Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gədəzeyxur — Azərbaycan Respublikasının Qusar rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Gədəzeyxur | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 542 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Toponimikası
Yaşayış məntəqəsi XIX əsrin əvvəllərində Məhənəmkənddən çıxmış ailələrin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Oykonim gədə (çubuqdan hörülmüş alaçıq) və ləzgi dilindəki zeyxur (yeni kənd, təzə kənd) komponentlərindən düzəlib, "çubuqdan hörülmüş alaçıqları olan yeni kənd" mənasındadır. Rayonun ərazisində Çubuqlu adlı kənd də var.
Tarixi
Bünövrəsi orta əsrlərdə qoyulmuş bu kənd haqqında ilk dəfə XIII əsrin ərəb tarixçisi Həkəriyyə əl-Qəzvini özünün "Asarul Bilat və Ahvarül ibad" əsərində məlumat vermişdir. Meşələrin qoynunda, karvan yolunun kənarında salınmış bu böyük kəndin əhalisi buraya köhnə yaşayış yeri dağıldığına görə köçmüşdür. Bu məlumat qədim Gadarxüri yada salır. Bu kəndi ərəb istilaçılarından Harun ər-Rəşid IX əsrin əvvəllərində həmin ərazilərə 30 min nizarini köçürəndə dağılmışdı.
Moissey Qaqanqatvasinin yazdığına görə o vaxt Harun ər–Rəşid Albaniyanın əhalisinə olmazın zülmlər verərək, son dərəcə ağır bac-xərac qoyduğuna görə ləzgilər ayağa qalxır. Ərəblər bu hərəkatı yatırdarkən onlarca kəndi dağıdır. Onların arasında Gadarxür də var idi. Tarixi mənbələrlə yanaşı arxeoloji qazıntılarda bunu sübut edir. Bu kəndlər haqqında Azərbaycan alimlərindən C.Xəlilov, Q.Qoşqarlı və R.Arazova 1991-ci ildə Bakıda rusca nəşr etdirdikləri "Şimal-Şərqi Azərbaycanın arxeoloji qazıntıları" kitabında məlumat vermişlər.
Birinci kənd indiki Vedixanpel adlı təpədə, kənddən bir kilometr aralıda olub. Həmin kəndin qalıqları, dağılmış divarları ötən əsrin 50-ci illərinə kimi salamat qalmışdı. Arxeoloqlar buradan üstü naxışlı müxtəlif saxsı qablar tapmışlar. Alimlər kəndin VIII əsrdə dağıldığını qeyd edirlər.
İkinci kənd indiki Qazixanpel adlı yerdə olub. Sahəsi 1100 kvadrat metr, hündürlüyü 3-6 metr olan təpəlikdə salınıb. Buradan saxsı qablarla yanaşı yastı çay daşlarıda tapılıb. Həmin kənd də XVIII əsrdə dağıdılmışdır.
Gədəzeyxürün ərazisində daha iki kənd olub. Onlardan biri Mahmudanpel təpəsində yerləşmişdi. İndiki kənddən bir kilometr aralıda salınmış həmin kəndin tarixi IV–VIII əsrləri əhatə edir. Burada arxeoloqlar qədim qablarla yanaşı divar qalıqlarıda üzə çıxarıblar. 7-9 metr hündürlükdə yerləşən Mahmudapelin (Mahmud təpəsinin) sahəsi 1600 kvadrat metr olub, burada orta əsrlərə aid qala yüksəlmişdir.
Dördüncü kəndin qalıqları Şamilanpel (Şamil təpəsi) adlı yerdə aşkar edilmişdir. Yerdən 8-15 metr hündürlükdə olan bu yerin sahəsi 2 min kvadrat metrdir. Buradan tapılmış əl dəyirmanı və məişət əşyaları şamil təpəsində IV–VI əsrlərdə yaşayışın olduğunu sübut edir.
Yuxarıda adlarını çəkilən kəndlərin əhalisinin Gədəzeyxürün ərazisində yeni kənd saldıqları barədə tarixi mənbələrdə məlumat yoxdur. Gadarxürün ("Xür" kənd deməkdir) əhalisi isə iki dəfə yeni yerdə məskən salmış, lakin həmin yerlərdə yaşayış üçün vacib şərtlər olmadığına görə oranı tərk etmişdir.
Nəhayət, XII əsrin əvvəllərində onlar indiki Gədəzeyxür olan yerdə-təpədə kənd salmış, buraya əvvəlki kəndin – Gadarin adını vermişlər. Yeni kəndin adı sonradan "Qadarsluyuxur" olmuş və sonradan (-r) səsi düşüb "Qadarsluyuxur" formasını almışdır.
Bəzi rəvayətlərə görə kənd guya bir qada (oğlan) tərəfindən salınmış və ona görə də kəndin adı "Qadarsluyuxur" (yəni oğlanın yeni saldığı kənd) olub. Bəzən isə kəndin adını qada adlı tayfa ilə əlaqələndirirlər. Lakin tarixi mənbələr bu ərazidə belə bir tayfanın yaşadığını təsdiqləmir.
Coğrafiyası və iqlimi
Kənd Qusar maili düzənliyində yerləşir.
Əhalisi
2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 2355 nəfər əhali yaşayır. Əhalisini əsasən ləzgilər təşkil edir. Əhalisinin sayına görə rayonun ən böyük kəndlərindən sayılır. Kəndin əhalisi Nadir şahın və rus çarının qoşunlarına qarşı qəhrəmanlıqla döyüşmüşdür. Onlar 1837 və 1877-ci illər üsyanlarında və 1918-ci ildə erməni daşnaklarına qarşı mübarizədə də fərqlənmişlər. Rus yazıçısı Vladimir Dal ədalət uğrunda mübarizə aparmış Gədəzeyxürlü qaçaq Həsən haqqında "Ləzgi Həsən" adlı povest yazmışdır.
Gədəzeyxürdən tanınmış adamlar çox çıxıb. Maarifçi Molla Hacı Əfəndi həm Quba, həm də Küre mahalında məşhur idi. O, kəndə məktəb açıb yoxsul uşaqlarına dərs demişdir. XIX əsrin məşhur şairi Sayat Pəri bu kəndin adını hər yanda tanıtmışdır.
İstinadlar
- Gədəzeyxur // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 304. ISBN .
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
Mənbə
- Sədaqət Kərimova. Qusar, Qusarlılar. Ensiklopedik toplu.
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Qusar Rayon İcra Hakimiyyəti
Həmçinin bax
 | Qusar rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Zeyxur Gedezeyxur Azerbaycan Respublikasinin Qusar rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Gedezeyxur41 29 24 sm e 48 25 50 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 542 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 2 225 nef Xeriteni goster gizle Gedezeyxur Vikianbarda elaqeli mediafayllarToponimikasiYasayis menteqesi XIX esrin evvellerinde Mehenemkendden cixmis ailelerin meskunlasmasi neticesinde yaranmisdir Oykonim gede cubuqdan horulmus alaciq ve lezgi dilindeki zeyxur yeni kend teze kend komponentlerinden duzelib cubuqdan horulmus alaciqlari olan yeni kend menasindadir Rayonun erazisinde Cubuqlu adli kend de var TarixiBunovresi orta esrlerde qoyulmus bu kend haqqinda ilk defe XIII esrin ereb tarixcisi Hekeriyye el Qezvini ozunun Asarul Bilat ve Ahvarul ibad eserinde melumat vermisdir Meselerin qoynunda karvan yolunun kenarinda salinmis bu boyuk kendin ehalisi buraya kohne yasayis yeri dagildigina gore kocmusdur Bu melumat qedim Gadarxuri yada salir Bu kendi ereb istilacilarindan Harun er Resid IX esrin evvellerinde hemin erazilere 30 min nizarini kocurende dagilmisdi Moissey Qaqanqatvasinin yazdigina gore o vaxt Harun er Resid Albaniyanin ehalisine olmazin zulmler vererek son derece agir bac xerac qoyduguna gore lezgiler ayaga qalxir Erebler bu herekati yatirdarken onlarca kendi dagidir Onlarin arasinda Gadarxur de var idi Tarixi menbelerle yanasi arxeoloji qazintilarda bunu subut edir Bu kendler haqqinda Azerbaycan alimlerinden C Xelilov Q Qosqarli ve R Arazova 1991 ci ilde Bakida rusca nesr etdirdikleri Simal Serqi Azerbaycanin arxeoloji qazintilari kitabinda melumat vermisler Birinci kend indiki Vedixanpel adli tepede kendden bir kilometr aralida olub Hemin kendin qaliqlari dagilmis divarlari oten esrin 50 ci illerine kimi salamat qalmisdi Arxeoloqlar buradan ustu naxisli muxtelif saxsi qablar tapmislar Alimler kendin VIII esrde dagildigini qeyd edirler Ikinci kend indiki Qazixanpel adli yerde olub Sahesi 1100 kvadrat metr hundurluyu 3 6 metr olan tepelikde salinib Buradan saxsi qablarla yanasi yasti cay daslarida tapilib Hemin kend de XVIII esrde dagidilmisdir Gedezeyxurun erazisinde daha iki kend olub Onlardan biri Mahmudanpel tepesinde yerlesmisdi Indiki kendden bir kilometr aralida salinmis hemin kendin tarixi IV VIII esrleri ehate edir Burada arxeoloqlar qedim qablarla yanasi divar qaliqlarida uze cixariblar 7 9 metr hundurlukde yerlesen Mahmudapelin Mahmud tepesinin sahesi 1600 kvadrat metr olub burada orta esrlere aid qala yukselmisdir Dorduncu kendin qaliqlari Samilanpel Samil tepesi adli yerde askar edilmisdir Yerden 8 15 metr hundurlukde olan bu yerin sahesi 2 min kvadrat metrdir Buradan tapilmis el deyirmani ve meiset esyalari samil tepesinde IV VI esrlerde yasayisin oldugunu subut edir Yuxarida adlarini cekilen kendlerin ehalisinin Gedezeyxurun erazisinde yeni kend saldiqlari barede tarixi menbelerde melumat yoxdur Gadarxurun Xur kend demekdir ehalisi ise iki defe yeni yerde mesken salmis lakin hemin yerlerde yasayis ucun vacib sertler olmadigina gore orani terk etmisdir Nehayet XII esrin evvellerinde onlar indiki Gedezeyxur olan yerde tepede kend salmis buraya evvelki kendin Gadarin adini vermisler Yeni kendin adi sonradan Qadarsluyuxur olmus ve sonradan r sesi dusub Qadarsluyuxur formasini almisdir Bezi revayetlere gore kend guya bir qada oglan terefinden salinmis ve ona gore de kendin adi Qadarsluyuxur yeni oglanin yeni saldigi kend olub Bezen ise kendin adini qada adli tayfa ile elaqelendirirler Lakin tarixi menbeler bu erazide bele bir tayfanin yasadigini tesdiqlemir Cografiyasi ve iqlimiKend Qusar maili duzenliyinde yerlesir Ehalisi2009 cu ilin siyahiyaalinmasina esasen kendde 2355 nefer ehali yasayir Ehalisini esasen lezgiler teskil edir Ehalisinin sayina gore rayonun en boyuk kendlerinden sayilir Kendin ehalisi Nadir sahin ve rus carinin qosunlarina qarsi qehremanliqla doyusmusdur Onlar 1837 ve 1877 ci iller usyanlarinda ve 1918 ci ilde ermeni dasnaklarina qarsi mubarizede de ferqlenmisler Rus yazicisi Vladimir Dal edalet ugrunda mubarize aparmis Gedezeyxurlu qacaq Hesen haqqinda Lezgi Hesen adli povest yazmisdir Gedezeyxurden taninmis adamlar cox cixib Maarifci Molla Haci Efendi hem Quba hem de Kure mahalinda meshur idi O kende mekteb acib yoxsul usaqlarina ders demisdir XIX esrin meshur sairi Sayat Peri bu kendin adini her yanda tanitmisdir IstinadlarGedezeyxur Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti I cild Baki Serq Qerb 2007 304 ISBN 978 9952 34 155 3 Azerbaycan Respublikasi Ehalisinin Siyahiyaalinmasi Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2010 Seh 629MenbeSedaqet Kerimova Qusar Qusarlilar Ensiklopedik toplu Xarici kecidlerAzerbaycan Respublikasi Qusar Rayon Icra HakimiyyetiHemcinin bax Qusar rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin