Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həmədan — İranın Həmədan ostanında şəhər.Tarixi Azərbaycan şəhəri. Şəhər həm vilayətin, həm də eyni adlı şəhristanın və bəxşin inzibati mərkəzidir.
| Həmədan | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.850 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +98 813 |
| Digər | |
| hamedan.ir | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əhali
Rəsmi mənbələrə əsasən Həmədan şəhərinin əhalisi :
- 1929-cu il r.t. əsasən 60,000 nəfər
- 1937-ci il lokal s.a. əsasən 80,280 nəfər
- 1940-cı il lokal s.a. əsasən 103,874 nəfər
- 1956-cı il s.a. əsasən 99,909 nəfər
- 1966-cı il s.a. əsasən 124,167 nəfər
- 1976-cı il s.a. əsasən 165,785 nəfər
- 1986-cı il s.a. əsasən 272,499 nəfər
- 1990-cı il r.t. əsasən 349,653 nəfər
- 1996-cı il s.a. əsasən 401,281 nəfər
- 2006–cı il s.aş əsasən 473,149 nəfər
Həmədanın tarixi
Həmədan yalnız İranın deyil, həm də dünyanın qədim şəhərlərindən sayılır. Şəhərin salınması tarixi xristianlığın yaranmasından əvvəl dövrə təsadüf edir. Həmədan Midiya hökmdarlarının yay paytaxtı olub, sonradan adı dəyişidirilərək Ekbatan və ya Heqmatani kimi tanınıb.
Həmədan şərq sivilizasiyasının mərkəzlərindəndir. Tarixi məlumatlara görə, bu şəhərdə «Yeddi Duvar» adlı 1000 otaqlı qala olub. Qala öz əzəmətinə görə Babil şəhərindən heç də geri qalmırmış. Ölkənin ətrafında bütün xalqlar qədim dövrdən orta əsrlərə kimi Həmədanı əllərinə keçirməyi arzulayırmışlar. Şəhər bir neçə dəfə işğala məruz qalıb. İlk dəfə Assuriyalılar Həmədanı dağıdıb.
Ekbatan (qədim türkcə:Aqbatan,yunanca: Ἀγβάτανα , latınca: Ecbatana, ibranicə: אַחְמְתָא, Nabonidin xronikası və Bisütun yazılarında Aqmatana) Herodotun “Eκβάτανα" kimi qeyd etdiyi qədim dünyanın ən böyük şəhərlərindən biri olub. İ. M. Dyakonov “bu şəhər qədim Midiyanın ürəyi idi” yazıb. Şəhər mənbələrdə daha çox Astiaqın paytaxtı kimi xatırlansa da, digər maday hökmdarlarının hakimiyyəti dövründə də siyasi və mədəni mərkəz Ekbatan olub. Sonuncu Midiya hökmdarı Astiaqın fars qiyamını yatıra bilməməsi nəticəsində şəhər onlar tərəfindən işğal olunub. Bu hadisə Midiyanın süqutunun səbəblərdən biri sayılır. Farsların əlinə keçdikdən sonra isə Əlvənd dağının ətəyində yerləşən gözəl şəhər Əhəməni hökmdarlarının yay iqamətgahı olub. Daha sonra şəhər Parfiya hökmdarlarının baş şəhərinə çevrilib. Həmin dövrdə Parfiya dövlətinin mühüm zərbxanalarının yerləşdiyi şəhərdə çoxlu draxma və tetradraxma kəsilib. Şəhərdən həmçinin "Achmetha" adı ilə Tövratda da bəhs edilir. Mənbələrdə xatırlanan başqa yerlərdən biri də Ekbatan şəhəridir. Ancaq bu iki şəhər qarışdırılmamalıdır. Onlardan biri Ekbatan - Həmədan Midiyanın Azərbaycanda yerləşən paytaxtı, o biri Ekbatan - Həmət isə Suriyada yerləşən və Herodotun dediyinə görə II Kambizin (sasani hökmdarı) vəfat etdiyi şəhərdir. Midiyanın paytaxtı olmuş Ekbatan şəhəri e.ə. 330-cu ildə Makedoniyalı İskəndərin sərkərdəsi Parmenion tərəfindən işğal edilib. Yunan mənbələrində qeyd edilib ki, şəhərin əsası e.ə. V əsrdə Midiyanın ilk hökmdarı (və ya Manna canişini) Deyok (assur mənbələrində Dayaukku) tərəfindən qoyulub. Deyok şəhərin ətrafına yeddi qatlı və hər qatı müxtəlif rəngli daşlardan inşa olunmuş qala divarı çəkdirərək, buranı yaratdığı dövlətin mərkəzi elan edib. Herodot isə yazır: “İndi Ekbatan adlanan və qala divarları nəhəng, güclü, bir-birinin üstünə yığılmış dairələri xatırladan şəhəri madaylar inşa edib. Qaladakı sarayın da planı qalanınkı kimi möhkəmləndirilmiş divarlar, künclərdəki mazqallı sipərlərlə mühafizə olunur. Ətrafdakı təbiət şəhərlə incə bir uyğunluq təşkil edir və bu daha çox sənət əsəri təsiri yaradır. Qala divarlarının sayı yeddidir. Hökmdarın sarayı və dövlət xəzinəsi son axırıncı qala divarında yerləşir. Bayırdan birinci qala divar Afinanın qala divarına çox oxşayır. Həmin divar ağ, sonrakı qara, üçüncü qırmızı, dördüncü göy, beşinci divar isə narıncı rəngdədir. Son iki divar gümüşü və qızılı rənglərdədir. Bütün bu divarları Deyok inşa etdirib”. Həmədan haqqında mərhum ziyalımız doktor Məhəmmədtağı Zehtabi “İran Türklərinin əski tarixi” əsərində belə yazır: “Bugünkü Həmədan və ya qədim Ekbatan Mad (Midiya - ODAM) dövlətinin paytaxtı, başkəndi idi. Mad dövlətinin başkəndi olduğu dövrdə Həmədan olduqca böyük, abad və gözəl olub. Şübhəsiz, məhv olmuş və bu gün yer altında qalan Mad və Həmədanın bu zəngin mədəniyyəti çox yəqin ki miladdan qabaq 6-7-ci yüzilliklərə aid deyil. Ondan çox qabaqların - Madların babaları olmuş Qutti və Lullubilərin Miladdan qabaq 2 və 3-cü min illiklərinə mənsub mədəniyyətidir. Madlar bu mədəniyyətin varisi olublar...”
Milli tərkib
Hazırda əhalinin yalnız 37%-i Azərbaycan kökənlidir. Şəhərdə əsas əhali olan farslardan başqa az sayda yəhudi də yaşamaqdadır.
Dahi həmədanlılar
Həmədan məşhur yazıçı, müəllimlər, şairlər vətənidir.
- Eynəlqüzat Həmədani
- Xacə Rəşidəddin Fəzlullah
- Adham Həmədani
- Baba Tahir Üryan
- Mirzadə Eşqi
İbni Sinanın və Baba Tahirin məzarları Həmədan şəhərdədir. Həmədan islam dövründə də bir mərkəz kimi öz əhəmiyyətini saxlayıb.
Görməli və tarixi yerləri
Həmədan şəhəri sərin və sabit iqlimə malikdir. Bütün səyahətçilərin yadında qalan yerlər Əlvənd dağı zirvəsinin, Abbasabad təpəsi təbiət vadilərinin mənzərələri olub. Burada aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Midiya və Əhəmənilər dövrünə aid nadir tapıntılar aşkarlanıb. Qədim lövhələr, qızıl və gümüş əşyalar Həmədanın tarix muzeyində özünəməxsus yer tutur. Həmədanda səyahət etməli tarixi yerlər hələ də çoxdur. Onların bir neçəsinin adını çəkmək istəyirik: Daş Şir (Şir daşı). Daşdan düzəldilmiş, şirə oxşayan bu tarixi abidə Parfiya dövrünə aid edilir. İbn Sinanın memarlıq abidəsi. Məşhur alim İbn Sinanın məzarı və onun üstündə olan türbə 1954-cü ildə tikilib. Bu türbə qədim Qabus Voşmiq şəhərinin qülləsi ruhunda bəzədilib. Burada əlyazmalar kitabxanası yerləşir. Kompleksin həyətində Qacarlar dövrünün tanınmış şairi və bəstəkarı Əbülqasim Arifin məzarı yerləşir. Baba Tahir məqbərəsi. Həmədanın gözəl parklarından biri də romantik şeirlər müəllifi Baba Tahirin məqbərəsi tikilib. Bura həmədanlıların ən çox ziyarət etdikləri yerlərdən biridir. Həmədan əhalisi müqəddəs sayılan yerlərə, pirlərə həmişə dərin hörmət və ehtiram bəsləyib. Burada tanınmış İmamzadə İsmayılın, İmamzadə Abdullanın adı ilə bağlı müqəddəs yerlər, mavzoleylər, məscidlər və xanəgahlar var. Həmədanda səyahət edən turistlərin çoxu epiqrafik yazıları olan abidləri görmək istəyir. Bu yazılar Əlvənd dağında olan qalanın divarlarındadır. Həmin yazıların Əhəməni dövlətinin hökmdarı Daranın dövrünə aid olduğu deyilir. Həmin abidələri görmək üçün Abbasabadın gözəl, qədim tarixinin tamaşasına baxmaq lazımdır. Ələvilər məqbərəsi. Bu, Həmədanda olan mühüm əhəmiyyətli islam abidəsidir. Məqbərə Həmədanın mərkəzi meydanında, səlcuqlar dövründə tikilib. Bu məqbərədə Ələvilər ailəsinin 2 üzvünün məzarı var. Qurban qülləsi. Şəhərin şərq hissəsində yerləşən bu abidə kərpicdən tikilmiş 12 guşəli məqbərəsi ilə formaca piramidaya oxşayır. Ester və Mordexay məqbərəsi. Daşdan tikilmiş bu kompleksin içində taxta qutularda antik dövrdən qalmış Tövratın əlyazmaları vardır. Adları Tövratın bu əlyazmalarında çəkilən iki yəhudinin - Xaşayarşahın həyat yoldaşı və onun dayısının məzarları da bu kompleksdə yerləşir. Mağaralar. Həmədanın dağlarında saysız-hesabsız mağaralar var. Alisods mağarasını, özəlliklə qeyd etmək lazımdır. Yerli əhali onu «Əlisədr» və «Əlisad» adlandırır. Bu mağaranın içində uzunluğu 10 km-ə kimi olan göl də var. Mağaranın divarları və tavanı heyranedici stalaktitlərlə örtülüb. Orada və göldə heç bir canlı yaşamır, bunun da əsas səbəbi təbii gün işığının olmamasıdır. Mağaranı seyr etmək üçün turistlərə qayıqlar və katerlər təklif olunur. Mağaranın orta hündürlüyü 8 metrdir. Ancaq bəzi yerlərdə onun hündürlüyü 40 metrə də çatır.
Mənbə
- Encyclopædia Iranica :Population of Hamadan city, 1929-1996: Sources: Mojda, p. 42; National Census, Hamadan Province, 1956, 1966, 1976, 1986, 1996.
İstinadlar
- https://www.citypopulation.de/Iran-MajorCities.html.
- جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری (fars.).
- Statistical Centre of Iran :Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006) 2011-11-14 at the Wayback Machine
- Unrepresented Nations and Peoples Organization (UNPO) :Southern Azerbaijan 2013-07-26 at the Wayback Machine:...In 1925 when the Gajar state collapsed Southern Azerbaijan was annexed to Iran and there was a massive move of non-Azerbaijanis to the cities of Gazvin and Hamadan where 37% of the population are now of Azerbaijani descent.
- BestİranTravel.com :HAMADAN 2012-09-01 at the Wayback Machine
 | Cənubi Azərbaycan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Hemedan deqiqlesdirme Hemedan Iranin Hemedan ostaninda seher Tarixi Azerbaycan seheri Seher hem vilayetin hem de eyni adli sehristanin ve bexsin inzibati merkezidir Hemedan34 48 sm e 48 31 s u Olke IranTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 850 mSaat qursagi UTC 03 30EhalisiEhalisi 554 406 nef 2016 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 98 813Digerhamedan irHemedan Vikianbarda elaqeli mediafayllarEhaliResmi menbelere esasen Hemedan seherinin ehalisi 1929 cu il r t esasen 60 000 nefer 1937 ci il lokal s a esasen 80 280 nefer 1940 ci il lokal s a esasen 103 874 nefer 1956 ci il s a esasen 99 909 nefer 1966 ci il s a esasen 124 167 nefer 1976 ci il s a esasen 165 785 nefer 1986 ci il s a esasen 272 499 nefer 1990 ci il r t esasen 349 653 nefer 1996 ci il s a esasen 401 281 nefer 2006 ci il s as esasen 473 149 neferHemedanin tarixiHemedan yalniz Iranin deyil hem de dunyanin qedim seherlerinden sayilir Seherin salinmasi tarixi xristianligin yaranmasindan evvel dovre tesaduf edir Hemedan Midiya hokmdarlarinin yay paytaxti olub sonradan adi deyisidirilerek Ekbatan ve ya Heqmatani kimi taninib Hemedan serq sivilizasiyasinin merkezlerindendir Tarixi melumatlara gore bu seherde Yeddi Duvar adli 1000 otaqli qala olub Qala oz ezemetine gore Babil seherinden hec de geri qalmirmis Olkenin etrafinda butun xalqlar qedim dovrden orta esrlere kimi Hemedani ellerine kecirmeyi arzulayirmislar Seher bir nece defe isgala meruz qalib Ilk defe Assuriyalilar Hemedani dagidib Ekbatan qedim turkce Aqbatan yunanca Ἀgbatana latinca Ecbatana ibranice א ח מ ת א Nabonidin xronikasi ve Bisutun yazilarinda Aqmatana Herodotun Ekbatana kimi qeyd etdiyi qedim dunyanin en boyuk seherlerinden biri olub I M Dyakonov bu seher qedim Midiyanin ureyi idi yazib Seher menbelerde daha cox Astiaqin paytaxti kimi xatirlansa da diger maday hokmdarlarinin hakimiyyeti dovrunde de siyasi ve medeni merkez Ekbatan olub Sonuncu Midiya hokmdari Astiaqin fars qiyamini yatira bilmemesi neticesinde seher onlar terefinden isgal olunub Bu hadise Midiyanin suqutunun sebeblerden biri sayilir Farslarin eline kecdikden sonra ise Elvend daginin eteyinde yerlesen gozel seher Ehemeni hokmdarlarinin yay iqametgahi olub Daha sonra seher Parfiya hokmdarlarinin bas seherine cevrilib Hemin dovrde Parfiya dovletinin muhum zerbxanalarinin yerlesdiyi seherde coxlu draxma ve tetradraxma kesilib Seherden hemcinin Achmetha adi ile Tovratda da behs edilir Menbelerde xatirlanan basqa yerlerden biri de Ekbatan seheridir Ancaq bu iki seher qarisdirilmamalidir Onlardan biri Ekbatan Hemedan Midiyanin Azerbaycanda yerlesen paytaxti o biri Ekbatan Hemet ise Suriyada yerlesen ve Herodotun dediyine gore II Kambizin sasani hokmdari vefat etdiyi seherdir Midiyanin paytaxti olmus Ekbatan seheri e e 330 cu ilde Makedoniyali Iskenderin serkerdesi Parmenion terefinden isgal edilib Yunan menbelerinde qeyd edilib ki seherin esasi e e V esrde Midiyanin ilk hokmdari ve ya Manna canisini Deyok assur menbelerinde Dayaukku terefinden qoyulub Deyok seherin etrafina yeddi qatli ve her qati muxtelif rengli daslardan insa olunmus qala divari cekdirerek burani yaratdigi dovletin merkezi elan edib Herodot ise yazir Indi Ekbatan adlanan ve qala divarlari neheng guclu bir birinin ustune yigilmis daireleri xatirladan seheri madaylar insa edib Qaladaki sarayin da plani qalaninki kimi mohkemlendirilmis divarlar kunclerdeki mazqalli siperlerle muhafize olunur Etrafdaki tebiet seherle ince bir uygunluq teskil edir ve bu daha cox senet eseri tesiri yaradir Qala divarlarinin sayi yeddidir Hokmdarin sarayi ve dovlet xezinesi son axirinci qala divarinda yerlesir Bayirdan birinci qala divar Afinanin qala divarina cox oxsayir Hemin divar ag sonraki qara ucuncu qirmizi dorduncu goy besinci divar ise narinci rengdedir Son iki divar gumusu ve qizili renglerdedir Butun bu divarlari Deyok insa etdirib Hemedan haqqinda merhum ziyalimiz doktor Mehemmedtagi Zehtabi Iran Turklerinin eski tarixi eserinde bele yazir Bugunku Hemedan ve ya qedim Ekbatan Mad Midiya ODAM dovletinin paytaxti baskendi idi Mad dovletinin baskendi oldugu dovrde Hemedan olduqca boyuk abad ve gozel olub Subhesiz mehv olmus ve bu gun yer altinda qalan Mad ve Hemedanin bu zengin medeniyyeti cox yeqin ki miladdan qabaq 6 7 ci yuzilliklere aid deyil Ondan cox qabaqlarin Madlarin babalari olmus Qutti ve Lullubilerin Miladdan qabaq 2 ve 3 cu min illiklerine mensub medeniyyetidir Madlar bu medeniyyetin varisi olublar Milli terkib Hazirda ehalinin yalniz 37 i Azerbaycan kokenlidir Seherde esas ehali olan farslardan basqa az sayda yehudi de yasamaqdadir Dahi hemedanlilar Hemedan meshur yazici muellimler sairler vetenidir Eynelquzat Hemedani Xace Resideddin Fezlullah Adham Hemedani Baba Tahir Uryan Mirzade Esqi Ibni Sinanin ve Baba Tahirin mezarlari Hemedan seherdedir Hemedan islam dovrunde de bir merkez kimi oz ehemiyyetini saxlayib Gormeli ve tarixi yerleri Hemedan seheri serin ve sabit iqlime malikdir Butun seyahetcilerin yadinda qalan yerler Elvend dagi zirvesinin Abbasabad tepesi tebiet vadilerinin menzereleri olub Burada aparilan arxeoloji qazintilar zamani Midiya ve Ehemeniler dovrune aid nadir tapintilar askarlanib Qedim lovheler qizil ve gumus esyalar Hemedanin tarix muzeyinde ozunemexsus yer tutur Hemedanda seyahet etmeli tarixi yerler hele de coxdur Onlarin bir necesinin adini cekmek isteyirik Das Sir Sir dasi Dasdan duzeldilmis sire oxsayan bu tarixi abide Parfiya dovrune aid edilir Ibn Sinanin memarliq abidesi Meshur alim Ibn Sinanin mezari ve onun ustunde olan turbe 1954 cu ilde tikilib Bu turbe qedim Qabus Vosmiq seherinin qullesi ruhunda bezedilib Burada elyazmalar kitabxanasi yerlesir Kompleksin heyetinde Qacarlar dovrunun taninmis sairi ve bestekari Ebulqasim Arifin mezari yerlesir Baba Tahir meqberesi Hemedanin gozel parklarindan biri de romantik seirler muellifi Baba Tahirin meqberesi tikilib Bura hemedanlilarin en cox ziyaret etdikleri yerlerden biridir Hemedan ehalisi muqeddes sayilan yerlere pirlere hemise derin hormet ve ehtiram besleyib Burada taninmis Imamzade Ismayilin Imamzade Abdullanin adi ile bagli muqeddes yerler mavzoleyler mescidler ve xanegahlar var Hemedanda seyahet eden turistlerin coxu epiqrafik yazilari olan abidleri gormek isteyir Bu yazilar Elvend daginda olan qalanin divarlarindadir Hemin yazilarin Ehemeni dovletinin hokmdari Daranin dovrune aid oldugu deyilir Hemin abideleri gormek ucun Abbasabadin gozel qedim tarixinin tamasasina baxmaq lazimdir Eleviler meqberesi Bu Hemedanda olan muhum ehemiyyetli islam abidesidir Meqbere Hemedanin merkezi meydaninda selcuqlar dovrunde tikilib Bu meqberede Eleviler ailesinin 2 uzvunun mezari var Qurban qullesi Seherin serq hissesinde yerlesen bu abide kerpicden tikilmis 12 guseli meqberesi ile formaca piramidaya oxsayir Ester ve Mordexay meqberesi Dasdan tikilmis bu kompleksin icinde taxta qutularda antik dovrden qalmis Tovratin elyazmalari vardir Adlari Tovratin bu elyazmalarinda cekilen iki yehudinin Xasayarsahin heyat yoldasi ve onun dayisinin mezarlari da bu kompleksde yerlesir Magaralar Hemedanin daglarinda saysiz hesabsiz magaralar var Alisods magarasini ozellikle qeyd etmek lazimdir Yerli ehali onu Elisedr ve Elisad adlandirir Bu magaranin icinde uzunlugu 10 km e kimi olan gol de var Magaranin divarlari ve tavani heyranedici stalaktitlerle ortulub Orada ve golde hec bir canli yasamir bunun da esas sebebi tebii gun isiginin olmamasidir Magarani seyr etmek ucun turistlere qayiqlar ve katerler teklif olunur Magaranin orta hundurluyu 8 metrdir Ancaq bezi yerlerde onun hundurluyu 40 metre de catir MenbeEncyclopaedia Iranica Population of Hamadan city 1929 1996 Sources Mojda p 42 National Census Hamadan Province 1956 1966 1976 1986 1996 Istinadlarhttps www citypopulation de Iran MajorCities html جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری fars Statistical Centre of Iran Census of the Islamic Republic of Iran 1385 2006 2011 11 14 at the Wayback Machine Unrepresented Nations and Peoples Organization UNPO Southern Azerbaijan 2013 07 26 at the Wayback Machine In 1925 when the Gajar state collapsed Southern Azerbaijan was annexed to Iran and there was a massive move of non Azerbaijanis to the cities of Gazvin and Hamadan where 37 of the population are now of Azerbaijani descent BestIranTravel com HAMADAN 2012 09 01 at the Wayback Machine Cenubi Azerbaycan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin