqların rolu çox böyükdür. Azərbaycanda 16 qoruq və 18 yasaqlıq yaradılmışdır. Qoruqda heç bir təsərrüfat işləri görməyə icazə verilmir.
Heyvanların qorunması nəticəsində yüzlərlə növün nəslinin kəsilməsi qorxusu aradan qaldırılmış, bir sıra növün təbii ehtiyatı bərpa edilib, yenidən səmərəli istifadə olunur: sığır, sayqak, dəniz pişiyi, norka və s.
Təbiətin, o cümlədən heyyanların qorunmasında məktəblilərin öhdəsinə böyük işlər düşür. Məktəblinin təbiətə münasibəti başqalarına nümunə olmalıdır. Onda hər yerdə, xüsusən Azərbaycan kimi isti diyarda çox ehtiyatlı olmaq lazımdır. Təbiətdə yanğın çox zərərli hadisədir. Təbiətdə gəzərkən qışqırmaq və ya musiqi alətlərindən istifadə etmək səs-küy əmələ gətirib heyvanları qorxudur, onların normal yaşayışını pozur. Təbiətin öz səsi ən yaxşı musiqidir. Gəzintiyə çıxarkən təmizliyə əməl edilməsi vacib şərtdir. Sahəyə atılan şüşə qabların sınıqları gec-tez hər hansı bir nəfərin və ya heyvanın ayağını kəsməlidir. Məktəbin həyətində və cavan bağlarda quş evcikləri asmaq və quşları qışda yemləmək üçün yem təknəcikləri qoymaq məktəblinin müqəddəs borcudur. Təbiət hamıya məxsusdur, hamımızın birgə evimizdir, onu hamımız qoruyub, mühafizə etməliyik.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Denizde yasayan heyvanlar ucun qiteler qitelerde yasayanlar ucun ise denizler kecilmez cografi sedlerdir Ilk su heyvani xerceng baliq ve s quruya cixarildiqda telef olur ilk quru heyvanlari ise kertenkele qus ceyran ve s suyun altinda uzun muddet qala bilmez Soyuq iqlimde yasayan ag ayi ve pinqvin mulayim ve isti iqlime doze bilmir Eyni cografi erazi daxilinde her bir bioloji nov ozunun tekamul prosesinde mueyyen yasama seraitine uygunlasmisdir Ele bir nov yoxdur ki o her cur ekoloji seraitde yasaya bilsin Agacdelen sincab ve s mese heyvani sehrada yasaya bilmez deve ve sunbulqiran kimi sehra heyvani da mesede ola bilmez Ceyran duzenlik heyvanidir o dagda berk qacib ozunu qoruya bilmir amma dag kecisi ucun sildirim qayaliqlar en yaxsi yasama yeridir Her bir heyvanin davranisi basqasindan ferqli olur Onlar ozunemexsus tebii kompleksler birlikler emele getirmeye cehd edir Her kompleksde olan heyvanlar oz aralarinda cutlesib nesil verir Iller kecir novun daxilinde muxteliflik coxalir Demeli heyvanlarin yayilmasi tebietdeki cografi sedlerden konkret ekoloji seraitden ve novu teskil eden ferdlerin muxtelifliyinden asilidir ArealBioloji novun yasamasi ucun elverissiz olan serait onun yayilmasini mehdudlasdirir Her novun oldugu yeri xeritede xususi xetle dovreye alsaq hemin novun yayilma sahesi alinar Novun yayilma sahesine onun areali deyilir Her bir nov ozunemexsus areal daxilinde formalasir Bitki ve heyvanlarin tebii qruplasmalari Botanikadan bilirsiniz ki tebietde bitkiler xususi tebii qruplar emele getirir her bir qrup mueyyen bitki novlerinden ibaret olur lakin tebietde bitkiler tek yasaya bilmez Onlar fotosintez edib uzvi maddeler hazirlayir heyvanlar onun hesabina yasayir Bitkiyeyen heyvanlari da basqa heyvanlar yeyib dolanir Demeli bitkiler birbasa ve dolayi yollarla butun heyvanlarin yasamasi ucun evezedilmezdir Bundan basqa bitkiler heyvanlarin siginacaq yeridir Heyvanlar bitkilerin arasinda soyuqdan ve qizmar istiden qorunur yirticilardan gizlenir yuva tikib nesil verir Ari kepenek ve kicik quslar bitkilerin carpaz tozlanmasinda istirak edir Bir sira heyvanlar bitkilerin toxumunu yayir Demeli bitki heyvana heyvan da bitkiye lazimdir Onlarin arasindaki elaqelelere gore tebii qruplari formalasir Ona gore her hansi heyvan novu oz arealinin her yerinde deyil basqa novlerle xususi qruplasmalar emele getirdiyi yerlerde yasaya bilir Meselen qonur qurbaga ve celd kertenkelenin areali demek olar ki eynidir lakin onlarin tebii qruplari ayri oldugu ucun hec vaxt birlikde tesaduf edilmir Qurbaga rutubetli ve kolge yerlerde kertenkele ise quru sahelerde olur Qurbaga nem yerlerdeki agcaqanadlari hunuleri ve basqa cuculeri kertenkele ise quru sahede olan bocekleri yeyir Ona gore qurbaga ve kertenkele her ikisi cucuyeyen olmasina baxmayaraq onlarin arasinda qida reqabeti yoxdur ve ya zeifdir Tebietde canli birliklerin heyatiTebietde canlilarin etraf muhitle ve oz aralarinda elaqeye girib emele getirdiyi tebii qrup tutdugu sahesine ve yasamasina gore vehdet teskil edir Cemenlik mese kolluq ve bu kimi sahelerin her birinin canli qrupu six elaqede yasayir Yasil cemenlikde yazda arilar ciceklerden sire nektar ve tozcuq toplayir Kepenekler ciceyin siresini sorur bitkiler uzerinde yumurta qoyur Onlardan cixan tirtillar bitkilerin yasil hisseleri ile qidalanir Kepenekleri ve onlarin tirtillarini oz novbesinde quslar ve basqa cucuyeyen heyvanlar yeyir Bitkilerin quruyub yere tokulmus curuntusunu soxulcanlar yeyir Soxulcani da qara toyuq kimi quslar tapib yeyir Xatirlayin ki soxulcanlar torpagin qurucusudur Misallardan aydin olur ki havada ucan quslar qida zenciri vasitesile torpaqda yasayan canlilardan asili olur soxulcan cemen bitkileri tirtil kepenek qus Canlilarin tebii birliklerinde olan novler bir birinin sayini mueyyen balansda muvazinetde saxlayir Meselen cemenlikde cuculer azalanda quslar kifayet qeder qida tapa bilmir onlarin balasi ac qalib telef olur Qus olmayanda cuculer yaxsi seraite dusub tez coxalir Beleleikle cemenlikde cuculerin ve quslarin sayi hemise coxalib azalmaqla mueyyen seviyyede qalir Insanin tebiete tesiriCemiyyetin inkisaf tarixinin ilk vaxtlarinda insan tebii quvvelerden cox asili olmusdur O vaxt adamlar boyuk cetinlikle meseleri qirib ozlerine ekin sahesi temizleyir ve yirtici heyvanlardan qorunmaga calisirdilar Ona gore insanin tebiete tesiri az idi Yer uzerinde ehalinin artmasi ovculuq baliqciliq Kend teserrufati ve senayenin inkisafi neticesinde insanin tebiete tesiri durmadan coxalmisdir Iqtisadiyyatin tebiete tesiri texniki tereqqi vasitesile qat qat guclendi planetimizin simasi kokunden deyisdi Indi ilkin tebii saheler az qalibdir Insanin basqa canlilara tesiri iki yolla olur birbasa telef etmekle ve yasama yerini deyisdirmekle Canlilarin tebii birliklerinde yasayan novlerden birini telef etdikde basqa novlerin de heyati pozulur Meselen cemenlikde torpaq arilarinin yuvasini dagitdiqda hemin arilar ile tozlanan bitkiler toxum vere bilmir ve tedricen azalir Bitkinin hesabina yasayan cuculer yoxa cixir neticede heseratyeyen quslar da azalir Bele cemenlikde ot seyrelir ve qurumaga baslayir torpaqda soxulcan azalir cemenlik tamam kasiblasir onun yerini bir nece nov tikanli koldan mal yemeyen ibaret bitkiler tutur Bunu kendlerin etrafinda mal qara oruslerinde ve yollarin kenarinda gormek cetin deyildir Kend teserrufati ve mese bitkilerinin ziyanvericilerine ve xesteliklerine qarsi zeherli kimyevi maddelerle mubarize aparilmasi heyvanlar alemine guclu tesir edir Zeherli kimyevi maddelerden istifade ederken sehlenkarliga yol verilmesi ve qayda qanunun pozulmasi hallari canlilarin birliklerine son neticede insanin ozune boyuk ziyan vurur Senaye tullantilari etraf muhiti yeni havani suyu ve torpagi cirklendirib yararsiz edir bezen olu bolge emele gelir ki hemin yerler sehradan da kasib olur Heyvanlarin ve bitkilerin tebii birliklerinin pozulmasi hallari hec de her yerde hemise zeruretden ireli gelmir Ov heyvanlarinin tebii ehtiyatinin tukemesi cox yerde onlarin vehsicesine elmsiz plansiz ovlanmasinin neticesidir Dunyada coxlu qusun ve memeli heyvanin neslinin kesilmesi qorxusu yaranmisdir 1000 nove qeder Evvelce ozunu tebietden qorumaga calisan sonra tebiet uzerinde qelebe calib onu korlamis olan insan indi tebieti qorumaga mecburdur Eks halda tebiet insandan qisas ala biler Tebii komplekslerin pozulmasi insani erzaqsiz qoymaqla kifayetlenmir Milyon illerde tekamulun sinagindan cixmis tebii kompleksleri insan pozanda bulaqlar ve caylar quruyur onlarin yerinde qisamuddetli dagidici seller emele gelir goller ve denizler dayazlasir meseler ve cemenlikler quruyur her yeri toz basir gozlenilmez xestelikler alemi buruyur Ona gore tebietin qorunmasinda butun dunya ehalisi istirak edir Tebietin qorunmasi ondan istifade edilmesini dayandirmaq deyildir Tebiet ondan istifade edilerken qorunur yalniz qoruqlarda olan tebii birliklerin istifadesi mueyyen muddet dayandirilir Heyvanlar aleminin qorunmasi qarsisinda bir nece esas vezife durur insanin maddi ve menevi heyatinda heyvanlarin faydasini daimi saxlamaq insanin heyvanlara birbasa ve dolayi yollarla zererli tesirini aradan qaldirmaq tebii birlikleri qoruyub saxlamaq ucun heyata kecirilen tedbirlerde ardicilliq yaratmaq heyvanlar aleminin qorunmasinda elmin ve beynelxalq emekdasligin feal istirakini temin etmek Insan ucun hal hazirki ehemiyyetinden asili olmayaraq hec bir heyvan novunun neslini tamam kesmeye icaze verilmir 1999 cu ilde Azerbaycanda heyvanlar alemi haqqinda Qanun qebul edilmisdir Hemin qanunun esas telebi respublikada heyvanlar aleminin muxtelifliyini qoruyub saxlamaqdir Bu o demekdir ki hec bir novun neslinin kesilmesine yol vermek olmaz Heyvanlardan agilli istifade edende onlarin ehtiyati hec vaxt tukenmir Meselen tebietde vehsi toyuq ilde bir defe 12 14 yumurta qoyub kurt dusur amma insan onu mecbur edir ki gunde bir yumurta versin Demeli insan toyugun daxili imkanlarini uze cixarmaga nail olur Belece butun heyyanlari cox mehsuldar etmek olar Bunun ucun elmin duzgun tetbiqi lazimdir Elmi esasi olan ovculuq teserrufatlari heyvanlardan istifade etmekde ve onlarin qorunmasinda geleceyi yaxsi olan tedbirlerden biridir lakin nesli kesilmek qorxusu yaranmis novlere munasibet tamam basqadir Bele novlerin ovlanmasi qadagan edilir onlar suni seiraitde artirilib tebiete buraxilir Qirmizi kitaba daxil edilir yasama yerleri yaxsilasdirilir tebii veziyyeti haqqinda ehaliye melumat verilir Qirmizi kitab beynelxalq olke ve vilayetler uzre olur Beynelxalq qirmizi kitaba dusmus nov hansi olkede varsa onun Qirmizi kitabina mutleq daxil edilir OIkenin Qirmizi Kitabina dusmus nov hansi vilayetde yasayirsa onlarin da Qirmizi Kitabina daxil edilir Qirmizi Kitaba ele novler daxil edilir ki tebietde sayi azaldigi ucun oz ozunu saxlaya bilmir Kicik bir erazide qalan ve ya sayi durmadan azalan novler de Qirmizi Kitaba daxil edilir Heyvanlar aleminin muxtelifliyini saxlamaq ucun qoruqlarin rolu cox boyukdur Azerbaycanda 16 qoruq ve 18 yasaqliq yaradilmisdir Qoruqda hec bir teserrufat isleri gormeye icaze verilmir Heyvanlarin qorunmasi neticesinde yuzlerle novun neslinin kesilmesi qorxusu aradan qaldirilmis bir sira novun tebii ehtiyati berpa edilib yeniden semereli istifade olunur sigir sayqak deniz pisiyi norka ve s Tebietin o cumleden heyyanlarin qorunmasinda mekteblilerin ohdesine boyuk isler dusur Mekteblinin tebiete munasibeti basqalarina numune olmalidir Onda her yerde xususen Azerbaycan kimi isti diyarda cox ehtiyatli olmaq lazimdir Tebietde yangin cox zererli hadisedir Tebietde gezerken qisqirmaq ve ya musiqi aletlerinden istifade etmek ses kuy emele getirib heyvanlari qorxudur onlarin normal yasayisini pozur Tebietin oz sesi en yaxsi musiqidir Gezintiye cixarken temizliye emel edilmesi vacib sertdir Saheye atilan suse qablarin siniqlari gec tez her hansi bir neferin ve ya heyvanin ayagini kesmelidir Mektebin heyetinde ve cavan baglarda qus evcikleri asmaq ve quslari qisda yemlemek ucun yem teknecikleri qoymaq mekteblinin muqeddes borcudur Tebiet hamiya mexsusdur hamimizin birge evimizdir onu hamimiz qoruyub muhafize etmeliyik