Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həmşivəng monastırı – Gədəbəy rayonunun Böyük Qaramurad kəndi ərazisində yerləşən tarix-memarlıq abidəsi. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən yerli əhəmiyyətli abidə kimi qeydiyyata alınmışdır.
| Həmşivəng monastırı | |
|---|---|
 Monastırın əsas kilsəsi və zəng qülləsinin müasir görünüşü | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Gədəbəy |
| Yerləşir | Böyük Qaramurad |
| Aidiyyatı | Alban Həvari kilsəsi |
| Sifarişçi | Katolikos VI İohannes |
| Tikilmə tarixi | XII əsr |
| İstinad nöm. | 4250 |
| Kateqoriya | Məbəd |
| Əhəmiyyəti | Yerli əhəmiyyətli |
| | |
 Kilsənin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Məbədin inşası haqqında Kirakos Qandzaketsi özünün “Tarix” əsərində məlumat verir və onu əlli beşinci Alban Katolikosu VI İohannesin adı ilə əlaqələndirir.
Əsas kilsə binası, yarımdairəvi altar apsidasına malik uzadılmış düzbucaqlı formasına malikdir. İkisi müstəqil dayanan ikisi isə divar qarşısında ucaldılmış sütunlar və onlar üzərində ucaldılmış oxvari tağlar kilsənin interyerini üç nefə bölür.
Həmşivəng monastırının zəng qülləsində yerləşmiş xaçdaş unikal dizaynı və dekorativ elementləri ilə məşhur olmuşdur. Xaçdaş 1960-cı illərdə monastır ərazisindən Ermənistana aparılmışdır və hazırda Vağarşapat şəhərində Katolikos sarayının qarşısında saxlanılır.
Tarixi
Məbədin inşası haqqında Kirakos Qandzaketsi özünün “Tarix” əsərində məlumat verir və onu əlli beşinci Alban Katolikosu VI İohannesin adı ilə əlaqələndirir:
 | Beləlikə İohannes uzun illər ərzində Aqvan katolikos taxtına əyləşdi. O, iqamətgahını Çarek ətrafında quraraq, oradakı mağaralardan birində - haqqında daha yuxarıda bəhs etdiyim - məskunlaşdı. Yadellilər tərəfindən sıxışdırıldığına görə, o, Ermənistana – böyük işxanlar Zakare və onun qardaşı İvanenin himayəsinə sığınmağı düşündü. Onlar da böyük məmnunluqla onu qəbul etdilər. İvane onu Miapor havarında, Həmşi adlandırılan monastırda yerləşdirdi. Bundan sonra katolikos orada böyük və əzəmətli kilsənin inşasına başladı; lakin, onun inşası tamamlanmamış yarımçıq saxlanıldı, uzaq Xorasan sultanı Cəlaləddin Gürcü çarlığına hücum etdi, beləcə yadellilərin Ermənistan, Aqvank və Gürcüstana mütəmmadi hücumlarına imkan yaratdı. |  |
XIII əsrin 20-ci illərindən XIV əsrin əvvəllərinə kimi Həmşivəng monastırı Alban Katolikoslarının iqamətgahı kimi statusunu saxlayır. XIV əsrin əvvəllərində isə iqamətgah Kəlbəcər rayonunun Vəngli kəndində yerləşən Gəncəsər monastırına köçürülür.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Əsas kilsə binası, yarımdairəvi altar apsidasına malik uzadılmış düzbucaqlı formasına (15.6x9.80 m) malikdir. İkisi müstəqil dayanan ikisi isə divar qarşısında ucaldılmış sütunlar və onlar üzərində ucaldılmış oxvari tağlar kilsənin interyerini üç nefə bölür. Şimal və cənub nefləri enli olmaları ilə seçilirlər. Dərin bemli altar apsidası qarşısında, dörd oxvari tağ vasitəsiylə yaradılmış kvadrat formalı özül üzərində oxvari qapalı tağ yüksəlir.
İbadət zalının digər hissələri və planda uzadılmış formaya malik pridel adi tağlarla örtülmüşdür. Kilsə, şərq fasadında yerləşən üç, cənub və şimal fasadında isə iki cüt pəncərə vasitəsiylə işıqlandırılır.
Divar hörgüsü və dam örtüyü kobud yonulmuş daşlardan, tağlar, sütunlar, altar apsidasının çərçivəsi isə əla yonulmuş yüksək keyfiyyətli daşlardan icra edilmişdir.G. Məmmədova bu cür inşaat texnikasının Qafqaz Albaniyasının memarlığı üçün xarakterik olduğunu qeyd edir.
Məbədin dam örtüyü saxlanılmamışdır. Yan və Mərkəzi neflərin hündürlükləri arasındakı fərqlər dam örtüyünün iki tərəfli olduğunu deməyə əsas verir.
Həmşivəng monastırının əsas kilsəsi yüksək bədii xüsusiyyətləri ilə fərqlənmir. Kilsə, sadə planlaşdırma həllinə uyğun olan, qərb fasadındakı bir neçə daşı bəzəyən oyma xaç naxışları ilə məhsuslaşan dekorativ həllə malikdir. Alban Katolikosunun iqamətgahı kimi inşa edilmiş kilsənin bu cür kasad dekoru, kilsənin çox mürəkkəb tarixi dövrdə, çətin şərtlər altında inşa edilməsi ilə izah edilir. G. Məmmədova qeyd edir ki, Xarəzmşah Cəlaləddin Mənguberdinin yürüşü ilə inşası yarımçıq qalmış kilsə binası, ehtimal ki, sonradan tamamlanmışdır.
Artsak xaç daşı
Həmşivəng monastırının zəng qülləsində yerləşmiş xaçdaş unikal dizaynı və dekorativ elementləri ilə məşhur olmuşdur. Xaçdaş 1960-cı illərdə monastır ərazisindən Ermənistana aparılmışdır və hazırda Vağarşapat şəhərində Katolikos sarayının qarşısında saxlanılır.
özünün “” adlı əsərində həmin xaçdaşı təsvir edərkən yazır:
| | Zəng qülləsinin pilləkənli əsasında insan boyu ölçüsündə Məsihin çarmıxa çəkildiyi xaça oxşar iri bir xaçdaş ucaldılmışdır. Xaçdaşın qollarında “İsa Məsih” sözü yazılmış, aşağısında isə 1639-cu il tarixi qeyd edilmişdir. Monastırı ziyarətə gələn hər kəs bu xaçdaşın incə daş naxışlarına heyran olur. | |
Xaçın qərb tərəfində yuxarı hissədə incə oyma ilə taxtda oturmuş Məsih təsvir olunub. Yevangelist həvarilər olan Mark və Lukanı simvolizə edən şir və öküz təsvirləri ilə iki forizontal qanad bəzədilmişdir. Şərq tərəfi xaçın ortası mərkəzində bərabərtərəfli xaç naxışı olan böyük xonça naxışı ilə bəzədilmişdir.
Alban xaçdaşlarını tədqiq etmiş A. Axundova və D. Axundov qeyd edirlər ki, formasının daş xaç şəklində olmasına baxmayaraq, stelanın obrazında əsas bədii və simvolik dominantını xaçın ortasındakı üç dairədən ibarət böyük xonça təşkil edir. Orta dairə səkkiz bərabər hissəyə bölünmüş həndəsi hörmə şəklində həll olunmuşdur. Xonçanın mərkəzində bərabəryanlı xaç (erkən alban xaçı) təsviri vardır, onun da kəsişmə nöqtəsində kiçik dairəvi xonça yerləşir. Bütün kompozisiya xristian qəbir daşının sintezləşdirilmiş obrazında birləşən günəş, işıq və məhsuldarlıq simvolu kimi həll olunmuşdur. Günəş emblemi arxasındakı həyat ağacı – xaç, həmçinin günəşi təmsil edən simvolik pilləli dağdan yüksəlir.
İstinadlar
- "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı" (PDF). Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2 avqust 2001. 2021-07-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 18 iyul 2020.
- Гандзакеци, Киракос. История (пер. Тер-Григоряна) (35). Баку: Изд. АН Азерб. 1946. 302.
ГЛАВА 6
О том, как агванские католикосы, притесняемые иноплеменниками, перебрались к великим ишханам:
... Так владыка Иованнес получил престол агванский на многие годы. Он обосновал свой престол в пределах Чарека, в [одной] пещере тамошней, о которой мы выше говорили. Притесняемый иноплеменниками, он задумал перебраться в Армению к великим ишханам Закарэ и брату его Иванэ. И те с большими почестями приняли его. Иванэ поселил его в гаваре Миапор, в монастыре, который называется Хамши.
И он начал строить там большую и дивную церковь; [строительство ее] еще до завершения было приостановлено, ибо пришел султан Хорасана, именуемый Джалаладином, ударил по грузинскому царству и предвозвестил постепенное нашествие войска иноплеменников и разорение стран Армении, Агванка и Грузии. - Ulubabyan, Bagrat, Yakobson, Anatoly L. Գանձասար (Soviet Armenian Encyclopedia Volume II). 1976. 686–687.
- Мамедова, 2004. səh. 111
- Мамедова, 2004. səh. 112
- Мамедова, 2004. səh. 113
- Бархударянц, 1895. səh. 152
- Л. М. Варданян, Г. Г. Саркисян, А. Е. Тер-Саркисянц. Армяне (PDF). Москва: Наука. 2012. səh. 503. 2023-07-22 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-10-13.
- Л. М. Варданян, Г. Г. Саркисян, А. Е. Тер-Саркисянц. Армяне (PDF). Москва: Наука. 2012. səh. 504. 2023-07-22 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-10-13.
- A. Axundova, M. D. Axundov. Dağlıq Qarabağın Artsak xaçdaşları (Azərbaycan abidələri dərgisi, N1). Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. 1984.
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Бархударянц, Макар, Арцах, Баку, 1895
Həmçinin bax
- Alban Həvari Kilsəsi
- Çarekvəng monastırı - Gədəbəy rayonu ərazisində Alban Katolikoslarının müvəqqəti sığınacağı olmuş digər monastır
- Böyük Arran monastırı - Kəlbəcər rayonu ərazisində Alban Katolikoslarının ikinci iqamətgahı
- Gəncəsər monastırı - Kəlbəcər rayonu ərazisində Alban Katolikoslarının sonuncu (1815-ci ilə kimi) iqamətgahı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hemsiveng monastiri Gedebey rayonunun Boyuk Qaramurad kendi erazisinde yerlesen tarix memarliq abidesi Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi terefinden yerli ehemiyyetli abide kimi qeydiyyata alinmisdir Hemsiveng monastiriMonastirin esas kilsesi ve zeng qullesinin muasir gorunusu40 33 44 sm e 45 39 25 s u Olke AzerbaycanSeher GedebeyYerlesir Boyuk QaramuradAidiyyati Alban Hevari kilsesiSifarisci Katolikos VI IohannesTikilme tarixi XII esrAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 4250KateqoriyaMebedEhemiyyetiYerli ehemiyyetliHemsivengKilsenin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mebedin insasi haqqinda Kirakos Qandzaketsi ozunun Tarix eserinde melumat verir ve onu elli besinci Alban Katolikosu VI Iohannesin adi ile elaqelendirir Esas kilse binasi yarimdairevi altar apsidasina malik uzadilmis duzbucaqli formasina malikdir Ikisi musteqil dayanan ikisi ise divar qarsisinda ucaldilmis sutunlar ve onlar uzerinde ucaldilmis oxvari taglar kilsenin interyerini uc nefe bolur Hemsiveng monastirinin zeng qullesinde yerlesmis xacdas unikal dizayni ve dekorativ elementleri ile meshur olmusdur Xacdas 1960 ci illerde monastir erazisinden Ermenistana aparilmisdir ve hazirda Vagarsapat seherinde Katolikos sarayinin qarsisinda saxlanilir TarixiMebedin insasi haqqinda Kirakos Qandzaketsi ozunun Tarix eserinde melumat verir ve onu elli besinci Alban Katolikosu VI Iohannesin adi ile elaqelendirir Belelike Iohannes uzun iller erzinde Aqvan katolikos taxtina eylesdi O iqametgahini Carek etrafinda quraraq oradaki magaralardan birinde haqqinda daha yuxarida behs etdiyim meskunlasdi Yadelliler terefinden sixisdirildigina gore o Ermenistana boyuk isxanlar Zakare ve onun qardasi Ivanenin himayesine siginmagi dusundu Onlar da boyuk memnunluqla onu qebul etdiler Ivane onu Miapor havarinda Hemsi adlandirilan monastirda yerlesdirdi Bundan sonra katolikos orada boyuk ve ezemetli kilsenin insasina basladi lakin onun insasi tamamlanmamis yarimciq saxlanildi uzaq Xorasan sultani Celaleddin Gurcu carligina hucum etdi belece yadellilerin Ermenistan Aqvank ve Gurcustana mutemmadi hucumlarina imkan yaratdi XIII esrin 20 ci illerinden XIV esrin evvellerine kimi Hemsiveng monastiri Alban Katolikoslarinin iqametgahi kimi statusunu saxlayir XIV esrin evvellerinde ise iqametgah Kelbecer rayonunun Vengli kendinde yerlesen Genceser monastirina kocurulur Memarliq xususiyyetleriKilsenin qerb fasadinda divara horulmus xacdaslar gorunurKilsenin interyeri muasir dovrde Esas kilse binasi yarimdairevi altar apsidasina malik uzadilmis duzbucaqli formasina 15 6x9 80 m malikdir Ikisi musteqil dayanan ikisi ise divar qarsisinda ucaldilmis sutunlar ve onlar uzerinde ucaldilmis oxvari taglar kilsenin interyerini uc nefe bolur Simal ve cenub nefleri enli olmalari ile secilirler Derin bemli altar apsidasi qarsisinda dord oxvari tag vasitesiyle yaradilmis kvadrat formali ozul uzerinde oxvari qapali tag yukselir Ibadet zalinin diger hisseleri ve planda uzadilmis formaya malik pridel adi taglarla ortulmusdur Kilse serq fasadinda yerlesen uc cenub ve simal fasadinda ise iki cut pencere vasitesiyle isiqlandirilir Divar horgusu ve dam ortuyu kobud yonulmus daslardan taglar sutunlar altar apsidasinin cercivesi ise ela yonulmus yuksek keyfiyyetli daslardan icra edilmisdir G Memmedova bu cur insaat texnikasinin Qafqaz Albaniyasinin memarligi ucun xarakterik oldugunu qeyd edir Mebedin dam ortuyu saxlanilmamisdir Yan ve Merkezi neflerin hundurlukleri arasindaki ferqler dam ortuyunun iki terefli oldugunu demeye esas verir Hemsiveng monastirinin esas kilsesi yuksek bedii xususiyyetleri ile ferqlenmir Kilse sade planlasdirma helline uygun olan qerb fasadindaki bir nece dasi bezeyen oyma xac naxislari ile mehsuslasan dekorativ helle malikdir Alban Katolikosunun iqametgahi kimi insa edilmis kilsenin bu cur kasad dekoru kilsenin cox murekkeb tarixi dovrde cetin sertler altinda insa edilmesi ile izah edilir G Memmedova qeyd edir ki Xarezmsah Celaleddin Menguberdinin yurusu ile insasi yarimciq qalmis kilse binasi ehtimal ki sonradan tamamlanmisdir Artsak xac dasi Kilsenin zeng qullesinden goturulmus Xacvari Artsak xacdasi hazirda Vagarsapatda saxlanilir Hemsiveng monastirinin zeng qullesinde yerlesmis xacdas unikal dizayni ve dekorativ elementleri ile meshur olmusdur Xacdas 1960 ci illerde monastir erazisinden Ermenistana aparilmisdir ve hazirda Vagarsapat seherinde Katolikos sarayinin qarsisinda saxlanilir ozunun adli eserinde hemin xacdasi tesvir ederken yazir Zeng qullesinin pillekenli esasinda insan boyu olcusunde Mesihin carmixa cekildiyi xaca oxsar iri bir xacdas ucaldilmisdir Xacdasin qollarinda Isa Mesih sozu yazilmis asagisinda ise 1639 cu il tarixi qeyd edilmisdir Monastiri ziyarete gelen her kes bu xacdasin ince das naxislarina heyran olur Xacin qerb terefinde yuxari hissede ince oyma ile taxtda oturmus Mesih tesvir olunub Yevangelist hevariler olan Mark ve Lukani simvolize eden sir ve okuz tesvirleri ile iki forizontal qanad bezedilmisdir Serq terefi xacin ortasi merkezinde beraberterefli xac naxisi olan boyuk xonca naxisi ile bezedilmisdir Alban xacdaslarini tedqiq etmis A Axundova ve D Axundov qeyd edirler ki formasinin das xac seklinde olmasina baxmayaraq stelanin obrazinda esas bedii ve simvolik dominantini xacin ortasindaki uc daireden ibaret boyuk xonca teskil edir Orta daire sekkiz beraber hisseye bolunmus hendesi horme seklinde hell olunmusdur Xoncanin merkezinde beraberyanli xac erken alban xaci tesviri vardir onun da kesisme noqtesinde kicik dairevi xonca yerlesir Butun kompozisiya xristian qebir dasinin sintezlesdirilmis obrazinda birlesen gunes isiq ve mehsuldarliq simvolu kimi hell olunmusdur Gunes emblemi arxasindaki heyat agaci xac hemcinin gunesi temsil eden simvolik pilleli dagdan yukselir Istinadlar Dunya ehemiyyetli dasinmaz tarix ve medeniyyet abidelerinin siyahisi PDF Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi 2 avqust 2001 2021 07 07 tarixinde PDF Istifade tarixi 18 iyul 2020 Gandzakeci Kirakos Istoriya per Ter Grigoryana 35 Baku Izd AN Azerb 1946 302 GLAVA 6 O tom kak agvanskie katolikosy pritesnyaemye inoplemennikami perebralis k velikim ishhanam Tak vladyka Iovannes poluchil prestol agvanskij na mnogie gody On obosnoval svoj prestol v predelah Chareka v odnoj peshere tamoshnej o kotoroj my vyshe govorili Pritesnyaemyj inoplemennikami on zadumal perebratsya v Armeniyu k velikim ishhanam Zakare i bratu ego Ivane I te s bolshimi pochestyami prinyali ego Ivane poselil ego v gavare Miapor v monastyre kotoryj nazyvaetsya Hamshi I on nachal stroit tam bolshuyu i divnuyu cerkov stroitelstvo ee eshe do zaversheniya bylo priostanovleno ibo prishel sultan Horasana imenuemyj Dzhalaladinom udaril po gruzinskomu carstvu i predvozvestil postepennoe nashestvie vojska inoplemennikov i razorenie stran Armenii Agvanka i Gruzii Ulubabyan Bagrat Yakobson Anatoly L Գանձասար Soviet Armenian Encyclopedia Volume II 1976 686 687 Mamedova 2004 seh 111 Mamedova 2004 seh 112 Mamedova 2004 seh 113 Barhudaryanc 1895 seh 152 L M Vardanyan G G Sarkisyan A E Ter Sarkisyanc Armyane PDF Moskva Nauka 2012 seh 503 2023 07 22 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 10 13 L M Vardanyan G G Sarkisyan A E Ter Sarkisyanc Armyane PDF Moskva Nauka 2012 seh 504 2023 07 22 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 10 13 A Axundova M D Axundov Dagliq Qarabagin Artsak xacdaslari Azerbaycan abideleri dergisi N1 Baki Azerbaycan Dovlet Nesriyyati 1984 EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Barhudaryanc Makar Arcah Baku 1895Hemcinin baxAlban Hevari Kilsesi Carekveng monastiri Gedebey rayonu erazisinde Alban Katolikoslarinin muveqqeti siginacagi olmus diger monastir Boyuk Arran monastiri Kelbecer rayonu erazisinde Alban Katolikoslarinin ikinci iqametgahi Genceser monastiri Kelbecer rayonu erazisinde Alban Katolikoslarinin sonuncu 1815 ci ile kimi iqametgahi