Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hemoqlobin, Hb (q.yun. αἷμα — qan və lat. globus — kürə) — insan daxil olmaqla onurğalı və bəzi onurğasız heyvanların qanının tərkibində dəmir olan qırmızı piqment. Kimyəvi tərkibinə görə mürəkkəb zülaldır. Eritrositlərin əsas tərkib hissəsi olub, tənəffüs fermentidir və qanın tənəffüs funksiyasını təmin edir.
Hemoqlobin plazmada deyil, eritrositlərin daxilində yerləşir. Bununla qanın qatılığını azaldır. Əgər hemoqlobin bu miqdarda plazmada həll olunsa idi qanın qatılığı bir neçə dəfə artar və nəticədə ürəyin işi və qan dövranı çətinləşərdi. Digər bir tərəfdən hemoqlobin eritorsitlərin içində olmaqla plazmanın onkotik təzyiqini azaldır, bununla da toxumaların susuzlaşmasının qarşısını alır.
Kimyəvi strukturuna görə hemoqlobin xromoproteindir. O, qlobin zülalından və protestik hem qrupundan ibarətdir. Hemoqlobinin tərkibində bir molekul qlobin və 4 molekul hem vardır. Hemin tərkibində olan dəmir atomu oksigen molekulunu birləşdirmək və azad etmək qabiliyyətinə malikdir. Bu zaman dəmirin valentliyi dəyişilmir, yəni ikivalentli olaraq qalır. Dəmir toxumaların tənəffüs fermentlərinin hamısının tərkibinə daxildir. Dəmirin tənəffüs prosesində belə mühüm əhəmiyyəti onun atomunun quruluşu ilə müəyyənləşir. Dəmir atomunda çoxlu miqdarda sərbəst elektronlar kompleks yaratmağa və oksidləşmə bərpa reaksiyalarında iştirak etməyə qadirdirlər. Hemoqlobinin ideal miqdarı 160,7 q/l (160,07q%) qəbul olunur.
Hemoqlobin sümük iliyinin eritroblastları və normoblastlarında sintez olunur. Eritrositlər dağıldıqda hemoqlobin hem dən ayrılaraq öd piqmenti olan bilirubinə çevrilir. Bilirubin ödlə bağırsaqlara düşür və kal və sidiklə xaric olunan sterkobilinə və urobilinə çevrilir.24 saat ərzində 8qhemoqlobin dağılır və öd piqmentlərinə çevrilir.Bu da qanda olan hemoqlobinin təxminən 1% nə bərabərdir.
Normal halda hemoqlobin 3 fizioloji birləşmə vəziyyətində olur.Oksigeni birləşdirdikdə oksihemoqlobinə çevrilir.Bu birləşmə hemoqlobimndən rənginə görə fərqlənir,məhz bu səbəbdən arterial qan al qırmızı rənglidir.Oksigendən azad olan hemoqlobin bərpa olunmuş,yaxud dezoksihemoqlobin adlanır.Bu hemoqlobin venoz qanda olur və qana tünd rəng verir.Bundan əlavə venoz qanda hemoqlobinin karbon qazı ilə birləşməsi — karbhemoqlobin də vardır.O karbon qazını toxumalardan ağciyərlərə daşıyır.
Orqanizmdə hemoqlobinlə bağlı yaranmış xəstəliklər adlanır.
Hemoqlobin patoloji birləşmələr də törədə bilər. Bunlardan biri karboksihemoqlobindir ki, bu da hemoqlobinin dəm qazı ilə birləşməsidir. Belə hemoqlobin oksigeni birləşdirə bilmir və həyat üçün təhlükəli hal yaranır. ilə zəif zəhərlənmə dönən prosesdir. Təmiz hava ilə nəfəs aldıqda dəm qazı tədricən ayrılır. Yalnız oksigenlə (tək oksigenlə) nəfəs aldıqda isə karboksihaemoqlobin (HbCO) birləşməsinin parçalanması 20 dəfə artıq sürətlə icra olunur.
Methemoqlobin (MetHb) də patoloji birləşmədir. Bu oksidləşmiş hemoqlobindir. Güclü oksidləşdiricilərin təsirindən (kalium permanqanat, ferrisianad, bertole duzu, fenasetin və b.) hem-in dəmiri ikivalentlikdən üçvalentliyə çevrilir. Qanda methemoqlabinin miqdarı artdıqda toxumalara oksigenin daşınnması pozulur və ölümlə nəticələnir.
Hemoqlobinin tipləri
Zülal tərkibinə görə hemoqlobinlər bir-birindən fərqlənir və iki cür olur: fizioloji və anomal hemoqlobin. İnsan orqanizminin inkişafının müxtəlif mərhələlərində fizioloji hemoqlobinlər olur. Zülal molekulunda aminturşu ardıcıllığı pozulduqda anomal hemoqlobinə çevrilir. Fizioloji hemoqlobin insan orqanizminin inkişafının müxtəlif mərhələlərində polipeptid zəncirinin yığımı ilə bir-birindən fərqlənir və məhz buna görə müxtəlif hemoqlobinlər olur:
- HbP – primitiv hüceyrədəki hemoqlobin adlanır (rüşeymdə).
- HbF – fetal hemoqlobin. "Fetus" – sözündən götürülmüşdür və meyvə, döl mənasını verir.
- HbA1 və HbA2 – böyüklük, yaşlılıq (adultus) hemoqlobini adlanır.
İndiyə kimi yüzə qədər anomal hemoqlobin tapılıbdır. Bu hemoqlobinlər peptid zəncirindəki aminturşu qallığı ilə fərqlənir. Anomal hemoqlobinlərə HbS və HbH (Barta) aiddir. HbS oraqşəkilli eritrosit hüceyrələrində müşahidə olunur. Bu tip hemoqlobinlərdə β-zəncirində qlutamin turşusu valinlə əvəz olunur.
Mioqlobin
Mioqlobin üçüncülü quruluşa malikdir. Hemoqlobinin bir zəncirini təşkil edir. Mioqlobin hemoqlobulindən fərqli olaraq, oksigeni özünə beş dəfə asan birləşdirir. Mioqlobin əzələ toxumasında olur.
Hemproteid fermentləri
Bu fermentlərə a, b, s, d sitoxromları aiddir. Sitoxrom a, b, s, d özünə oksigeni birləşdirmir. Lakin a3 onlardan fərqli olaraq, tərkibində Cu2+ kationu olduğu üçun oksigeni birləşdirir. Bu hemproteid (sitoxrom a3) mitoxondrinin tənəffüs zəncirində yerləşir. Katalaza və peroksidaza hemproteidləri isə H2O2 – nin parçalanmasında iştirak edir.
Metalproteidlər
Metalproteidlər həm fermentli, həm də fermentsiz olur. Məsələn, metalfermentlərə tərkibində sink metalı olan dipeptidaza və alkoqoldehidrogenazanı, ferment olmayanlara isə tərkibində dəmir metalı olan transferrini misal göstərmək olar. Bəzi metal proteidlər hemoqlobinin funksiyasını yerinə yetirir. Məsələn, 24 hemsianin, hemeretrin, hemvanadin hemoqlobinin rolunu oynayır.
Nukleoproteidlər
Nukleoproteidlər hüceyrənin nüvəsində yerləşir. Hidroliz etdikdə, zülallara və nuklein turşusuna çevrilir. Nuklein turşusunu hidroliz etdikdə, fosfat turşusuna, karbohidratlara (riboza və dezoksiriboza) və tərkibində pirimidin və purin halqası olan azot heterotsikllərinə parçalanır.
İstinadlar
- O.B. İsmayılov, T.M. İsmayılov, R.M.Mahmudov — Normal fiziologiya. 2002.
- A.M. Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev. Həyat fəaliyyətinin kimyəvi əsasları, Ali məktəblər üçün dərslik, Bakı: "Bakı Universiteti" nəşriyyatı, 2009, 288 s.
Mənbə
- ASE, X cild, səh. 173, Hemoqlobin məqaləsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemoqlobin Hb q yun aἷma qan ve lat globus kure insan daxil olmaqla onurgali ve bezi onurgasiz heyvanlarin qaninin terkibinde demir olan qirmizi piqment Kimyevi terkibine gore murekkeb zulaldir Eritrositlerin esas terkib hissesi olub teneffus fermentidir ve qanin teneffus funksiyasini temin edir Hemoglobin tetramer Human Hemoqlobin plazmada deyil eritrositlerin daxilinde yerlesir Bununla qanin qatiligini azaldir Eger hemoqlobin bu miqdarda plazmada hell olunsa idi qanin qatiligi bir nece defe artar ve neticede ureyin isi ve qan dovrani cetinleserdi Diger bir terefden hemoqlobin eritorsitlerin icinde olmaqla plazmanin onkotik tezyiqini azaldir bununla da toxumalarin susuzlasmasinin qarsisini alir Kimyevi strukturuna gore hemoqlobin xromoproteindir O qlobin zulalindan ve protestik hem qrupundan ibaretdir Hemoqlobinin terkibinde bir molekul qlobin ve 4 molekul hem vardir Hemin terkibinde olan demir atomu oksigen molekulunu birlesdirmek ve azad etmek qabiliyyetine malikdir Bu zaman demirin valentliyi deyisilmir yeni ikivalentli olaraq qalir Demir toxumalarin teneffus fermentlerinin hamisinin terkibine daxildir Demirin teneffus prosesinde bele muhum ehemiyyeti onun atomunun qurulusu ile mueyyenlesir Demir atomunda coxlu miqdarda serbest elektronlar kompleks yaratmaga ve oksidlesme berpa reaksiyalarinda istirak etmeye qadirdirler Hemoqlobinin ideal miqdari 160 7 q l 160 07q qebul olunur Hemoqlobin sumuk iliyinin eritroblastlari ve normoblastlarinda sintez olunur Eritrositler dagildiqda hemoqlobin hem den ayrilaraq od piqmenti olan bilirubine cevrilir Bilirubin odle bagirsaqlara dusur ve kal ve sidikle xaric olunan sterkobiline ve urobiline cevrilir 24 saat erzinde 8qhemoqlobin dagilir ve od piqmentlerine cevrilir Bu da qanda olan hemoqlobinin texminen 1 ne beraberdir Normal halda hemoqlobin 3 fizioloji birlesme veziyyetinde olur Oksigeni birlesdirdikde oksihemoqlobine cevrilir Bu birlesme hemoqlobimnden rengine gore ferqlenir mehz bu sebebden arterial qan al qirmizi renglidir Oksigenden azad olan hemoqlobin berpa olunmus yaxud dezoksihemoqlobin adlanir Bu hemoqlobin venoz qanda olur ve qana tund reng verir Bundan elave venoz qanda hemoqlobinin karbon qazi ile birlesmesi karbhemoqlobin de vardir O karbon qazini toxumalardan agciyerlere dasiyir Orqanizmde hemoqlobinle bagli yaranmis xestelikler adlanir Hemoqlobin patoloji birlesmeler de torede biler Bunlardan biri karboksihemoqlobindir ki bu da hemoqlobinin dem qazi ile birlesmesidir Bele hemoqlobin oksigeni birlesdire bilmir ve heyat ucun tehlukeli hal yaranir ile zeif zeherlenme donen prosesdir Temiz hava ile nefes aldiqda dem qazi tedricen ayrilir Yalniz oksigenle tek oksigenle nefes aldiqda ise karboksihaemoqlobin HbCO birlesmesinin parcalanmasi 20 defe artiq suretle icra olunur Methemoqlobin MetHb de patoloji birlesmedir Bu oksidlesmis hemoqlobindir Guclu oksidlesdiricilerin tesirinden kalium permanqanat ferrisianad bertole duzu fenasetin ve b hem in demiri ikivalentlikden ucvalentliye cevrilir Qanda methemoqlabinin miqdari artdiqda toxumalara oksigenin dasinnmasi pozulur ve olumle neticelenir Hemoqlobinin tipleriZulal terkibine gore hemoqlobinler bir birinden ferqlenir ve iki cur olur fizioloji ve anomal hemoqlobin Insan orqanizminin inkisafinin muxtelif merhelelerinde fizioloji hemoqlobinler olur Zulal molekulunda amintursu ardicilligi pozulduqda anomal hemoqlobine cevrilir Fizioloji hemoqlobin insan orqanizminin inkisafinin muxtelif merhelelerinde polipeptid zencirinin yigimi ile bir birinden ferqlenir ve mehz buna gore muxtelif hemoqlobinler olur HbP primitiv huceyredeki hemoqlobin adlanir ruseymde HbF fetal hemoqlobin Fetus sozunden goturulmusdur ve meyve dol menasini verir HbA1 ve HbA2 boyukluk yasliliq adultus hemoqlobini adlanir Indiye kimi yuze qeder anomal hemoqlobin tapilibdir Bu hemoqlobinler peptid zencirindeki amintursu qalligi ile ferqlenir Anomal hemoqlobinlere HbS ve HbH Barta aiddir HbS oraqsekilli eritrosit huceyrelerinde musahide olunur Bu tip hemoqlobinlerde b zencirinde qlutamin tursusu valinle evez olunur MioqlobinMioqlobin ucunculu qurulusa malikdir Hemoqlobinin bir zencirini teskil edir Mioqlobin hemoqlobulinden ferqli olaraq oksigeni ozune bes defe asan birlesdirir Mioqlobin ezele toxumasinda olur Hemproteid fermentleriBu fermentlere a b s d sitoxromlari aiddir Sitoxrom a b s d ozune oksigeni birlesdirmir Lakin a3 onlardan ferqli olaraq terkibinde Cu2 kationu oldugu ucun oksigeni birlesdirir Bu hemproteid sitoxrom a3 mitoxondrinin teneffus zencirinde yerlesir Katalaza ve peroksidaza hemproteidleri ise H2O2 nin parcalanmasinda istirak edir MetalproteidlerMetalproteidler hem fermentli hem de fermentsiz olur Meselen metalfermentlere terkibinde sink metali olan dipeptidaza ve alkoqoldehidrogenazani ferment olmayanlara ise terkibinde demir metali olan transferrini misal gostermek olar Bezi metal proteidler hemoqlobinin funksiyasini yerine yetirir Meselen 24 hemsianin hemeretrin hemvanadin hemoqlobinin rolunu oynayir NukleoproteidlerNukleoproteidler huceyrenin nuvesinde yerlesir Hidroliz etdikde zulallara ve nuklein tursusuna cevrilir Nuklein tursusunu hidroliz etdikde fosfat tursusuna karbohidratlara riboza ve dezoksiriboza ve terkibinde pirimidin ve purin halqasi olan azot heterotsikllerine parcalanir IstinadlarO B Ismayilov T M Ismayilov R M Mahmudov Normal fiziologiya 2002 A M Meherremov M E Allahverdiyev Heyat fealiyyetinin kimyevi esaslari Ali mektebler ucun derslik Baki Baki Universiteti nesriyyati 2009 288 s MenbeASE X cild seh 173 Hemoqlobin meqalesi